Portal Orzeczeń Sądów Powszechnych

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 12 czerwca 2024 r.

Sąd Apelacyjny w Białymstoku, III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

Przewodniczący: sędzia Sławomir Bagiński

Protokolant: Aneta Rogowska

po rozpoznaniu na rozprawie 12 czerwca 2024 r. w B.

sprawy z odwołania K. S.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddział w O.

o zwrot nienależnie pobranego świadczenia

na skutek apelacji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w O.

od wyroku Sądu Okręgowego w Suwałkach III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych z 11 stycznia 2024 r. sygn. akt III U 539/23

oddala apelację.

UZASADNIENIE

Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w O. decyzją z 13 września 2023 r.

stwierdził, że K. S. pobrała nienależnie świadczenia za okres od 1 czerwca 2023 r. do 31 sierpnia 2023 r. w łącznej kwocie 7.019,76 zł z tytułu renty rodzinnej i zobowiązał do jej zwrotu.

W odwołaniu od tej decyzji K. S. domagała się jej zmiany i ustalenia, że nie pobrała nienależnie renty rodzinnej.

Organ rentowy wniósł o oddalenie odwołania.

Sąd Okręgowy w Suwałkach wyrokiem z 11 stycznia 2024 r. zmienił zaskarżoną decyzję i stwierdził, ze K. S. nie pobrała nienależnie świadczenia za okres od 1 czerwca 2023r. do 31 sierpnia 2023r. i nie jest zobowiązana do zwrotu kwoty należności głównej 7019,76 złotych.

Sąd Okręgowy ustalił, że K. S. (ur. (...)) na podstawie decyzji z 5 listopada 2010 r. nabyła od 29 września 2010 r. prawo do renty rodzinnej po zmarłym 29 września 2010 r. ojcu – M. S.. Decyzją z 19 lutego 2021 r. organ rentowy ponownie ustalił rentę rodzinną od (...)tj. od miesiąca w którym odwołująca się ukończyła 18 lat, do 31 sierpnia 2023 r. w związku z kontynowaniem nauki w Zespole Szkół Zawodowych w G.. Programowe ukończenie szkoły miało nastąpić 31 sierpnia 2023 r.

Decyzją z 5 września 2023 r. organ rentowy wstrzymał wypłatę renty rodzinnej K. S. od 1 września 2023 r. wskazując na ustanie uprawnień. Odwołująca się została poinformowana, iż w przypadku podjęcia nauki powinna przedłożyć zaświadczenie. 1 września 2023 r. odwołująca się złożyła wniosek o przedłużenie prawa do renty rodzinnej związku z kontynowaniem nauki. Dołączyła do wniosku zaświadczenie z Zespołu Szkół (...) w O. z 1 września 2023 r., z którego wynika, że w roku szkolnym 2023/2024 jest uczennicą klasy IV LO dla Dorosłych w Zespole Szkół (...) w O.. Do szkoły została przyjęta 1 września 2023 r. Programowo naukę powinna ukończyć w czerwcu 2024 r. Zgodnie z organizacją roku szkolnego będzie posiadała status ucznia do 31 sierpnia 2024 r. Rok szkolny we wszystkich szkołach i placówkach, zgodnie z art. 94 ustawy z dnia 14.12.2016 r. Prawo oświatowe (t. jedn. Dz.U. z 2019 r. poz. 1148 ze zm.) rozpoczyna się 1 września każdego roku, a kończy z dniem 31 sierpnia następnego roku.

Decyzją z 7 września 2023 r. organ rentowy ponownie ustalił wnioskodawczyni rentę rodzinną od 1 września 2023 r. do 31 sierpnia 2024 r.

W dniu 8 września 2023 r. odwołująca się złożyła oświadczenie wskazując, iż 29 maja 2023 r. zabrała dokumenty z Zespołu Szkół Zawodowych w G. i złożyła je 30 maja 2023 r. w nowej szkole - Zespole Szkół (...) w O., w której w czerwcu rozpoczęła się rekrutacja. Do oświadczenia dołączyła zaświadczenie z (...) w G. z 8 września 2023 r. z którego wynika, że do 29 maja 2023 r. była uczennicą IV klasy Technikum w (...) w G. i w tym dniu zrezygnowała z nauki. Natomiast zaświadczenie Zespołu Szkół (...) w O. z 8 września 2023 r. potwierdziło, że 30 maja 2023 r. odwołująca się złożyła podanie o przyjęcie do klasy czwartej Liceum dla Dorosłych w (...) w O. i od 1 września 2023 r. jest słuchaczką tej szkoły.

Z informacji z Zespół Szkół Zawodowych w G. (pismo z 5 grudnia 2023 r. k. 19 akt) wynikało, że odwołująca się nie ukończyła nauki w tej szkole, z uwagi na nieklasyfikowanie ze wszystkich przedmiotów objętych programem nauki. Decyzję o niezaliczeniu klasy IV podjęła 25 kwietnia 2023 r. Rada Pedagogiczna szkoły. W roku szkolnym 2022/2023 r. absencja odwołującej się wyniosła 836 godzin (w tym 727 godzin usprawiedliwionych i 109 godzin nieusprawiedliwionych). Przyczyną tak wysokiej nieobecności było urodzenie przez odwołującą się dziecka i konieczność sprawowania nad nim opieki. Z analizy dziennika lekcyjnego wynikało, że odwołująca się nie przystępowała do żadnych klasówek i kartkówek zaliczających przedmioty, z powodu nieobecności w szkole. Odwołująca się przystąpiła do egzaminu potwierdzającego kwalifikacje zawodowe w styczniu 2023 r. Jedynymi ocenami, jakie posiadała w II semestrze roku szkolnego, to oceny niedostateczne z języka angielskiego. W zaświadczeniu z 3 listopada 2023 r. wskazano, że zakończenie roku szkolnego w klasie, do której uczęszczała odwołująca się, odbyło się 28 kwietnia 2023 r. Dyrektor (...) w G. poinformował, że przez „zakończenie roku szkolnego” w klasie, do której uczęszczała odwołująca się, należy rozumieć to, że zajęcia lekcyjne w niej zakończyły się 27 kwietnia 2023 r., a w dniu 28 kwietnia 2023 r. nastąpiło wręczenie uczniom świadectw ukończenia szkoły. Dyrektor (...) w G. wskazał, że prawdopodobnie przyczyną rezygnacji odwołującej się z nauki w tej placówce był fakt, że chcąc ją ukończyć musiałaby uczyć się jeszcze dwa lata (powtórzenie IV klas i kontynuowanie nauki w klasie V), gdyż działające czteroletnie technika skończyły swoje funkcjonowanie w poprzednim roku szkolnym i obecnie funkcjonują pięcioletnie. Potwierdził, że odwołująca się zabrała dokumenty i przeniosła się do czteroletniego liceum zaocznego, aby w ten sposób ukończyć naukę w szkole średniej w ciągu jednego roku.

K. S. w wyjaśnieniach złożonych w toku sprawy potwierdziła, że 1 września 2022 r. urodziła dziecko i to skomplikowało jej sytuację osobistą. Musiała zająć się opieką nad dzieckiem i nie mogła normalnie uczestniczyć w zajęciach lekcyjnych. Nauka w (...) w G. odbywała się w systemie dziennym i na czas nauki nie miała z kim zostawić dziecka. Jej celem jest ukończenie nauki i dlatego podjęła decyzję o przeniesieniu się do (...) w O., gdzie funkcjonuje Liceum dla Osób Dorosłych i może je ukończyć w trybie zaocznym.

Sąd Okręgowy w motywach rozstrzygnięcia odwołał się do art. 138 ust. 1 ustawy z dnia 17.12.1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (t. jedn. Dz.U. z 2023 r. poz. 1251 ze zm.) i wskazał, że odwołująca się w spornym okresie kontynuowała naukę, a w związku z tym świadczenie rentowe nie było nienależne. Sąd miał na uwadze, że rozstrzygnięcie o istnieniu obowiązku zwrotu nienależnie pobranego świadczenia zależne jest od ustalenia, czy spełnione zostały przesłanki zawieszenia lub zmniejszenia tego świadczenia określone w art. 103-106 ustawy (wyrok Sądu Najwyższego z 4 marca r., sygn. akt I UK 247/14). W związku z powyższym, w świetle zgłaszanych przez odwołującą się zarzutów, konieczne było w ocenie Sądu rozstrzygnięcie, czy sporny okres był dla niej okresem nauki czy też jej przerwania.

Sąd odwołał się następnie do art. 67 ust. 1 pkt 1 ustawy emerytalnej i odwołując się poglądów orzecznictwa odnośnie tego, jak należy rozumieć czas pobierania nauki w szkole wskazał, że w niniejszej sedno sprawy wyraża się w przesłance „o zaprzestaniu uczęszczania do szkoły przez osobę powyżej 16 roku życia”. Sąd wskazał, że nie był sporny rodzaj szkół, do jakich uczęszczała odwołująca się. Natomiast dokładnej analizy wymagała okoliczność dotycząca przenosin z (...) w G. i kontynuowania przez nią nauki w (...) w O.. W ocenie Sądu Okręgowego zmiana cechuje się pewną kontynuacją. Jest to zmiana pewnych okoliczności, a nie powstanie całkowicie nowego stanu. Osoba przenosząca się nie przerywa nauki, lecz zmienia jej warunki. Tak właśnie było w przypadku odwołującej się. Zmiana szkoły ponadpodstawowej z (...) w G. na (...) w O. była spowodowana chęcią kontynowania nauki w klasie IV i jej zakończenia. (...) w G. nie przewidywało nauki w systemie czteroletnim, a zatem, żeby ukończyć w tym reżimie naukę odwołująca przeniosła się do szkoły w O.. Zachowała więc całkowicie tożsamość trybu nauki. Sąd podkreślił, że odwołująca się w (...) w G. nie uzyskała promocji i nie uzyskała statusu absolwenta. W jej przypadku miała do wyboru – pozostać w tej szkole i powtórzyć klasę IV, ale również uczyć się dodatkowo w klasie V, albo przenieść się do szkoły, która oferuje naukę w „starym systemie” i dającej jej możliwość powtórzenia klasy IV, bez konieczności nauki w klasie V. Zatem, w ocenie Sądu, przeniesienie się do innej szkoły w okolicznościach niniejszej sprawy jest kontynuacją nauki, a nie jej zaprzestaniem. Odwołująca się, zdaniem Sądu, nie miała „przerwy” w nauce, lecz wakacje przysługujące uczniowi. Sąd zwrócił uwagę, że gdyby kontynuowała naukę w (...) w G., powtarzając klasę IV, miałaby taką samą przerwę wakacyjną i nie budziłoby wątpliwości organu rentowego, że za okres wakacji odwołującej się należy się renta rodzinna.

Sąd Okręgowy zwrócił uwagę, że według organu rentowego odwołująca się, wbrew treści pouczeń, zawartych we wszystkich decyzjach, nie poinformowała organu rentowego o niekontynuowaniu nauki. Wbrew jednak temu stanowisku, zdaniem Sądu, odwołująca podjęła konkretne działania, aby kontynuować naukę w klasie IV. Z przyczyn oczywistych nie mogła uczestniczyć w zajęciach w (...) w O. w czerwcu, gdyż rok szkolny dla tych klas zakończył się już w maju. Natomiast kolejny rok szkolny rozpoczynał się we wrześniu. Ponadto uczeń może zostać ujęty na liście uczniów dopiero od nowego semestru lub roku szkolnego. Nie można więc czynić z tego odwołującej zarzutu, bądź pozbawiać ją w okresie przenosin między szkołami renty rodzinnej, gdyż formalnie nie była ona wtedy uczennicą (...) w O.. Istotą przenoszenia się jest faktyczne kontynuowanie nauki w innej szkole, a nie samo bycie na liście uczniów, które było niemożliwe z powodów formalnych.

Sąd podkreślił, że sytuacja związana z brakiem zaliczenia w (...) w G. klasy IV wynikała z obiektywnych przesłanek związanych z sytuacja osobistą odwołującej (urodziła dziecko). Natomiast jej działania wskazują wprost, że chce ukończyć naukę przynajmniej na poziomie szkoły średniej. Odwołująca się, w ocenie Sądu, słusznie założyła, że zmiana ma charakter techniczny, a nie jakościowy i nie wiąże się z przerwaniem nauki. Wobec powyższego nie można było uznać, iż świadczenie było nienależne w rozumieniu ustawy o emeryturach i retach z FUS. Tym samym kwestia jego nienależnego pobierania nie musiała być przez Sąd rozpoznawana. Odwołująca się kontynuowała naukę w spornym okresie i w związku z tym ZUS niezasadnie zobowiązał ją do zwrotu renty rodzinnej za ten okres.

Mając powyższe na uwadze, na podstawie art. 477 ¹⁴ § 2 k.p.c. Sąd Okręgowy orzekł jak w sentencji wyroku.

Organ rentowy wniósł apelację od powyższego wyroku. Zaskarżył wyrok w całości i podniósł zarzuty:

1.  naruszenia prawa procesowego tj.:

- art. 233 ustawy k.p.c. z uwagi na przekroczenie granic swobodnej oceny dowodów poprzez dowolne przyjęcie że K. S. nie pobrała w okresie od 1 czerwca 2023 r do 31 sierpnia 2023 r. nienależnego świadczenie w kwocie (...),76 wbrew dokumentom zgromadzonym w sprawie oraz wbrew przyznanym okolicznościom - co z pewnością miało wpływ na rozstrzygnięcie,

- art. 232 k.p.c. w związku z art. 6 k.c. poprzez nie prawidłowe zastosowanie i uznanie, że odwołująca udowodniła, iż ma prawo do wypłaty renty rodzinnej gdy tymczasem ze zgromadzonego materiału dowodowego tj. złożonych w sprawie dokumentów przez dyrekcje szkoły oraz zeznań oraz faktów przyznanych przez odwołującą bezspornie wynika iż K. S. przez kilka miesięcy nie uczęszczała do szkoły wyniku czego została skreślona z listy uczniów, przez nie miała prawa do świadczenia a w konsekwencji nie należnie pobrała rentę rodziną w okresie od 1 czerwca 2023 r do 31 sierpnia 2023 r. w kwocie (...),76 - co z pewnością miało wpływ na rozstrzygnięcie ,

2. naruszenie prawa materialnego tj.:

- art. 138 ust. 1 w związku z art. 68 ust. 1 ustawy z dnia 17 grudnia 1998r. o emeryturach i rentach z FUS (Dz. U. z 2004r. nr 39, poz. 353 ze zm.) poprzez niewłaściwą subsumcję i błędne przyjęcie, iż w sprawie brak okoliczności uzasadniających żądanie zwrotu wypłaconej renty rodzinnej mimo że zebranego materiału dowodowego w tym zaświadczeń ze szkoły oraz zeznań i faktów przyznanych przez odwołującą bezspornie wynika, że K. S. została skreślona z listy uczniów wyniku czego nie miała prawa do świadczenia a w konsekwencji nie należnie pobrała rentę rodziną w okresie od 1 czerwca 2023 r do 31 sierpnia 2023 r. w kwocie 7019,76 zł.

Mając na uwadze powyższe zarzuty, organ rentowy wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku, tj. o oddalenie odwołania, zasądzenie kosztów postępowania w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych za obie instancje, ewentualnie uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy do Sądu Okręgowego w celu ponownego rozpoznania sprawy.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja organu rentowego nie jest zasadna.

Rozpoznając niniejszą sprawę sąd pierwszej instancji dokonał prawidłowych ustaleń tak faktycznych jak i prawnych. Sąd Apelacyjny w pełni podziela stanowisko Sądu Okręgowego wyrażone w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku.

Istota sporu w niniejszym postępowaniu sprowadzała się do ustalenia, czy K. S. spełnia warunki do otrzymywania renty rodzinnej, chociaż formalnie nie posiadała statusu ucznia szkoły policealnej.

Instytucja renty rodzinnej jest uregulowana w treści ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (tekst jedn. Dz. U. z 2015 r., poz.748). Zgodnie z art. 65 cytowanej wyżej ustawy renta rodzinna przysługuje uprawnionym członkom rodziny osoby, która w chwili śmierci miała ustalone prawo do emerytury lub renty z tytułu niezdolności do pracy lub spełniała warunki wymagane do uzyskania jednego z tych świadczeń. Stosownie do treści art. 68 ust. 1 ww. ustawy dzieci własne, dzieci drugiego małżonka i dzieci przysposobione mają prawo do renty rodzinnej: 1) do ukończenia 16 lat; 2) do ukończenia nauki w szkole, jeżeli przekroczyły 16 lat życia, nie dłużej jednak niż do osiągnięcia 25 lat życia, albo 3) bez względu na wiek, jeżeli stały się całkowicie niezdolne do pracy oraz do samodzielnej egzystencji lub całkowicie niezdolne do pracy w okresie, o którym mowa w pkt 1 lub 2.

Główne znaczenie dla rozstrzygnięcia sprawy miała wykładnia pojęcia nauka w szkole w rozumieniu art. 68 ust. 1 pkt 2 ustawy emerytalnej. Uwzględniając alimentacyjny cel, któremu ma służyć renta rodzinna dla dzieci starszych niż 16 lat należy mieć na uwadze, że nawet językowo nauka w szkole to nie tylko wpisanie się na listę uczniów, czy słuchaczy. Liczy się zatem nie tylko figurowanie na liście uczniów, lecz także wypełnianie obowiązków. Do takich podstawowych obowiązków należy uczestnictwo w zajęciach, ale też poddawanie się sprawdzaniu wiedzy w sposób przewidziany przez szkołę (odpowiedzi ustne, sprawdziany pisemne, prace pisemne, wykonywanie projektów). W ocenie Sądu Apelacyjnego dla stwierdzenia czy ktoś pobiera naukę w szkole w rozumieniu art. 68 ust. 1 pkt 2 ustawy emerytalnej nie jest wystarczające ustalenie zamiaru pobierania tejże nauki. Muszą występować przejawy zewnętrzne. Można zatem pobierać naukę w szkole nie po to, aby poszerzać swoją wiedzę, czy też nie po to aby zdobywać formalne kwalifikacje czy uprawnienia, a tylko po to (w znaczeniu intencji) aby otrzymywać rentę rodzinną, a mimo to jeśli tylko uczestniczy się w zajęciach i wypełnia inne postawione wymagania, należy uznać, że ktoś taki pobiera naukę w szkole. Jeżeli jednak nie wypełnia się podstawowych obowiązków w postaci uczestnictwa w zajęciach, przy czym nie podaje się żadnego usprawiedliwienia (wytłumaczenia) tejże nieobecności; ponadto jeżeli na skutek tego dochodzi do skreślenia z listy słuchaczy, to nie można uznać, że okres poprzedzający skreślenie, kiedy ciągle występuje stuprocentowa nieobecność, był nauką w szkole. Nauka w szkole to poddanie się wymogom - rygorom nauczania w zorganizowanej, zinstytucjonalizowanej formie, wymogom określonym w odpowiednich przepisach prawa oświatowego oraz regulaminie szkoły. Niewypełnianie żadnych obowiązków, czy też ich wypełnianie, ale tylko w sobie znany sposób, bez poddania się reżimowi nauczania zinstytucjonalizowanego, nie jest nauką w szkole.

Odnosząc powyższe uwagi do okoliczności faktycznych niniejszej sprawy nie można uznać, aby Sąd Okręgowy dopuścił się naruszenia prawa procesowego (zarzut 1). Materiał dowodowy w sprawie, wbrew stanowisku prezentowanym przez organ rentowy, dawał podstawy do przyjęcia, że odwołująca kontynuowała naukę, a nie jej zaprzestała. Co prawda odwołująca formalnie nie posiadała w okresie od 29 maja 2023 r. do 31 sierpnia 2023 r. statusu ucznia szkoły (zarówno w (...) w G., jak też (...) w O.), tym niemniej, odwołująca zdołała wykazać, że podjęła działania zmierzające do ukończenia szkoły i nie były to czynności pozorowane.

Z prawidłowego ustalonego przez Sąd Okręgowy stanu faktycznego wynikało bowiem, że odwołująca do czasu urodzenia dziecka uzyskiwała wszystkie zaliczenia z przedmiotów i dopiero w IV klasie z uwagi na usprawiedliwione przyczyny nie była w stanie uzyskać promocji do następnej klasy. Błędne jest przy tym założenie organu rentowego, że odwołująca została skreślona z listy uczniów z powodu licznych nieobecności. Decyzję o rezygnacji z nauki w (...) w G. odwołująca podjęła samodzielnie, co miało miejsce 29 maja 2023 r. Nie oznacza to jednak, że odwołująca zaprzestała nauki, ponieważ następnego dnia złożyła dokumenty do nowej szkoły ( (...) w O.). Trudno jest zatem uznać, aby odwołująca (pomimo formalnego skreślenia) nie miała zamiaru kontynuowania nauki, skoro jej zamiarem było ukończenie IV klasy, lecz bez konieczności jednoczesnego ukończenia V klasy, co przewidywał nowy system nauczania w (...) w G.. Ponadto, 28 kwietnia 2023 r. w (...) w G. nastąpiło wręczenie świadectw ukończenia szkoły i następny semestr rozpoczynał się dopiero 1 września 2023 r. Odwołująca od 28 kwietnia 2023 r. do 31 sierpnia 2023 r. posiadałaby zatem przerwę wakacyjną niezależnie od tego, czy zrezygnowałaby z nauki w tej szkole, czy też zamierzała ją kontynuować na nowych zasadach. W tym okresie nie można mówić o obowiązkach wynikających z posiadania statusu ucznia, bowiem formalnie mogły być one realizowane dopiero z rozpoczęciem nowego semestru. Trafnie Sąd Okręgowy przyjął przy tym, że odwołująca nie miała przerwy w nauce tylko wakacje i jednocześnie nie mogła w czerwcu uczestniczyć w zajęciach w (...) w O., ponieważ rok szkolny dla tych klas zakończył się w maju, a kolejny rok zaczynał się we wrześniu.

Ad casum brak formalnego wpisu na listę uczniów nie może zatem przesądzać o tym, że pobrana przez odwołującą renta rodzinna była świadczeniem nienależnym. Nie ulega wątpliwości, że prawo do renty rodzinnej, o której mowa w przepisie art. 68 ust. 1 pkt 2 ustawy o FUS, jest związane z kontynuowaniem nauki, nie zaś z wynikami tej nauki, i w przypadku "zwykłego" powtarzania klasy organ rentowy nie miałby żadnej wątpliwości co do dalszego prawa dziecka do renty rodzinnej mimo ostatecznego ukończenia nauki później niż w terminie planowo przewidzianym. Identyczna zasada winna znaleźć zastosowanie w przypadku ubezpieczonej, która z dniem 1 września 2023 r., czyli po upływie wakacji, rozpoczęła powtarzanie klasy IV, tyle że w innej szkole, co nastąpiło z przyczyn, na które nie miała wpływu. Nie potwierdził się zatem zarzut naruszenia prawa materialnego (zarzut 2).

Dlatego też apelacja została oddalona na podstawie art. 385 k.p.c.