Portal Orzeczeń Sądów Powszechnych

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 18 stycznia 2016 r.

Sąd Apelacyjny w Białymstoku, III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

Przewodniczący: SSA Sławomir Bagiński (spr.)

Sędziowie: SA Alicja Sołowińska

SA Dorota Elżbieta Zarzecka

Protokolant: Emilia Janucik

po rozpoznaniu na rozprawie 18 stycznia 2016 r. w B.

sprawy z odwołania D. M.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddział w O.

o wysokość emerytury

na skutek apelacji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w O.

od wyroku Sądu Okręgowego w Olsztynie IV Wydziału Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

z dnia 13 lutego 2015 r. sygn. akt IV U 6943/14

I.  oddala apelację;

II.  zasądza od Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w O. na rzecz D. M. 120 (sto dwadzieścia) złotych tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego za II instancję.

Sygn. akt: III AUa 525/15

UZASADNIENIE

Decyzją z 14.08.2014 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w O. odmówił wnioskodawczyni D. M. prawa do emerytury na podstawie art. 27 w związku z art. 55 ustawy o emeryturach i rentach z uwagi na to, że ubezpieczona wystąpiła z wnioskiem o emeryturę po raz pierwszy przed 31.12.2008r. tj. 02 listopada 2001r. i decyzją z dnia 07 listopada 2001r. została jej przyznana emerytura.

Ubezpieczona złożyła odwołanie od powyższej decyzji wnosząc o jej zmianę i zobowiązanie ZUS do wyliczenia emerytury według nowych zasad zgodnie z wnioskiem z 26.06.2014 r. Pełnomocnik ubezpieczonej wniósł również o zasądzenie koszów zastępstwa procesowego według norm przepisanych. W uzasadnieniu pełnomocnik skarżącej podniósł między innymi, iż odwołująca spełnia warunki do uzyskania emerytury w oparciu o art. 26 ustawy o emeryturach i rentach z FUS, bowiem po osiągnięciu wieku 60 lat kontynuowała ubezpieczenia emerytalne i rentowe, a z wnioskiem o przyznanie emerytury w związku z ukończeniem 60 roku życia wystąpiła po 31.12.2008 r. Postanowienia art. 55 ustawy nie zawierają jakiegokolwiek zastrzeżenia wskazującego, aby uprzednie ustalenie uprawnień do wcześniejszej emerytury nawet dokonane przed 31.12.2008 r., uniemożliwiało jego zastosowanie.. Na potwierdzenie swojego stanowiska powołał się na dotychczasowe orzecznictwo Sądu Najwyższego między innymi: wyrok z 19.03.2014 r. I UK 345/13, wyrok z 10.07.2013r. II UK 424/2012 oraz uchwałę z 4.07.2013 r. II UZP 4/13.

Organ rentowy wniósł o oddalenie odwołania podnosząc, że ubezpieczona miała ustalone prawo do wcześniejszej emerytury od 4.10.2001 r. i świadczenie było wypłacane od 1.10.2001 r. tj. od następnego dnia po rozwiązaniu stosunku pracy. Podkreślił, że niezbędnym warunkiem do obliczenia emerytury w myśl nowych zasad jest okoliczność, aby ubezpieczony po ustaleniu prawa do emerytury wcześniejszej nie realizował tego prawa tj. nie pobrał wcześniejszej emerytury, podlegał w dalszym ciągu ubezpieczeniu emerytalnemu i rentowym, aż do osiągnięcia wieku określonego w art. 27 ustawy emerytalnej i nadal po spełnieniu tego wymogu pozostawał w zatrudnieniu.

Sąd Okręgowy w Olsztynie wyrokiem z 13 .02.2015 r. zmienił zaskarżoną decyzję i przyznał odwołującej się prawo do obliczenia emerytury na podstawie art. 26 w zw. z art. 55 ustawy z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych oraz zasądził od ZUS na rzecz D. M. 60 złotych tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego.

Sąd Okręgowy ustalił, że ubezpieczona urodziła się (...) Wniosek o emeryturę złożyła po raz pierwszy 28.09.2001 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w O. decyzją z 17.10.2001 r. przyznał jej prawo do emerytury od 4.10.2001 r. na podstawie art. 29 ustawy o emeryturach i rentach. Zawiesił jednocześnie wypłatę świadczenia z uwagi na nierozwiązanie stosunku pracy. Natomiast decyzją (...).11.2001 r. podjął wypłatę emerytury od 1.11.2001 r. z uwagi na wniosek ubezpieczonej, która stwierdziła, że rozwiązała stosunek pracy Od tej daty ubezpieczona otrzymuje świadczenie kontynuując jednocześnie zatrudnienie do chwili obecnej. Organ rentowy wielokrotnie przeliczał wysokość emerytury w związku ze zmianą stażu pracy.

Sąd Okręgowy stwierdził też, że ubezpieczona 23.06.2014 r. - po ukończeniu 60 lat, wystąpiła o „przyznanie emerytury obliczonej na nowych zasadach" wskazując, że nadal pozostaje w zatrudnieniu. Wykonując zobowiązanie sądu, organ rentowy wyliczył świadczenie emerytalne na podstawie art. 26 cytowanej ustawy na kwotę 7870,70 zł. Emerytura tak wyliczona jest wyższa od dotychczas pobieranego świadczenia w kwocie 4811,99 zł.

Sąd Okręgowy uznał, że odwołanie zasługuje na uwzględnienie. Powołał się w tym względzie na treść art. 55 ustawy z 17.12.1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych oraz wykładnię tego przepisu zaprezentowaną w uchwale SN z 4.07.2013 r. w sprawie II UZP 4/13 oraz w wyrokach z 10.07.2013 r. (II UK 424/12) i z 18.09.2014 r. (I UK 27/14).

Sąd Okręgowy w pełni zaaprobował wskazane poglądy orzecznicze. Podkreślił, że zarysowana wyżej linia orzecznicza Sądu Najwyższego, która podtrzymana została w kolejnym orzeczeniu SN z dnia 4 września 2013 r. w sprawie II UK 23/13 została również zaaprobowana przez Sąd Apelacyjny w Białymstoku, który w wyroku z 8.01.2014 r. III AUa 691/13,

Wobec powyższego – jak wskazał sąd pierwszej instancji - zasadne jest stanowisko, że wnioskodawczym spełnia wszystkie przesłanki do obliczenia wysokości świadczenia na podstawie art. 55 ustawy, albowiem po osiągnięciu wieku 60 lat kontynuowała ubezpieczenia emerytalne i rentowe, a z wnioskiem o przyznanie emerytury w związku z ukończeniem 60 roku życia wystąpiła po 31.12.2008 r.

Apelację od powyższego wyroku wniósł organ rentowy. Wyrok zaskarżył w całości i zarzucił mu naruszenie prawa materialnego: tj. art. 55 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (tekst jednolity: Dz. U. z 2013 r., poz. 1440) skutkujące uznaniem, iż D. M. ma prawo do przeliczenia świadczenia w oparciu o art. 26 ww. ustawy tj. przy uwzględnieniu kwoty zwaloryzowanego kapitału początkowego, kwoty zwaloryzowanych składek zaewidencjonowanych na koncie wnioskodawcy oraz dalszego trwania życia.

Wskazując na powyższe organ rentowy wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku w całości tj. o oddalenie odwołania lub ewentualnie o uchylenia powyższego wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi Okręgowemu w Olsztynie.

Zdaniem organu rentowego osoby, które zrealizowały prawo do emerytury na zasadach określonych w Rozdziale 2 Dziale 2 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, a które ubiegają się o ustalenie prawa do kolejnej emerytury, do której znajduje zastosowanie art. 21 ust. 2 pkt l w związku z art. 53 ww. ustawy lub o ponowne ustalenie wysokości wcześniej przyznanego świadczenia (art. 110-113 ww. ustawy) nie są uprawnione do ustalenia wysokości świadczenia na zasadach określonych w art. 26 ww. ustawy. Wysokość emerytury może zostać obliczona na podstawie art. 26 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych jedynie w przypadku, gdy ubezpieczony urodzony przed 1.01.1949 r. kontynuował ubezpieczenia po osiągnięciu wieku emerytalnego i który pomimo przyznania emerytury na „starych zasadach” nie pobrał wcześniej przyznanej emerytury choćby za jeden miesiąc. Takie stanowisko organu rentowego oparte jest również na piśmie podsekretarza stanu w Ministerstwie Pracy i Polityki Społecznej przekazanym do Centrali ZUS 24.02.2014 r.

Według organu rentowego art. 55 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych ma zastosowanie tylko do tych ubezpieczonych, którzy mają ukończony wymagany wiek i posiadają wymagany staż pracy, a ponadto kontynuują ubezpieczenie emerytalne i rentowe po osiągnięciu wieku 60 lat w przypadku kobiet i nie mając ustalonego prawa do emerytury lub mając ustalone prawo do emerytury świadczenia tego nie pobierają, z wnioskiem o emeryturę wystąpią po raz pierwszy po 31.12.2008 r.

Sąd Apelacyjny zważył co następuje:

Okoliczności faktyczne w niniejszej sprawie nie były sporne. Zostały prawidłowo ustalone, dlatego za własne przyjmuje je także Sąd Apelacyjny. Dodatkowo w toku postępowania apelacyjnego ustalono, że suma kwot emerytury pobranej przez ubezpieczoną przed czerwcem 2014 r. wynosi 531.427,73 zł. (pismo organu rentowego – k.43).

Sąd Apelacyjny uznał, że apelacja nie jest zasadna.

Jedyny zarzut apelacji dotyczy wykładni art. 55 ustawy emerytalnej. Zasadniczo według organu rentowego obliczenie emerytury na podstawie art. 26 w zw. z art. 55 tej ustawy może nastąpić jedynie w sytuacji ubezpieczonego, który - pomimo przyznania emerytury na "starych zasadach" - nie pobrał wcześniej przyznanej emerytury, choćby za jeden miesiąc.

Wykładnia art. 55 ustawy emerytalnej została dokonana przez Sąd Najwyższy, a także sądy powszechne. Zgodnie z tą wykładnią, istnieje możliwość obliczenia emerytury przysługującej na podstawie art. 27 według zasad wynikających z art. 26 w zw. z art. 55 ustawy emerytalnej. Dotyczy to ubezpieczonego:

- urodzonego przed dniem 1 stycznia 1949 r.

- który kontynuował ubezpieczenia emerytalne i rentowe po osiągnięciu przewidzianego w tym przepisie wieku emerytalnego, tj. po ukończeniu 65 lat w przypadku mężczyzny

- który z wnioskiem o przyznanie emerytury wystąpił po dniu 31 grudnia 2008 r.,

Prawo do takiego obliczenia emerytury jest niezależne od faktu przejścia przez ubezpieczonego na emeryturę wcześniejszą lub w niższym wieku emerytalnym.

Orzecznictwo przyjmujące taką wykładnię jest jednolite i utrwalone (orzeczenia SN: uchwała z 4 lipca 2013 r., II UZP 4/13; wyrok z 10 lipca 2013 r., II UK 424/12, wyrok z 29 stycznia 2014 r., I UK 411/13, wyrok z 19 marca 2014 r. I UK 345/13, wyrok z 10 lipca 2013 r., II UK 424/12, wyrok z 7 listopada 2013 r., II UK 143/12 oraz z 9 września 2013 r., II UK 23/13; wyroki sądów apelacyjnych: wyrok SA w Rzeszowie z 9 lipca 2013 r., III AUa 302/13, wyrok SA w Białymstoku z 8 stycznia 2014 r., III AUa 691/13, wyrok SA w Lublinie z 19 marca 2015 r., III AUa 58/15, wyrok SA w Gdańsku z 18 marca 2014 r., III AUa 1223/13). Nie ma potrzeby powtarzania argumentów przemawiających za takim stanowiskiem. Wykładnię tę podziela również Sąd Apelacyjny.

Według stanowiska wynikającego z tego orzecznictwa z art. 55 ustawy emerytalnej nie wynika aby formułowano dodatkowy wymóg możliwości obliczenia emerytury, na podstawie art. 26 w zw. z art. 55 ustawy emerytalnej, w postaci nieuzyskania czy uzyskania lecz niepobierania emerytury w wieku obniżonym, czy tzw. emerytury wcześniejszej.

Można by zgłaszać pewnego rodzaju wątpliwości co do zaprezentowanego stanowiska wynikające z wykładni systemowej. Mianowicie w ustawie emerytalnej wyraźnie odgraniczono przyznanie i obliczanie emerytury według „nowych” i „starych zasad”.

Dla osób urodzonych po 31.12.1948 r. konstrukcyjnie jako zasadę przewidziano przyznanie emerytury na podstawie art. 24 ustawy emerytalnej i w konsekwencji jej wypłacenie zgodnie z art. 26 tej ustawy. Przewidziano jednocześnie liczne wyjątki od tej zasady dla osób urodzonych w okresie od 1.01.1949 r. do 31.12.1968 r. Te osoby mogły i w pewnym zakresie nadal mogą mieć przyznaną i obliczoną emeryturę według „starych zasad”. Dla osób urodzonych przed 1.01.1949 r. nie przewidziano możliwości uzyskania prawa do emerytury na podstawie nowych zasad.

Wyjątek łączący możliwość połączenia obydwu systemów w zakresie przyznania prawa według jednego systemu, a obliczenia wysokości według innego (choćby częściowo) przewidziano w art. 55 ustawy emerytalnej i w art. 183, a od 1.01.2013 r. w art. 25 ust. 1b tej ustawy. Wykładnia wyjątków nie powinna być rozszerzająca. Zatem można by wywodzić, że system emerytur przyznawanych na podstawie ustawy emerytalnej początkowo przewidział jedyny mechanizm łączenia emerytury przyznanej według „starych zasad” i obliczenia emerytury częściowo według „nowych zasad” – tj. na podstawie art. 183 ustawy emerytalnej. Odmienność zasad obliczania emerytur, zwłaszcza okoliczność, że „emerytura kapitałowa” (obliczona na podstawie art. 26 ustawy emerytalnej) obliczana jest na podstawie kapitału zgromadzonego ze składek i kapitału początkowego, a wypłata emerytury powoduje uszczuplenie kapitału, była przyczyną wyłączenia możliwości mieszanego obliczenia emerytury w sytuacji otrzymywania emerytury obliczonej według „starych zasad”.

Skoro nie można było obliczyć emerytury mieszanej w sytuacji otrzymywania emerytury wcześniejszej według starych zasad, to tym bardziej nie powinno być możliwe przeliczenie według „nowych zasad” całej kwoty emerytury, jeżeli poprzednio wypłacano emeryturę według „starych zasad”. Porównanie obliczania wysokości emerytury zgodnie z art. 25 ust. 1b ustawy emerytalnej, do emerytury obliczonej przy zastosowaniu art. 55 ustawy emerytalnej (tj. w odniesieniu do wniosków złożonych przed wejściem w życie art. 55a ustawy emerytalnej, bez odliczenia dotychczas pobranej emerytury), wskazuje na naruszenie zasady równości.

Tym niemniej jak wskazano wyżej Sąd Apelacyjny aprobuje dotychczasową linię orzecznictwa. Przemawia za tym potrzeba zachowania jednolitości orzecznictwa, wynikająca z zasady równości wobec prawa (odnośnie osób, do których zastosowano art. 55 ustawy emerytalnej według przyjętej linii orzecznictwa) i pewności prawa. Takie stanowisko wynika też z dokonanej zmiany ustawy emerytalnej.

Z mocy art. 1 pkt 2 ustawy z dnia 5 marca 2015 r. o zmianie ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U. 2015.552)[,]do ustawy emerytalnej został dodany art. 55a. Zmiana ustawy emerytalnej weszła życie od 1 maja 2015 r.

W uzasadnieniu projektu ustawy zmieniającej wskazano argumentację przemawiającą za ustanowieniem art. 55 oraz dodaniem art. 55a: "Wprowadzono taką możliwość dla osób urodzonych przed 1949 r., aby zachęcić je do rezygnacji ze zgłoszenia wniosku o wcześniejszą emeryturę oraz do opóźnienia przejścia na emeryturę z tytułu osiągnięcia wieku emerytalnego. Propozycja dodania art. 55a wynika z faktu, iż obecnie przepis art. 55 ustawy nie ma zastosowania do ubezpieczonego urodzonego przed 1949 r., który przed osiągnięciem wieku emerytalnego, miał ustalone prawo do wcześniejszej emerytury i pobierał to świadczenie".

Zestawienie treści art. 55a z uzasadnieniem projektu ustawy zmieniającej wskazywałoby na stanowisko projektodawcy, że artykułu 55 ustawy emerytalnej, przed 1 maja 2015 r., nie stosowało się do ubezpieczonego, który miał ustalone prawo do emerytury przed zgłoszeniem wniosku o emeryturę, o której mowa w art. 27 i pobierał świadczenie.

W istocie jednak, wobec jednoznacznej wykładni art. 55 ustawy emerytalnej przyjętej w orzecznictwie sądowym, uznać należało, że dodanie art. 55a zmierzało do zmiany regulacji prawnej, której normatywny sens wyznaczony został przez te orzecznictwo. W doktrynie przyjmuje się, że po zakończeniu procesu legislacyjnego tekst ustawy przestaje być kontrolowany przez prawodawcę, a jego realizację przekazuje się autonomicznemu dyskursowi stosowania prawa. Najistotniejszą instytucjonalizacją dyskursu są niezawisłe sądy, które mają "władzę na znaczeniami terminów" zawartych w tekstach prawnych (Tomasz Grzybowski, Wpływ zmian prawa na jego wykładnię, Wolters Kluwer SA, W-wa 2013, str. 64).

Stanowisko projektodawcy i ustawodawcy, które wynika z treści art. 55a i uzasadnienia projektu ustawy zmieniającej prowadziłoby do uznania, że ugruntowana w orzecznictwie wykładnia była błędna, ponieważ dokonując prawotwórczej zmiany tekstu prawnego, ustawodawca ją zakwestionował. Wypowiedziany został pogląd, że " Nie sposób (...) zakładać wadliwości zgodnej orzeczniczej wykładni tekstu prawnego sprzed nowelizacji, a zbieżnej z treścią przepisów po zmianie, bo to godziłoby w pewność prawa" (op. cit., str. 181). Argument dotyczący pewności prawa, w ocenie Sądu Apelacyjnego jest przekonujący. Zmiana zgodnej orzeczniczej interpretacji prawa pod wpływem nowelizacji, która weszła w życie od 1 maja 2015 r., prowadziłaby w praktyce do zmiany prawa z mocą wsteczną. Wobec istnienia zgodnej wykładni, rzeczywisty skutek nowelizacji (dodania art. 55a), w zakresie art. 55 ustawy emerytalnej, jest zmianą normatywną, a nie jedynie zmianą dotyczącą interpretacji tekstu prawnego. Z treści przepisów ustawy zmieniającej, ani ogólnych zasad prawa międzyczasowego (lex retro non agit) nie wynika natomiast wsteczne działanie dokonanej zmiany.

W postępowaniu sądowym w sprawie z zakresu ubezpieczeń społecznych badana jest legalność decyzji i orzekanie o niej możliwe jest tylko przy uwzględnieniu stanu faktycznego i prawnego istniejącego w chwili jej wydawania. Zasadą jest zatem, iż sąd ocenia legalność decyzji organu rentowego według stanu rzeczy istniejącego w chwili jej wydania. Z tego względu zmiana ustawy emerytalnej, która weszła w życie od 1 maja 2015 r. nie ma wpływu na zasadność odwołania., a konsekwencji zasadność apelacji.

W tym stanie rzeczy na mocy art. 385 k.p.c. orzeczono jak w wyroku.