Portal Orzeczeń Sądów Powszechnych

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 3 lutego 2021 r.

Sąd Apelacyjny w Białymstoku, III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

Przewodniczący sędzia Sławomir Bagiński

Sędziowie Alicja Sołowińska

Marek Szymanowski

Protokolant Edyta Katarzyna Radziwońska

po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 27 stycznia 2021 r. w B.

sprawy z odwołania A. B.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddział w O.

o ustalenie podlegania ustawodawstwu w zakresie zabezpieczenia społecznego

na skutek apelacji wnioskodawczyni A. B.

od wyroku Sądu Okręgowego w Olsztynie IV Wydziału Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

z dnia 1 października 2020 r. sygn. akt IV U 1576/19

uchyla zaskarżony wyrok oraz poprzedzającą go decyzję i sprawę przekazuje do ponownego rozpoznania Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddział w O..

Alicja Sołowińska Sławomir Bagiński Marek Szymanowski

Sygn. akt: III AUa 783/20

UZASADNIENIE

Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w O. decyzją z 21 maja 2019 r., na podstawie art. art. 83a ust. 1 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz. U. z 2017 r. poz. 1778, z późno zm.), w zw. z art. 5 ust. 1 rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 987/2009 z dnia 16 września 2009 r. dotyczącego wykonywania rozporządzenia (WE) nr 883/2004 w sprawie koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego (Dz. Urz. UE serii (...) nr 284 z dnia 30 października 2009 r., s. 1 z późn. zm.) oraz art. 11 ust. 3 lit a) rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 883/2004 r. z dnia 29 kwietnia 2004 r. w sprawie koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego (Dz. Urz. UE serii (...) nr 166 z dnia 30 kwietnia 2004 r., S. 1, Dz. Urz. UE Polskie wydanie specjalne, rozdz. 5, t. 5, str. 72, z późn. zm.) po przeprowadzeniu, z urzędu, postępowania w sprawie zasadności wydania zaświadczenia A1 wycofał zaświadczenie A1 potwierdzające, że w okresie od 1 maja 2018 r. do 30 kwietnia 2019 r. zastosowanie znajdowało ustawodawstwo polskie oraz stwierdził, że A. B. jako osoba prowadząca pozarolniczą działalność gospodarczą nie podlegała ustawodawstwu polskiemu w okresie od 1 maja 2018 r. do 30 kwietnia 2019 r.

Odwołanie od powyższej decyzji złożyła ubezpieczona A. B., wnosząc o jej zmianę poprzez stwierdzenie, że w okresie od 1 maja 2018 r. do 30 kwietnia 2019 r., jako osoba prowadząca pozarolniczą działalność gospodarczą, podlegała ustawodawstwu polskiemu i wobec niej znajdowało zastosowanie ustawodawstwo polskie. Argumentowała, że w wymienionym okresie wykonywała dorywczo pracę w Polsce i sprawowała opiekę nad chorym ojcem oraz synem. Z kolei na wykonywanie pracy w Niemczech załatwiała zastępstwo, za które nie wystawiała rachunków. Przedłożyła dokumenty potwierdzające powyższe okoliczności.

W odpowiedzi na odwołanie Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w O. wniósł o jego oddalenie. W odniesieniu do okoliczności podniesionych w odwołaniu dotyczących kwestii ustalenia właściwego ustawodawstwa pozwany wyjaśnił, że udokumentowane przychody osiągnięte z prowadzonej działalności w Polsce w spornym okresie kształtują się na poziomie poniżej 5% w stosunku do przychodów wykazywanych z działalności w Niemczech. Wskazał, że z przedstawionych faktur wynika, iż w każdym miesiącu odwołująca osiągała przychód z pracy w Niemczech i to w wysokości wskazującej na pracę przez pełny miesiąc.

Sąd Okręgowy w Olsztynie wyrokiem z 1 października 2020 r. oddalił odwołanie.

Sąd I instancji ustalił, że Zakład Ubezpieczeń Społecznych w O. 20 kwietnia 2018 r. wystawił zaświadczenie A1, które potwierdzało zastosowanie wobec A. B. polskiego ustawodawstwa w zakresie zabezpieczenia społecznego w okresie od 1 maja 2018 r. do 30 kwietnia 2019 r. w związku z prowadzeniem działalności gospodarczej w Polsce i w Niemczech na podstawie art. 13 ust. 2 rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 883/2004 r. z dnia 29 kwietnia 2004 r. w sprawie koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego.

Odwołująca, w ramach prowadzonej pozarolniczej działalności gospodarczej od 1 maja 2015 r., zajmowała się kompleksową opieką nad osobami starszymi w Niemczech. Umowy zawarte z osobami z Niemiec przewidywały trzy jednomiesięczne przerwy w skali roku w świadczeniu tych usług. 23 kwietnia 2019 r. skarżąca złożyła do ZUS faktury obejmujące okres, na który było wystawione zaświadczenie A1 oraz wyjaśniła, że z działalności w Polsce osiągnęła niski przychód, ponieważ większość czasu opiekowała się chorym ojcem. Za usługi opiekuńcze w Niemczech skarżąca wystawiła między innymi miesięcznie faktury na kwoty: 2.300 euro (od maja do listopada 2018 r. i za marzec 2019 r.). W grudniu 2018 r. umowa była zawarta na kwotę 2.900 euro, w lutym 2019 r. na kwotę 2.600 euro. Za okresy krótsze niż miesiąc, były to kwoty: 800, 1.100 i 1.955 euro. Analizując przedłożone dokumenty organ rentowy stwierdził, że przychody osiągane z prowadzonej działalności w Polsce w wymienionym okresie kształtują się na poziomie poniżej 5% w stosunku do przychodów wykazywanych z działalności w Niemczech. W każdym miesiącu odwołująca osiągała przychód z pracy w Niemczech i to w wysokości wskazującej na pracę przez pełny miesiąc. Zdaniem ZUS niska kwota, na którą opiewały faktury za usługi wykonane w Polsce, w stosunku do przychodów z działalności w Niemczech świadczyło o marginalnym prowadzeniu przez skarżącą działalności w Polsce.

Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w O., mając na uwadze powyższe, 21 maja 2019 r. wydał zaskarżoną decyzję.

Według twierdzeń odwołującej od 1 maja 2018 r. do 30 kwietnia 2019 r. A. B. wykonywała działalność na zmianę w Polsce i w Niemczech. W Polsce przebywała w związku z chorobą taty i pogarszającym się jego stanem zdrowia. Wówczas dorywczo wykonywała pracę opiekunki. Jej praca polegała na opiece dziennej nad podopiecznym, to jest na robieniu zakupów, myciu czy pomocy w przemieszczaniu się. Skarżąca sprawowała, między innymi, opiekę nad osobą starszą w L., doraźnie zajmowała się także myciem okien i sprzątaniem. Każdego dnia wykonywała usługę u innego zleceniodawcy. Za wykonane usługi w Polsce wystawiła w okresie od maja 2018 r. do kwietnia 2019 r. rachunki w kwotach: 620 zł, 650 zł, 550 zł i 900 zł.

W Niemczech w zakresie pracy opiekunki znajdowała zastępstwo, za które musiała zapłacić osobie, która podjęła się zastąpić ją w opiece nad podopiecznym. W drugiej połowie marca 2019 r. przez okres dwóch tygodni skarżącą zastępowała w Niemczech A. K., którą wcześniej przez 4-5 dni odwołująca wdrażała do jej obowiązków. Istotne w sprawowaniu opieki było zapewnienie jej ciągłości, dlatego, zamieszkałą w Niemczech podopieczną M. K., opiekują się na zmianę w cyklu miesięcznym trzy opiekunki. W kwietniu 2019 r. odwołującą w powyżej pracy zastępowała J. I.. Skarżąca nie wykazała ile godzin pracowała w ramach prac dorywczych w Polsce oraz jaki z tego tytułu uzyskała przychód, poza rachunkami, które złożyła wcześniej do organu rentowego.

Sąd Okręgowy stwierdzając, że odwołanie jest niezasadne wskazał, że istotę sporu stanowiło ustalenie, czy organ rentowy zaskarżoną decyzją zasadnie stwierdził, że A. B. w okresie od 1 maja 2018 r. do 30 kwietnia 2019 r. nie podlegała ustawodawstwu polskiemu oraz czy zasadnie wycofał wydane wcześniej odwołującej zaświadczenie A1 na wskazany wyżej okres. Powołał przy tym przepisy ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych, stwierdzając, że regulują one obszerną problematykę zasad podlegania ubezpieczeniom społecznym, ustalania składek, podstaw ich wymiaru, określają tryb i terminy zgłoszeń do ubezpieczeń społecznych oraz konkretyzują prawa i obowiązki podmiotów tych stosunków ubezpieczeniowych. W myśl art. 6 ust. 1 pkt 5 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych, obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym podlegają, osoby fizyczne, które na obszarze Rzeczypospolitej Polskiej osobami prowadzącymi pozarolniczą działalność oraz osobami z nimi współpracującymi.

Ponadto, Sąd Okręgowy wskazał na art. 11 ust. 3 lit a rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 883/2004 r. z dnia 29 kwietnia 2004 r. w sprawie koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego (Dz. Urz. UE serii (...) nr 166 z dnia 30 kwietnia 2004 r., S. 1, Dz. Urz. UE Polskie wydanie specjalne, rozdz. 5, t. 5, str. 72, z późn. zm.), zgodnie z przepisami art. 12 do 16 tego rozporządzenia, osoba wykonująca w Państwie Członkowskim pracę najemną lub pracę na własny rachunek podlega ustawodawstwu tego Państwa Członkowskiego. W myśl art. 13 ust. 3 cyt. rozporządzenia, osoba, która normalnie wykonuje pracę najemną i pracę na własny rachunek w różnych Państwach Członkowskich podlega ustawodawstwu Państwa Członkowskiego, w którym wykonuje swą pracę najemną lub, jeżeli wykonuje taką pracę w dwóch lub w kilku Państwach Członkowskich, ustawodawstwu określonemu zgodnie z przepisami ust. 1. Ponadto, zgodnie z art. 14 ust. 5b cyt. rozporządzenia, praca o charakterze marginalnym nie będzie brana pod uwagę do celów określenia mającego zastosowanie ustawodawstwa na mocy art. 13 rozporządzenia podstawowego.

Z kolei zgodnie z art. 5 ust. 1 rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 987/2009 z dnia 16 września 2009 r. dotyczącego wykonywania rozporządzenia (WE) m (...) w sprawie koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego (Dz. Urz. UE serii (...) nr 284 z dnia 30 października 2009 r., s. 1 z późno zm.) - dokumenty wydane przez instytucję państwa członkowskiego do celów stosowania rozporządzenia podstawowego i rozporządzenia wykonawczego, stanowiące poświadczenie sytuacji danej osoby oraz dowody potwierdzające, na podstawie których zostały wydane te dokumenty, są akceptowane przez instytucje pozostałych państw członkowskich tak długo, jak długo nie zostaną wycofane lub uznane za nieważne przez państwo członkowskie, w którym zostały wydane.

Sąd Okręgowy wskazał na uzasadnienie wyroku Sądu Najwyższego z dnia 16 stycznia 2019 r., I UK 392/17, LEX nr 2607294, w którym Sąd Najwyższy stwierdził, że „osoba, która normalnie wykonuje pracę najemną i pracę na własny rachunek w różnych państwach członkowskich UE podlega ustawodawstwu państwa członkowskiego, w którym wykonuje pracę najemną (art. 13 ust. 3 rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 883/2004 z dnia 29 kwietnia 2004 r. w sprawie koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego (Dz. Urz. UE. L 2004.166), z zastrzeżeniem wynikającym z art. 14 rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) Nr 987/2009 z dnia 16 września 2009 r. dotyczącego wykonywania rozporządzenia (WE) Nr 883/2004 w sprawie koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego (Dz. Urz. UE. L 284.1), a mianowicie, że praca o charakterze marginalnym nie będzie brana pod uwagę do celów określenia mającego zastosowania ustawodawstwa na mocy art. 13 rozporządzenia Nr 883/2004. Wykładni art. 13 ust. 3 rozporządzenia Nr 883/2004 należy dokonywać w ten sposób, że w celu określenia ustawodawstwa krajowego mającego zastosowanie na podstawie tego przepisu do osoby, która zwykle wykonuje pracę najemną i prowadzi działalność na własny rachunek w różnych państwach członkowskich, należy wziąć pod uwagę wymogi ustanowione w art. 14 ust. 5b oraz w art. 16 rozporządzenia Nr 987/2009” (por. też uzasadnienie postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 19 grudnia 2018 r., I UK 488/17, Legalis Numer 1856565, uzasadnienie wyroku Sądu Apelacyjnego w Białymstoku z dnia 10 grudnia 2019 r., III AUa 741/19, Legalis Numer 2288190).

W ocenie Sądu Okręgowego, w świetle wskazanych przepisów, przywołanego orzecznictwa oraz poczynionych ustaleń w sprawie, brak było podstaw do zmiany zaskarżonej decyzji, gdyż skarżąca nie wykazała, że jej praca w Polsce nie miała charakteru marginalnego, co stanowiłoby podstawę do zastosowania ustawodawstwa polskiego w zakresie zabezpieczenia społecznego. Pozwany zasadnie stwierdził, że w świetle faktów składających się na przebieg pracy w Niemczech i w Polsce w spornym okresie – A. B., jako osoba prowadząca pozarolniczą działalność gospodarczą, nie podlegała ustawodawstwu polskiemu w okresie od 1 maja 2018 r. do 30 kwietnia 2019 r. i zasadnie zweryfikował swoją wcześniejszą decyzje wycofując wydane zaświadczenie A1.

Sąd I instancji stwierdził, że skarżąca nie udokumentowała w procesie ile godzin faktycznie przepracowała w ramach prac w Polsce oraz jaki z tego tytułu uzyskała przychód, poza tymi rachunkami, które złożyła wcześniej do ZUS. Odwołująca sama przyznała, że jej przychód z działalności w Polsce był niski z uwagi na fakt, iż większość czasu opiekowała się chorym ojcem. Ze zgromadzonych w sprawie dokumentów wynika, że odwołującą wystawiła rachunki na kwoty: 620 zł, 650 zł, 550 zł i 900 zł, podczas gdy z tego samego okresu kwoty z tytułu pracy opiekunki w Niemczech wynosiły od 800 do 2.900 euro. Pozwany zasadnie ocenił, że praca ta miała charakter marginalny, co zgodnie z omówionym powyżej stanowiskiem orzecznictwa sprawia, że nie jest ona brana pod uwagę do celów określenia mającego zastosowanie ustawodawstwa państwa członkowskiego UE na podstawie przepisów rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 883/2004 r. z dnia 29 kwietnia 2004 r. w sprawie koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego (Dz. Urz. UE serii (...) nr 166 z dnia 30 kwietnia 2004 r., S. 1, Dz. Urz. UE Polskie wydanie specjalne, rozdz. 5, t. 5, str. 72, z późn. zm.).

Sąd I instancji ocenił w konsekwencji, że wnioskodawczyni nie podlega ustawodawstwu polskiemu w okresie od 1 maja 2018 r. do 30 kwietnia 2019 r., a wycofanie pierwotnie wydanego zaświadczenia A1 potwierdzającego, że w okresie od 1 maja 2018 r. do 30 kwietnia 2019 r. zastosowanie znajdowało ustawodawstwo polskie, jest całkowicie zasadne. W związku z powyższym na podstawie art. 477 ¹⁴ § 1 k.p.c., odwołanie oddalono.

Apelację od powyższego orzeczenia wniosła skarżąca, zaskarżając wyrok w całości i zarzucając mu:

I.  Naruszenie przepisów postępowania, które miało istotny wpływ na wynik sprawy:

1.  Art. 233 § 1 k.p.c. przez niedokonanie wszechstronnej analizy całego materiału dowodowego sprawy, w szczególności pominięcie niezachowania wymaganego trybu przez organ rentowy w celu wyjaśnienia wątpliwości, co do marginalnego charakteru pracy skarżącej.

2.  Art. 233 § 1 k.p.c. przez niedokonanie wszechstronnej analizy całego materiału dowodowego sprawy, w szczególności oświadczeń potwierdzających pracę skarżącej w Polsce oraz korekty (...) złożone w przedmiotowej sprawie. Sąd stwierdził, że przychody osiągane z prowadzonej działalności w Polsce w wymienionym okresie kształtują się na poziomie poniżej 5% w stosunku do przychodów wykazywanych z działalności w Niemczech, podczas gdy z wyliczenia w aktach sprawy ZUS (karta 39) wykazują, że 7,82% dochodu skarżąca osiągała w Polsce oraz pracowała w Polsce 27,48% czasu tj. 97 dni.

3.  Art. 233 § 1 k.p.c. przez niedokonanie wszechstronnej analizy całego materiału dowodowego sprawy, w szczególności poprzez ustalenie, że w każdym miesiącu skarżąca osiągała przychód z pracy w Niemczech i to w wysokości wskazującej na pracę przez pełny miesiąc, podczas gdy w rachunki za pracę w Polsce, zeznania świadków jednoznacznie wskazują, że skarżąca pracowała Polsce a inne osoby wykonywały w tym czasie jej pracę w Niemczech, w tym A. K. oraz J. I.

4.  Art. 328 k.p.c. poprzez brak wskazania w uzasadnieniu na podstawie jakich dowodów Sąd I instancji ustalił stan faktyczny i jak odnosi się do zeznań świadków oraz obliczeń ZUS na karcie 39, które wykazują, że 7.82% dochodu skarżąca osiągała w Polsce oraz pracowała w Polsce 27,48% czasu, tj. 97 dni.

5.  Art. 13 poprzez błędną wykładnię art. 13 ust. 1 Rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 883/2004 z dnia 29 kwietnia 2004 r. w sprawie koordynacji systemów zabezpieczeń społecznych (Dz. U. UE. L 200 z 7 czerwca 2004 r. z późn. zm.), w związku z art. 16 Rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 987/2009 z dnia 16 września 2009 r. dotyczącego wykonania rozporządzenia nr 883/2004 (Dz. U. UE. L 284/1 z 30 października 2009 r. z późn. zm.) poprzez nie zastosowanie przez organ rentowy w toku swojego postepowania właściwej procedury stosowania art. 13 rozporządzenia podstawowego, do czego obliguje go art. 16 rozporządzenia.

I.  Naruszenie przepisów prawa materialnego poprzez naruszenie art. 13 ust. 2 rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 883/2004 z dnia 29 kwietnia 2004 r. w sprawie koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego w związku z art. 14 ust. 5b rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) z dnia 16 września 2009 r. dotyczącego wykonywania rozporządzenia (WE) nr 883/2004 w sprawie koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego poprzez błędne zastosowanie tego przepisu i ustalenie, że wykonywanie przez ubezpieczoną usług na terenie Polski miało charakter marginalny, podczas gdy praca skarżącej w Polsce nie ma charakteru marginalnego.

W oparciu o powyższe zarzuty wniosła o:

1)  zmianę zaskarżonego wyroku poprzez uwzględnienie odwołania i stwierdzenie, że A. B. jako osoba prowadząca pozarolniczą działalność gospodarcza podlegała ustawodawstwu polskiego w okresie od 01 maja 2018 r. do 30 kwietnia 2019 r. i utrzymanie zaświadczenia A1 potwierdzającego, że w okresie od 01 maja 2018 r. do 30 kwietnia 2019 r. zastosowanie wobec skarżącej znajdowało ustawodawstwo polskie;

1)  zasądzenie od organu rentowego na rzecz skarżącej kosztów postępowania.

Ponadto, wniosła o zaliczenie uiszczonej opłaty w kwocie 100 zł od wniosku o sporządzenie i doręczenie uzasadnienia na poczet opłaty wniesionej apelacji.

Pełnomocnik organu rentowego wniósł o oddalenie apelacji i zasądzenie kosztów zastępstwa procesowego za II instancję. Zdaniem organu rentowego brak potrzeby ustalenia tymczasowego ustawodawstwa wynikał z wcześniejszego wystawienia zaświadczenia A1 i jego cofnięcia.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

1. Wbrew zarzutom apelacji okoliczności faktyczne zostały ustalone prawidłowo. Sporna pozostaje jedynie okoliczność ustalenia proporcji czasu działalności w Niemczech do czasu wykonywania działalności w Polsce oraz proporcji osiąganych przychodów. Rzeczywiście organ rentowy przyjął, że proporcje te są następujące (rozliczenie A1 k. 39 akt ZUS):

- czas pracy w Polsce 27,48%, w Niemczech 77,52%;

- wynagrodzenie w Polsce 7,82%, a w Niemczech 92,18%.

Dane przyjęte do tego zestawienia nie są oczywiste, ponieważ nie jest w pełni przejrzysty sposób dokonania tego zestawienia. Tym niemniej skoro dane te przyjmuje organ rentowy i nie kwestionuje ich odwołująca, to można je uznać za podstawę oceny prawnej.

Trzeba mieć na względzie, że z zeznań świadka A. K. oraz zeznań odwołującej (k. 52v.) wynika pośrednio, że czas spędzony w Niemczech był czasem efektywnej pracy, natomiast czas pobytu w Polsce związany był także z opieką nad ojcem i pomocą matce. Odwołująca wskazała jednocześnie, że w Polsce zajmowała się sprzątaniem i oraz przed Bożym Narodzeniem - myciem okien. Sprzątanie zajmowało jej 2-3 godziny dziennie.

Te uwagi dotyczące czasu pracy oraz to, że całość przychodów osiągniętych w Polsce nie zapewniała wnioskodawczyni minimum egzystencji (450 zł miesięcznie przychodu średnio miesięcznie, 4950 zł/11 miesięcy), wskazuje, że nie należy decydującej miary przypisywać granicy 5% przychodu jako przychodu marginalnego. W okolicznościach sprawy słusznie zatem przyjęto, że praca w Polsce ma charakter marginalny w rozumieniu art. 14 ust. 5b rozporządzenia 987/2009.

2. Kluczowe znaczenie dla rozstrzygnięcia niniejszej sprawy mają jednak następujące bezsporne stwierdzenia:

- 20.04.2018 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych wydał A. B. zaświadczenie A1, w którym potwierdzono zastosowanie polskiego ustawodawstwa w zakresie zabezpieczenia społecznego w okresie o 1.05.2018 r. do 30.04.2019 r. w związku z prowadzeniem działalności w Polsce i w Niemczech na podstawie art. 13 ust. 2 rozporządzenia 883/2004

- zaskarżoną decyzją z 21.05.2019 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych w zaskarżonej obecnie decyzji stwierdził, że wycofuje ww. zaświadczenie A1 oraz stwierdza, że A. B. jako osoba prowadząca pozarolniczą działalność nie podlega ustawodawstwu polskiemu w okresie od 1.05.2018 r. do 30.04.2019 r.

- przed wydaniem decyzji z 21.05.2019 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych nie wydał decyzji tymczasowej celem doręczenia jej niemieckiej instytucji ubezpieczeniowej, w żaden innym sposób, nie zakomunikował tej instytucji swego stanowiska, w kwestii ustawodawstwa mającego zastosowanie do A. B. w spornym okresie.

Tymczasem zgodnie z orzecznictwem Sądu Najwyższego postanowienie z 19 grudnia 2017 r., (II UZ 109/17, OSNP 2018/8/114) „po poświadczeniu podlegania ubezpieczeniu społecznemu w Polsce na formularzu A1 organ rentowy nie może - bez wyczerpania trybu współpracy z instytucją ubezpieczeniową innego Państwa Członkowskiego - wydać decyzji o niepodleganiu ubezpieczeniu społecznemu w Polsce (art. 16 w związku z art. 5 rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) Nr 987/09 z dnia 16 września 2009 r. dotyczące wykonywania rozporządzenia (WE) Nr 883/04 w sprawie koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego, Dz.U. UE L Nr 284, s. 1 ze zm.)”.

Nie ma żadnych przepisów, które uniemożliwiałyby organowi rentowemu zmianę stanowiska co do podlegania ubezpieczeniom społecznym w kraju, który dany organ rentowy reprezentuje. Takich przepisów nie zawiera ani rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 883/2004 ani rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 987/2009 z dnia 16 września 2009 r. Natomiast możliwość wycofania lub uznania za nieważne dokumentów poświadczających sytuację danej osoby m.in. w zakresie podlegania systemowi ubezpieczeń społecznych danego kraju jest przewidziana wprost w art. 5 ust. 1 rozporządzenia nr 987/2009)

Instytucja miejsca zamieszkania osoby ubiegającej się o ustalenie ubezpieczenia społecznego może powziąć wątpliwości co do określenia mającego zastosowanie ustawodawstwa, lecz może chodzić jednie o wątpliwości co do określenia ustawodawstwa mającego zastosowanie do zainteresowanego, z uwzględnieniem art. 13 rozporządzenia podstawowego i odpowiednich przepisów art. 14 rozporządzenia wykonawczego, czyli niepewności co do tego, czy osoba wnosząca o ustalenie prawa właściwego jest objęta systemem zabezpieczenia społecznego w więcej niż jednym państwie członkowskim. Wątpliwości tych instytucja miejsca zamieszkania wnioskodawcy nie może rozstrzygać sama, lecz musi dostosować się do trybu rozwiązywania sporów co do ustalenia ustawodawstwa właściwego, wskazanego w szczególności w art. 6, art. 15 oraz art. 16 rozporządzenia wykonawczego, które nakazują zwrócenie się - w przypadku istnienia wątpliwości bądź rozbieżności - do instytucji innego państwa członkowskiego.

Instytucje niezwłocznie dostarczają lub wymieniają między sobą wszystkie dane niezbędne dla ustanowienia i określenia praw i obowiązków osób, do których ma zastosowanie rozporządzenie podstawowe. Przekazywanie tych danych odbywa się bezpośrednio pomiędzy samymi instytucjami lub za pośrednictwem instytucji łącznikowych. Zastosowanie ma również decyzja Nr (...) Komisji Administracyjnej w sprawie ustanowienia procedury dialogu i koncyliacji w zakresie ważności dokumentów, określenia ustawodawstwa właściwego oraz udzielania świadczeń na mocy rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 883/2004 .

Postępowanie organu rentowego mogło doprowadzić do wyłączenia ubezpieczonej z ubezpieczeń w Polsce, zaś niemiecki organ rentowy (kierując się poprzednio wydanym poświadczeniem przez ZUS) miał podstawy do odmowy objęcia ubezpieczeniami w Niemczech. Taka sytuacja byłaby zaś sprzeczna z zasadami koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego, z których wynika niedopuszczalność takiej sytuacji. Celem wyeliminowania takich przypadków wprowadzono wymóg wzajemnych uzgodnień między instytucjami ubezpieczeniowymi państw członkowskich.

Organ rentowy nie może bowiem pominąć sytuacji jaką sam stworzył wydając zaświadczenia na formularzu A1, które zawierają przecież kluczową informację dla instytucji zabezpieczania społecznego w innych państwach członkowskich, że dana osoba podlega już ubezpieczeniom społecznym w Polsce. Jeżeli po wydaniu takiego zaświadczenia organ rentowy nabiera jednak wątpliwości co rzeczywistego prowadzenia działalności (świadczenia usług, wykonywania pracy) na terenie Polski i podlegania ubezpieczeniom społecznym w Polsce, rozstrzygnięcie tych wątpliwości musi nastąpić w ramach współpracy z organami odpowiedniego państwa członkowskiego, które muszą mieć świadomość co do zmiany sytuacji wynikającej z wydanych zaświadczeń A1 osoby podlegającej ubezpieczeniom. Należy mieć także na uwadze, że w przedmiotowej sprawie organ rentowy podważył zaświadczenia wydane za okres jednego roku, w którym to okresie wnioskodawczyni mogła być zobowiązana do opłacania składek na ubezpieczenia społeczne na terenie Niemiec.

Sąd Najwyższy w wyroku z 10 września 2020 r. (III UK 123/19) zwrócił uwagę, że art. 5 ust. 2-4 rozporządzenia 987/2009 normujący okoliczności obligujące instytucję wydającą dokument taki jak zaświadczenie A1 do ponownego rozpatrzenia podstaw do jego wystawienia i ewentualnego cofnięcia, nie reguluje wprost - w odróżnieniu od zasad ustalania ustawodawstwa właściwego z art. 6 i art. 16 rozporządzenia 987/2009 - szczegółowego trybu współpracy między instytucjami właściwymi z różnych państw członkowskich. Jedynie w art. 5 ust. 4 rozporządzenia 987/2009 mowa o sytuacji, w której "zainteresowane instytucje nie osiągną porozumienia" w kwestii cofnięcia m.in. zaświadczenia A1 - wówczas sprawa może być przedstawiona Komisji Akredytacyjnej. Zdaniem Sądu Najwyższego treść art. 5 ust. 4 rozporządzenia 987/2009 sugeruje, że w przypadku rozpatrywania podstaw do cofnięcia zaświadczenia A1 instytucja, która wydała to zaświadczenie, powinna współpracować z instytucją właściwą miejsca wykonywania pracy, co zakłada nie tylko bieżącą wymianę informacji między tymi instytucjami na temat istnienia albo nieistnienia podstaw do cofnięcia zaświadczenia A1 ale także uzgodnienie stanowiska w przedmiocie tego, któremu ustawodawstwu dana osoba będzie podlegała (z mocą wsteczną) w przypadku cofnięcia zaświadczenia A1.

Zgodnie z wyżej wskazanym orzeczeniem Sądu Najwyższego w sprawie III UK 123/19. Za taką wykładnią art. 5 rozporządzenia 987/2009 w związku z innymi przepisami rozporządzeń 883/2004 i 987/2009 przemawia to, że przepisy o unijnej koordynacji należy interpretować w taki sposób, by w wyniku cofnięcia zaświadczenia A1 nie doszło do naruszenia jednej z fundamentalnych zasad systemu koordynacji zabezpieczeń, czyli podlegania jednemu ustawodawstwu Państwa Członkowskiego (art. 11 ust. 1 rozporządzenia 883/2004). Z zasady tej wynika istotna dyrektywa postępowania dla instytucji właściwych państw i organów odwoławczych. Ich procedowanie nie może doprowadzić nie tylko do objęcia osoby więcej niż jednym ustawodawstwem, ale także do wyłączenia jej z podlegania jakiemukolwiek ustawodawstwu. Celem art. 11-16 rozporządzenia 883/2004, na podstawie których wydawane są zaświadczenia A1, jest także zapobieganie pozbawienia osób objętych zakresem stosowania tego rozporządzenia ochrony w dziedzinie zabezpieczenia społecznego - wobec braku ustawodawstwa, jakie miałoby do nich zastosowanie (wyrok z 1 lutego 2017 r., T., C-430/15, EU:C:2017:74, pkt 58 i przytoczone tam orzecznictwo; wyrok z 25 października 2018 r., W., C-451/17, EU:C:2018:861).

W konsekwencji w przypadku konieczności uprzedniego wyczerpania procedury współpracy przez polski organ rentowy z niemieckim organem rentowym przed wydaniem decyzji unieważniających wydanie zaświadczenia A1, decyzje powinny zostać uchylone a sprawa ponownie rozpoznana przez organ rentowy we współpracy z instytucją właściwą innego Państwa Członkowskiego.

W tym stanie rzeczy na podstawie art. 477 ^14a k.p.c. orzeczono jak w wyroku

Alicja Sołowińska Sławomir Bagiński Marek Szymanowski