Portal Orzeczeń Sądów Powszechnych

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 20 kwietnia 2018 r.

Sąd Apelacyjny w Białymstoku I Wydział Cywilny

w składzie:

Przewodniczący	:	SSA Krzysztof Chojnowski
Sędziowie	:	SA Bogusław Suter SO del. Marta Truszkowska (spr.)
Protokolant	:	Małgorzata Sakowicz - Pasko

po rozpoznaniu w dniu 20 kwietnia 2018 r. w Białymstoku

na rozprawie

sprawy z powództwa (...)w W.

przeciwko J. R.

o zapłatę

na skutek apelacji pozwanej

od wyroku Sądu Okręgowego w Białymstoku

z dnia 31 października 2017 r. sygn. akt VII GC 193/16

I.  oddala apelację;

II.  zasądza od pozwanej na rzecz powoda kwotę 2.700 złotych tytułem zwrotu kosztów instancji odwoławczej;

III.  przyznaje kuratorowi ustanowionemu dla nieznanej z miejsca pobytu pozwanej radcy prawnemu M. N. wynagrodzenie w kwocie 1.660,50 (jeden tysiąc sześćset sześćdziesiąt i 50/100) złotych w tym podatek VAT w kwocie 310,50 złotych i nakazuje Sądowi Okręgowemu w Białymstoku wypłacić powyższą kwotę z zaliczki poz. (...).

(...)

Sygn.akt I AGa 68/18

UZASADNIENIE

Wyrokiem z dnia 31 października 2017 roku Sąd Okręgowy w Białymstoku zasądził od pozwanej J. R. na rzecz powoda (...) w W. kwotę 176.231,02 zł z ograniczeniem odpowiedzialności do nieruchomości tj. będącego jej własnością lokalu stanowiącego odrębną nieruchomość, położonego w E. przy ulicy (...) lokal (...), dla którego prowadzona jest przez Sąd Rejonowy w Ełku księga wieczysta nr KW (...) i oddalił powództwo w pozostałym zakresie. Przyznał kuratorowi ustanowionemu dla nieznanej z miejsca pobytu pozwanej — radcy prawnemu M. N. wynagrodzenie w kwocie 5.535 zł, w tym podatek VAT w kwocie 1.035 zł i nakazał powyższą kwotę wypłacić z zaliczki zapisanej pod poz.(...) księgi sum na zlecenie, zasądził od pozwanej na rzecz powoda kwotę 12.376,80 zł tytułem zwrotu części kosztów procesu.

U podstaw rozstrzygnięcia legły następujące ustalenia i wywody prawne:

Pomiędzy poprzednikiem prawnym powoda —(...)w E. / a J. R. (z d. P.) zawarta zestala w dniu 22.05.2007 r. umowa kredytu nr (...). Na jej podstawie Bank udzielił kredytobiorczyni kredytu w kwocie 150.000 zł na działalność inwestycyjną, tj. zakup lokalu usługowego i wyposażenia salonu fryzjerskiego). W § 11 umowy strony przewidziały prawne zabezpieczenie umów; kredytu, a także związanych z nim należności w formie m.in. hipoteki umownej kaucyjnej do kwoty 108.000 zł ustanowionej na lokalu mieszkalnym w E. przy ul. (...), dla której Sąd Rejonowy w Ełku prowadzi księgę wieczystą nr KW (...). Kredytobiorca zobowiązał się dokonać w okresie objętym umową spłaty rat kredytu w terminach i kwotach szczegółowo wskazanych w § 9 umowy, a także do złożenia oświadczenia o poddaniu się egzekucji. Od zadłużenia przeterminowanego przewidziano odsetki podwyższone (§ 14 umowy).Oświadczenie o poddaniu się egzekucji pozwana złożyła tego samego dnia - w przypadkach określonych umową, w tym niespłacenia długu, odsetek powiązanych z kredytem należności. W związku z zaprzestaniem regulowania przez pozwaną rat kredytu dnia 26.03.2010 r. Bank wypowiedział umowę i wezwał do uregulowania zadłużenia. Wobec bierności pozwanej wystawił dnia 31.05.2010 r. tytuł egzekucyjny, któremu dnia 25.06.2010 r. Sąd Rejonowy w Ełku nadał klauzulę wykonalności. Na jego podstawie wszczęto postępowanie egzekucyjne pod sygn. akt KM 826/10. Dnia 31.12.2013 r. na podstawie umowy cesji nr (...) w miejsce dotychczasowego wierzyciela - Banku - wstąpił powodowy Fundusz. Fundusz wezwał pozwaną do zapłaty należności, bezskutecznie. Dnia 07.04.2016 r. fundusz wystawił wyciąg z ksiąg rachunkowych nr (...) określając zadłużenie na kwotę 194.893 zł. Kolejny wyciąg o numerze (...) wystawił dnia 25.04.2017 r., podpisany przez pełnomocnika W. Ś.. Na lokalu położonym w E. przy ulicy (...) nr (...)na rzecz powoda - wierzyciela ustanowiono hipotekę umowną zwykłą opiewająca na kwotę 81.768, 98 zł - odnoszącą się do wierzytelności, czyli kredytu oraz ustanowiono hipotekę umowną kaucyjną — w kwocie 108.000 zł zabezpieczającą odsetki oraz inne należności uboczne jak koszty i prowizję .

Przechodząc do oceny roszczenia Sąd Okręgowy stwierdził, że powództwo okazało się zasadne w przeważającej części, tj. do kwoty 176.231,02 zł. Przedawnienie roszczeń pozostaje bez wpływu na zasadność żądania kwoty mieszczącej się w sumie hipotek.W sprawie niniejszej zastosowanie znajdują przepisy obowiązujące przed dniem wejścia w życie ustawy z dnia 26 czerwca 2009 r. o zmianie ustawy o księgach wieczystych i hipotece (Dz. U. Nr 131, poz. 1075). Zgodnie z art. 10 ust. 1. tej ustawy nowelizującej, do hipotek kaucyjnych powstałych przed dniem wejścia w życie tej ustawy, z zastrzeżeniem ust. 2, stosuje się przepisy ustawy, o której mowa w art. 1, w brzmieniu nadanym niniejszą ustawą, z wyjątkiem przepisów o rozporządzaniu opróżnionym miejscem hipotecznymi. Stosownie zaś do ustępu 2 - do hipotek zwykłych powstałych przed dniem wejścia w życie niniejszej ustawy stosuje się przepisy ustawy, o której mowa w art. 1 w dotychczasowym brzmieniu, z wyjątkiem art. 76 ust. 1 i 4 tej ustawy. które stosuje się w brzmieniu nadanymi niniejszą ustawą. To samo dotyczy hipotek kaucyjnych zabezpieczających roszczenia związane z wierzytelnością hipoteczną, lecz nieobjętych z mocy ustawy hipoteką zwykłą, powstałych przed dniem wejścia w życie niniejszej ustawy.Art. 10 ust. 2 zd. 2 tej ustawy rozumieć zatem należy w ten sposób, że do hipoteki kaucyjnej zabezpieczającej roszczenia związane z wierzytelnością hipoteczną powstałej przed dniem wejścia w życie ustawy zmieniającej, zastosowanie znajdą przepisy w brzmieniu sprzed nowelizacji, tj. obowiązujące do dnia 20 lutego 2011 r. Powyższe jest szczególnie istotne, gdyż nowela uchyliła art. 104 usuwy o księgach wieczystych i hipotece z dnia 6 lipca 1982 r. /zwana niżej u.w.k.h./ (obowiązujący na chwilę ustanowienia hipoteki - 2007 r.). Wymieniony akt zmieniający ustawę o księgach wieczystych i hipotece wyrugował z dniem 20 lutego 2011 r. z reżimu prawnego instytucję hipoteki kaucyjnej.I tak ww. uchylony art. 104 u.w.k.h. stanowi, iż hipoteka kaucyjna zabezpiecza odsetki oraz koszty postępowania mieszczące się w sumie wymienionej we wpisie hipoteki. Zastosowanie w sprawie znalazł też art. 77 u.w.k.h. z którego wynika, iż przedawnienie wierzytelności zabezpieczonej hipoteką nie narusza uprawnienia wierzyciela hipotecznego do uzyskania zaspokojenia z nieruchomości obciążonej. Przy czym wobec brzmienia art. 104 u.k.w.h. i czytania obu przepisów łącznie, uznać należy, że wyłączeniu ulega zdanie 2 tego przepisu (art. 77), tj., że przepisu tego nie stosuje się do roszczenia o odsetki.Dłużnik osobisty może bronić się zarzutem przedawnienia. Jeżeli jest jednocześnie dłużnikiem rzeczowym - będzie odpowiadał rzeczowo - ponosząc odpowiedzialność do granicy wyznaczonej suma hipoteki. Roszczenie powodowego Funduszu nie przedawniło się — do kwoty zabezpieczonej hipotekami. Powód wykazał należność treścią wyciągów z ksiąg Funduszu, następnie dokumentami złożonymi na dalszym etapie postępowania na skutek kwestionowania przez kuratora pozwanej należności wynikającej z pozwu. Szczegółowe, wiarygodne zeznania złożyła świadek W. Ś.. Powództwo uwzględniono do wysokości zabezpieczonej wierzytelności na nieruchomości — lokalu będącym własnością pozwanej.

O kosztach procesu orzeczono na podstawie art. 98 k.p.c., a zatem zgodnie z zasada odpowiedzialności za wynik procesu. Pozwanego należy uznać za przegrywającego proces w 98 %. W takiej zatem części zobowiązany był zwrócić powodowemu Funduszowi poniesione przez niego koszty. Na koszty te złożyły się: opłata od pozwu (250 zł), wynagrodzenie pełnomocnika liczone na podstawie § 2 pkt 6) rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 roku w sprawie opłat za czynności radców prawnych (Dz.U.2015.1804) wraz z opłatą skarbową od pełnomocnictwa (17 zł). O wynagrodzeniu należnym kuratorowi orzeczono na podstawie § 1 i 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z 13 listopada 2013 r. w sprawie określenia wysokości wynagrodzenia i zwrotu wydatków poniesionych przez kuratorów ustanowionych dla strony w sprawie cywilnej (Dz.U.2013.1476) w zw. z § 2 pkt 6) rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 roku w sprawie opłat za czynności radców prawnych (Dz.U.2015.1804).

Apelację od zapadłego wyroku złożyła strona pozwana, zaskarżając wyrok w części, tj. w pkt. I i IV i zarzucając mu: naruszenie prawa materialnego tj. art. 117 Kodeksu cywilnego, jego niewłaściwą wykładnię polegającą na zasądzeniu dochodzonej należności pomimo podniesionego zarzutu przedawnienia roszczenia oraz niewłaściwe zastosowanie art. 104 ustawy o księgach wieczystych i hipotece poprzez zasądzenie od pozwanej wierzytelności przedawnionej, w tym odsetek, naruszenie zasad postępowania, mające istotny wpływ na wynik sprawy poprzez naruszenie art. 233 § 1 i art. 328 § 2 kpc poprzez dowolną, a nie swobodną ocenę dowodów, polegającą na przyjęciu, że powód udowodnił swoje roszczenie, błędne zastosowanie art. 98 kpc, podczas gdy w sprawie w zakresie orzeczenia o kosztach procesu zastosowanie winien znaleźć art. 102 kpc. Z uwagi na powyższe zarzuty złożono wniosek apelacyjny o zmianę wyroku w zaskarżonej części, tj. pkt. 1 i IV i oddalenie powództwa w tej części i zasądzenie od powódki na rzecz pozwanego kosztów procesu za obie instancje, w tym kosztów zastępstwa procesowego wg norm prawem przewidzianych, ewentualnie o uchylenie wyroku w zaskarżonej części, tj. pkt. 1 i IV i przekazanie sprawy Sądowi I Instancji do ponownego rozpoznania, pozostawiając temu sądowi rozstrzygnięcie o kosztach instancji odwoławczej.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja strony pozwanej jest bezzasadna. Zarzuty w niej zawarte nie zasługują na uwzględnienie. Sąd Apelacyjny odwołując się do ustaleń i wywodów prawnych poczynionych przez Sąd I instancji, podziela je w pełnej rozciągłości i czyni własnymi. Istota niniejszej sprawy zasadza się na ugruntowanej w orzecznictwie Sądu Najwyższego jak i sądów apelacyjnych problematyce zbiegu dwóch rodzajów odpowiedzialności pozwanej za względem powoda za dług – osobistej i rzeczowej z racji zabezpieczenia hipotecznego wierzytelności hipoteką zwykłą i hipoteką kaucyjną w zakresie odsetek.

Odnosząc się w pierwszej kolejności do zarzutów natury procesowej należy stwierdzić, iż są one bezzasadne. Argumentacja zastosowana dla wykazania naruszenia zasad postępowania mających istotny wpływ na wynik postępowania poprzez naruszenie art. 233§1 kpc poprzez dowolną a nie swobodną ocenę dowodów polegającą na przyjęciu, iż powód udowodnił swoje roszczenie w zakresie wysokości dochodzonego roszczenia nie może znaleźć oczekiwanego uznania. Sąd dokonał wszechstronnej analizy zaoferowanych dowodów z dokumentów, przesłuchał zgłoszonego przez powoda świadka. Skuteczne postawienie zarzutu naruszenia przez sąd art. 233 § 1 KPC wymaga wykazania, że sąd uchybił zasadom logicznego rozumowania lub doświadczenia życiowego, to bowiem jedynie może być przeciwstawione uprawnieniu sądu do dokonywania swobodnej oceny dowodów. Nie wystarcza przy tym przekonanie strony o innej, niż przyjął sąd wadze poszczególnych dowodów i ich odmiennej ocenie niż ocena sądu (tak SN m.in. w orz. z 6 listopada 1998 r., II CKN 4/98, z 10 kwietnia 2000 r., V CKN 17/2000, z 5 sierpnia 1999 r., II UKN 76/99, Sąd Apelacyjny w Łodzi w wyroku I ACa 1395/15 z 11 marca 2016 r.). Konieczne jest zatem dla skuteczności takiego zarzutu wykazanie wyżej wspomnianych uchybień przy użyciu argumentów jurydycznych. W konsekwencji samo zaprezentowanie odmiennego stanu faktycznego, w właściwie w przypadku przedmiotowej apelacji krytyka ustaleń dokonanych przez sąd bez przekazania własnych wynikającego z własnego przekonania o wspomnianej wyżej wadze dowodów jest niewystarczające. W ocenie sądu II instancji przedstawione dowody pozwalały na ustalenie wysokości roszczenia w zasądzonej kwocie. Sąd miał prawo do oceny, której dokonał. Apelacja nie wyjaśnia, dlaczego uważa zasądzoną kwotę za wyliczoną nieprawidłowo. Kończąc kwestię, nadmienić wypada, iż wniosek powoda o dowód z opinii biegłego z zakresu rachunkowości sąd oddalił przy wyraźnej aprobacie strony pozwanej, co wobec aktualnie kreowanych zarzutów apelacyjnych posiada swoją wymowę, tym bardziej potwierdzającą nietrafność stawianego zarzutu.

Za chybiony należy uznać zarzut naruszenia art. 328§2kpc. Zwraca uwagę, iż apelacja nie wskazuje przesłanek, które skłaniają stronę pozwaną do formułowania tego rodzaju wytyku. Kontrola instancyjna pozwala na wyprowadzenie wniosku, że Sąd Okręgowy ustalił stan faktyczny ściśle w nawiązując do dowodów zebranych w sprawie. Ocenił te dowody w kontekście ich wiarygodności w poszanowaniu zasad rządzących procedowaniem. W rzeczowy i wyczerpujący sposób rozprawił się z istotą sprawy, umiejętnie wykładając temat odpowiedzialności pozwanej w tej sprawie w kontekście osobistym i rzeczowym. Przejrzyście odniósł się do konsekwencji zmian, jakie wprowadziła nowelizacja ustawy o księgach wieczystych i hipotece w kontekście instytucji hipoteki przymusowej, po czym zrozumiale wyjaśnił dlaczego w tym stanie faktycznym zastosowanie ma art., 104 ukwh sprzed nowelizacji. Zarzut naruszenia art., 328§kpc jest w ocenie Sądu Apelacyjnego niezrozumiały.

Niezasadny okazał się zarzut naruszenia prawa materialnego, to jest art. 117 kc poprzez jego niezastosowanie oraz art. 104 ukwh. Wbrew twierdzeniom apelacji podkreślić należy, iż Sąd Okręgowy prawidłowo wywiódł, iż roszczenie powoda do pozwanej jako dłużnika osobistego przedawniło się. Powoływanie się w apelacji na nieuwzględnienie tego zarzutu jest zatem bezzasadne. Umyka jednakże apelującej, iż jeżeli właściciel nieruchomości jest zarazem dłużnikiem osobistym, przedawnienie nie pozbawia wierzyciela hipotecznego uprawnienia do zaspokojenia się z nieruchomości, (tak też wyr. SN z 2.3.2012 r., II CSK 282/11, Legalis oraz z 14.10. 2016 r., I CSK 616/15, Legalis). Jeżeli wierzytelność hipoteczna będzie od niej wyższa, w stosunku do nadwyżki właścicielowi nieruchomości obciążonej przysługuje zarzut przedawnienia. Zarzutem przedawnienia może bronić się bowiem skutecznie jedynie dłużnik osobisty niebędący dłużnikiem rzeczowym. Z tej racji, iż pozwana jest także dłużnikiem rzeczowym, odpowiada za dług do kwoty, której granicę wyznacza kwota hipoteki ujawnionej na rzecz powoda w księdze wieczystej. Stosownie do treści art. 77 ukwh przedawnienie wierzytelności zabezpieczonej hipoteką nie narusza uprawnienia wierzyciela hipotecznego do uzyskania zaspokojenia z nieruchomości obciążonej. Przepis art. 77 ukwh jest wyjątkiem od art. 117 KC, który odmiennie reguluje skutki przedawnienia roszczeń. Zgodnie z art. 117 § 2 zd. 1 KC dłużnik osobisty może, po upływie terminu przedawnienia, uchylić się od zaspokojenia roszczeń, chyba że zrzeknie się korzystania z zarzutu przedawnienia. Hipoteka jest narzędziem, które skutecznie chroni wierzyciela przed negatywnymi skutkami przedawnienia wierzytelności zabezpieczonej hipoteką. Przedawnienie wierzytelności zabezpieczonej hipoteką pociąga zatem za sobą tylko skutki w sferze obligacyjnej. Przepis art. 77 ukwh ma zastosowanie zarówno wówczas, gdy właścicielem przedmiotu hipoteki jest dłużnik osobisty, jak również gdy jest nim osoba trzecia (por. wyr. SN z 14.10. 2016 r., I CSK 616/15, Legalis). Przepisu tego nie stosuje się do roszczeń o świadczenia uboczne. Niemniej rację ma Sąd I instancji, iż w niniejszej sprawie mają zastosowanie przepisy obowiązujące przed wejściem w życie ustawy z dnia 26 czerwca 2009r. o zmianie ustawy o księgach wieczystych i hipotece /Dz.U.nr131 poz. 1075/, to jest przez datą 20.02.2011r. Zgodnie z zaprezentowanym poglądem, opartym na art. 10 ust.1 tej ustawy do hipotek kaucyjnych powstałych przed dniem wejścia w życie nowelizacji ukwh, a z tego rodzaju zabezpieczeniem mamy do czynienia w niniejszej sprawie, stosuje się przepisy dotychczasowe. W stanie faktycznym zawisłego sporu ma zatem zastosowanie art. 104 ukwh uchylony cytowaną nowelizacją. Jako lex specialis, wykluczał on wówczas stosowanie art. 77 ukwh w zakresie roszczeń ubocznych. Powyższe oznacza, że przedawnienia roszczenia w stosunku do dłużnika osobistego o odsetki ustawowe za opóźnienie zabezpieczone hipoteka kaucyjną powstała w okresie przed wejściem w życie cytowanej wyżej nowelizacji ukwh nie naruszają uprawnienia wierzyciela hipotecznego do uzyskania zaspokojenia z nieruchomości obciążonej do wysokości ujawnionej hipoteki. Powód jako wierzyciel hipoteczny nie może dochodzić od dłużnika hipotecznego nadwyżki ponad tę sumę.

Sąd Apelacyjny nie dopatrzył się uchybienia w zastosowaniu przez Sąd Okręgowy przy rozliczaniu kosztów procesu zasady wynikającej z art. 98 kpc. Sąd II instancji nie znajduje podstaw do zastosowania względem pozwanej instytucji przewidzianej w art. 102 kpc. Kurator pozwanej nie wyjaśnił przekonująco, z jakich względów sytuację pozwanej należałoby uznać za szczególny przypadek w rozumieniu tego przepisu, implikujący uzasadnienie do odstąpienia od obowiązku obciążania częścią czy całością kosztów. Sytuacja majątkowa i rodzinna pozwanej jest nieznana. Okoliczność, iż pozwana jest osoba nieznaną z miejsca pobytu nie czyni jako taka domniemania faktycznego co do trudności jej położenia finansowego i osobistego. Nie można przyjąć za przekonujący o trudnym położeniu pozwanej w kontekście argument aktualności wpisów hipotecznych w księdze wieczystej, natomiast idąc za prezentowanym tokiem myślenia nie sposób pominąć, iż księga wieczysta stanowi jedyny pewny dowód, iż pozwana dysponuje majątkiem w postaci nieruchomości o bliżej nieustalonej wartości. Dlatego też finalna ocena stanowiska kuratora pozwanej w przedmiocie obciążenia pozwanej kosztami procesu nie mogła prowadzić do zaaprobowania postulatu w nim zawartego.

Biorąc powyższe pod uwagę, na podstawie art. 385 orzeczono jak w sentencji. O kosztach postępowania w odwoławczego orzeczono w oparciu o treść art. 98 w zw. z art. 108 kpc w zw. z treścią § 2 pkt 6) w zw. z § 10 ust. pkt 2)rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 roku w sprawie opłat za czynności radców prawnych /Dz.U.2015.1804 ze zm./. O wynagrodzeniu należnym kuratorowi dla nieznanej z miejscu pobytu pozwanej orzeczono na podstawie § 1 i 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z 13 listopada 2013 r. w sprawie określenia wysokości wynagrodzenia i zwrotu wydatków poniesionych przez kuratorów ustanowionych dla strony w sprawie cywilnej (Dz.U.2013.1476) w zw. z § 2 pkt 6) rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 roku w sprawie opłat za czynności radców prawnych (Dz.U.2015.1804), biorąc pod uwagę nakład pracy kuratora w postępowaniu przez II instancją .

(...)