Portal Orzeczeń Sądów Powszechnych

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 18 lipca 2018 r.

Sąd Apelacyjny w Białymstoku, III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

Przewodniczący: SSA Alicja Sołowińska (spr.)

Sędziowie: SA Barbara Orechwa-Zawadzka

SA Marek Szymanowski

Protokolant: Magda Małgorzata Gołaszewska

po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 18 lipca 2018 r. w B.

sprawy z odwołania B. P. (1)

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddział w G.

o ustalenie należności z tytułu nieopłaconych składek

na skutek apelacji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w G.

od wyroku Sądu Okręgowego w Olsztynie IV Wydziału Pracy i Ubezpieczeń Społecznych z dnia 7 marca 2018 r. sygn. akt IV U 1010/17

I.  oddala apelację;

II.  zasądza od Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w G. na rzecz B. P. (1) 240 (dwieście czterdzieści) złotych tytułem zwrotu kosztów procesu.

SSA Marek Szymanowski SSA Alicja Sołowińska SSA Barbara Orechwa-Zawadzka

Sygn. akt III AUa 424/18

UZASADNIENIE

Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w G. decyzją z 26 kwietnia 2017 r. ustalił odpowiedzialność B. P. (1) za zaległości z tytułu nieopłaconych składek na ubezpieczenia społeczne i ubezpieczenie zdrowotne w kwocie wskazanej w decyzji.

B. P. (1) złożyła odwołanie od tej decyzji, kwestionując ustalenia organu rentowego o prowadzeniu przez nią działalności w okresie objętym sporną decyzją.

Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddziała w G. wniósł o oddalenie odwołania.

Sąd Okręgowy w Olsztynie wyrokiem z 7 marca 2018 r. (sprostowanym postanowieniem z 27 marca 2018 r.) zmienił zaskarżoną decyzję, stwierdzając, że odwołująca nie jest dłużnikiem Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w G. z tytułu składek na ubezpieczenie społeczne, ubezpieczenie zdrowotne oraz składek na Fundusz Pracy i Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych za okres od września 2003 r. do września 2011 r.

Sąd Okręgowy ustalił, że B. P. (1) (NIP (...)) prowadziła działalność gospodarczą od marca do czerwca 2003 r. W ewidencji działalności gospodarczej prowadzonej przez Burmistrza Miasta R. pod numerem (...) zarejestrowana została działalność gospodarcza prowadzona przez B. P. (1). Data rozpoczęcia działalności została określona na 15 marca 2003 r., a jej wykreślenie z ewidencji nastąpiło 14 września 2011 r.

14 września 2011 r. organ ewidencyjny w wyniku stwierdzonej niezgodności ze stanem rzeczywistym dokonał z urzędu wykreślenia wpisu. Niezgodność stwierdzono na podstawie uzyskanej informacji z ewidencji ludności Urzędu Miasta R.. W Kompleksowym Systemie Informatycznym ZUS B. P. (1) dokonała zgłoszenia płatnika składek na formularzu (...) i zgłoszenia do obowiązkowych ubezpieczeń społecznych na formularzu (...) od 1 czerwca 2003 r. Nie podano daty wyrejestrowania. Płatnik składek złożył deklarację rozliczeniową za czerwiec 2003 r. Pismem z 14 listopada 2011 r. Naczelnik Urzędu Skarbowego w W. potwierdził, że B. P. (1) figuruje w ewidencji podatników urzędu jako osoba prowadząca działalność gospodarczą od 15 marca 2003 r. do nadal. Odwołująca nie zgłaszała w urzędzie przerw w prowadzeniu działalności. Za lata 2003-2010 nie złożyła do urzędu zeznań o wysokości osiągniętego dochodu/straty. Nie dokonywała również wpłat z tytułu podatku dochodowego.

Pismem z 3 listopada 2011 r. Naczelnik Urzędu Skarbowego D. Egzekucji Administracyjnej ustalił, że do 5 lipca 2004 r. B. P. (1) była zameldowana na pobyt stały pod adresem R., ul. (...). W lipcu 2004 r. odwołująca wraz z mężem wyprowadziła się z R. do O.. W maju 2003 r. odwołująca zachorowała i nie prowadziła działalności gospodarczej – sklepu z artykułami piśmienniczymi. W lokalu zajmowanym poprzednio przez odwołująca powstał salon firan i sukien ślubnych. Aktem notarialnym z 27 maja 2004 r. odwołująca zbyła nieruchomość, w której miała prowadzić działalność gospodarczą.

Sąd Okręgowy uznał, że tak zgromadzony materiał dowodowy sprawy pozwolił na ustalenie istotnych dla rozstrzygnięcia sprawy okoliczności. Sąd zaznaczył, że okoliczności faktyczne nie były kwestionowane przez strony, a dokumenty, z których wynikały były sporządzone w formie przewidzianej prawem i nie budziły wątpliwości Sądu co do ich zgodności z rzeczywistym stanem rzeczy. Spór sprowadzał się do ustalenia, czy w okresie od września 2003 r. do września 2011 r. odwołująca prowadziła działalność gospodarczą. Sąd stwierdził, że odwołująca zaprzestała prowadzenia działalności od czerwca 2003 r. z powodu choroby jej oraz innych członków rodziny, którymi się opiekowała. Odwołująca wyzbyła się lokalu, w którym miała prowadzić działalność, a w lipcu 2004 r. wyprowadziła się z R. i sprzedała nieruchomość. Informacje Urzędu Gminy R. oraz Naczelnika Urzędu Skarbowego w W. wskazują, że w spornym okresie nie sporządzono jakichkolwiek dokumentów wskazujących na prowadzenie działalności przez odwołującą. Bezsporne jednak Sąd uznał, że odwołująca ignorowała ciążące na niej obowiązki i nie informowała organu administracji czy to skarbowej, czy samorządowej o zaprzestaniu działalności gospodarczej. Nie poinformowała również o tym fakcie organu rentowego.

Sąd stwierdził, że za osobę prowadzącą pozarolniczą działalność uważa się osobę prowadzącą pozarolniczą działalność gospodarczą na podstawie przepisów o działalności gospodarczej lub innych przepisów szczególnych. Osoba taka podlega obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu, rentowym, chorobowemu i wypadkowemu od dnia rozpoczęcia wykonywania działalności do dnia zaprzestania wykonywania tej działalności, z wyłączeniem okresu, na który wykonywanie działalności zostało zawieszone na podstawie przepisów o swobodzie działalności gospodarczej. Istnienie wpisu do ewidencji działalności gospodarczej nie przesądza o faktycznym prowadzeniu tej działalności, ale prowadzi jedynie do domniemania prawnego, według którego osoba wpisana do ewidencji jest traktowana jako prowadząca działalność gospodarczą (wyrok Sądu Apelacyjnego w Katowicach z 29 stycznia 2013 r., III AUa 685/12; postanowienie Sądu Najwyższego z 18 października 2011 r., III UK 43/11). Wpis ten ma charakter deklaratoryjny, a nie konstytutywny. Nie kreuje on bytu prawnego przedsiębiorcy. Kwestie związane z formalnym zarejestrowaniem, wyrejestrowaniem czy zgłaszaniem przerw w tej działalności mają ewentualnie znaczenie w sferze dowodowej, nie przesądzają jednak o podleganiu obowiązkowi ubezpieczenia społecznego (por. m.in. wyrok Sądu Najwyższego z 11 stycznia 2005 r., I UK 105/04, OSNP 2005 nr 13, poz. 198; wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z 25 października 2006 r., (...) 179/06, LEX nr 276729; wyrok Sądu Najwyższego z 14 września 2007 r., III UK 35/07; wyrok Sądu Najwyższego z 27 czerwca 2006 r., I UK 340/05, LEX nr 376431).

Sąd zaznaczył, że rozpoczęcie prowadzenia działalności gospodarczej skutkuje obowiązkiem ubezpieczonego jako przedsiębiorcy podlegania obowiązkowym ubezpieczeniom emerytalnemu, rentowym i wypadkowemu, określonemu w przepisach Ustawy z 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz.U. Nr 137, poz. 887 z późn. zm.) od dnia rozpoczęcia wykonywania działalności do dnia zaprzestania jej wykonywania. Przepisy tej ustawy, Ustawy z 19 listopada 1999 r. Prawo działalności gospodarczej (Dz.U. Nr 101, poz. 1178 z późn. zm.), a także obowiązującej od 21 sierpnia 2004 r. Ustawy z 2 lipca 2004 r. o swobodzie działalności gospodarczej (Dz.U. Nr 173, poz. 1807 ze zm.) stoją na gruncie formalnego (z reguły) pojmowania „wykonywania” działalności gospodarczej, a w konsekwencji także formalnego określania granic czasowych przymusu ubezpieczenia. Taka właśnie wykładnia tych przepisów została sformułowana w utrwalonych już poglądach judykatury. Sąd Najwyższy w uzasadnieniu wyroku z 11 stycznia 2005 r. (I UK 105/04; OSNP 2005 Nr 13, poz. 198) stwierdził, że zgodnie z art. 6 ust. 1 pkt 5 Ustawy z 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych osoby prowadzące pozarolniczą działalność gospodarczą podlegają obowiązkowi ubezpieczenia emerytalnego i rentowego, zaś na podstawie art. 12 tej ustawy – także ubezpieczenia wypadkowego. Przymusem ubezpieczenia objęte są osoby, które – stosownie do art. 8 ust. 6 pkt 1 ustawy – prowadzą działalność na podstawie przepisów o działalności gospodarczej. Obowiązek ubezpieczenia trwa od dnia rozpoczęcia wykonywania działalności do dnia zaprzestania wykonywania tej działalności.

Sąd stwierdził, że według art. 2 ust. 1 Ustawy Prawo działalności gospodarczej, w brzmieniu obowiązującym przed 1 stycznia 2004 r., działalnością gospodarczą jest „zarobkowa działalność wytwórcza, handlowa, budowlana, usługowa oraz poszukiwanie, rozpoznawanie i eksploatacja zasobów naturalnych, wykonywana w sposób zorganizowany i ciągły”. Działalność taka podlega obowiązkowemu zgłoszeniu organowi ewidencyjnemu (art. 88b). Obowiązek ten obejmuje także zmiany „stanu faktycznego i prawnego odnoszące się do przedsiębiorcy i wykonywanej przez niego działalności gospodarczej (...) powstałe po dniu dokonania wpisu do ewidencji działalności gospodarczej”. Wpis do ewidencji nie tylko „legalizuje” więc wykonywanie działalności gospodarczej, ale też wyznacza czasowe granice bycia przedsiębiorcą. Stanowisko to znajduje także potwierdzenie w uzasadnieniu wyroku Sądu Najwyższego z 25 listopada 2005 r. (I UK 80/05; OSNP 2006 Nr 19-20, poz. 309). Sąd Najwyższy stwierdził ponadto, że w art. 13 pkt 4 Ustawy z 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych chodzi o faktyczne wykonywanie działalności pozarolniczej, w tym gospodarczej. Oznacza to, że wykonywanie działalności pozarolniczej (gospodarczej) w rozumieniu art. 13 pkt 4 Ustawy z 13 października 1998 r. to rzeczywista działalność o cechach określonych w art. 2 ust. 1 Prawa działalności gospodarczej, czyli działalność zarobkowa wykonywana w sposób zorganizowany i ciągły. Ocena, czy działalność gospodarcza jest wykonywana, należy więc przede wszystkim do sfery ustaleń faktycznych, a dopiero następnie do ich kwalifikacji prawnej.

Takie samo znaczenie w sferze ustaleń faktycznych ma wpis w ewidencji działalności gospodarczej. Stosownie do uregulowania art. 7 ust. 2 Prawa działalności gospodarczej przedsiębiorca, będący osobą fizyczną, może podjąć działalność po uzyskaniu wpisu do ewidencji działalności gospodarczej. Istnienie wpisu do ewidencji działalności gospodarczej nie przesądza zatem o faktycznym prowadzeniu tej działalności, ale prowadzi do domniemania prawnego (art. 234 k.p.c.), według którego osoba wpisana do ewidencji jest traktowana jako prowadząca działalność gospodarczą. Domniemanie takie może być obalone, ale wymaga to przeprowadzenia przeciwdowodu (wyroki Sądu Najwyższego: z 16 maja 2006 r., I UK 289/05; z dnia 8 grudnia 2009 r., I UK 179/09; z dnia 13 lipca 2011 r., I UK 11/11).

Sąd podkreślił, że wejście w życie przepisów Ustawy o swobodzie działalności gospodarczej nie zmieniły takiego rozumowania. Sąd Najwyższy w wyroku z 10 grudnia 1997 r., II UKN 392/ 97 (OSNP 1998 r. nr 19, poz. 584) stwierdził, że okresem ubezpieczenia w rozumieniu art. 15 ust. 2 Ustawy z 18 grudnia 1976 r. o ubezpieczeniu społecznym osób prowadzących działalność gospodarczą oraz ich rodzin jest przypadający w czasie podlegania obowiązkowi ubezpieczenia okres faktycznego prowadzenia działalności gospodarczej lub przerw w jej faktycznym prowadzeniu, w których następuje zwolnienie z opłacania składki. Identyczne stanowisko zostało zajęte w postanowieniu Sądu Najwyższego z 17 lipca 2003 r., (II UK 111/03), według którego nie może budzić wątpliwości, że osoby prowadzące pozarolniczą działalność gospodarczą podlegają obowiązkowemu ubezpieczeniu społecznemu od dnia rozpoczęcia wykonywania takiej działalności i ubezpieczenie to trwa do dnia zaprzestania jej wykonywania stosownie do art. 13 pkt 4 Ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych oraz że okres oczekiwania na kolejne zamówienie nie oznacza zaprzestania jej prowadzenia.

Sąd Okręgowy uznał, że odwołująca nie prowadziła działalności gospodarczej, wobec czego nie istniał obowiązek podlegania ubezpieczeniom społecznym. W rezultacie też w okresie nieprowadzenia działalności gospodarczej nie powstawało zadłużenie z tytułu nieopłaconych składek, gdyż na odwołującej nie ciążył obowiązek ich uiszczania. Z tego względu Sąd Okręgowy orzekł na podstawie art. 477 ¹⁴ § 1 k.p.c.

Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w G. złożył apelację od wyroku Sądu Okręgowego. Zaskarżył wyrok w całości i zarzucił naruszenie przepisu prawa procesowego – art. 321 § 1 k.p.c., tj. zasady nieorzekania ponad przedmiot sporu – poprzez błędne rozpoznanie przedmiotu sporu i orzeczenie w zakresie nieobjętym sporną decyzją, tj. przyjęcie, że B. P. (1) nie jest dłużnikiem organu rentowego, ponieważ nie prowadziła pozarolniczej działalności gospodarczej w okresie wskazanym w spornej decyzji. Organ rentowy wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku i ustalenie, że B. P. (1) jest dłużnikiem organu rentowego w zakresie wskazanym w spornej decyzji, zaś ewentualnie – o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy Sądowi pierwszej instancji do ponownego rozpoznania, który to Sąd zawiesi postępowanie, a kwestię podlegania obowiązkowym ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym oraz chorobowemu i zdrowotnemu z tytułu zarejestrowania pozarolniczej działalności gospodarczej B. P. (1) przekaże organowi rentowemu do określenia odrębną decyzją administracyjną. Organ rentowy wniósł również o zasądzenie od odwołującej kosztów zastępstwa procesowego za obie instancje.

Sąd Apelacyjny ustalił i zważył:

Apelacja nie zasługuje na uwzględnienie. Zaskarżony wyrok nie narusza prawa, a dokonane przez Sąd pierwszej instancji ustalenia, w szczególności co do nieprowadzenia przez odwołującą pozarolniczej działalności gospodarczej, Sąd Apelacyjny w całości podziela.

Nie jest zasadny zarzut apelacyjny naruszenia art. 321 § 1 k.p.c., który organ rentowy uparuje w wyrokowaniu przez Sąd Okręgowy co do przedmiotu, który nie był objęty żądaniem. W pierwszej kolejności należy zwrócić uwagę, że w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych przedmiot rozpoznania sprawy sądowej wyznaczony jest treścią konkretnej decyzji organu rentowego, od której wniesiono odwołanie (art. 477 ⁹ i art. 477 ¹⁴ k.p.c.) i tylko w tym zakresie podlega ona kontroli sądu zarówno pod względem jej formalnej poprawności, jak i merytorycznej zasadności. Wydając zaskarżoną decyzję, organ rentowy ustalił zadłużenie z tytułu nieopłaconych składek na ubezpieczenie społeczne, zdrowotne, Fundusz Pracy i Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych za okres od września 2003 r. do września 2011 r., w którym – według ustaleń organu rentowego – odwołująca prowadziła pozarolniczą działalność gospodarczą. Tak wyznaczony zakres decyzji był przedmiotem rozpoznania sprawy sądowej przez Sąd Okręgowy.

Należy jednak zwrócić uwagę, że organ rentowy wydał tę decyzję, nie poprzedzając jej decyzją o podleganiu przez odwołującą ubezpieczeniom społecznym z tytułu prowadzenia pozarolniczej działalności gospodarczej w spornym okresie. W odwołaniu zaś od zaskarżonej decyzji B. P. (1) twierdziła, że nie prowadziła pozarolniczej działalności gospodarczej w spornym okresie, stąd też nie powinna być zobowiązana do uiszczenia składek z tego tytułu. W tej sytuacji przed stwierdzeniem, czy istniało zadłużenie z tytułu nieopłaconych składek za ten okres i wysokości tego zadłużenia, wymagane było ustalenie, czy B. P. (1) posiadała tytuł do objęcia jej ubezpieczeniem społecznym w spornym okresie. Wymagane było zatem rozważenie przez Sąd, czy odwołująca rzeczywiście prowadziła pozarolniczą działalność gospodarczą, z tytułu której organ rentowy zobowiązał do zapłaty zaległych składek. Dopiero stwierdzenie, że odwołująca rzeczywiście prowadziła pozarolniczą działalność gospodarczą w spornym okresie, pozwalało na ocenę zasadności obciążenia odwołującej składkami na ubezpieczenie społeczne, zdrowotne, Fundusz Pracy i Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych za okres od września 2003 r. do września 2011 r. Z tego względu ocena Sądu Okręgowego, czy odwołująca posiadała tytuł do objęcia jej ubezpieczeniem społecznym, mieści się w granicach przedmiotu wydanej decyzji organu rentowego, jak i zakresu zaskarżenia odwołania.

Ponadto nie istniała podstawa do uchylania zaskarżonego wyroku Sądu Okręgowego i przekazanie temu Sądowi sprawy do ponownego rozpoznania jedynie po to, aby zawiesił on postępowanie w rozpoznawanej sprawie i zobowiązał organ rentowy do wydania decyzji w przedmiocie podlegania bądź niepodlegania przez B. P. (2) ubezpieczeniom społecznym z tytułu prowadzenia pozarolniczej działalności gospodarczej w okresie od września 2003 r. do września 2011 r. Z całą pewnością do ustawowych kompetencji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych należy ustalenie podlegania bądź niepodlegania przez ubezpieczonych ubezpieczeniom społecznym, co wynika m.in. z regulacji zawartej w art. 68 ust. 1 pkt 1 Ustawy z 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych, zgodnie z którą do zakresu Zakładu Ubezpieczeń Społecznych należy między innymi realizacja przepisów o ubezpieczeniach społecznych, a w szczególności stwierdzanie i ustalanie obowiązku ubezpieczeń społecznych. Uprawnienie i obowiązek organu rentowego do ustalenia tytułu ubezpieczeń jest przy tym niezależny od kompetencji innych organów kontroli i ochrony prawnej. Organ rentowy jest władny dokonywać samodzielnych ustaleń w zakresie istnienia tytułu do ubezpieczenia społecznego, podobnie jak sądy rozpatrujące odwołanie od decyzji wydawanych w takich kwestiach. Co więcej, art. 83 ust. 1 pkt 1 i pkt 2 Ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych uprawnia organ rentowy do wydania decyzji indywidualnej, m.in. w zakresie dotyczącym zgłaszania do ubezpieczeń społecznych i przebiegu ubezpieczeń. Organ rentowy może zatem z urzędu wydać decyzję stwierdzającą podleganie bądź niepodleganie przez ubezpieczonych ubezpieczeniom społecznych.

W istocie jednak organ rentowy nie kwestionował w apelacji ustalenia Sądu Okręgowego, że odwołująca nie prowadziła pozarolniczej działalności gospodarczej w okresie od września 2003 r. do września 2011 r. Jeżeli zatem to ustalenie nie było sporne na etapie postępowania apelacyjnego, to nie istniała podstawa do stwierdzenia zadłużenia odwołującej z tytułu nieopłaconych składek na ubezpieczenie społeczne, zdrowotne, Fundusz Pracy i Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych za okres od września 2003 r. do września 2011 r., co oznacza, że zaskarżony wyrok jest zgodny z prawem.

Mając na uwadze te okoliczności, apelacja podlega oddaleniu na podstawie art. 385 Kodeksu postępowania cywilnego (pkt I sentencji wyroku).

O kosztach zastępstwa procesowego odwołującej w postępowaniu apelacyjnym orzeczono zgodnie z § 10 ust. 1 pkt 2 w zw. z § 9 ust. 2 Rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych, w brzmieniu obowiązującym od 30 stycznia 2018 r. (Dz.U. z 2015 r., poz. 1804 ze zm.) – pkt II sentencji wyroku.

SSA Marek Szymanowski SSA Alicja Sołowińska SSA Barbara Orechwa-Zawadzka