I C 295/21 - wyrok z uzasadnieniem Sąd Okręgowy w Szczecinie z 2021-09-14
Sygn. akt I C 295/21
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 14 września 2021 r.
Sąd Okręgowy w Szczecinie w I Wydziale Cywilnym w składzie:
Przewodniczący: Sędzia Sądu Okręgowego Paweł Marycz
Protokolant: Sekretarz sądowy Karolina Asiesiukiewicz
po rozpoznaniu w dniu 14 września 2021 r. w Szczecinie
na rozprawie
sprawy z powództwa L. P. i I. P.
przeciwko (...) Bank (...) Spółce Akcyjnej w W.
o zapłatę
1. zasądza od pozwanego, (...) Bank (...) Spółki Akcyjnej w W. łącznie na rzecz powodów, L. P. i I. P., kwotę 87.314,46 CHF (osiemdziesiąt siedem tysięcy trzysta czternaście franków szwajcarskich i czterdzieści sześć centymów) z ustawowymi odsetkami za opóźnienie liczonymi od dnia 31 marca 2020 r. do dnia zapłaty,
2. zasądza od pozwanego, (...) Bank (...) Spółki Akcyjnej w W. łącznie na rzecz powodów, L. P. i I. P., kwotę 11.817 zł (jedenaście tysięcy osiemset siedemnaście złotych) z ustawowymi odsetkami za opóźnienie w spełnieniu świadczenia pieniężnego za czas od dnia uprawomocnienia się wyroku do dnia zapłaty, tytułem zwrotu kosztów procesu.
SSO Paweł Marycz
Sygn. akt I C 295/21
UZASADNIENIE
Powodowie L. P. i I. P., reprezentowani przez profesjonalnego pełnomocnika procesowego ustanowionego z wyboru, w pozwie skierowanym do tut. sądu dnia
9 lutego 2021 r. przeciwko (...) Bank (...) Spółce Akcyjnej z siedzibą w W. wnieśli o zasądzenie od pozwanej łącznie na rzecz powodów kwoty 87.314,36 CHF wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie liczonymi od dnia 31 marca 2020 r. do dnia zapłaty, a nadto o zasądzenie od pozwanych na rzecz każdego z powodów kosztów postępowania, w tym kosztów zastępstwa procesowego wg norm przepisanych.
Szczegółowe uzasadnienie faktyczne i prawne wywiedzionego roszczenia powodowie przedstawili w uzasadnieniu pozwu jak na k. 3-23 tom I akt. Powodowie w szczególności wskazali, że żądanie pozwu wywodzą z zawartej z poprzednikiem prawnym pozwanej umowy kredytu budowalno-hipotecznego nr (...)/H./ (...) z dnia 1 września 2006 r., która zdaniem powodów jest umową bezwzględnie nieważną z uwagi na zawarte w niej klauzule abuzywne, w tym dotyczące mechanizmu denominacji sumy zadłużenia do waluty CHF. Powodowie argumentowali, że pozwany bank wykorzystując ww. mechanizm pobrał od nich jako kredytobiorców bez podstawy prawnej tytułem spłaty udzielonego kredytu kwoty wyższe niż pobierałby, gdyby nie stosował niedozwolonych klauzul, ewentualnie pobierał świadczenia w całości nienależne z uwagi na niewykonanie umowy lub jej nieważność.
Pozwana (...) Bank (...) Spółka Akcyjna z siedzibą w W. , reprezentowana przez profesjonalnego pełnomocnika procesowego ustanowionego z wyboru, w piśmie procesowym z dnia 9 marca 2021 r. (k. 145-174 tom I akt), stanowiącym odpowiedź na pozew wniosła o oddalenie powództwa w całości, a nadto o zasądzenie od powodów kosztów procesu, w tym kosztów zastępstwa procesowego wg norm przepisanych oraz opłaty skarbowej od pełnomocnictwa wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia uprawomocnienia się orzeczenia do dnia zapłaty. Zdaniem pozwanej w tej sprawie nie zachodzą żadne okoliczności uzasadniające uwzględnienie powództwa, a strony zawarły ważne i zgodne z prawem oraz niezawierające klauzul abuzywnych umowy kredytu budowalno-hipotecznego nr (...)/H./ (...) z dnia 1 września 2006 r. oraz kredytu gotówkowego w CHF nr (...) z dnia 21 października 2008 r. Pozwana zaprzeczyła, aby powodowie nie byli informowani o ryzyku walutowym związanym z zawartymi umowami, aby jako kredytodawca w sposób dowolny określała kursy walut, aby doszło do naruszenia dobrych obyczajów lub rażącego naruszenia interesów powodów, aby jakiekolwiek postanowienia zawartych umów czy stanowiących ich integralną część Regulaminów uchybiały zasadom współżycia społecznego i naruszały zasadę swobody umów, aby umowy były sprzeczne z art. 69 ustawy Prawi bankowe, aby nie doszło do wykonania umów z uwagi na wypłatę kredytów w innej walucie niż w nich określona, aby strona powodowa nie miała żadnego wpływu na treść umów, aby treść postanowień umownych nie była indywidualnie negocjowana z powodami, aby umowy naruszały zasadę walutowości, aby przy zawieraniu umów z powodami pozwana dopuściła się nieuczciwej praktyki rynkowej w rozumieniu ustawy o przeciwdziałaniu nieuczciwym praktykom rynkowym, aby powodowie nie mieli możliwości otrzymania kredytów w walucie CHF i możliwości spłaty rat kredytów bezpośrednio w CHF. Niezależnie od powyższego pozwana z ostrożności procesowej podniosła zarzut przedawnienia roszczenia powodów (k. 172-172v), zarzut nadużycia prawa w oparciu o art. 5 k.c. (k. 171v-172), jak również zwróciła uwagę na ewentualne wzajemne rozliczenia stron na wypadek uznania umowy za nieważną (k. 172v-174).
W toku dalszego postępowania stanowiska stron przedstawione w pismach procesowych (w tym piśmie procesowym powodów z dnia 30 marca 2021 r. jak na k. 389-406 tom II/III akt oraz w piśmie procesowym pozwanej z dnia 24 maja 2021 r. jak na k. 429-441 tom III akt).
Sąd Okręgowy ustalił, co następuje:
Pozwana (...) Bank (...) Spółka Akcyjna z siedzibą w W. jest następcą prawnym (...) Bank (...) Spółki Akcyjnej z siedzibą w W..
Bezsporne, a nadto: odpis KRS pozwanej, k. 188-236
W dniu 9 czerwca 2006 r. powodowie złożyli wniosek o udzielenie kredytu hipotecznego budowlano-hipotecznego w (...) Bank (...) S.A. z siedzibą w W.. We wniosku wskazali, że kredyt zamierzają przeznaczyć na zakup lokalu mieszkalnego na zabezpieczenie potrzeb mieszkaniowych. Jako walutę kredytu powodowie wskazali CHF.
Dowód: wniosek o udzielenie kredytu, k. 238-240, karta informacyjna wnioskodawców, k. 242-243
W dniu 1 września 2006 r. pomiędzy powodami L. P. (ówcześnie A.) i I. P. (ówcześnie P.) a (...) Bank (...) Spółką Akcyjną z siedzibą w W. zawarta została umowa kredytu budowlano-hipotecznego nr (...)/H./ (...). Na podstawie tej umowy poprzednik prawny pozwanej udzielił powodom kredytu w kwocie 111.538,07 CHF na okres do dnia 5 sierpnia 2023 r. z przeznaczeniem na sfinansowanie kosztów zakupu lokalu mieszkalnego nr (...) wraz z miejscem postojowym nr 6 położonego w S. przy ul. (...) I, dla której Sąd Rejonowy w Szczecinie XII Wydział Ksiąg wieczystych założy odrębną księgę wieczystą, wyodrębnioną z KW nr (...) (pkt 1-4.1 umowy).
Zgodnie z pkt 5.2.2 umowy, kredyt uruchomiony miał być w transzach, jednak w kwocie nie większej niż 282.024 zł w wysokości określonej w umowie przedwstępnej kupna-sprzedaży kredytowanej nieruchomości, zawartej między powódką a Inwestorem Zastępczym, tj. (...) DEVELOPER- (...), OSINA, (...) Spółka jawna z siedzibą w S., na rachunek bankowy tego Inwestora Zastępczego. W związku z nabyciem ww. nieruchomości powodowie zaangażowali środki własne w kwocie 31.336 zł (pkt 5.2.9 umowy).
W pkt 6.1-3 umowy strony wskazały, że:
- oprocentowanie kredytu jest równe stopie bazowej oprocentowania, którą stanowi LIBOR dla 6 miesięcznych depozytów w CHF powiększonej o 1,30 p.p. marży,
- w okresie karencji w spłacie kredytu stopa bazowa oprocentowania powiększona będzie o 1,55 p.p. marży, a w momencie zakończenia karencji wraz ze zmianą wysokości marży ulega aktualizacji stopa bazowa oprocentowania,
- w dniu sporządzenia umowy oprocentowanie kredytu wynosi 3,03%, a w okresie karencji w spłacie kredytu wynosi 3.28%.
W pkt 8 umowy strony określiły szczegółowe zasady spłaty rat kredytu oraz odsetek, w szczególności wskazały, że:
- kredyt spłacany jest w ratach kapitałowych rosnących (tj. równych ratach kapitałowo-odsetkowych), a liczba miesięcznych rosnących rat kredytu wynosi 299; wysokość rat kredytu i odsetek będzie określona w harmonogramach spłat, które przekazane będą kredytobiorcy niezwłocznie po uruchomieniu kredytu w całości albo po upływie ostatecznego terminu na uruchomienie kredytu (pkt 8.1 umowy);
- bank udziela karencji w spłacie rat kredytu do dnia 31 sierpnia 2007 r. (pkt 8.4 umowy), a okres od zawarcia umowy do ostatecznego terminu na uruchomienie kredytu, w zakresie obowiązku spłaty kredytu jest traktowany jak karencja w spłacie kredytu (pkt 8.5 umowy),
- spłata należności z tytułu kredytu następuje z rachunku nr 28 1600 1260 0004 0901 7460 4021, a rachunek ten prowadzony jest w CHF i zasilany jest wyłącznie środkami w walucie, w której jest prowadzony; kredytobiorca obowiązany jest zapewnić na ww. rachunku wystarczającą kwotę środków do pokrycia wymagalnych należności banku z tytułu kredytu (pkt 8.8 umowy).
W pkt 9 umowy strony określiły, że prawnymi zabezpieczeniami spłaty kredytu będą:
1) ustanowiona na kredytowanej nieruchomości hipoteka zwykła (albo hipoteka łączna zwykła) o najwyższym pierwszeństwie w kwocie 111.538,07 CHF na zabezpieczenie wierzytelności banku z tytułu spłaty kwoty kredytu,
2) ustanowiona na kredytowanej nieruchomości hipoteka kaucyjna (albo hipoteka łączna kaucyjna) o najwyższym pierwszeństwa do kwoty 10.138,81 CHF na zabezpieczenie wierzytelności banku z tytułu spłaty odsetek od kredytu i innych należności z tytułu kredytu,
zastrzegając że hipoteki łączne zostaną ustanowione w przypadku, gdy zgodnie z aktem notarialnym ostatecznej umowy kupna-sprzedaży nieruchomości, kredytobiorca nabędzie udział we współwłasności garażu wielostanowiskowego stanowiącego przedmiot odrębnej własności,
3) cesja na bank przysługujących kredytobiorcy wierzytelności z umowy ubezpieczenia kredytowanej nieruchomości od ognia i innych żywiołów (zdarzeń losowych) – suma ubezpieczenia nie może być mniejsza niż kwota kredytu,
a do czasu dostarczenia bankowi odpisów z odpowiednich ksiąg wieczystych potwierdzających prawomocne wpisy ww. hipotek na rzecz banku, zabezpieczenie kredytu stanowiły także:
a) ubezpieczenie spłaty kredytu w (...) S.A. – składka za każdy okres ubezpieczenia wynosi 0,96% udzielonego kredytu i płatna jest w PLN (w przypadku kredytów walutowych przeliczenie następuje po kursie sprzedaży waluty obcej wg pierwszej tabeli banku ogłoszonej w dniu zapłaty składki), okres ubezpieczenia trwa 12 miesięcy, przy czym pierwszy okres ubezpieczenia kończy się z upływem 12 miesiąca licząc od miesiąca uruchomienia kredytu włącznie; pobrana składka podlega zwrotowi w terminie 31 dni od dnia dostarczenia do banku odpisu z księgi wieczystej potwierdzającego prawomocny wpis hipotek stanowiących zabezpieczenie kredytu albo całkowitej spłaty kredytu albo zmiany ubezpieczenia kredytu w (...) S.A. na inne zabezpieczenie kredytu; zwrot składki ubezpieczeniowej następuje w wysokości proporcjonalnej do liczby pełnych miesięcy pozostałych do zakończenia okresu ubezpieczenia z wyłączeniem miesiąca, w którym nastąpiło zdarzenie kończące okres ubezpieczenia; wypowiedzenie umowy przez bank wyłącza zwrot składki,
a do czasu całkowitej spłaty kredytu stanowiącej różnicę pomiędzy wymaganym przez bank wkładem własnym a wkładem własnym wniesionym faktycznie przez kredytobiorcę,
b) zabezpieczenie kredytu stanowi również ubezpieczenie w (...) S.A. niskiego wkładu własnego – wysokość składki 3,50% kwoty stanowiącej różnice pomiędzy wymaganym wkładem własnym a wkładem faktycznie wnoszonym przez kredytobiorcę i płatna jest w PLN (w przypadku kredytów walutowych przeliczenie następuje po kursie sprzedaży waluty obcej wg pierwszej tabeli banku ogłoszonej w dniu zapłaty składki); pobrana składka nie podlega zwrotowi, okres ubezpieczenia niskiego wkładu kredytu rozpoczyna się z dniem uruchomienia kredytu i kończy się z upływem pełnych 36 miesięcy kalendarzowych licząc od miesiąca, w którym rozpoczął się okres ubezpieczenia; jeżeli w okresie 36 miesięcy zadłużenie z tytułu ubezpieczanej części kredytu nie zostało spłacone, okres ubezpieczenia będzie przedłużony o kolejne 12-miesięczne okresy ubezpieczenia, za każdy 12-miesięczny okres ubezpieczenia składka wynosi 1,16% pozostałej do spłaty części kwoty niskiego wkładu własnego,
a do czasu dostarczenia bankowi ważnej i skutecznej umowy zakupu przez kredytobiorcę kredytowanej nieruchomości zabezpieczenie kredytu stanowi również
c) przelew na bank wierzytelności przysługującej kredytobiorcy z tytułu umowy przedwstępnej zakupu przez kredytobiorcę kredytowej nieruchomości.
Zgodnie z pkt 11.1 umowy, kredytobiorca upoważnił bank do pobrania z rachunku kwot na pokrycie składek ubezpieczeniowych ubezpieczeń, które stanowią lub których dotyczy zabezpieczenie kredytu.
Stosownie do postanowień pkt 12.1-4 umowy:
- bank zastrzegł sobie możliwość zmiany waluty kredytu z waluty obcej na PLN lub wydłużenia okresu kredytowania w przypadku, gdy na skutek wzrostu ryzyka zmiany kursu walut lub ryzyka zmiany oprocentowania może nastąpić zagrożenie zdolności kredytowej kredytobiorcy –z miana waluty kredytu lub wydłużenie okresu kredytowania będą miały na celu poprawę zdolności kredytowej kredytobiorcy i nie będą wiązały się dla niego z obowiązkiem zapłaty prowizji lub opłat;
- w terminie 14 dni od otrzymania zawiadomienia o zmianie waluty kredytu lub wydłużeniu okresu kredytowania, kredytobiorca może dokonać wypowiedzenia Umowy z zachowaniem 30-dniowego okresu wypowiedzenia,
- w przypadku nie otrzymania przez bank w wyżej wymienionym terminie oświadczenia kredytobiorcy wskazującego nową walutę kredytu albo oświadczenia o wypowiedzeniu umowy, waluta kredytu zmienia się na PLN lub wydłuża się okres kredytowania,
- w przypadku zmiany waluty kredytu, kredytobiorca zobowiązany jest przedłożyć w banku:
1) poświadczoną przez właściwy Sąd właściwie opłaconą kopię wniosku o zmianę waluty lub terminu spłaty wierzytelności z tytułu kredytu zabezpieczonej hipotekami na rzecz banku, najpóźniej w terminie 30 dni od daty zmiany waluty kredytu lub wydłużenia okresu kredytowania,
2) odpis z księgi wieczystej nieruchomości będącej zabezpieczeniem kredytu zawierający prawomocny wpis zmiany waluty lub terminu spłaty wierzytelności z tytułu kredytu zabezpieczonej hipotekami na rzecz banku, najpóźniej w terminie 3 miesięcy od daty zmiany waluty kredytu lub wydłużenia okresu kredytowania.
W pkt 12.5 umowy zawarte zostało oświadczenie powodów jako kredytobiorców, że są świadomi ryzyka zaciągania kredytu w walutach obcych, które wynika z możliwości zmiany kursu waluty kredytu wobec PLN lub zmiany oprocentowania waluty obcej, których skutkiem może być zagrożenie zdolności kredytowej kredytobiorcy spowodowane istotnym podwyższeniem wartości kredytu i odsetek do spłaty.
Stosownie do postanowień pkt 13.1 umowy, powodowie zobowiązali się do pokrycia ze środków własnych, wynikających ze zmian kursu waluty kredytu, różnic pomiędzy ceną nabycia kredytowanej nieruchomość i kwoty kredytu oraz do niezwłocznego dostarczenia do banku potwierdzenie dokonania pokrycia tej różnicy.
Zgodnie z postanowieniami pkt 13.2 umowy, powodowie jako kredytobiorcy upoważnili bank do obciążania rachunku do wysokości dostępnego salda, wszelkimi kwotami wymagalnych należności wynikającymi z umowy, w szczególności kwotami rat kredytu i odsetek, prowizji i opłat oraz kosztami ustanowienia i utrzymania zabezpieczeń kredytu, w tym kwotami składek ubezpieczeniowych. W przypadku, gdy rachunek prowadzony jest w innej walucie niż waluta wymagalnych należności, obciążenie następuje po przewalutowaniu, kredytobiorca zobowiązuje się utrzymać na rachunku środki wystarczające do pokrycia w terminie wszystkich wymagalnych kwot należności wynikających z umowy.
Dowód: umowa kredytu budowlano-hipotecznego nr (...)/H./ (...) z dnia 1.09.2006 r., k. 27-30, 250-253,
Nadto integralną część zawartej przez powodów z poprzednikiem prawnym pozwanej umowy kredytu budowlano-hipotecznego nr (...)/H./ (...) z dnia 1 września 2006 r. stanowił Regulamin Produktów K. dla Klientów Indywidualnych w (...) Bank (...) S.A.
Zgodnie z § 2 pkt 20 ww. Regulaminu przez przewalutowanie w rozumieniu zawartej przez strony umowy należało rozumieć wymianę waluty dokonywaną przez bank i za jego zgodą, po obowiązującym w banku w dniu dokonania wymiany kursie kupna/sprzedaży walut lub w przypadku wymiany waluty obcej na inną walutę obcą, po kursie krzyżowym. Zgodnie z § 2 pkt 12 ww. Regulaminu kurs krzyżowy to stosowany przez bank kurs wymiany jednej waluty obcej na inną walutę obcą, a wymiana dokonywana jest w ten sposób, ze bank dokonuje wymiany po stosowanym przez siebie kursie kupna na złote bazowej waluty obcej, a uzyskane środki wymienia po stosowanym przez siebie kursie sprzedaży, na docelowa walutę obcą.
Stosownie do postanowień § 4 ust. 5 ww. Regulaminu, jeżeli zgodnie z dyspozycją kredytobiorcy wypłata środków uruchomionego produktu kredytowego ma nastąpić w innej walucie niż waluta produktu kredytowego określona w umowie, to następuje to po przewalutowaniu; przewalutowanie następuje po kursie obowiązującym w momencie zaksięgowania dyspozycji uruchomienia produktu kredytowego.
Bezsporne, a nadto: Regulamin Produktów K. dla Klientów Indywidualnych w (...) Bank (...) S.A., k. 32-38, 293-299, przedwstępna umowa sprzedaży nr (...) z dnia 8.06.2006 r., k. 257-261
W dniu 21 sierpnia 2007 r. pomiędzy powodami a (...) Bank (...) Spółką Akcyjną z siedzibą w W. zawarta została zmiana nr 1 do umowy kredytu budowlano-hipotecznego nr (...)/H./ (...) z dnia 1 września 2006 r., dotycząca prawnego zabezpieczenia kredytu, o jakim mowa w pkt 9 ust. 9.1. umowy. Strony postanowiły, że zabezpieczenie kredytu stanowić będą:
a) ustanowiona na kredytowanej nieruchomości hipoteka łączna zwykła o najwyższym pierwszeństwie w kwocie 111.538,07 CHF na zabezpieczenie wierzytelności banku z tytułu spłaty kwoty kredytu,
b) ustanowiona na kredytowanej nieruchomości hipoteka łączna kaucyjna o najwyższym pierwszeństwie do kwoty 10.138,81 CHF na zabezpieczenie wierzytelności banku z tytułu spłaty odsetek od kredytu i innych należności z tytułu kredytu,
c) cesja na bank przysługującej kredytobiorcy wierzytelności z umowy ubezpieczenia kredytowanej nieruchomości od ognia i innych żywiołów (zdarzeń losowych), gdzie suma ubezpieczenia nie może być mniejsza niż kwota kredytu.
Powodowie oświadczyli, że ustanowione przez nich zabezpieczenia nadal zabezpieczają zwrot kredytu, zgodnie z postanowieniami ww. zmiany nr 1 do umowy kredytu budowlano-hipotecznego nr (...)/H./ (...) z dnia 1 września 2006 r.
Bezsporne, a nadto: zmiana nr 1 do umowy kredytu budowlano-hipotecznego nr (...)/H./ (...) z dnia 1.09.2006 r., 31, 255, oświadczenie banku o ustanowieniu hipoteki, k. 267, oświadczenie o poddaniu się egzekucji, k. 269
W dniu 21 października 2008 r. strony zawarły umowę kredytu gotówkowego w CHF nr (...), na podstawie której bank zobowiązał się oddać do dyspozycji powodów jako kredytobiorców kwotę w wysokości 22.471,91 CHF na okres 180 miesięcy z przeznaczeniem na spłatę kredytów zaciągniętych w Banku (...) S.A, (...) S.A. oraz (...) Banku S.A. Uruchomienie kredytu miało nastąpić jednorazowo na rachunek wskazany w dyspozycji uruchomienia kredytu.
Oprocentowanie kredytu ustalono w § 5 umowy jako odpowiadające stopie bazowej LIBOR dla 6 miesięcznych depozytów w CHF, powiększonej o 4.15 p.p. stałej marży. W dniu sporządzenia umowy stopa bazowa oprocentowania wynosiła 3,0550%.
Spłata kredytu miała następować w równych ratach kapitałowo-odsetkowych. Liczba miesięcznych rat kredytu wynosiła 179 (§ 15 umowy).
Strony ustaliły, że spłata należności z tytułu kredytu następować będzie na ten sam rachunek walutowy, co spłata kredytu z umowy kredytu budowlano-hipotecznego nr (...)/H./ (...) z dnia 1 września 2006 r., tj. na rachunek nr (...) prowadzony w CHF i zasilany środkami w tej walucie (§ 16 umowy w zw. z § 2 pkt 21 Regulaminu).
Zabezpieczenie spłaty kredytu stanowiła m.in. hipoteka zwykła w kwocie 22.471.91 CHF oraz hipoteka kaucyjna do kwoty 4.857,30 CHF ustanowione na nieruchomości położonej w S. przy ul. (...) oraz cesja na rzecz banku przysługującej kredytobiorcom wierzytelności z umowy ubezpieczenia ww. nieruchomości od ognia i innych zdarzeń losowych, a nadto oświadczenie o poddaniu się egzekucji.
Zgodnie z treścią § 23 umowy, integralną jej część stanowił Regulamin Produktów K. dla Klientów Indywidualnych w (...) Bank (...) S.A
Bezsporne, a nadto: Regulamin Produktów K. dla Klientów Indywidualnych w (...) Bank (...) S.A., k. 373-379, oświadczenie o ustanowieniu hipotek, k. 381, oświadczenie o poddaniu się egzekucji, k. 383,
przesłuchanie powoda, k. 482-483, przesłuchanie powódki, k. 483-483v
W wykonaniu postanowień umowy kredytu budowlano-hipotecznego nr (...)/H./ (...) z dnia 1 września 2006 r. poprzednik prawny pozwanej wypłacił powodom kredyt w kwocie 111.538,07 CHF. Wypłata kredytu nastąpiła w PLN bezpośrednio na konto dewelopera w następujących transzach:
- w dniu 27 września 2006 r. kwota 11.490,97 CHF co odpowiadało kwocie 28.200 zł przeliczonej po kursie 2,4541 zł,
- w dniu 30 października 2006 r. kwota 11.861,70 CHF co odpowiadało kwocie 28.200 zł przeliczonej po kursie 2,3774 zł,
- w dniu 30 listopada 2006 r. kwota 11.976,56 CHF co odpowiadało kwocie 28.200 zł przeliczonej po kursie 2,3546 zł,
- w dniu 29 grudnia 2006 r. kwota 12.084,85 CHF co odpowiadało kwocie 28.200 zł przeliczonej po kursie 2,3335 zł,
- w dniu 2 lutego 2007 r. w kwocie 11.981,65 CHF co odpowiadało kwocie 28.200 zł przeliczonej po kursie 2,3536 zł,
- w dniu 1 marca 2007 r. w kwocie 11.891,71 CHF co odpowiadało kwocie 28.200 zł przeliczonej po kursie 2,3714 zł,
- w dniu 30 marca 2007 r. w kwocie 12.109,24 CHF co odpowiadało kwocie 28.200 zł przeliczonej po kursie 2,3288 zł,
- w dniu 4 maja 2007 r. w kwocie 12.675,30 CHF co odpowiadało kwocie 28.200 zł przeliczonej po kursie 2,2248 zł,
- w dniu 31 maja 2007 r. w kwocie 12.439,35 CHF co odpowiadało kwocie 28.200 zł przeliczonej po kursie 2,2670 zł,
- w dniu 29 czerwca 2007 r. w kwocie 3.026,74 CHF co odpowiadało kwocie 6.730,86 zł przeliczonej po kursie 2,2238 zł,
co łącznie stanowiło kwotę 260.530,86 zł.
Dowód: zaświadczenie banku z dnia 21.01.2020 r., k. 39, 271, dyspozycje uruchomienia kredytu, k. 273, 275, 277, 279, 281, 283, 285, 287, 289, 291,
W wykonaniu umowy kredytu gotówkowego w CHF nr (...) z dnia 21 października 2008 r. poprzednik prawny pozwanej wypłacił powodom w dniu 28 października 2008 r. kwotę 22.471,91 CHF odpowiadającą kwocie 54.670,82 zł po przeliczeniu na PLN wg kursu 2,4699 zł - na wskazany przez powodów rachunek bankowy prowadzony w PLN.
Bezsporne, a nadto: zaświadczenie z dnia 25.02.2020 r., k. 338, dyspozycja uruchomienia kredytu z dnia 27.10.208 r., k. 340
W dniu 22 czerwca 2015 r. powodowie złożyli wniosek o wakacje kredytowe dla umowy kredytu budowlano-hipotecznego nr (...)/H./ (...) z dnia 1 września 2006 r. Pozwana wniosek uwzględniła.
Bezsporne, a nadto: wniosek z dnia 22.06.2015 r., k. 263, potwierdzenie realizacji wniosku, k. 265
W wykonaniu umowy kredytu budowlano-hipotecznego nr (...)/H./ (...) z dnia 1 września 2006 r. powodowie uiścili na rzecz pozwanej tytułem spłaty kapitału i odsetek kredytu kwotę 64.601,89 CHF
W wykonaniu umowy kredytu gotówkowego w CHF nr (...) z dnia 21 października 2008 r. powodowie uiścili na rzecz pozwanej tytułem spłaty kapitału i odsetek kredytu kwotę 22.712,57 CHF.
Bezsporne, a nadto: tabela – historia spłaty rat odsetkowych kredyt nr (...)/H./ (...) , k. 40-41, 358-359, tabela historia spłaty rat kapitałowych kredyt nr (...)/H./ (...), k. 42-43, 360-361, historia zmian oprocentowania kredyt nr (...)/H./ (...), k. 44, 369, potwierdzenia wpłat, k. 45-50, zestawienie spłat, k. 51-54, umowa rachunku bankowego z dnia 1.09.2006 r., k. 301, historia rachunku walutowego nr (...), k. 303-326, historia rachunku nr (...), k. 328-336, tabela- historia spłat rat odsetkowych kredyt nr (...), k. 363-365, tabela-historia spłaty rat kapitałowych nr (...), k. 366-367, historia zmian oprocentowania kredyt nr (...), k. 371
Pismem z dnia 13 marca 2020 r. powodowie reprezentowani przez profesjonalnego pełnomocnika wezwali pozwaną do zapłaty kwoty 335.024,95 zł oraz 77.245 CHF tytułem zwrotu bezpodstawnego wzbogacenia wynikającego z wadliwie dokonanego przez pozwaną rozliczenia walutowego z umów kredytu budowlano-hipotecznego nr (...)/H./ (...) z dnia 1 września 2006 r. oraz kredytu gotówkowego nr (...) z dnia 21 października 2008 r. – w terminie 7 dni od daty doręczenia wezwania.
Powyższe wezwanie zostało doręczone pozwanej w dniu 23 marca 2020 r.
Bezsporne, a nadto: wezwanie do zapłaty z dnia 13.03.2020 r., k. 55 wraz z dowodem nadania, k. 56 i dowodem doręczenia, k. 57
Powód I. P. ma aktualnie 63 lata. Z zawodu jest on muzykiem. Powódka L. P. ma aktualnie 59 lat. Z zawodu jest ona muzykiem.
W 2006 r. powodowie planowali zakup lokalu mieszkalnego na zaspokojenie podtawowych potrzeb rodziny. Ponieważ dysponowali ograniczonymi możliwościami finansowymi, postanowili posiłkować się przy tej inwestycji kredytem złotówkowym. Powodowie posiłkowali się pomocą doradcy kredytowego. Doradca ten zaproponował im ofertę kredytu waloryzowanego w walucie CHF, informując że najkorzystniejsza jest oferta (...) Bank (...) S.A. w W.. Powodowie zostali poinformowani, że za atrakcyjnością tego kredytu przemawiają niższe raty i niższe oprocentowanie. Doradca kredytowy informował wówczas powodów o ryzyku kursowym, ale jednocześnie zapewniał ich, że frank szwajcarski jest walutą stabilną, a wahania kursu są minimalne.
Pracownicy pozwanego banku nie udzielili powodom szczegółowych pouczeń i wyjaśnień nt. mechanizmu indeksacji oraz zasad ustalania kursów waluty CHF w Tabeli kursów banku. Nie przedstawili też symulacji dotyczącej wysokości rat kredytu przy zmianie kursu CHF, jak również historycznych wartości CHF. Powodowie nie byli informowani o tym, że wraz ze wzrostem kursu CHF wzrośnie wartość kapitału kredytu, jak również o ryzyku zmiennej stopy procentowej. W sposób lakoniczny przekazano im, że wzrost kursu CHF ma przełożenie na wysokość spłacanej raty, zapewniając że wahania są w tym zakresie minimalne. W odniesieniu do ryzyka wiążącego się z zaciągnięciem kredytu w walucie obcej, powodowie kierowali się ogólną sugestią, że jest ono niewielkie i brali pod uwagę, że frank szwajcarski jest walutą stabilną. Powodom w pozwanym banku w ogóle nie proponowano zawarcia umowy kredytu złotowego.
Powodowie otrzymali do podpisu gotowy wzór umowy, liczący kilka stron, z którym zapoznali się ogólnie przed podpisaniem, w szczególności dokonując sprawdzenia danych dotyczących kwoty kredytu, okresu kredytowania, wysokości rat. Nie mieli oni możliwości negocjacji warunków umowy oraz indywidualnego kształtowania jej treści, w tym m.in. w zakresie przeliczenia kwoty kredytu i rat po innych kursach, czy wyeliminowania spreadu.
Do 2009 r. powodowie spłacali kredyt w PLN, następnie podjęli spłatę w CHF.
Dowód: zaświadczenie o zatrudnieniu, k. 245-246, 248, decyzja z dnia 8.12.2003 r., k. 342, kopia paszportu powoda, k. 344,
przesłuchanie powoda, k. 482-483, przesłuchanie powódki, k. 483-483v
Sąd Okręgowy zważył, co następuje:
Roszczenie sformułowane jak w petitum pozwu zasługiwało na uwzględnienie w całości.
Po rozważeniu całokształtu zgromadzonego materiału dowodowego, Sąd doszedł do przekonania, że powodowie mogą dochodzić od pozwanego banku zwrotu nienależnie pobranego świadczenia w wysokości 87.314,46 CHF, będącego konsekwencją ustalenia nieważności umowy kredytu budowlano-hipotecznego nr (...)/H./ (...) z dnia 1 września 2006 r. oraz umowy kredytu gotówkowego w CHF nr (...) z dnia 21 października 2008 r.
Bezsporne było w niniejszej sprawie to, że w chwili zawierania ww. umów powodowie byli konsumentami, a nadto, że zaciągnięte kredyty były przeznaczone na cele mieszkaniowe (lokal mieszkalny nr (...) w budynku przy ul. (...) w S. – kredyt nr (...)/H./ (...) ) oraz na spłatę innych zobowiązań kredytowych (kredyt nr (...)) i nie miały związku z działalnością gospodarczą. Zgodnie z ogólną definicję konsumenta wyrażoną w art. 221 k.c. „za konsumenta uważa się osobę fizyczną dokonującą czynności prawnej niezwiązanej bezpośrednio z jej działalnością gospodarczą lub zawodową.”
Kolejno biorąc pod uwagę twierdzenia i zarzuty przestawione w pozwie i odpowiedzi na pozew, rozważyć należało czy łączące strony umowy kredytów nr (...)/H./ (...) z dnia 1 września 2006 r. oraz nr (...) z dnia 21 października 2008 r. zawierają postanowienia przedmiotowo istotne umowy kredytu, a także – biorąc pod uwagę argumentację obu stron - czy zawierają postanowienia abuzywne, a w razie stwierdzenia, że tak jest, należało ustalić, jakie w związku z tym powstaną skutki dla przedmiotowych umów.
Zgodnie z art. 69 ust. 1 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. – Prawo bankowe przez umowę kredytu bank zobowiązuje się oddać do dyspozycji kredytobiorcy na czas oznaczony w umowie kwotę środków pieniężnych z przeznaczeniem na ustalony cel, a kredytobiorca zobowiązuje się do korzystania z niej na warunkach określonych w umowie, zwrotu kwoty wykorzystanego kredytu wraz z odsetkami w oznaczonych terminach spłaty oraz zapłaty prowizji od udzielonego kredytu. Natomiast według art. 69 ust. 2 pr. bank. umowa kredytu powinna być zawarta na piśmie i określać w szczególności: 1) strony umowy; 2) kwotę i walutę kredytu; 3) cel, na który kredyt został udzielony; 4) zasady i termin spłaty kredytu; 4a) w przypadku umowy o kredyt denominowany lub indeksowany do waluty innej niż waluta polska, szczegółowe zasady określania sposobów i terminów ustalania kursu wymiany walut, na podstawie którego w szczególności wyliczana jest kwota kredytu, jego transz i rat kapitałowo-odsetkowych oraz zasad przeliczania na walutę wypłaty albo spłaty kredytu; 5) wysokość oprocentowania kredytu i warunki jego zmiany; 6) sposób zabezpieczenia spłaty kredytu; 7) zakres uprawnień banku związanych z kontrolą wykorzystania i spłaty kredytu; 8) terminy i sposób postawienia do dyspozycji kredytobiorcy środków pieniężnych; 9) wysokość prowizji, jeżeli umowa ją przewiduje; 10) warunki dokonywania zmian i rozwiązania umowy. Ponadto stosownie do art. 69 ust. 3 pr. bank. w przypadku umowy o kredyt denominowany lub indeksowany do waluty innej niż waluta polska, kredytobiorca może dokonywać spłaty rat kapitałowo-odsetkowych oraz dokonać przedterminowej spłaty pełnej lub częściowej kwoty kredytu bezpośrednio w tej walucie; w tym przypadku w umowie o kredyt określa się także zasady otwarcia i prowadzenia rachunku służącego do gromadzenia środków przeznaczonych na spłatę kredytu oraz zasady dokonywania spłaty za pośrednictwem tego rachunku.
Prawo bankowe nie zawiera definicji takich pojęć jak kredyt indeksowany, kredyt denominowany czy kredyt walutowy. W praktyce przez kredyt indeksowany rozumiemy kredyt wyrażony w walucie PLN, którego wartość podlega przeliczeniu na walutę wymienialną (w rozpoznawanej sprawie CHF) według kursu z dnia wydania decyzji kredytowej, z dnia zawarci umowy, z dnia wypłaty (uruchomienia) kredytu albo z innej jeszcze daty. W tego rodzaju umowach wartość wyrażona w walucie obcej stanowi podstawę ustalenia wysokości rat spłaty kredytu wskazywanych w haromonogramie płatności, które to raty z kolei każdorazowo podlegają przeliczeniu na złote według kursu z dnia płatności raty, z dnia poprzedzającego dzień płatności albo jeszcze innej daty. Regulacje prawne dotyczące kredytu denominowanego lub indeksowanego do waluty obcej zostały wprowadzone do art. 69 ust. 2 pkt 4a i ust 3 prawa bankowego z dniem 16 sierpnia 2011 r. Jednak również przed tą datą zawarcie tego rodzaju umowy kredytu było dopuszczalne w ramach ogólnej swobody kontraktowania przewidzianej w art. 3531 k.c. (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 19 kwietnia 2015 r., sygn. akt V CSK 445/14). Stwierdzić zatem należało, że łączące strony umowy kredytu nr (...)/H./ (...) z dnia 1 września 2006 r. oraz nr (...) z dnia 21 października 2008 r. nie są nieważne tylko dlatego, że ich przedmiotem jest kredyt udzielony w CHF, którego wypłata następowała przy zastosowaniu kursu zakupu walut w banku z dnia wypłaty środków. Należy zwrócić uwagę na dalsze aspekty związane z postanowieniami umownymi.
Treść umowy kredytu nr (...)/H./ (...) z dnia 1 września 2006 r. wskazuje, że jest to umowa kredytu indeksowanego w walucie obcej, udzielonego w złotych w kwocie stanowiącej równowartość 111.538,07 CHF. W umowie określone zostały również zasady spłaty kredytu przez kredytobiorcę - w równych ratach kapitałowo-odsetkowych. Jak wynika z materiału dowodowego zgromadzonego w sprawie raty te płatne były w walucie polskiej i podlegały przewalutowaniu, o jakim mowa w § 2 pkt 20 i pkt 12 Regulaminu. Również treść umowy kredytu nr (...) z dnia 21 października 2008 r. wskazuje, że jest to umowa kredytu indeksowanego w walucie obcej, udzielonego w złotych w kwocie stanowiącej równowartość 22.471,91 CHF na okres 180 miesięcy. Uruchomienie kredytu nastąpiło jednorazowo na rachunek wskazany w dyspozycji uruchomienia kredytu poprzez wypłatę kwoty 54.670,82 zł po przeliczeniu na PLN wg kursu 2,4699 zł. Spłata kredytu miała następować w równych ratach kapitałowo-odsetkowych (§ 15 umowy) na zasadach analogicznych, jak w przypadku pierwszego kredytu.
Powodowie nie mieli w praktyce możliwości wyboru waluty w jakiej nastąpi wypłata kredytów. Postanowienia umów i stanowiących ich integralną część Regulaminów nie podlegały negocjacjom stron, a zostały narzucone przez bank. Pozwany bank natomiast nie przedstawił dowodu świadczącego o tym, iż powodowie mieli realną możliwość wyboru waluty, w której wypłacony zostanie kredyt. Nie wskazał bowiem postanowienia Regulaminu czy umowy, które przyznawałby takie uprawnienie powodom. Wskazać należy, że w umowach łączących strony nie ma takich postanowień, które przyznawałyby kredytobiorcom możliwość wyboru waluty, w której ma być uruchomiony kredyt. Ponadto jak wynika ze zgromadzonego materiału dowodowego kredyt został powodom wypłacony złotówkach, zaś wysokość wypłaty została ustalona na podstawie kursu kupna tej waluty, zgodnie z Tabelą kursów, obowiązującą w banku w dniu uruchomienia środków, w momencie dokonywania przeliczeń kursowych. Co więcej, również spłata kredytu była przewidziana w walucie polskiej. Z analizy powyższych postanowień umownych wynika, że charakter zawartych między stronami umów nr (...) od początku dotyczył kredytów indeksowanych do franka szwajcarskiego.
Zgodnie z art. 385 1 § 1 k.c. Postanowienia umowy zawieranej z konsumentem nieuzgodnione indywidualnie nie wiążą go, jeżeli kształtują jego prawa i obowiązki w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy (niedozwolone postanowienia umowne). Nie dotyczy to postanowień określających główne świadczenia stron, w tym cenę lub wynagrodzenie, jeżeli zostały sformułowane w sposób jednoznaczny.
Na podstawie wyżej wskazanych przepisów należy wskazać następujące przesłanki uznania postanowienia umowy za abuzywne: zawarte zostały w umowie z konsumentem; nie zostały uzgodnione indywidulanie; kształtują prawa i obowiązki konsumenta w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami rażąco naruszając jego interesy.
Nadto, zgodnie z art. 385 § 2 k.c. oceny zgodności postanowienia umowy z dobrymi obyczajami dokonuje się według stanu z chwili zawarcia umowy, biorąc pod uwagę jej treść, okoliczności zawarcia oraz uwzględniając umowy pozostające w związku z umową obejmującą postanowienie będące przedmiotem oceny. Rozstrzygnięcie to oznacza w szczególności, że dla oceny abuzywności postanowienia nie mają znaczenia okoliczności, które zaistniały po zawarciu umowy.
Zwrócić należy uwagę, iż przepisy art. 3851 § 1 k.c. i nast. stanowią implementację do polskiego porządku prawnego dyrektywy 93/13/EWG z 5 kwietnia 1993 r. o nieuczciwych warunkach w umowach konsumenckich. Zatem ustalając czy poszczególne postanowienia umowy zawieranej z konsumentem mają charakter abuzywny na uwadze należy mieć nie tylko normy wynikające z polskiego systemu prawnego, ale również regulacje zawarte wyżej wskazanej dyrektywie, a nadto stanowisko Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej w zakresie wykładni jej poszczególnych postanowień, do czego Sąd odniesie się w dalszej części rozważań.
Kontrola abuzywności postanowień umowy wyłączona jest jedynie w przypadku spełnienia jednej z dwóch przesłanek negatywnych, to jest: gdy postanowienie umowne zostało indywidualnie uzgodnione z konsumentem oraz postanowienie umowne określa główne świadczenia stron i jest sformułowane w sposób jednoznaczny.
Stwierdzić należy, iż bezspornym między stronami było to, że powodowie zawierając z poprzednikiem pozwanego w dniu 1 września 2006 r., a następnie w dniu 21 października 2008 r. umowy kredytów posiadali status konsumentów. Zawarte przez strony umowy miały na celu sfinansowanie celów mieszkaniowych tj. nabycie lokalu mieszkalnego w S., a w drugim przypadku spłatę zobowiązań zaciągniętych w innych bankach. Okoliczności te wynikają z treści samej umów. Nie były zresztą podważane przez stronę pozwaną. Ponadto stwierdzić należy, że kwoty udzielonych kredytów nie były przeznaczone na działalność gospodarczą czy zawodową powódki, czy powoda, albowiem takowej w dacie zaciągania tych zobowiązań kredytowych po prostu żadne z nich nie prowadziło. Zatem stwierdzić należało, iż w niniejszej sprawie została spełniona pierwsza z pozytywnych przesłanek uznania postanowienia umowy za niedozwolony.
Następnie ustalić należało, czy kwestionowane postanowienia umowy zostały z powodami uzgodnione indywidualnie. Zgodnie z art. 385 1 § 3 k.c. nieuzgodnione indywidualnie są te postanowienia umowy, na których treść konsument nie miał rzeczywistego wpływu. W szczególności odnosi się to do postanowień umowy przejętych z wzorca umowy zaproponowanego konsumentowi przez kontrahenta.
Ponadto zgodnie z art. 3 dyrektywy 93/13 warunki umowy zawsze zostaną uznane za niewynegocjowane indywidualnie, jeżeli zostały sporządzone wcześniej i konsument nie miał w związku z tym wpływu na ich treść, zwłaszcza, jeśli zostały przedstawione konsumentowi w formie uprzednio sformułowanej umowy standardowej. Ciężar dowodu, że postanowienie zostało uzgodnione indywidualnie spoczywa na tym, kto się na to powołuje. Chodzi tu zatem o takie postanowienia umowy, które były objęte „indywidulanym”, odrębnym uzgodnieniem np. stanowiły przedmiot negocjacji. Obowiązuje domniemanie, że postanowienia umowy zawartej z udziałem konsumenta nie zostały uzgodnione indywidualnie. Domniemanie to jest wzruszalne. Zgodnie z postanowieniem Sądu Najwyższego z dnia 6 marca 2019 r. (sygn. akt I CSK 462/18): „Dla zrealizowania przesłanki rzeczywistego wpływu konsumenta na treść postanowień umownych nie wystarczy wykazanie, że konsument dowiedział się o treści klauzuli w odpowiednim czasie, a strony prowadziły w tym przedmiocie negocjacje. Konieczne jest udowodnienie wspólnego ustalenia ostatecznego brzmienia klauzuli, w wyniku rzetelnych negocjacji, w ramach których konsument miał realny wpływ na treść określonego postanowienia umownego, chyba że zostało ono sformułowane przez konsumenta i włączone do umowy na jego żądanie. Za nieuzgodnione indywidulanie przyjmuje się te postanowienia, które zawarte zostały we wzorcu umownym, ponieważ konsument jest nimi związany w całości bez możliwości jakichkolwiek dodatkowych uzgodnień. Nie ulega wątpliwości, iż postanowienia będące przedmiotem oceny zostały zawarte w samej umowie. Wzorce umowy należą do grupy tzw. umów adhezyjnych (umów zawieranych przez przystąpienie), których cechą istotną jest to, że jedna strona takiej umowy (w rozpoznawanej sprawie pozwany bank) z góry narzuca treść postanowień umowy drugiej (słabszej) stronie stosunku prawnego, która może w całości przyjąć zaproponowaną przez bank treść umowy albo też odstąpić od możliwości jej zawarcia. Brak wyrażenia zgody na zaproponowane postanowienia prowadziłby do tego, że kredytobiorcy nie uzyskaliby w ogóle wnioskowanej kwoty. Oznacza to, że w przypadku umów adhezyjnych ograniczona jest do minimum możliwość negocjowania postanowień umowy, a jeżeli już te negocjacje występują to dotyczą wysokości kwoty umowy, oprocentowania lub okresu spłaty zobowiązania. Jak wykazało przeprowadzone postępowanie kwestionowane klauzule umowne nie podlegały jakiejkolwiek negocjacji, tylko zostały narzucone przez stronę pozwaną z zastrzeżeniem, iż brak zgody na zaproponowane postanowienia spowoduje, że do zawarcia umowy w ogóle nie dojdzie.
W przedmiotowej sprawie obie umowy kredytowe (podobnie z resztą jak i inne dokumenty podpisywane przez powodów w toku procedury ubiegania się o kredyt) przygotowane zostały przez pracowników pozwanego banku, przy czym pozwany nie przedstawił dowodu na to, iż w czasie zawierania którejkolwiek z kwestionowanych aktualnie umów miały miejsce między stronami negocjacje, które mogłyby wpłynąć na treść spornych klauzul przeliczeniowych. Pozwany ograniczył się jedynie to gołosłownego twierdzenia, iż treść umowy mogła być indywidualnie uzgodniona przez strony. Nie ulega wątpliwości, że negocjacji podlegały kwota kredytu bądź okres jego spłaty, jednak z pewnością powodowie ani w przypadku kredytu nr (...)/H./ (...), jak i nr (...) nie mieli wypływu na treść postanowień dotyczących przeliczenia kwoty kredytu, jak również przeliczania rat kapitałowo-odsetkowych. Z zeznań strony powodowej wynika jednoznacznie, że I. P. i L. P. nie mieli możliwości negocjacji postanowień dotyczących ustalania wysokości kursów walut obowiązujących w pozwanym banku. Stwierdzić należy z całą mocą, że okoliczność, iż konsument znał i rozumiał treść postanowienia oraz zgodził się na wprowadzenie go do umowy nie stoi na przeszkodzie uznaniu, iż nie zostało ono indywidualnie uzgodnione, jeśli jego treść nie została sformułowana w toku negocjacji z konsumentem (vide: wyrok Sądu Apelacyjnego w Białymstoku z dnia 14 grudnia 2017 r., sygn. akt I ACa 447/17, LEX nr 2432003). Mając powyższe na uwadze stwierdzić należy, iż pozwany bank nie zdołał obalić domniemania braku indywidulnych uzgodnień postanowień zaciągniętych ze wzorca umowy.
Warunki umowy, które nie były indywidualnie negocjowane, mogą być uznane za nieuczciwe, jeśli stoją w sprzeczności z wymogami dobrej wiary, powodują znaczącą nierównowagę wynikających z umowy praw i obowiązków stron ze szkodą dla konsumenta. (art. 3 ust. 1 dyrektywy 93/13) Przesłanki „sprzeczności z dobrymi obyczajami” i „rażącego naruszenia interesów konsumenta” muszą być spełnione, co jednoznacznie wynika z treści przepisu, łącznie (por. np. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 29 sierpnia 2013 r., sygn. akt I CSK 660/12, L.; wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 26 kwietnia 2013 r., sygn. akt VI ACa 1571/12, L.). Za sprzeczne z dobrymi obyczajami należy uznać wprowadzenie do umowy klauzul godzących w równowagę kontraktową. Rażące naruszenie interesów konsumenta polega na nieusprawiedliwionej dysproporcji praw i obowiązków na jego niekorzyść. Obydwa te kryteria powinny być spełnione łącznie” (zob. też wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 18 czerwca 2013 r., sygn. akt VI ACa 1698/12, L.). Istotą dobrego obyczaju jest szeroko rozumiany szacunek dla drugiego człowieka. Sprzeczne z dobrymi obyczajami są zatem takie działania, które zmierzają do niedoinformowania, dezorientacji, wywołania błędnego przekonania u klienta, wykorzystania jego niewiedzy lub naiwności, ukształtowania stosunku zobowiązaniowego niezgodnie z zasadą równorzędności stron [tak M. Ś., Wzorce umów; I. W., Niedozwolone postanowienia umowne, w: Standardy wspólnotowe w polskim prawie ochrony konsumenta (red. C. Banasiński). W rozumieniu art. 385 1 § 1 k.c. rażące naruszenie interesów konsumenta oznacza nieusprawiedliwioną dysproporcję praw i obowiązków na jego niekorzyść w określonym stosunku obligacyjnym.” Oceniając postanowienie, należy – z uwzględnieniem motywu 16 dyrektywy 93/13/EWG – sprawdzić, czy przedsiębiorca traktujący konsumenta w sposób sprawiedliwy i słuszny mógłby racjonalnie spodziewać się, iż konsument ten przyjąłby taki warunek w drodze negocjacji indywidualnych. Znacząca nierównowaga kontraktowa na niekorzyść konsumenta pozostaje sprzeczna z dobrymi obyczajami – wymaganiami dobrej wiary. Skłania to do przyjęcia, że postanowienie umowne jest ukształtowane w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami wtedy, gdy za jego pomocą przedsiębiorca kształtuje prawa i obowiązki w sposób, który jest wyrazem nielojalności polegającej na nieuwzględnieniu słusznych interesów konsumenta (w orzecznictwie zob. uchwała Sądu Najwyższego z dnia 29 czerwca 2007 r., sygn. akt III CZP 62/07, OSNC 2008 nr 7-8, poz. 87, str. 115).
Stwierdzić należy, że kwestionowane postanowienia obu umów dotyczące przeliczania kursów walut na podstawie tabeli kursowych uznać należy za sprzeczne z dobrymi obyczajami. Na podstawie tych postanowień pozwany bank uzyskał prawo do samodzielnego ustalenia kursu walut, który wypływał na wysokość zarówno wypłaconych kredytobiorcom kredytów, jak i ich poszczególnych rat kapitałowo-odsetkowych. Jednocześnie kredytobiorcy nie mieli wiedzy, w jaki sposób kurs ten został ustalony, co powodowało, że nie mieli świadomości jaka jest pozostała do spłacenia kwota kredytów oraz jaka będzie wysokość rat kapitałowo-odsetkowych. Powodowie nie byli w stanie ani przewidzieć wysokości swojego zobowiązania, jak również zweryfikować czy wysokość ta ustalona przez pozwany bank została prawidłowo obliczona. Zwrócić należy uwagę, że ani sporne umowy, ani związane z nimi dokumenty nie wskazują w jaki sposób pozwany bank ustalał wysokość kursu franka szwajcarskiego, a tym samym wysokość zobowiązań powodów z tytułu kredytów nr (...)/H./ (...) i nr (...). Powodowie nie uzyskali w tym zakresie informacji również przy zawieraniu umów w dniu 1 września 2006 r. i w dniu 21 października 2008 r. Ponadto nie wyjaśniono im, jakie skutki dla wysokości zobowiązania wystąpią w sytuacji, gdy dojdzie do znacznej zmiany kursu franka szwajcarskiego. Przyznanie sobie przez bank uprawnienia do jednostronnego określenia wysokości zobowiązania drugiej strony stosunku prawnego należy uznać za naruszenie równowagi kontraktowej stron, a tym samym za sprzeczne z dobrymi obyczajami. Nie było bowiem wiadomym dla powodów w jaki sposób, w oparciu o jakie czynniki, kurs ten był ustalany.
Powyższe prowadzi do wniosku, iż nie sposób zgodzić się z twierdzeniem pozwanego jakoby kredytobiorcy mieli szczegółową wiedzę w zakresie spłaty swojego zobowiązania. Przyznanie bankowi wyłącznej, niczym nieograniczonej możliwości kształtowania wysokości kursu kupna i kursu sprzedaży CHF stanowi naruszenie zasad współżycia społecznego, ponieważ dochodzi w tym momencie do zachwiana równorzędności stron stosunku (stron umowy kredytowej) poprzez nierównomiernie rozłożenie uprawnień i obowiązków pomiędzy kredytobiorcami a bankiem. W takim układzie bank może jednostronnie i arbitralnie (bez odwołania do jakichkolwiek obiektywnych wskaźników), a przy tym w sposób wiążący, modyfikować wskaźnik, według którego obliczana jest wysokość zobowiązania kredytobiorców, a tym samym może wpływać na wysokość ich świadczenia. Kredytobiorcy w takim przypadku nie byli w stanie, nawet orientacyjnie i w przybliżeniu, określić wysokości swojego zobowiązania z tytułu umowy kredytu nr (...)/H./ (...) z dnia 1 września 2006 r. i nr (...) z dnia 21 października 2008 r.
W ocenie Sądu sam fakt, że powodowie podpisali umowy nr (...)., które zawierały postanowienia odnoszące się do kursów walut (a tym samym zaakceptowali ich postanowienia) nie świadczy o aprobacie, co do sposobu ustalenia kursu waluty przez pozwany bank, skoro w umowach brak jest zapisów w tym przedmiocie, a kwestia ta nie była także, jak wynika z przesłuchania powodów, indywidualnie omawiana i wyjaśniana.
Co więcej, nawet kontrfaktycznie przyjmując twierdzenia pozwanego banku, iż powodom wyjaśniono istotę indeksacji i różnicę pomiędzy kredytem w złotówkach a kredytem waloryzowanym waluta obcą, to jednak mechanizm indeksacji powinien być zrozumiany przez konsumenta nie tylko w aspekcie formalnym i gramatycznym, ale również w odniesieniu do tego konkretnego zakresu tak sformułowany, aby uważny konsument mógł dowiedzieć się nie tylko o możliwości wzrostu czy spadku wartości waluty obcej, w której kredyt został zaciągnięty, ale również oszacować potencjalnie istotne konsekwencje ekonomiczne tego warunku umownego dla swoich zobowiązań finansowych; musiałby być poinformowany o możliwej skali wzrostu kursu CHF i wpływu na saldo kredytu i wysokość rat. Z zebranego materiału dowodowego wynika, że nie wyczerpano takiego obowiązku informacyjnego względem powodów, skoro nawet brak jest informacji co do tego, w jaki sposób kurs ten będzie ustalany przez bank, na podstawie jakich mierników, ani też jak kształtował się historycznie w okresie miarodajnym. Samo oświadczenie powodów, że jest świadoma ryzyka kursowego i wahań kursu oraz wpływu na wysokości rat nie oznacza, że oświadczenie to obejmuje świadomość amplitudy tych wahań, skali wzrostu wysokości rat i salda kredytu, jakie się z tym wiążą.
Zwrócić uwagę należy na to, że w orzecznictwie sądowym, za niedozwolone uznaje się takie postanowienia umowy kredytu, w których kwestię ustalania wysokości rat kwoty kredytu i oprocentowania kredytu powiązanego z kursem franka szwajcarskiego bądź innej waluty obcej i odwrotnie pozostawiono nawet niewielkiemu uznaniu banku w sposób niepozwalający konsumentowi z góry przewidzieć, jaką wysokość kwoty kredytu i oprocentowania będzie musiał zwrócić (kwota kredytu) i zapłacić (oprocentowanie), w okresie obowiązywania umowy kredytu (por. m.in. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 22 stycznia 2016 r., sygn. akt I CSK 1094/14, L.; wyrok Sądu Apelacyjnego w Szczecinie z dnia 14 maja 2015 r., sygn. akt I ACa 16/15, L.). Trafnie wskazuje się w orzecznictwie, że w opisanej wyżej sytuacji konsumenci, na skutek zastosowanych przez bank mechanizmów ustalania kursu kupna i sprzedaży franka szwajcarskiego, pozostawiających bankowi pełną swobodę, zostali też obciążeni de facto ukrytą prowizją o niesprecyzowanej i zależnej jedynie od woli banku wysokości. Bank poprzez arbitralne wyznaczanie kursu waluty uzyskał prawo do niczym nieskrępowanego decydowania o wysokości zadłużenia powódki, która z kolei została zobowiązana do bezwarunkowego podporządkowania się jego decyzjom. Analizowane postanowienia zapewniają przewagę przedsiębiorcy, niezależnie od tego, czy i w jakim stopniu przedsiębiorca ją wykonuje (vide: wyrok Sądu Apelacyjnego w Białymstoku z dnia 14 grudnia 2017 r., sygn. akt I ACa 447/17, LEX nr 2432003 oraz wyrok Sądu Najwyższego z dnia 1 marca 2017 r., sygn. akt IV CSK 285/16).
Postanowienia łączących strony umów kredytu nr (...)/H./ (...) z dnia 1 września 2006 r. i nr (...) z dnia 21 października 2008 r. niewątpliwie nie zostały sformułowane w sposób jednoznaczny i zrozumiały - prostym i zrozumiałym językiem. Stanąć należy na stanowisku, iż nie sposób uznać, że kwestionowane postanowienia umowy spełniają te kryteria. Postanowienia jednoznaczne bowiem to takie, które są zrozumiałe nie tylko pod względem gramatycznym, ale również pod względem ekonomicznym. Analiza tych postanowień prowadzi bowiem do wniosku, że pozwany w sposób niezrozumiały określił metody przeliczania kwoty wypłaconego kredytu, jak również przeliczania kwot rat kapitałowo-odsetkowych. Na podstawie treści samych postanowień nie sposób bowiem ustalić, w jaki sposób pozwany wyliczał wysokość zadłużenia powodów oraz kwoty udzielonych kredytów w złotówkach. Poza tym w zakresie zasad spłaty kredytu, odsyła jedynie do każdorazowo doręczanego powodom harmonogramu spłat. Stanąć należy na stanowisku, że tak sformułowane postanowienia umowy są nie tylko nieprecyzyjne i niezrozumiałe (nie wiadomo bowiem w jaki sposób bank wyliczał kurs, o którym mowa w tych postanowieniach), ale przede wszystkim dają one pozwanej spółce swobodne prawo decydowania o zmianie wysokości kursu w dowolnym czasie, w dowolny sposób i o dowolną wartość. Tym samym przy tak ukształtowanej pozycji pozwanego powodowie nie byli w stanie określić ekonomicznych skutków zaciągniętych zobowiązań. Ponadto kwestia ta nie została jej w klarownym sposób wyjaśniona na żadnym etapie zawierania umowy. W ten sposób została naruszana równowaga stron stosunku umownego, bowiem bank samodzielnie mógł wyliczać wysokość zadłużenia powodów w oparciu o uprzednio ustalone kursy walut.
Zaoferowane produkty bankowe w postaci kredytów nr (...)/H./ (...) z dnia 1 września 2006 r. i nr (...) z dnia 21 października 2008 r. waloryzowanych kursem CHF zawierały w sobie postanowienia abuzywne, skrajnie niekorzystne dla powodów, zaś bank nie przedstawił w sposób wyczerpujący mechanizmu ustalania kursu waluty przyjętego do obliczenia rat kredytu, ani skali ryzyka, z jakim wiązało się zaciągnięcie zobowiązania w CHF. W tym zakresie powodowie zeznawali, iż nie zostały im przedstawione żadne prognozy wartości waluty na przyszłość, ani informatory o ryzyku walutowym.
Mając powyższe na uwadze stwierdzić należało, że została spełniona kolejna przesłanka uznania kwestionowanych przez powodów postanowień umownych, zawartych w umowach kredytów nr (...)/H./ (...) z dnia 1 września 2006 r. i nr (...) z dnia 21 października 2008 r. za abuzywne, a szczegółowo w pozwie określonych.
W dalszej kolejności należało ustalić czy postanowienia te określały główne świadczenia stron oraz czy zostały sformułowane w sposób jednoznaczny. Przez główne świadczenia stron należy rozumieć takie postanowienia umowy, bez których nie doszłoby do jej zawarcia. Niezbędne jest przy ustaleniu tej kwestii odwołanie się do najnowszego orzecznictwa Trybunału Sprawiedliwości UE jak również do orzecznictwa Sądu Najwyższego. W wyroku z dnia 3 października 2019 r. Trybunał Sprawiedliwości UE wskazał, iż: klauzule dotyczące ryzyka wymiany określają główny przedmiot umowy kredytu, takiej jak ta w postępowaniu głównym, w związku z czym obiektywna możliwość utrzymania obowiązywania przedmiotowej umowy kredytu wydaje się w tych okolicznościach niepewna (wyrok Trybunału Sprawiedliwości UE z dnia 3 października 2019 r. w sprawie C260/18). Podkreślić należy, że w aktualnym orzecznictwie Sądu Najwyższego dominuje pogląd, iż klauzule dotyczące ryzyka wymiany walut określają główny przedmiot umowy kredytu. Wskazuje się też na brak możliwości zastępowania zawartych w umowie postanowień niedozwolonych poprzez odwoływanie się do reguł ogólnych (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 27 listopada 2019 roku, sygn. akt I CSK 483/18 oraz wyrok z dnia 11 grudnia 2019 roku, sygn. akt V CSK 382/18). W rozpoznawanej sprawie powodowie zakwestionowali postanowienia umów i Regulaminów, które dotyczyły przeliczania wysokości udzielonego kredytu jak również rat kapitałowo-odsetkowych w oparciu o kursy walut obowiązujące u poprzedników prawnych pozwanego banku. Stwierdzić należy, iż postanowienia te miały wpływ na wysokość zarówno świadczenia pozwanego banku na rzecz powodów, jak również na wysokość poszczególnych rat kapitałowo-odsetkowych uiszczanych przez nich w kolejnych latach na rzecz pozwanego banku i jego poprzedników prawnych. Uznać należy, że bez tych postanowień strony umowy nie mogłyby spełnić swoich świadczeń głównych z niej wynikających. Postanowienia te bowiem odnoszą się do podstawowych świadczeń stron i w ten sposób determinują wysokość kapitału wypłaconego powodom, jak i wysokość świadczeń I. i L. P.. .
Mając powyższe na uwadze stwierdzić należało, iż w niniejszej sprawie ziściły się wszystkie przesłanki uznania kwestionowanych postanowień umownych za abuzywne. Przyjmując, że dane postanowienia umowy mają charakter niedozwolony, wówczas zgodnie z przepisami art 385 1 § 1 i 2 k.c. postanowienia te nie wiążą konsumenta, a strony są związane umową w pozostałym zakresie.
Ustalając skutki uznania postanowień umownych za abuzywne na uwadze należy mieć orzecznictwo TSUE, w szczególności zwrócić należy uwagę na aktualny wyrok z 29 kwietnia 2021 r. (C-19-20), w którym jednej strony Trybunał wskazał, że przepisy unijne nie stoją na przeszkodzie, by sąd krajowy usunął jedynie część postanowienia - nieuczciwy element umowy. Dodał jednak, że taki zabieg ma sens wówczas, gdy w ten sposób zrealizowany będzie odstraszający cel dyrektywy i o ile element ten stanowi odrębne zobowiązanie umowne, które może być przedmiotem indywidualnej kontroli pod kątem nieuczciwego charakteru. TSUE przypomniał, że z drugiej jednak strony przepisy unijne stoją na przeszkodzie temu, by sąd krajowy usunął jedynie nieuczciwy element warunku umowy zawartej między przedsiębiorcą a konsumentem, jeżeli takie usunięcie sprowadzałoby się do zmiany treści tego warunku poprzez zmianę jego istoty, czego zbadanie leży po stronie tego sądu. Jednocześnie wskazała, że jeśli sąd krajowy uzna, iż zgodnie z przepisami prawa krajowego utrzymanie w mocy umowy bez zawartych w niej nieuczciwych warunków nie jest możliwe, to postanowienia dyrektywy 93/13 zasadniczo nie stoją na przeszkodzie jej unieważnieniu.
Kolejno, należy przypomnieć treść orzeczenia TSUE z dnia 3 października 2019 r. w sprawie C-260/18 K. D. i J. D. przeciwko Raiffeisen Bank (...), w którym opisano, iż w świetle art. 6 ust. 1 dyrektywy 93/13 - który wskazuje, że państwa członkowskie stanowią, iż na mocy prawa krajowego nieuczciwe warunki w umowach zawieranych przez sprzedawców lub dostawców z konsumentami nie będą wiążące dla konsumenta, a umowa w pozostałej części będzie nadal obowiązywała strony, jeżeli jest to możliwe po wyłączeniu z niej nieuczciwych warunków - ocena możliwości dalszego obowiązywania umowy w pozostałej części między stronami, kiedy jest to prawnie możliwe, należy do sądu krajowego w oparciu o przepisy prawa krajowego. Jak wskazał Trybunał w wyżej powołanym wyroku artykuł 6 ust. 1 dyrektywy Rady 93/13/EWG z dnia 5 kwietnia 1993 r. nie stoi na przeszkodzie temu, aby sąd krajowy, po stwierdzeniu nieuczciwego charakteru niektórych warunków umowy kredytu indeksowanego do waluty obcej i oprocentowanego według stopy procentowej bezpośrednio powiązanej ze stopą międzybankową danej waluty, przyjął, zgodnie z prawem krajowym, że ta umowa nie może nadal obowiązywać bez takich warunków z tego powodu, że ich usunięcie spowodowałoby zmianę charakteru głównego przedmiotu umowy. Trybunał wskazał nadto, iż w świetle art. 6 ust. 1 wymienionej dyrektywy możliwe jest zastąpienie przez sąd postanowień abuzywnych przepisami prawa krajowego o charakterze dyspozytywnym lub mających zastosowanie, jeżeli strony wyrażą na to zgodę, i opiera się w szczególności na tym, że takie przepisy nie mają zawierać nieuczciwych warunków, jednak wskazał również, iż niedopuszczalnym jest wypełnianie luk w umowie, spowodowanych usunięciem z niej nieuczciwych warunków, które się w niej znajdowały, wyłącznie na podstawie przepisów prawa krajowego o charakterze ogólnym przewidujących, że skutki wyrażone w treści czynności prawnej są uzupełniane w szczególności przez skutki wynikające z zasad słuszności lub ustalonych zwyczajów, które nie stanowią przepisów dyspozytywnych lub przepisów mających zastosowanie, jeżeli strony umowy wyrażą na to zgodę.
Za zasługujący na aprobatę należy uznać także wypracowany w orzecznictwie pogląd, iż art. 3851 §2 k.c. wyłącza stosowanie art. 58 § 3 k.c. (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 27 listopada 2019 r. sygn. akt II CSK 483/18), co uzasadnia stanowisko, że nieuczciwe postanowienia indeksacyjne lub denominacyjne nie powinny być zastępowane innym mechanizmem przeliczeniowym opartym na przepisach kodeksu cywilnego. Sąd Najwyższy we wskazanym orzeczeniu zwrócił uwagę, iż działania sądu w razie stwierdzenia klauzuli abuzywnej mają mieć charakter sankcyjny, co oznacza osiągnięcie swoistego skutku zniechęcającego profesjonalnych kontrahentów, zawierających umowy z konsumentami do przewidywania w umowach z nimi nieuczciwych postanowień umownych. Skutek ten nie mógłby zostać osiągnięty, gdyby umowa mogła zostać uzupełniona w niezbędnym zakresie przez sąd krajowy przez wprowadzenie do umowy warunków uczciwych. Kontrahent konsumenta niczym by bowiem nie ryzykował, narzucając nieuczciwe poszanowania umowne, skoro mógłby liczyć na to, że sąd uzupełni umowę przez wprowadzenie uczciwych warunków, które powinny być przez niego zaproponować od razu. Sąd Najwyższy wyjaśnił, iż zgodnie z art. 6 ust. 1 Dyrektywy 93/13 po wyeliminowaniu z umowy niedozwolonych klauzul umowa będzie wiązała strony bez nieuczciwych postanowień albo dojdzie do tak istotnego jej zniekształcenia, że nie będzie ona mogła być utrzymana, co Sąd meriti powinien ocenić w konkretnych okolicznościach sprawy.
Podkreślić należy jeszcze, iż świetle wyroku TSUE z dnia 3 października 2019 r. w sprawie C-260/18, w razie sporu o ważność umowy kredytu bankowego z elementem denominacji lub indeksacji do obcej waluty, w której treści znajduje się niedozwolona klauzula konsumencka dotycząca sposobu tej waloryzacji, rozważyć należy dwie możliwości rozstrzygnięcia. Pierwsza, to ustalenie, czy po wyeliminowaniu klauzuli niedozwolonej, zgodnie z przepisami krajowymi, umowa kredytu bankowego może obowiązywać w pozostałym zakresie jako ta właśnie umowa, mająca strony, przedmiot oraz prawa i obowiązki stron, druga zaś możliwość rozstrzygnięcia, to uznanie umowy za nieważną lub w zależności od spełnionych przesłanek - unieważnienie zawartej umowy, która bez klauzuli niedozwolonej nie może dalej funkcjonować w obrocie prawnym, zwłaszcza ze względu na brak (odpadnięcie) któregoś z koniecznych składników ( essentialia negotii) umowy nazwanej kredytu bankowego.
Wskazanie na niedozwolony charakter klauzuli umownej jest uprawnieniem konsumenta, w którego interesy zachowanie takiej klauzuli może godzić. Jednakże w określonych okolicznościach konsument - kredytobiorca może uznać, że jeżeli wyeliminowanie klauzuli niedozwolonej prowadziłoby do stwierdzenia nieważności umowy, to woli on jej utrzymanie i jednocześnie utrzymanie w mocy całej umowy. Sąd powinien uzyskać więc stanowisko strony procesu (kredytobiorcy - konsumenta) poprzedzone poinformowaniem jej o konsekwencjach prawnych wynikających z unieważnienia w całości zawartej umowy kredytowej oraz podobnie, o skutkach uznania za nieważną klauzuli niedozwolonej, z utrzymaniem w mocy pozostałej treści tej umowy. Po przedstawieniu tych informacji, konsument powinien oświadczyć, które rozwiązanie wybiera jako dla niego korzystniejsze. Kredytobiorca może więc domagać się utrzymania umowy kredytowej bez niewiążących go postanowień umownych albo żądać jej unieważnienia w całości. To konsument decyduje zatem w istocie, które rozwiązanie jest dla niego - w jego ocenie - najkorzystniejsze.
Jak wskazuje się w najnowszym orzecznictwie Sądu Najwyższego (uchwała z dnia 7 maja 2021 r., sygn. akt III CZP 6/21) niedozwolone postanowienie umowne (art. 385 1 § 1 k.c.) jest od początku, z mocy samego prawa, dotknięte bezskutecznością na korzyść konsumenta, który może udzielić następczo świadomej i wolnej zgody na to postanowienie i w ten sposób przywrócić mu skuteczność z mocą wsteczną. Jak wynika z uzasadnienia uchwały, dotyczy ona wykładni prawa krajowego, tym niemniej uwzględnia wiążące wskazówki wynikające z dyrektywy Rady 93/13/EWG z 5 kwietnia 1993 r.
Nadto odpowiadając na argumentację podnoszoną w odpowiedzi na pozew, Sąd podkreśla, że nieważność umowy ze skutkiem ex tunc oznacza w niniejszej sprawie, że wszelkie dokonane przez pozwany bank zmiany umowy czy Regulaminu, nie mogły odnieść pożądanego skutku i należy je uznać za bezskuteczne. W tym miejscu należało raz jeszcze podzielić stanowisko zaprezentowane w wyroku TSUE z dnia 3 października 2019 r. w sprawie o sygn. akt C-260/18, iż artykuł 6 ust. 1 dyrektywy 93/13 należy interpretować w ten sposób, że stoi on na przeszkodzie wypełnieniu luk w umowie, spowodowanych usunięciem z niej nieuczciwych warunków, które się w niej znajdowały, wyłącznie na podstawie przepisów krajowych o charakterze ogólnym, przewidujących, że skutki wyrażone w treści czynności prawnej są uzupełniane w szczególności przez skutki wynikające z zasad słuszności lub ustalonych zwyczajów, które nie stanowią przepisów dyspozytywnych lub przepisów mających zastosowanie, jeżeli strony umowy wyrażą na to zgodę.
W rozumieniu treści przywołanej uchwały z dnia 7 maja 2021 r. i realiach niniejszej sprawy nie może być mowy o konwalidowaniu postanowień abuzywnych przez stronę powodową, gdyż głównym roszczeniem było stwierdzenie nieważności całej umowy. Ponadto mając na uwadze wyrażone wprost w niniejszej sprawie stanowisko powodów, iż są świadoma skutków takiego ustalenia nieważności umowy nr (...) z dnia 1 września 2006 r. oraz umowy nr (...) z dnia 21 października 2008 r., w tym ryzyka w zakresie ewentualnych przyszłych roszczeń banku w przypadku uznania umów za nieważne, należało uznać, w świetle przedstawionych wyżej rozważań, iż zawarta między stronami umowa powinna być uznana za nieważną.
W konsekwencji powyższych rozważań Sąd uznał, że żądanie pozwu dotyczące zasądzenia kwoty 87.314,46 CHF jest w całości uzasadnione.
Bezspornym jest, że poprzednik prawny pozwanej wypłacił powodom:
- w wykonaniu postanowień umowy kredytu budowlano-hipotecznego nr (...)/H./ (...) z dnia 1 września 2006 r., w 9 transzach kwotę 260.530,86 zł odpowiadającą w przeliczeniu kredytu 111.538,07 CHF,
- w wykonaniu umowy kredytu gotówkowego w CHF nr (...) z dnia 21 października 2008 r. w dniu 28 października 2008 r. kwotę 22.471,91 CHF odpowiadającą kwocie 54.670,82 zł po przeliczeniu na PLN wg kursu 2,4699 zł.
Jak wynika z dokumentów złożonych do akt sprawy, w szczególności zaś z tabeli – historia spłaty rat odsetkowych kredyt nr (...)/H./ (...) (k. 40-41, 358-359), tabeli- historia spłaty rat kapitałowych kredyt nr (...)/H./ (...) (k. 42-43, 360-361), potwierdzenia wpłat (k. 45-50), zestawienie spłat (k. 51-54), historii rachunku walutowego nr (...)
(k. 303-326), historii rachunku nr (...) (k. 328-336), tabeli- historia spłat rat odsetkowych kredyt nr (...) (k. 363-365), tabeli-historia spłaty rat kapitałowych nr (...) (k. 366-367) powodowie:
a) w wykonaniu umowy kredytu budowlano-hipotecznego nr (...)/H./ (...) z dnia 1 września 2006 r. spłacili na rzecz pozwanej tytułem spłaty kapitału i odsetek kredytu kwotę 64.601,89 CHF;
b) w wykonaniu umowy kredytu gotówkowego w CHF nr (...) z dnia 21 października 2008 r. powodowie uiścili na rzecz pozwanej tytułem spłaty kapitału i odsetek kredytu kwotę 22.712,57 CHF.
Zgodnie z art. 405 k.c. kto bez podstawy prawnej uzyskał korzyść majątkową kosztem innej osoby, obowiązany jest do wydania korzyści w naturze, a gdyby to nie było możliwe, do zwrotu jej wartości. Przepis ten stosuje się w szczególności do świadczenia nienależnego, tj. takiego, w którym ten, kto je spełnił, nie był w ogóle zobowiązany lub nie był zobowiązany względem osoby, której świadczył, albo jeżeli podstawa świadczenia odpadła lub zamierzony cel świadczenia nie został osiągnięty, albo jeżeli czynność prawna zobowiązująca do świadczenia była nieważna i nie stała się ważna po spełnieniu świadczenia ( art. 410 § 1 i 2 k.c.). Skutkiem stwierdzenia nieważności umów kredytu nr (...)/H./ (...) i nr (...) w całości jest uznanie, że spełnione przez obie strony świadczenia nie miały oparcia w łączącej strony umowie, a żądanie pozwu jest uzasadnione w całości. Przy tym zbędne okazało się ostatecznie przeprowadzenie dowodu z opinii biegłego na tę okoliczność, albowiem wynikała ona z niekwestionowanych przez strony dokumentów pozwanej i okoliczności w tym zakresie zostały przez pozwany bank przyznane.
Niezasadna była przy tym argumentacja pozwanej, negująca możliwość uwzględnienia roszczenia powodów w oparciu o art. 410 k.c. Nieważność umowy powodowała, iż następowało wyjście ze stosunku prawnego łączącego strony i niemożność kreowania w oparciu i w ramach tego stosunku prawnego żądania. Stwierdzenie nieważności spornych umów powoduje obowiązek dokonania zwrotu wzajemnych świadczeń pomiędzy stronami umowy, stosownie do przepisów o bezpodstawnym wzbogaceniu. Co do zasady, kredytobiorca powinien więc zwrócić bankowi otrzymaną od niego kwotę kapitału, a zatem bez odsetek i kosztów dodatkowych, bank zaś powinien zwrócić kredytobiorcy wszelkie wpłacone przez niego raty kredytowe i inne opłaty oraz składki.
W ocenie Sądu w niniejszym składzie brak było jednocześnie podstaw prawnych do dokonania jakiejkolwiek kompensaty świadczenia należnego powodom w wykonaniu nieważnych czynności prawnych ze świadczeniami ewentualnie przysługującymi stronie pozwanej. Sąd zauważa, że gdy w umowach wzajemnych bezpodstawne wzbogacenie następuje po obydwu stronach, teoretycznie możliwe są dwa rozwiązania. Według tzw. teorii dwóch kondykcji, każde roszczenie o wydanie wzbogacenia traktuje się oddzielnie i niezależnie od drugiego, a wyrównanie pomiędzy nimi możliwe jest jedynie według przepisów o potrąceniu. Tzw. teoria salda natomiast, traktuje świadczenie wzajemne jako pozycję, którą od razu należy odjąć od wzbogacenia tak, że druga strona świadczenia wzajemnego zwraca jedynie nadwyżkę otrzymanego świadczenia ponad wartość świadczenia, które sama spełniła.
Wyczerpując krytykę stanowiska pozwanej w tym zakresie, Sąd zwraca uwagę, że o kwestii sposobu rozliczenia świadczeń z nieważnej umowy kredytowej przesądził Sąd Najwyższy w uchwale z dnia 7 maja 2021 r. w sprawie III CZP 6/21, gdzie w uzasadnieniu wskazano, że umowa, która nie może wiązać bez niedozwolonego postanowienia – o czym decydują obiektywne kryteria wynikające z prawa krajowego – jest w całości bezskuteczna, a w konsekwencji konsument i kredytodawca mogą żądać zwrotu świadczeń spełnionych na jej podstawie jako nienależnych (art. 410 § 1 k.c.). Roszczenia stron mają charakter odrębny (niezależny), co oznacza, że nie ulegają automatycznie wzajemnej kompensacji i konsument może żądać zwrotu w całości spłaconych rat kredytu niezależnie od tego, czy i w jakim zakresie jest dłużnikiem banku z tytułu zwrotu nienależnie otrzymanej kwoty kredytu. W tej kwestii Sąd Najwyższy potwierdził stanowisko wyrażone w uchwale Sądu Najwyższego z dnia 16 lutego 2021 roku wydanej w sprawie III CZP 11/20.
W świetle takiego stanowiska uznać należy, iż przy rozliczeniu wzajemnych świadczeń spełnianych na podstawie spornej umowy, która została uznana za nieważną, zastosowanie powinna mieć teoria dwóch kondycji, która przewiduje, że powstają w takiej sytuacji dwa stosunki prawne i każda ze stron ma roszczenie do drugiej o zwrot środków na podstawie przepisów o bezpodstawnym wzbogaceniu. Nie może zatem budzić wątpliwości roszczenie powodów o zasądzenie wszystkich uiszczonych na rzecz pozwanego banku świadczeń. Roszczenie takie jest słuszne co do zasady.
W tym miejscu Sąd zaznacza, że pozwany nie może skutecznie bronić się przed obowiązkiem zwrotu powodom nienależnie uiszczonych świadczeń z tytułu nieważnej umowy kredytu powołując się na art. 409 k.c. z tej przyczyny, że nie jest już wzbogacony. Z treści art. 409 k.c. wynika, że obowiązek wydania korzyści lub zwrotu jej wartości wygasa wtedy tylko, gdy wzbogacony zużył ją lub utracił w taki sposób, że nie jest już wzbogacony, tzn. nie uzyskał ani korzyści zastępczej, ani zaoszczędzenia wydatku. Wzbogacenie trwa natomiast nadal np. w sytuacji, w której ten, kto uzyskał bez podstawy prawnej pieniądze kosztem innej osoby, zużył je na spłacenie własnego długu (por. orz. Sądu Najwyższego z dnia 2 lutego 2012 r., sygn.. akt II CSK 670/11, Legalis nr 464037). Pozwany nie wykazał w niniejszej sprawie, że środki wpłacone przez powodów zużył bezproduktywnie, tj. że nie uzyskała za nie żadnej korzyści. Wyklucza to możliwość powołania się na regulację z art. 409 k.c. w celu zwolnienia od odpowiedzialności.
Nieskuteczne byłoby również powoływanie się przez pozwaną na art. 411 pkt 1 k.c. bowiem wprost z dyspozycji wskazanego przepisu wynika, że brak możliwości żądania zwrotu świadczenia nienależnego nie obejmuje sytuacji, gdy jego spełnienie nastąpiło w wykonaniu nieważnej umowy. Podobnie chybiony byłby zarzut formułowany na podstawie art. 411 pkt 4 k.c. Trzeba zauważyć, iż przywołany przepis nie może wyłączyć condictio causa finita. Jeśli zatem ktoś świadczył przed terminem wymagalności, a następnie podstawa tego świadczenia odpadła, może żądać zwrotu, a okoliczność, że świadczenie nastąpiło przed terminem, nie jest tu w ogóle relewantna. Trafnie bowiem zauważył Sąd Najwyższy w przywołanym wyroku z dnia 23 maja 1980 r. (sygn. akt IV PR 200/80, OSNPG 1980, Nr 11, poz. 51), iż art. 411 pkt 4 k.c. odnosi się tylko do sytuacji, gdy podstawa świadczenia nie uległa zmianie. Podobnie, jeśli ktoś spełnia świadczenie z zobowiązania z warunkiem rozwiązującym, może żądać zwrotu w razie ziszczenia się tego warunku przez condictio causa finita. Nie ma tu znaczenia, czy solvens płacił przed terminem wymagalności.
Nie przekonuje ponadto ogólna teza, że konsument spłacający kredyt udzielony mu na podstawie umowy dotkniętej nieważnością, czyni zadość zasadom współżycia społecznego w rozumieniu art. 411 pkt 2 k.c. Przepis ten jest w orzecznictwie interpretowany wąsko i stosowany w praktyce w odniesieniu do świadczeń quasi-alimentacyjnych czy związanych ze stosunkiem pracy (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 3 lutego 2011 r., sygn. akt I CSK 286/10, M. Praw. 2011, nr 24, s. 134). Nie można zatem twierdzić, iż zwrot nienależnego świadczenia nie zasługuje na ochronę prawną. Co więcej, pozwany oprócz gołosłownych wywodów odnośnie nadużycia prawa podmiotowego (art. 5 k.c.) nie rozwinął argumentów za nimi przemawiających, co uniemożliwia rzeczowe odniesienie się do nich.
Roszczenie powodów w niniejszym procesie nie może zostać zakwalifikowane jako nadużycie prawa przez konsumenta na podstawie art. 5 k.c. Należy zauważyć, że to nie powodowie odpowiadają za wprowadzenie do umowy postanowień niedozwolonych na podstawie art. 385 1 k.c., lecz pozwany bank. Okoliczność, iż powodowie realizują swoje prawa na drodze sądowej po wielu latach od daty zawarcia kwestionowanej umowy kredytu nie ma żadnego znaczenia z punktu widzenia art. 5 k.c. Powodowie dochodząc od pozwanego zapłaty nie czynią ze swojego prawa użytku, który byłby sprzeczny z zasadami współżycia społecznego lub ze społeczno-gospodarczym przeznaczeniem tego prawa.
Sąd uznał za chybiony zarzut przedawnienia zgłoszony przez pozwany bank. Zgodnie z art. 120 § 1. k.c: Bieg przedawnienia rozpoczyna się od dnia, w którym roszczenie stało się wymagalne. Jeżeli wymagalność roszczenia zależy od podjęcia określonej czynności przez uprawnionego, bieg terminu rozpoczyna się od dnia, w którym roszczenie stałoby się wymagalne, gdyby uprawniony podjął czynność w najwcześniej możliwym terminie. Zasadą jest, iż bieg przedawnienia roszczenia wynikającego z zobowiązania nieterminowego jakim jest zobowiązanie z tytułu nienależnego świadczenia rozpoczyna się w dniu, w którym świadczenie powinno być spełnione, gdyby wierzyciel wezwał dłużnika do wykonania zobowiązani w najwcześniej możliwym terminie. W orzecznictwie Sądu Najwyższego zwrócono już uwagę (por. wyrok z dnia 11 grudnia 2019 r., sygn. akt V CSK 382/18, nie publ.), iż ze względu na zastrzeżoną dla kredytobiorcy-konsumenta możliwość podjęcia ostatecznej decyzji co do sanowania niedozwolonej klauzuli (i uniknięcia w ten sposób skutków nieważności umowy) albo powołania się na całkowitą nieważność umowy także wtedy, gdy mogłaby zostać utrzymana w mocy przez zastąpienie klauzuli abuzywnej stosownym przepisem (por. wyrok Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej z dnia 3 października 2019 r. w sprawie C-260/18, K. D. i J. D. przeciwko Raiffeisen Bank (...), pkt 55, 67), należy uznać, że co do zasady termin przedawnienia roszczeń o zwrot nienależnie spełnionych świadczeń może rozpocząć bieg dopiero po podjęciu przez kredytobiorcę-konsumenta wiążącej (świadomej, wyraźnej i swobodnej) decyzji w tym względzie. Dopiero bowiem wtedy można przyjąć, że brak podstawy prawnej świadczenia stał się definitywny (na pewne podobieństwo przypadku do condictio causa finita), a strony mogły zażądać skutecznie zwrotu nienależnego świadczenia (por. art. 120 § 1 zd. 1 k.c.) (uchwała Sądu Najwyższego z dnia 16 lutego 2021 r., sygn. akt III CZP 11/20).Rozpatrując tę kwestię przez pryzmat dowodów złożonych przez powodów, należy zwrócić uwagę, że dopiero pismem z dnia 13 marca 2020 r. powodowie wystosowali do pozwanego banku wezwanie do zapłaty, w którym wyrazili świadomość nieważności umowy z dnia 1 września 2006 r. nr (...)/H./ (...) i z dnia 21 października 2008 r. nr (...). Z powyższego wprost wynika data podjęcia świadomej, wyraźnej i swobodnej decyzji co do powołania się na całkowitą nieważność umowy i oczywisty brak przedawnienia roszczeń strony powodowej. Tylko na marginesie warto odnotować, że przyjęcie odmiennego poglądu skutkowałoby ustaleniem także negatywnych konsekwencji w stosunku do Banku. Bank nie mógłby bowiem skutecznie żądać zwrotu kwoty zaciągniętego przez konsumenta kredytu w przypadku stwierdzenia nieważności umowy. W takim przypadku roszczenia banku byłyby przedawnione (3 letni okres przedawnienia roszczeń banku jako przedsiębiorcy). Na to również zwrócił uwagę Sąd Najwyższy w uchwale z dnia 16 lutego 2021 r. w sprawie III CZP 11/20, a potwierdził w uchwale z dnia 7 maja 2021 r. w sprawie III CZP 6/21 (op cit.).
Odnośnie pozostałych zarzutów podniesionych przez pozwany bank wskazać należy, że zasadniczo stanowią one zbiór wybiórczej interpretacji orzeczeń judykatury, której Sąd w niniejszym składzie zdecydowanie nie podziela. Na marginesie należy podkreślić, że orzecznictwo co do abuzywności tego typu klauzul jak zawarte w umowie powodów jest już ugruntowane.
Sąd nie znalazł podstaw do zawieszenia postępowania zgodnie z wnioskiem zgłoszonym w odpowiedzi na pozew. Dodatkowe orzeczenie TSUE w sprawie wykładni art. 6 ust 1 Dyrektywy Rady 93/13 niczego w sprawie nie wniesie, a na większość pytań prejudycjalnych TSUE odpowiadał już w sprawie pp D.. Nie sposób również uniknąć wrażenia, że większość pytań sformułowanych w sprawie XVC 458/18 przez Sąd Okręgowy w Gdańsku dotyczy w swojej istocie zastosowania prawa krajowego, mimo sposobu formułowania pytań dotyczących ww. Dyrektywy. Dyrektywa została implementowana do k.c. w art. 385 ( 1) - 385 ( 3) i nie jest bezpośrednim źródłem prawa dla stron. Niemniej co do zadanych pytań wskazać należy, że przy ich formułowaniu umknęła uwadze teza punkt 62 wyrok TSUE C-260/18 „ art. 6 ust. 1 dyrektywy 93/13 należy interpretować w ten sposób, że stoi on na przeszkodzie wypełnieniu luk w umowie, spowodowanych usunięciem z niej nieuczciwych warunków, które się w niej znajdowały, wyłącznie na podstawie przepisów krajowych o charakterze ogólnym, przewidujących, że skutki wyrażone w treści czynności prawnej są uzupełniane w szczególności przez skutki wynikające z zasad słuszności lub ustalonych zwyczajów, które nie stanowią przepisów dyspozytywnych lub przepisów mających zastosowanie, w przypadku, gdy strony umowy wyrażą na to zgodę”, ponieważ część pytań zadanych przez Sąd Okręgowy w Gdańsku zadano jakby mimo tej tezy. Zresztą stosowanie art. 177 § 3 k.p.c. ma charakter fakultatywny- zważywszy, że dyrektywa nie może być jedyną podstawą rozstrzygnięcia i nie stanowi źródła prawa, a rozstrzygnięcie możliwe jest na podstawie przepisów k.c. w ramach ogólnej prowspólnotowej, a więc prokonsumenckiej wykładni, zawieszenie postępowania jest w oczywisty sposób zbędne.
Wyrokując o odsetkach od zasądzanej kwoty na zasadzie art. 481 k.c., Sąd brał pod uwagę, iż roszczenie o zwrot nienależnego świadczenia ma charakter bezterminowy. Zgodnie z regulacją art. 455 k.c., jeśli termin spełnienia świadczenia nie jest oznaczony ani nie wynika z właściwości zobowiązania, świadczenie powinno być spełnione niezwłocznie po wezwaniu dłużnika do wykonania. Jak wynika z dokumentów zgromadzonych w sprawie przed wniesieniem pozwu powodowie wzywali pozwaną do zapłaty kwoty 335.024 zł i 77.245 CHF zł tytułem zwrotu nienależnego świadczenia już pismem z dnia 13 marca 2020 r. Niekwestionowane przez stronę pozwaną było, że przedmiotowe wezwanie otrzymała w dniu 23 marca 2020 r. Wyznaczony termin płatności upłynął bezskutecznie w dniu 30 marca 2020 r. Zatem od dnia 31 marca 2020 r. pozwana pozostawała w opóźnieniu z zapłatą ww. kwot.
Wydając wyrok Sąd oparł się na ustaleniach faktycznych, które poczynił w oparciu o wszystkie zgłoszone przez strony dowody. Sąd na rozprawie w dniu 11 czerwca 2021 r. pominął wyłącznie jeden dowód zawnioskowany przez strony, tj. dowód z opinii biegłego jako mający wykazać fakt nieistotny dla rozstrzygnięcia sprawy, co uczynił na podstawie art. 235 2 § 1 pkt 2 k.p.c. Ustalenia faktyczne, jakie Sąd poczynił, zostały oparte przede wszystkim na wymienionej wyżej (w części uzasadnienia dotyczącej tych ustaleń) dokumentację złożonej przez obie strony procesu. Te dokumenty, które nie zostały w tam wymienione, zdaniem Sądu pozbawione były mocy dowodowej dla ustalenia okoliczności istotnych dla rozstrzygnięcia sprawy. Dotyczyły one bowiem innych okoliczności niż związane z przedmiotową dla sprawy umową kredytu nr (...)/H./ (...) i umową kredytu nr (...) zawartą przez powodów z (...) Bank (...) S.A. w W., stanowiły źródło informacji ogólnych o zasadach funkcjonowania kredytów indeksowanych, bądź wyrażały ogólne opinie dotyczące zgodności z prawem takiego rodzaju umów. Sąd zapoznał się z tymi dokumentami przed wydaniem wyroku, jednak nie znalazł podstaw, aby czynić na ich podstawie konkretne ustalenia faktyczne stanowiące źródło roszczenia powódki i wymagające odzwierciedlenia w uzasadnieniu wyroku. W taki sposób Sąd ocenił w szczególności dokumenty załączone do pozwu (k. 58-139) oraz pisma procesowego pozwanej z dnia 24 maja 2021 r. (k. 429-441). Nie dotyczyły one umowy łączącej strony ani zdarzeń, które miały związek z jej zawarciem i wykonywaniem.
Sąd oparł się również na dowodzie w postaci przesłuchania powódki i powoda. Miał na uwadze, iż dowód ten pochodził bezpośrednio od strony zainteresowanej rozstrzygnięciem sprawy, jednak okoliczność ta sama w sobie nie dawała wystarczającej podstawy, aby uznać go za niewiarygodny. Skoro zeznania te korespondowały z pozostałym materiałem, Sąd wykorzystał je, czyniąc na ich podstawie ustalenia uzupełniające w stosunku do tych, jakie mógł poczynić w oparciu o dokumenty.
Orzeczenie o kosztach procesu jak w pkt II. sentencji wyroku zapadło na podstawie art. 98 k.p.c. Zgodnie z treścią art. 98 § 1 k.p.c.: strona przegrywająca sprawę obowiązana jest zwrócić przeciwnikowi koszty niezbędne do celowego dochodzenia praw i celowej obrony, oraz: do niezbędnych kosztów procesu strony reprezentowanej przez adwokata zalicza się wynagrodzenie, jednak nie wyższe niż stawki opłat określone w odrębnych przepisach i wydatki jednego adwokata, koszty sądowe oraz koszty nakazanego przez sąd osobistego stawiennictwa strony. Mając na uwadze fakt, iż powodowie wygrali proces w całości, zgodnie z omawianą zasadą odpowiedzialności za wynik procesu należało pozwaną (...) Bank (...) Spółkę Akcyjną z siedzibą w W. w całości obciążyć kosztami procesu strony powodowej w wysokości 11.817 zł, na którą to sumę składają opłata od pozwu w wysokości 1.000 zł, koszty zastępstwa procesowego w wysokości 10.800 zł oraz opłata skarbowa od udzielonego przez powodów pełnomocnictwa 17 zł.
Mając na uwadze powyższe, Sąd orzekł jak w formule sentencji wyroku.
SSO Paweł Marycz
Podmiot udostępniający informację: Sąd Okręgowy w Szczecinie
Osoba, która wytworzyła informację: Sędzia Sądu Okręgowego Paweł Marycz
Data wytworzenia informacji: