Portal Orzeczeń Sądów Powszechnych

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 20 października 2021 r.

Sąd Apelacyjny w Białymstoku, III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

Przewodniczący: sędzia Marek Szymanowski

Protokolant: Joanna Lebiedzińska

po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 20 października 2021 r. w B.

sprawy z odwołania M. M.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddział w O.

o ustalenie podlegania dobrowolnie ubezpieczeniu chorobowemu jako osoba prowadząca pozarolniczą działalność gospodarczą

na skutek apelacji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w O.

od wyroku Sądu Okręgowego w Olsztynie IV Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych z dnia 22 kwietnia 2021 r. sygn. akt IV U 250/21

oddala apelację.

Marek Szymanowski

Sygn. akt III AUa 971/21

UZASADNIENIE

Decyzją z dnia 28 grudnia 2020 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w O. stwierdził, że M. U. nie podlega dobrowolnie ubezpieczeniu chorobowemu w okresach wskazanych w decyzji. W decyzji organ wskazał, że składki za miesiące marzec-maj 2020 roku zostały opłacone w niepełnej wysokości, zaś we wrześniu 2020 roku została zadeklarowana zerowa podstawa wymiaru składek w związku z ubieganiem się o zasiłek chorobowy, zaś wnioskodawczyni zasiłek nie przysługiwał a tym samym nie miała prawa do pomniejszenia podstawy wymiaru składek za ten miesiąc.

M. U. wywiodła odwołanie od powyższej decyzji

zarzucając organowi błędne zastosowanie art. 31zs pkt 1 oraz art. 31zo ustawy z dnia 2 marca 2020 r. o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem (...)19, innych chorób zakaźnych oraz wywołanych nimi sytuacji kryzysowych (t.j. Dz. U. poz. 1842 z późn.. zm. dalej w uzasadnieniu jako ustawa covidowa). Wniosła o zmianę zaskarżonej decyzji w zakresie okresu od 1 marca 2020 roku do 30 czerwca 2020 roku oraz 1 września 2020 roku do 30 września 2020 roku.

Wyrokiem dnia 22 kwietnia 2021r. Sąd Okręgowy w Olsztynie

zmienił zaskarżoną decyzję jedynie o tyle, iż stwierdził, że M. U. jako osoba prowadząca pozarolniczą działalność gospodarczą podlega dobrowolnie ubezpieczeniu chorobowemu od 1 marca 2020 r. do 30 czerwca 2020 r. i od 1 września 2020 r. do 30 września 2020 r.

Sąd Okręgowy ustalił, że w okresie od marca do maja 2020 roku wnioskodawczyni wykazywała w dokumentach ZUS RCA podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne w wysokości 5.000,00 zł (wysokość składek na ubezpieczenia społeczne 1.582,00 zł).

Wnioskodawczyni złożyła wniosek o zwolnienie z opłacania składek ( (...)) za miesiące marzec-maj 2020 roku, będąc przekonana, iż zwolnieniu podlega deklarowana podstawa wymiaru składek (5.000 zł), a nie najniższa podstawa wymiaru. Wniosek ten został rozpatrzony pozytywnie (dopiero decyzją z dnia 17.08.2020 r.) ale zwolnieniu z opłaty podlegały składki na ubezpieczenia społeczne od podstawy w wysokości 3.136,20 zł tj. najniższej podstawy wymiaru.

Wcześniej w dniu 13 lipca 2020 r. skarżąca opłaciła składki za czerwiec 2020 r. jednak system zaliczył tę wpłatę ( zgodnie z prawem ) na zaległości za marzec-maj 2020 roku w zakresie nie objętym tzw. „ zwolnieniem covidowym z opłacaniem składek " (różnicą między wysokością składek deklarowanych a objętych zwolnieniem od najniższej podstawy wymiaru).

Za miesiąc wrzesień 2020 roku płatnik wykazała 0.00 zł podstawy wymiaru na ubezpieczenia społeczne, bowiem chciała uzyskać świadczenia z zasiłku chorobowego. W jej ocenie we wrześniu 2020 roku jej rozliczenia z organem rentowym były prawidłowe. Przez cały wrzesień była na zwolnieniu lekarskim. 12 listopada 2020 roku wnioskodawczyni dokonała dopłaty za wrzesień 2020 roku (bezsporne, ponadto zeznania wnioskodawczyni, k. 42 akt sprawy).

Na dzień 28 września 2020 roku wnioskodawczyni nie posiadała zaległości w opłacaniu składek na ubezpieczenia społeczne, zdrowotne, FP i FGSP. (dowód: zaświadczenie z ZUS, k. 41 akt sprawy)

Rozważając powyższe ustalenia Sąd Okręgowy wskazał, że zgodnie z art.

31zs. ust. 1 ustawy o szczególnych rozwiązaniach (...) (...)19 (...) w przypadku osób prowadzących pozarolniczą działalność i osób z nimi współpracujących oraz duchownych, jeżeli przepisy uzależniają prawo lub wysokość świadczeń z ubezpieczeń społecznych od opłacenia składek, składki na ubezpieczenia społeczne, o których mowa w art. 31zo ustawy, zwolnione z obowiązku ich opłacania traktuje się jak składki opłacone. Zgodnie z art. 34zo ust. 4 ustawy o (...)19 w przypadku osoby prowadzącej pozarolniczą działalność, osoby z nią współpracującej przedsiębiorcy, o którym mowa w ust. 2b i osoby duchownej zwolnieniu z obowiązku opłacania podlegają należności z tytułu składek ustalone od obowiązującej ją najniższej podstawy wymiaru tych składek.

Zdaniem Sądu Okręgowego należało uznać, iż skoro wnioskodawczyni deklarowała większą podstawę wymiaru składek niż podstawowa, to zwolnienie i tak obejmowało jedynie standardową podstawę. Nie zmienia to jednak faktu, że w myśl art. 31zs ustawy, przyjmuje się fikcję prawną, wskazującą, iż w sytuacji uchybienia terminowi do zapłaty za składki i tak przyjmuje się, że składki zostały opłacone (w terminie).

Wskazać należy, że tylko zaniechanie zapłaty składki w terminie wyraża wolę zaprzestania podleganiu ubezpieczeniu, opłacenie zaś składki wiąże się zawsze z wolą jego kontynuowania, dlatego opłaceniu składki w niższej od należnej wysokości nie należy nadawać znaczenia powodującego ustanie ubezpieczenia, wbrew woli ubezpieczonego" ( identycznie wyroki SA w Białymstoku z dnia 4 grudnia 2018 r. III AUa 640/18. z dnia 6 kwietnia 2020 r. III AUa 673/19 i z dnia 29 lipca 2020 r. III AUa 980/19, wyrok SA w Gdańsku z dnia 10 czerwca 2016 r. III AUa 196/16). W konsekwencji nieopłacenie składki w pełnej wysokości z wolą jej opłacenia nie skutkuje ustaniem dobrowolnego ubezpieczenia w rozumieniu art. 14 ust. 2 pkt 2 ustawy systemowej (Dz. U. z 2016 r. poz. 963 ze zm.). W konsekwencji nie sposób uznać, iż skarżąca nie podlega ubezpieczeniu od marca do maja 2020 roku.

Zdaniem Sądu Okręgowego gdyby jednak nawet odrzucić powyższy pogląd (i uznać iż cytowana norma obejmuje też przypadek nieopłacenia składki w prawidłowej wysokości) to wskazać należy, iż w judykaturze przyjmuje się, iż zgoda na opłacenie składki po terminie, nie musi się wiązać z wymogiem konieczności wystąpienia szczególnie uzasadnionego, wyjątkowego przypadku, czy szczególnie uzasadnionych okoliczności. Przepis art. 14 ust. 2 pkt 2 ustawy systemowej nie powinien być interpretowany z nadmiernym rygoryzmem, tak aby każde uchybienie terminowi opłacenia składki niejako automatycznie prowadziło do wyłączenia z ubezpieczenia, bez względu na zaistniałe okoliczności. Przez przypadek uzasadniony należy więc rozumieć taki, który obiektywnie usprawiedliwia i tłumaczy, dlaczego składka nie została w terminie opłacona w należnej wysokości ( por. wyrok Sądu Najwyższego z 19 stycznia 2016 r., I UK 35/15; wyrok Sądu Apelacyjnego w Lublinie z 19 lipca 2017 r., III AUa 1434/16, oraz wyrok Sądu Apelacyjnego w Łodzi z 13 marca 2018 r., III AUa 671/17). W niniejszej sprawie powodem nieopłacenia składek w prawidłowej wysokości były błędy w zakresie interpretacji przepisów zwalniających z opłacenia składek w okresie pandemii, a konkretnie uznanie, iż zwolnienie ze składek obejmuje ich pełną wysokość - bez względu na zadeklarowaną podstawę. Warto nadmienić w ocenie Sądu Okręgowego, iż po uzyskaniu wiadomości o istnieniu niedopłaty wnioskodawczyni bezzwłocznie uregulowała należności, bowiem już na dzień 28 września 2020 roku wnioskodawczyni nie posiadała zaległości w opłacaniu składek. Z kolei w zakresie nieopłacenia w terminie składki za czerwiec 2020 r. należy wskazać, iż skarżąca dokonując wpłaty w dniu 13 lipca 2020 r., ( w terminie ) była subiektywnie przekonana, iż nie posiada zaległości za marzec - maj 2020 r. (była w błędnym przekonaniu, iż umorzeniu podlegają składki od deklarowanej podstawy a nie najniższej) a zatem, iż dokonuje ( w terminie i w pełnej wysokości ) wpłat za czerwiec 2020r.. W tej sytuacji nie sposób przypisać jej woli rezygnacji z dobrowolnego ubezpieczenia chorobowego ( wręcz przeciwnie okoliczności wskazują na dokładnie przeciwny zamiar). Skoro skarżąca podlegała dobrowolnemu ubezpieczeniu za okres od marca do czerwca 2020 r. miała prawo do wykazania 0,00 zł podstawy wymiaru na ubezpieczenia społeczne za wrzesień 2020 r. , gdyż była uprawniona do zasiłku chorobowego a zatem nie sposób twierdzić w ocenie Sądu pierwszej instancji , iż za ten miesiąc nie opłaciła składki.

Reasumując skarżąca podlegała dobrowolnemu ubezpieczeniu chorobowemu za okres od 1 marca 2020 r. do 30 czerwca 2020 r. oraz od 1 września 2020 roku do 30 września 2020 roku. Pomimo oznaczenia w odwołaniu całej decyzji, w istocie - co potwierdzają zarówno analiza wniosku o zmianę decyzji w odwołaniu, jak i ostatecznie zeznania wnioskodawczyni - kwestionowała ona jedynie okres marzec-maj 2020 roku oraz wrzesień 2020 roku. Odwołanie nie obejmowało pozostałych okresów oznaczonych w decyzji.

Z tych przyczyn Sąd Okręgowy, na podstawie art. 477 ¹⁴ § 2 k.p.c., zmienił

zaskarżoną decyzję zgodnie z żądaniem wnioskodawczyni.

W apelacji od wyroku Sądu Okręgowego wywiedzionej organ rentowy zaskarżył go w całości i zarzucił:

1) naruszenie prawa materialnego tj. art. 11 ust. 2 w związku z art. 6 ust. 1 pkt 5 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (j.t.: Dz. U. z 2021 r., poz. 423) poprzez przyjęcie, że M. U. jako osoba prowadząca pozarolniczą działalność gospodarczą podlega dobrowolnie ubezpieczeniu chorobowemu od 1 marca 2020 r. do 30 czerwca 2020 r. i od 1 września 2020 r. do 30 września 2020 r.;

2) naruszenie przepisów kodeksu postępowania cywilnego tj. art. 233 § 1 k.p.c. wyrażające się niezgodnością ustaleń sądu z treścią zebranego materiału dowodowego oraz przekroczenie granic swobodnej oceny dowodów, polegające na przyjęciu, że powodem nieopłacenia przez M. U. składek w prawidłowej wysokości były błędy w zakresie interpretacji przepisów zwalniających z opłacenia składek w okresie pandemii, a konkretnie uznanie, iż zwolnienie ze składek obejmuje ich pełną wysokość - bez względu na zadeklarowaną podstawę;

3) naruszenie przepisów prawa materialnego tj. art. 14 ust. 2 pkt 2 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych poprzez niezastosowanie, mimo że okoliczności sprawy wskazują, iż dobrowolne ubezpieczenie chorobowe ustało od pierwszego dnia miesiąca kalendarzowego, za który nie opłacono w terminie składki należnej na to ubezpieczenie. 

Wskazując na powyższe zarzuty apelacja wnosiła o zmianę zaskarżonego

wyroku w całości i zasądzenie kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych, ewentualnie o jego uchylenie i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi Okręgowemu w Olsztynie,

Sąd Apelacyjny zważył co następuje

Apelacja podległa oddaleniu

Sąd Apelacyjny podziela w pełni ustalenia faktyczne i wywód prawny Sądu Okręgowego, który doprowadził ten Sąd do wniosku, że w okolicznościach niniejszej sprawy nie można mówić o ustaniu ubezpieczenia chorobowego odwołującej, co najwyżej można było rozważyć przyjęcie w okresie służącego jej zwolnienia z opłacenia składek najniższej podstawy wymiaru tych składek. Stanowisko przyjęte przez organ jest zbyt formalistyczne, w kontekście samego celu ustawy covidowej, jakim było umożliwienie przetrwania na rynku przedsiębiorcom, w okresie załamania się ich możliwości zarobkowania, co skutkowało niemożliwością osiągania przychodów umożliwiających już choćby tylko obsługę bieżących zobowiązań, w tym tych o charakterze publicznoprawnym. Prawdą jest, że w sprawach ubezpieczeniowych dominuje stosowanie wykładni ścisłej, literalnej i językowej, i co jest co do zasady także trafne. Ograniczona jest zatem możliwość odwoływania się do wykładni celowościowej, funkcjonalnej lub aksjologicznej w opozycji do wykładni językowej, jeżeli ta ostatnia prowadzi do jednoznacznych rezultatów interpretacyjnych, a zatem nie można ich poddawać ani wykładni rozszerzającej, ani zwężającej, modyfikującej (por. wyroki Sądu Najwyższego: z dnia 16 sierpnia 2005 r., I UK 378/04, OSNP 2006 nr 13-14, poz. 218; z dnia 23 października 2006 r., I UK 128/06, OSNP 2007 nr 23-24, poz. 359; z dnia 29 stycznia 2008 r., I UK 239/07, OSNP 2009 nr 7-8, poz. 103; z dnia 4 marca 2008 r., II UK 129/07, OSNP 2009 nr 11-12, poz. 155; z dnia 19 maja 2009 r., III UK 6/09, LEX nr 509028). Nieco inaczej jednak trzeba podejść do sytuacji wyjątkowej, związanej ze stanem pandemii, gdzie wiele wprowadzanych regulacji dokonywanych było w sposób szybki, specyficzny i odległy od zasad normalnego procesu legislacyjnego, co oczywiście było przede wszystkim związane z koniecznością szybkiego reagowania ustawodawcy na wzrost poziomu zakażeń, przekładający się na zamykanie działalności branż lub jednostek administracyjnych Państwa. Możliwość zatem dotarcia do źródeł ciągle zmieniającego się prawa, ogłaszanego często nieformalnie w środkach masowego, a tym bardziej do poznania choćby podstawowej wykładni dla większości była ograniczona lub iluzoryczna. Już sam układ i wielkość mającej w sprawie zastosowanie ustawy stanowi wyzwanie nie tylko dla obywateli ale i dla prawników, a sama ustawa generuje wiele sporów interpretacyjnych docierających do sądów w postaci skarżonych decyzji organów rentowych. W przypadku wykładni norm tej ustawy odwoływanie się do wykładni celowościowej wspomagającej wykładnię literalną i językową wydaje się ze wszech miar uzasadnione.

Odnosząc powyższe do sprawy niniejszej poza sporem jest, iż art. 31zo. ust.1

ustawy covidowej przewidywał, że na wniosek płatnika składek zwalnia się z obowiązku opłacania nieopłaconych należności z tytułu składek na ubezpieczenia społeczne, na ubezpieczenie zdrowotne, na Fundusz Pracy, Fundusz Solidarnościowy, Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych lub Fundusz Emerytur Pomostowych, należne za okres od dnia 1 marca 2020 r. do dnia 31 maja 2020 r., wykazanych w deklaracjach rozliczeniowych złożonych za ten okres, jeżeli był zgłoszony jako płatnik składek: 1) przed dniem 1 lutego 2020 r. i na dzień 29 lutego 2020 r.,2) w okresie od dnia 1 lutego 2020 r. do dnia 29 lutego 2020 r. i na dzień 31 marca 2020 r.,3) w okresie od dnia 1 marca 2020 r. do dnia 31 marca 2020 r. i na dzień 30 kwietnia 2020 r.- zgłosił do ubezpieczeń społecznych mniej niż 10 ubezpieczonych. Dopiero z ust. 4 tegoż artykułu wynika, że przypadku osoby prowadzącej pozarolniczą działalność, osoby z nią współpracującej przedsiębiorcy, o którym mowa w ust. 2b i osoby duchownej zwolnieniu z obowiązku opłacania podlegają należności z tytułu składek ustalone od obowiązującej ją najniższej podstawy wymiaru tych składek. Nie można odmówić Sądowi Okręgowemu logiki w twierdzeniu, że skoro odwołująca ubiegała się o skorzystanie z powyższego zwolnienia, myśląc, że przysługiwało ono od jej podstawy wymiaru (a nie od najniższej), to w sposób jasny wyraziła wolę podlegania ubezpieczeniu chorobowemu co najmniej od takiej podstawy, w jakiej jej to zwolnienie służyło. W tych okolicznościach niniejszej sprawy, słusznie też Sąd Okręgowy wskazał, iż nawet gdyby zdeprecjonować zachowanie odwołującej i przyjąć radyklaną wykładnię, że fakt nieopłacenia składek od niezwolnionej części podstawy, powoduje ustanie ubezpieczenia chorobowego, to szybka reakcja odwołującej na informacje organu o nieopłaconych składkach – w kontekście stanu pandemii czyniła ze wszech miar zasadnym wyrażenia zgody przez organ na opłacenie tychże po terminie. Sąd Apelacyjny akceptuje w całości poczynione ustalenia faktyczne i przyjmuje je za własne, nie widząc konieczności ich ponownego przytaczania. Sąd drugiej instancji w pełni podziela również dokonaną przez Sąd Okręgowy ocenę prawną. Nie zachodzi zatem potrzeba powielania tej argumentacji przez sąd odwoławczy. Dostrzec trzeba bowiem, że stosownie do art. 387 § 2 ¹ k.p.c. Sąd drugiej instancji może ograniczyć wskazanie podstawy faktycznej rozstrzygnięcia do stwierdzenia, że przyjmuje za własne ustalenia sądu pierwszej instancji. Wyjaśnienie podstawy prawnej wyroku obejmować zaś powinno odniesienie się do zarzutów apelacyjnych oraz zaakceptowania poglądów prawnych Sądu I instancji. Taka sytuacja zachodzi właśnie niniejszej sprawie

W tym stanie rzeczy Sąd Okręgowy na zasadzie art. 385 k.p.c. wniesioną apelację oddalił.