Portal Orzeczeń Sądów Powszechnych

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 22 sierpnia 2013 r.

Sąd Apelacyjny w Białymstoku w II Wydziale Karnym w składzie

Przewodniczący	SSA Alina Kamińska
Sędziowie	SSA Halina Czaban SSA Piotr Sławomir Niedzielak (spr.)
Protokolant	Anna Tkaczyk

przy udziale Prokuratora Prokuratury Rejonowej w Augustowie – Radosława Jasińskiego, upoważnionego przez Prokuratora Apelacyjnego w Białymstoku do udziału w sprawie

po rozpoznaniu w dniu 22 sierpnia 2013 r.

sprawy J. F. i A. S. (1)

oskarżonych z art. 189 a § 1 k.k.

z powodu apelacji wniesionych przez obrońców oskarżonych

od wyroku Sądu Okręgowego w Suwałkach

z dnia 8 lutego 2013 r. sygn. akt II K 68/12

I.  uchyla zaskarżony wyrok i przekazuje sprawę Sądowi Okręgowemu w Suwałkach do ponownego rozpoznania;

II.  zasądza od Skarbu Państwa na rzecz adw. A. P. (1) 738,- złotych, w tym 138,- złotych należnego podatku VAT, tytułem wynagrodzenia za nieopłaconą obronę z urzędu oskarżonego A. S. (1) przed sądem odwoławczym.

UZASADNIENIE

J. F. został oskarżony o to, że:

I.  w okresie od jesieni 2003 r. do połowy 2010 r. w Polsce, na terenie województwa (...) oraz na terenie Republiki Federalnej Niemiec w miejscowości (...)działając wspólnie i w porozumieniu z innymi osobami, dopuścił się handlu ludźmi, tj. K. C., P. C. (1), K. M. (1), C. M. (1), A. F. (1), K. K. (1), P. J., A. K. (1), W. C., T. B., K. R. (1), R. R. (1), D. R., A. P. (2), M. B. (1), J. Z., P. K., T. M., M. D., K. D. (1), C. D., T. K., D. M., E. J., P. Z., R. R. (2), M. B. (2), K. Ż., T. F., A. W., E. Ś., P. C. (2), A. S. (2), K. S., M. J. (1), E. P. (1), U. S., B. D., M. T., K. M. (2), R. W., D. S. (1), A. K. (2), M. J. (2), R. P., A. F. (2), S. S., M. K. (1), J. B., S. B., M. H., J. O., K. D. (2), T. C., K. P., K. B., P. D., K. L., M. K. (2), B. S. w celu wykorzystania ich za ich zgodą w pracy o charakterze przymusowym w gospodarstwie rolnym, należącym do obywatela Niemiec M. W., w ten sposób, że po uprzednim wprowadzeniu w/w w błąd, albo wyzyskania błędu co do warunków czasu pracy, przyjazdu do Niemiec, organizował transport, przyjmował, wykorzystywał stosunek zależności z tytułu pełnionej funkcji „brygadzisty” we wskazanym gospodarstwie, uzależniając wypłatę całości wynagrodzenia oraz możliwości powrotu do Polski od zwerbowania kolejnych osób, lub przepracowania określonego czasu pracy, a nadto używał groźby bezprawnej oraz pomocy, w celu wymuszania posłuszeństwa,

tj. o przestępstwo z art. 189a § 1 k.k.

A. S. (1) został oskarżony o to, że:

II.  w okresie od wiosny 2008 r. do końca 2010 r. w Polsce, na terenie województwa (...) oraz na terenie Republiki Federalnej Niemiec w miejscowości(...), działając wspólnie i w porozumieniu z innymi osobami, dopuścił się handlu ludźmi, tj. D. S. (2), J. P., K. R. (2), K. K. (2), K. G. (1), A. K. (3), D. K. (1), M. S. (1), K. M. (1), C. M. (2), T. S., M. S. (2), A. A., A. F. (1), K. K. (1), Ł. L., W. Ć., S. D., J. L., P. J., A. K. (1), W. C., T. B., K. R. (1), R. R. (1), D. R., D. K. (2), K. K. (3), T. M., D. M., M. J. (1), K. G. (2), E. P. (2), w celu wykorzystania ich za ich zgodą w pracy o charakterze przymusowym w gospodarstwie rolnym, należącym do obywatela Niemiec M. W., w ten sposób, że po uprzednim wprowadzeniu w/w w błąd, albo wyzyskania błędu co do warunków czasu pracy, przyjazdu do Niemiec, organizował transport, przyjmował, wykorzystywał stosunek zależności z tytułu pełnionej funkcji „brygadzisty” we wskazanym gospodarstwie, uzależniając wypłatę całości wynagrodzenia oraz możliwości powrotu do Polski od zwerbowania kolejnych osób, lub przepracowania określonego czasu pracy, a nadto używał groźby bezprawnej oraz pomocy, w celu wymuszania posłuszeństwa,

tj. o przestępstwo z art. 189a § 1 k.k.

Sąd Okręgowy w Suwałkach wyrokiem z dnia 8 lutego 2013r. w sprawie II K 68/12:

I.  Oskarżonego J. F. uznał za winnego tego, że: w okresie od jesieni 2003 r. do połowy 2010 r. w Polsce, na terenie województwa (...) oraz na terenie Republiki Federalnej Niemiec w miejscowości (...), działając wspólnie i w porozumieniu z innymi osobami, dopuścił się handlu ludźmi, tj. K. C., P. C. (1), A. F. (1), K. K. (1), P. J., A. K. (1), W. C., K. R. (1), R. R. (1), D. R., M. B. (1), T. M., M. D. K. D. (1), D. M., P. Z., R. R. (2), M. B. (2), K. Ż., T. F., A. W., E. Ś., P. C. (2), K. S., M. J. (1), E. P. (1), B. D., M. T., R. W., D. S. (1), M. J. (2), R. P., A. F. (2), S. S., M. K. (1), J. B., S. B., M. H., J. O., K. D. (2), T. C., K. P., P. D., B. S. w celu wykorzystania ich za ich zgodą w pracy o charakterze przymusowym w gospodarstwie rolnym, należącym do obywatela Niemiec M. W., w ten sposób, że po uprzednim wprowadzeniu w/w w błąd, albo wyzyskania błędu co do warunków czasu pracy, przyjazdu do Niemiec, organizował transport, przyjmował, wykorzystywał stosunek zależności z tytułu pełnionej funkcji „brygadzisty” we wskazanym gospodarstwie, uzależniając wypłatę całości wynagrodzenia oraz możliwości powrotu do Polski od zwerbowania kolejnych osób, lub przepracowania określonego czasu pracy, a nadto używał groźby bezprawnej oraz przemocy, w celu wymuszania posłuszeństwa, tj. popełnienia czynu z art. 189a § 1 kk i na podstawie art. 189a § 1 kk w zw. z art. 33 § 1, 2 i 3 kk skazał go przy zastosowaniu art. 60 § 2 kk w zw. z art. 60 § 6 pkt 2 kk na karę 1 (jednego) roku i 6 (sześciu) miesięcy pozbawienia wolności oraz karę grzywny w wysokości 100 (stu) stawek dziennych przyjmując wysokość jednej stawki za równoważną kwocie 30 (trzydziestu) złotych.

II.  Oskarżonego A. S. (1) uznał za winnego tego, że: w okresie od wiosny 2008 r. do końca 2010 r. w Polsce, na terenie województwa (...) oraz na terenie Republiki Federalnej Niemiec w miejscowości(...) działając wspólnie i w porozumieniu z innymi osobami, dopuścił się handlu ludźmi, tj. D. S. (2), J. P., K. R. (2), K. K. (2), K. G. (3), A. K. (3), D. K. (1), M. S. (1), T. S., M. S. (2), A. A., A. F. (1), K. K. (1), Ł. L., W. Ć., S. D., J. L., P. J., A. K. (1), W. C., T. B., K. R. (1), R. R. (1), D. R., D. K. (2), T. M., D. M., M. J. (1), K. G. (2), E. P. (2), w celu wykorzystania ich za ich zgodą w pracy o charakterze przymusowym w gospodarstwie rolnym, należącym do obywatela Niemiec M. W., w ten sposób, że po uprzednim wprowadzeniu w/w w błąd, albo wyzyskania błędu co do warunków czasu pracy, przyjazdu do Niemiec, organizował transport, przyjmował, wykorzystywał stosunek zależności z tytułu pełnionej funkcji „brygadzisty” we wskazanym gospodarstwie, uzależniając wypłatę całości wynagrodzenia oraz możliwości powrotu do Polski od zwerbowania kolejnych osób, lub przepracowania określonego czasu pracy, a nadto używał groźby bezprawnej oraz przemocy, w celu wymuszania posłuszeństwa, tj. popełnienia czynu z art. 189a § 1 kk i na podstawie art. 189a § 1 kk w zw. z art. 33 § 1, 2 i 3 kk skazał go przy zastosowaniu art. 60 § 2 kk w zw. z art. 60 § 6 pkt 2 kk na karę 1 (jednego) roku i 6 (sześciu) miesięcy pozbawienia wolności oraz karę grzywny w wysokości 100 (stu) stawek dziennych przyjmując wysokość jednej stawki za równoważną kwocie 30 (trzydziestu) złotych.

III.  Na podstawie art. 69 § 1 i 2 kk, art. 70 § 1 pkt 1 kk wykonanie orzeczonych wobec oskarżonych kar pozbawienia wolności warunkowo zawiesił:

– oskarżonemu J. F. na okres próby 3 (trzech) lat,

– oskarżonemu A. S. (1) na okres próby 4 (czterech) lat.

IV.  Na mocy art. 63 §1 1 kk zaliczył oskarżonym J. F. okres tymczasowego aresztowania od 24.10.2011 roku do 16.02.2012 roku a A. S. (1) od 8.09.2011 roku do 23.02.2012 roku po 50 dni, przyjmując jeden dzień rzeczywistego pozbawienia wolności jako równy dwóm stawkom dziennym grzywny i grzywnę wobec obu oskarżonych uznaje za wykonaną w całości.

V.  Zasądził od Skarbu Państwa na rzecz adw. A. P. (1) kwotę 3.399,60 zł (trzy tysiące trzysta dziewięćdziesiąt dziewięć złotych i sześćdziesiąt groszy) z VAT z tytułu kosztów obrony z urzędu oskarżonego A. S. (1).

VI.  Zasądził od oskarżonych J. F. i A. S. (1) kwoty po 900 (dziewięćset) złotych tytułem opłaty i obciąża ich pozostałymi kosztami sądowymi w sprawie w częściach równych.

Wyrok ten w całości na korzyść oskarżonego J. F. zaskarżył jego obrońca i na zasadzie art. 427 § 2 i 438 pkt. 2,3 k.p.k. wyrokowi temu zarzucił:

I.  obrazę przepisów postępowania - art. 7 k.p.k. i art. 4 k.p.k., art. 5 § 2, 424 § 1 k.p.k.

która miała wpływ na treść orzeczenia poprzez:

a)  nie dokonanie zgodnie z zasadami określonymi w powołanych przepisach krytycznej oceny zeznań pokrzywdzonych wymienionych w pkt I zaskarżonego wyroku i uznaniu, iż ich relacje zasługują na wiarę, w sytuacji, gdy wnikliwa ich analiza jednoznacznie wskazuje, iż osoby te z różnych względów starały się przedstawić J. F. w niekorzystnym świetle,

b)  przekroczeniu zasady swobodnej oceny dowodów i uznaniu, że wyjaśnienia J. F. nie zasługują na wiarę, mimo, iż inne dowody osobowe - w tym wyjaśnienia współoskarżonego A. S. (1) potwierdzają jego relacje,

c)  zupełnym pominięciu dowodów przemawiających na korzyść oskarżonego i

potwierdzających jego wyjaśnienia,

d)  nie dokonanie z obrazą art. 424 k.p.k. szczegółowej analizy i wskazania w treści pisemnego uzasadnienia zaskarżonego wyroku, jakie to przestępcze zachowania J. F. w odniesieniu do konkretnych pokrzywdzonych wymienionych w pkt I orzeczenia miały w ocenie Sądu meriti wypełniać znamiona zbrodni z art. 189a § 1 k.k.,

II.  błąd w ustaleniach faktycznych przyjętych za podstawę orzeczenia, który miał wpływ na treść wyroku będący skutkiem naruszenia wskazanych wyżej zasad procedury karnej, polegający na nietrafnym przyjęciu, iż J. F. w okresie od jesieni 2003 roku do połowy 2010 roku dopuścił się handlu ludźmi, tj. osobami wymienionymi w pkt I zaskarżonego orzeczenia, w sytuacji, gdy brak jest w sprawie przekonujących dowodów potwierdzających ustalenia Sądu Okręgowego.

Wskazując na powyższe na podstawie art. 427 § 1 i art. 437 § 2 k.p.k. wniósł o:

-

zmianę zaskarżonego wyroku poprzez uniewinnienie oskarżonego od popełnienia zarzuconego mu aktem oskarżenia czynu,

ewentualnie:

- uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi pierwszej instancji.

Wyrok zaskarżył także na podstawie art. 438 pkt. 2 i 3 k.p.k obrońca oskarżonego A. S. (1) zarzucając mu:

• I.  błąd w ustaleniach faktycznych, który miał wpływ na treść wyroku a polegający na niesłusznym i bezpodstawnym uznaniu, iż oskarżony A. S. (1) zachowaniem swoim wyczerpał znamiona przestępstwa handlu ludźmi

z ostrożności procesowej - w przypadku nieuwzględnienia powyższego zarzutu, zarzucił mu:

• II.  obrazę przepisów art. 424 § 1 pkt 1 i 2 kpk w zw. z art. 7 kpk, co miało wpływ na treść wyroku poprzez zaniechanie wyjaśnienia przez Sąd podstawy prawnej i faktycznej skazania A. S. (1) w kontekście definicji handlu ludźmi zawartej w art. 115 § 22 kk, a szczególności zaniechanie wyjaśnienia, które dowody wskazują na fakt, iż wymieniony w odniesieniu do osób wymienionych w przypisanym mu przestępstwie miał dopuścić się ich werbowania, transportu, dostarczania, przekazywania lub przyjmowania, przy wypełnieniu pozostałych znamion tego przestępstwa oraz zaniechanie wyjaśnienia, na jakiej podstawie prawnej Sąd skazał oskarżonego za przypisane mu przestępstwo za okres od wiosny 2008r. do 8 września 2010r. kiedy to zaczął obowiązywać przepis art. 189a§1 k.k.

Wskazując na powyższe wniósł o uniewinnienie oskarżonego oraz zasądzenie na rzecz Kancelarii Adwokackiej (...) kosztów obrony A. S. (1) przed Sądem II instancji wg. norm prawem przepisanych.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Zaskarżony wyrok nie mógł się ostać. Trafny jest bowiem zarzut obrońców oskarżonych J. F. i A. S. (1), iż orzeczenie zapadło z obrazą przepisów postępowania, która mogła mieć wpływ na jego treść, jak również sformułowany przez obrońcę oskarżonego J. F. wniosek o konieczności uchylenia zaskarżonego wyroku i przekazania sprawy do ponownego rozpoznania sądowi pierwszej instancji.

Abstrahując, z oczywistych przyczyn, od kierunku i kształtu właściwego rozstrzygnięcia w przedmiocie niniejszego procesu, stwierdzić należy, że mają rację obrońcy oskarżonych, iż zaskarżone orzeczenie nie odpowiada rygorom określonym w dyspozycji art. 4, 7, 410, 413 § 2 pkt 1 oraz 424§1 k.p.k

Sąd Okręgowy dokonał jednostronnej i schematycznej oceny zgromadzonych dowodów, nie rozważył wszystkich istotnych okoliczności sprawy tak w zakresie ustaleń faktycznych, jak i ich oceny prawnokarnej, bezkrytycznie powielając – co do zasady – stanowisko oskarżyciela publicznego. Wskazuje na to zarówno treść części dyspozytywnej, która nie spełnia wymogu zawartego w art. 413 § 2 pkt 1 k.p.k, jak i uzasadnienia wyroku, które nie spełnia wymogów art. 424§1 k.p.k.

Opisy czynów przypisanych zostały skonstruowane w ten sposób, że wynika z nich, iż oskarżeni wobec każdej z wymienionych w nich osób stosowali wszystkie wskazane rodzaje czynności wykonawczych, co nie tylko narusza obowiązek dokładnego określenia w wyroku skazującym czynu przypisanego oskarżonemu (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 15 maja 2001 r., V KKN 598/98; wyrok Sądu Apelacyjnego w Łodzi z dnia 21 stycznia 2013 r., II AKa 285/12; wyrok Sądu Apelacyjnego w Krakowie z dnia 11 marca 2009 r., II AKa 15/09), ale przede wszystkim stoi w oczywistej sprzeczności z treścią przeprowadzonych przez Sąd Okręgowy dowodów.

Zeznania osób, które zostały uznane za pokrzywdzone, co do rzeczywistego zachowania oskarżonych, są bowiem znacznie zróżnicowane, nie tylko w zakresie okoliczności faktycznych istotnych z punktu widzenia rodzaju podjętych przez oskarżonych czynności wykonawczych, ale i w niektórych wypadkach samego ich sprawstwa.

Tytułem przykładu należy wskazać, że np. A. F. (2) zeznał jednoznacznie, że sam skontaktował się z J. F., gdyż szukał pracy. Zdecydował się na wyjazd do Niemiec nie pytając oskarżonego ani o warunki pracy ani też płacy, choć wiedział, że praca jest ciężka. Nie stosowano wobec niego przemocy ani przymusu psychicznego. Uważa, że zapłacono mu za pracę mniej, niż powinien był otrzymać – „czuje się oszukany przez J. F. na wypłacie”.

Zeznania wyżej wymienionego nie dawały zatem podstaw do przyjęcia, że popełniono wobec niego przestępstwo, w szczególności zaś przestępstwo handlu ludźmi.

Podobnie było w wypadku T. F.. Z jego zeznań wynika przy tym, że to wyłącznie M. W. naruszał jego prawa pracownicze poprzez wypłacanie mniejszego wynagrodzenia niż wypracowane.

K. S. także zeznawał, że nie wypłacono mu jedynie części należnego wynagrodzenia.

S. B. również nie otrzymał części należnego wynagrodzenia.

Stwierdzić jednocześnie trzeba, że Sąd Okręgowy w uzasadnieniu wyroku przedstawił równie ogólne ustalenia faktyczne, nie precyzując na czym polegało i kiedy nastąpiło przestępne zachowanie oskarżonych wobec poszczególnych osób, które uznane zostały za pokrzywdzone. Oceniając przeprowadzone dowody ograniczył się do syntetycznego omówienia zeznań świadków, abstrahując, co wyżej wykazano, od rzeczywistej ich treści. Co więcej w wypadku świadków, którzy zeznawali na korzyść oskarżonych ograniczył się do arbitralnego, niepopartego żadną argumentacją, stwierdzenia, że nie podważają one innych dowodów, obciążających oskarżonego.

Przypomnieć w tym miejscu wypada, iż motywy rozstrzygnięcia, stanowiące w istocie odzwierciedlenie wyników sędziowskiej narady nad wyrokiem, winny wyraźnie wskazywać na jakich dowodach oparł sąd orzekający ustalenie każdego istotnego dla rozstrzygnięcia sprawy faktu, a także należycie rozważyć i ocenić wszystkie dowody przemawiające za przyjętymi przez sąd ustaleniami faktycznymi lub przeciwko nim i wyjaśniać wszelkie istotne wątpliwości w sprawie i sprzeczności w materiale dowodowym oraz ustosunkować się do nich. Z taką samą starannością i dokładnością winien ocenić zarówno te dowody, które odrzuca jak i te na których opiera wyrok. Brak takiego wyjaśnienia i oceny uniemożliwia odparcie zarzutu przekroczenia granic swobodnej oceny dowodów.

W realiach przedmiotowej sprawy Sąd Okręgowy obowiązkom tym ewidentnie nie podołał.

Sąd I instancji nie sprostał również konieczności należytego wyjaśnienia podstawy prawnej wyroku, ograniczając się de facto do przytoczenia treści przepisów prawa oraz zapatrywań prawnych wyrażonych w jednym z komentarzy do Kodeksu karnego, podchodząc przy tym jedynie formalnie do kwestii charakteru i zakresu pojęciowego przestępstwa stypizowanego w art. 189a§1 kk, a wcześniej w art. 253 § 1 kk, w tym w kontekście problematyki zmiany ustawy.

Z uzasadnienia wyroku nie sposób dowiedzieć się, jakie zachowania oskarżonych w odniesieniu do konkretnych pokrzywdzonych i dlaczego wyczerpują znamiona przestępstwa handlu ludźmi, a nie wyłącznie innych przestępstw przeciwko wolności czy też przeciwko prawom osób wykonujących pracę zarobkową. Sąd I instancji w ogóle nie dokonał we wskazanym zakresie analizy ani okoliczności strony podmiotowej ani też przedmiotowej zachowania oskarżonych. Rzeczą niezrozumiałą jest przy tym przyjęcie okresów wskazanych w akcie oskarżenia przy jednoczesnym nie wydzieleniu i nie wskazaniu dokładnych okresów zachowań sprawczych w stosunku do poszczególnych pokrzywdzonych.

Odnosząc się do kwestii przyjętej przez Sąd Okręgowy kwalifikacji prawnej należy podkreślić, że przepis art. 189a§1 k.k., na podstawie którego oskarżeni zostali skazani, obowiązuje dopiero od dnia 8 września 2010r., został bowiem dodany przez art. 1 pkt 9 ustawy z dnia 20 maja 2010 r. (Dz.U.2010.98.626) zmieniającej obowiązującą ustawę. Czyny przypisane oskarżonemu J. F. miały mieć natomiast miejsce w okresie od jesieni 2003r. do połowy 2010r. W tym czasie nie obowiązywał art. 189a§1 k.k., a „handel ludźmi” był penalizowany w art. 253§1k.k. Podobnie rzecz się ma w stosunku do oskarżonego A. S. (1), który został skazany za czyny popełnione w okresie od wiosny 2008r. do końca 2010r. , a zatem w chwili popełnienia czynów obowiązywał początkowo przepis art. 253k.k., a następnie art. 189a§1k.k.

Sąd Okręgowy zastosował przepisy obowiązujące w czasie orzekania, nie rozważając kwestii różnic w definicji „handlu ludźmi” uregulowanej w art. 253§1k.k. obowiązującym w czasie popełnienia czynów i art. 189a§1k.k. obowiązującego w czasie orzekania, a zatem nie rozważył kwestii najistotniejszej a mianowicie czy ustawa karna obowiązująca w chwili czynów zarzucanych oskarżonym jest dla nich względniejsza od tej obowiązującej w czasie orzekania przez Sąd Okręgowy, a nadto czy za zmianę ustawy w rozumieniu art. 4 k.k. można uznać zmianę wykładni systemowej w stosunku do określonych znamion czynu zabronionego. Nie wolno bowiem zapominać o treści przepisu art. 1 § 1 k.k., który stanowi, że „odpowiedzialności karnej podlega ten tylko, kto popełnia czyn zabroniony pod groźbą kary przez ustawę obowiązującą w czasie jego popełnienia" oraz przepisu art. 4 § 1 k.k., zgodnie z którym, „jeżeli w czasie orzekania obowiązuje ustawa inna niż w czasie popełnienia przestępstwa, stosuje się ustawę nową, jednakże należy stosować ustawę obowiązującą poprzednio, jeżeli jest względniejsza dla sprawcy". Zatem, co do przestępstw popełnionych przed dniem wejścia w życie nowelizacji, każdorazowo sąd będzie musiał rozważyć, którą z ustaw powinien zastosować.

Sąd Okręgowy wskazał jedynie, że przepis art. 189a został umieszczony w rozdziale XXIII kodeksu karnego w wyniku nowelizacji dokonanej ustawą z dnia 20 maja 2010r. , a jego odpowiednik znajdował się w art. 253§1 k.k., choć miał nico inne brzmienie. Następnie Sąd ten poszukiwał definicji „handlu ludźmi” na gruncie prawa międzynarodowego i unijnego sprzed nowelizacji i następnie wskazał, że pojęcie „handel ludźmi” zostało uregulowane w art. 115§22k.k. Nie przedstawił szczegółowej i wnikliwej analizy uprzednio obowiązującego stanu prawnego i zapatrywań doktryny i judykatury na istotę przestępstwa stypizowanego w art. 253§1k.k. Ich przedstawienie a wcześniej uwzględnienie w procesie orzeczniczym było zaś konieczne a to dlatego, że do momentu ustawowego zdefiniowania pojęcia "handel ludźmi", a więc do dnia 8 września 2010 r. (vide: obowiązujący od 8 września 2010 r. art. 115 § 22 k.k. - Dz. U. z 2010 r. Nr 98, poz. 626), to właśnie piśmiennictwo oraz orzecznictwo wytyczały zakres przedmiotowy stosowania normy zawartej w cytowanym wyżej przepisie, a co należy jeszcze raz podkreślić obowiązywał on w czasie popełnienia czynów zarzucanych oskarżonym. Tylko przeprowadzając gruntowną analizę tego pojęcia i sięgając do jej genezy można ustalić która ustawa karna czy obowiązująca w czasie popełnienia czynu czy w czasie orzekania jest łagodniejsza dla sprawcy.

W tym zakresie należy wskazać, że na tle obowiązującej do dnia 8 września 2010 r. ustawy w piśmiennictwie i judykaturze ugruntował się pogląd, że „uprawiać handel ludźmi" to nic innego jak "handlować", co w konsekwencji oznacza, że odpowiedzialności przewidzianej w art. 253 § 1 k.k. podlega ten kto kupuje, sprzedaje, zastawia, dokonuje zamiany, użycza ludzi lub dokonuje innych transakcji cywilnoprawnych, których przedmiotem jest człowiek. Innymi słowy, "handel ludźmi" w znaczeniu art. 253 § 1 k.k., to obrót przenoszący własność człowieka jako przedmiotu (towaru) połączony z przeznaczeniem go celom sprzecznym z ludzką podmiotowością (vide: "Kodeks karny. Część ogólna. Tom I. Komentarz do art. 117-277 k.k.", pod redakcją Andrzeja Zolla, Zakamycze 1999 i 2006, "Komentarz do kodeksu karnego. Część szczególna", Andrzej Marek, Wydawnictwo Prawnicze, Warszawa 2000, wyroki Sądów Apelacyjnych w Krakowie z dnia 8 marca 2001 r., II AKa 33/01, KZS 2001/5/29, w Białymstoku z dnia 24 maja 2004 r., II AKa 66/04, OSA 2005/3/16, w Katowicach z dnia 13 sierpnia 2009 r., II AKa 200/09, LEX nr 553851). Porównanie tej, jakkolwiek pozaustawowej, to jednak ówcześnie obowiązującej interpretacji omawianego pojęcia z jego aktualnie obowiązującą, w tej chwili już ustawową definicją, prowadzi do jednoznacznego wniosku, a mianowicie, że w kontekście owej interpretacji, zakres stosowania art. 253 § 1 k.k. jest zdecydowanie węższy od tego, który wynikałby z konieczności uwzględnienia uregulowania przewidzianego w art. 115 § 22 k.k. Co więcej, istniejące na tym tle różnice są tak zasadnicze, że w przypadku oskarżonych można nawet wyrazić wątpliwość, czy przypisane im przez Sąd czynności sprawcze rzeczywiście materializują znamię "uprawia handel ludźmi" w znaczeniu wynikającym z przytoczonych wcześniej poglądów, które to, co trzeba jeszcze raz podkreślić, obowiązywały w chwili czynów.

Przy stosowaniu art. 253§1k.k. jak słusznie podaje Sąd Apelacyjny w Szczecinie (wyrok z dnia 31 października 2012r., KZS 2013/3/49) nie można zapomnieć o jego genezie, a mianowicie, że „pierwotnym celem stosowania art. 253§1 k.k. było zwalczanie handlu ludźmi dla celów prostytucji. W tej kwestii Sąd Apelacyjny w Szczecinie odwołuje się do uzasadnienia wyroku z dnia 7 czerwca 2001 r., V KKN 109/99 OSNKW 2001/9-10/79 Sądu Najwyższego, w którym to wyraził on pogląd, który to sprowadza się do następującej tezy: " (...) przepis art. 253 § 1 k.k. jest wyrazem realizacji międzynarodowych zobowiązań Polski (zob. np. A. Marek: Komentarz do kodeksu karnego. Część szczególna, Warszawa 2000, s. 248-249; J. Warylewski: Glosa do postanowienia SN z dnia 17 marca 2000 r., OSP 2000, z. 9, s. 427, a także uzasadnienie rządowego projektu kodeksu karnego, w: Nowe kodeksy karne z 1997 r. z uzasadnieniami, Warszawa 1997, s. 203 i 197). Zobowiązania te wynikają z Konwencji w sprawie zwalczania handlu ludźmi i eksploatacji prostytucji z dnia 2 grudnia 1949 r., otwartej do podpisu 21 marca 1950 r., na ratyfikowanie której przez Polskę zezwolono ustawą z dnia 29 lutego 1952 r. (Dz. U. Nr 13, poz. 78), i którą następnie opublikowano w Dz. U. z 1952 r. Nr 41 (jako załącznik do poz. 278). Konwencja ta zastąpiła wcześniejsze porozumienia międzynarodowe, wskazane w jej wstępie (art. 28), których stroną była także Polska, w tym m.in. Konwencję z 1910 r. o zwalczaniu handlu żywym towarem (Dz. U. z 1922 r. Nr 87, poz. 783), Konwencję z 1921 r. o zwalczaniu handlu kobietami i dziećmi (Dz. U. z 1925 r. Nr 125, poz. 893) oraz Konwencję z 1933 r. o zwalczaniu handlu kobietami pełnoletnimi (Dz. U. z 1938 r. Nr 7, poz. 37). Wszystkie wskazane wyżej, ratyfikowane przez Polskę, konwencje o zwalczaniu "handlu" ludźmi, rozumiały przez to pojęcie wyłącznie wywożenie za granicę osób w celu uprawiania prostytucji (zob. J. Warylewski. Glosa, s. 426).

Definicję „handlu ludźmi” zawierał także obowiązujący w polskim systemie prawnym od 31 stycznia 2005 r. "Protokół o zapobieganiu, zwalczaniu oraz karaniu za handel ludźmi w szczególności kobietami i dziećmi" (Dz. U. z 2005 r. Nr 18, poz. 160), który nie posiadał samodzielnego bytu, lecz stanowił uzupełnienie Konwencji Narodów Zjednoczonych przeciwko międzynarodowej przestępczości zorganizowanej, przyjętej przez Zgromadzenie Ogólne Narodów Zjednoczonych 15 listopada 2000 r. (Dz. U. z 2005 r. Nr 18, poz. 158 z późn. zm.), co oznaczało, że postanowienia Protokołu powinny być interpretowane łącznie z Konwencją (art. 1 ust. 1 Protokołu) i pod warunkiem, że czyny uznane za przestępstwa zgodnie z art. 5 Protokołu miały charakter międzynarodowy i zostały popełnione z udziałem zorganizowanej grupy przestępczej (art. 4 Konwencji).

Reasumując powyższe należy zauważyć, że do 8 września 2010 r. przepis art. 253 § 1 k.k. nie penalizował grupy zachowań w pełni tożsamych z określonymi aktualnie w definicji "handlu ludźmi" zawartej w przepisie art. 115 § 22 k.k. Wprowadzona w art. 115 k.k. §22 definicja jest zmianą o charakterze normatywnym, która w zasadniczy sposób zmienia dotychczasową wykładnię sądową pojęcia „handel ludźmi”. Zatem tego rodzaju zmiana, w ocenie Sądu Apelacyjnego, wymaga oceny dokonanej przez pryzmat art. 4§1kk, od której Sąd Okręgowy się uchylił, a która może mieć wpływ na kwestię odpowiedzialności oskarżonych.

W opisanym stanie rzeczy, zaakceptowanie zaskarżonego wyroku nie było możliwe. Sąd Apelacyjny był zmuszony wyrok uchylić a sprawę przekazać Sądowi I instancji do ponownego rozpoznania.

Przy ponownym rozpoznaniu sprawy, rzeczą Sądu I instancji będzie rzetelna, wszechstronna, zgodna z zasadami wypływającymi z art. 7 k.p.k, ocena materiału dowodowego, w wypadku wydania wyroku skazującego dokładne określenie czynu przypisanego, a następnie przy respektowaniu wymogów art. 424 k.p.k odtworzenie procesu myślowego wiążącego się z wydanym rozstrzygnięciem, tak w odniesieniu do ustaleń faktycznych, oceny dowodów jak i podstawy prawnej wyroku.

W zakresie postępowania dowodowego Sąd Okręgowy powinien mieć na względzie możliwości, jakie daje przepis art. 442 § 2 k.p.k. Rozstrzygając w przedmiocie procesu nie może zaś tracić z pola widzenia dyspozycji art. 442 § 3 k.p.k oraz regulacji zawartej w art. 443 k.p.k.

Z tych wszystkich względów Sąd Apelacyjny orzekł jak na wstępie, o kosztach za obronę z urzędu oskarżonego A. S. (1) w postępowaniu odwoławczym rozstrzygając stosownie do przepisów rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002r. w sprawie opłat za czynności adwokackie (Dz. U. Nr 163 poz.1348 ze zm.).

PN/ms/at