Portal Orzeczeń Sądów Powszechnych

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 17 września 2020 r.

Sąd Okręgowy w Warszawie, XXV Wydział Cywilny

w składzie następującym:

Przewodniczący: Sędzia (del.) Anna Zalewska

Protokolant: sekretarz sądowy Patryk Kaniecki

po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 03 września 2020 r. w Warszawie

sprawy z powództwa M. C.

przeciwko (...) Bank SA w W.

o ustalenie i zapłatę ewentualnie ustalenie i zapłatę ewentualnie ustalenie i zapłatę

orzeka

1.Ustala, że następujące zapisy umowy kredytu hipotecznego nr (...) z dnia 3 lipca 2008 r. indeksowanego do CHF są bezskuteczne wobec powódki M. C.:

- par. 9 ust. 2 umowy w brzmieniu „w dniu wypłaty kredytu lub każdej transzy kredytu kwota wypłaconych środków będzie przeliczana do CHF według kursu kupna walut określonego w Tabeli kursów obowiązujących w dniu uruchomienia środków”;

- par. 10 ust. 3 umowy w brzmieniu” wysokość zobowiązania będzie ustalana jako równowartość wymaganej spłaty wyrażonej w CHF – po jej przeliczeniu według kursu sprzedaży walut określonego w „Bankowej tabeli kursów walut dla kredytów dewizowych oraz indeksowanych kursem walut obcych” do CHF obowiązującego w dniu spłaty”,

2. Ustala, że zapisy par. 8 Aneksu nr 1 z dnia 20 stycznia 2011 r. do Umowy Kredytu hipotecznego Nr (...) z dnia 03 lipca 2008 r. w brzmieniu „opłata za sporządzenie Aneksu, w wysokości 1,65% kwoty kredytu pozostałej do spłaty na dzień wejścia w życie Aneksu, zostanie pobrana w trybie podwyższenia salda kredytu. Wysokość opłaty zostanie wyliczona w PLN, wg kursu sprzedaży dewiz CHF do złotego podanego w „Bankowej Tabeli kursów walut dla kredytów dewizowych oraz indeksowanych kursem walut” obowiązującej w dniu wejścia w życie Aneksu, a następnie doliczona do bieżącego salda kredytu poprzez jej przeliczenie na CHF wg kursu kupna dewiz CHF do złotego podanego w Bankowej Tabeli kursów walut dla kredytów dewizowych oraz indeksowanych kursem walut obowiązujących w dniu wejścia w życie Aneksu” są wobec powódki M. C. bezskuteczne,

3. zasądza od pozwanego na rzecz powódki kwotę 84.695,01 zł (osiemdziesiąt cztery tysiące sześćset dziewięćdziesiąt pięć złotych 01/100) wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia 7 lipca 2018 r. do dnia zapłaty,

4. w pozostałym zakresie oddala powództwo,

5. oddala wszystkie pozostałe powództwa – główne i ewentualne,

6. zasądza od pozwanego na rzecz powoda w całości koszty procesu – szczegółowe rozstrzygnięcie pozostawiając referendarzowi sądowemu tut. Sądu.

sygn. akt XXV C 1396/18

UZASADNIENIE

Pozwem z dnia 6 lipca 2018 r., zmodyfikowanym następnie w pismach procesowych z dnia 14 lutego 2019 r. oraz 14 października 2019 r. powódka M. C.

wniosła o:

1.  ustalenie, że umowa kredytu hipotecznego nr (...) indeksowanego do CHF z dnia 8 lipca 2008 r. zawarta przez powódkę z pozwanym jest nieważna na podstawie art. 12 ust. 1 pkt 4 ustawy z dnia 23 sierpnia 2007 r. o przeciwdziałaniu nieuczciwym praktykom rynkowym i zasądzenie od pozwanego na rzecz powódki kwoty 197.436,70 PLN jako zwrotu świadczeń nienależnych wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia 7 lipca 2018 r. do dnia zapłaty,

2.  ewentualnie, na wypadek nieuznania żądania z pkt. 1, ustalenie, że powódka skutecznie uchyliła się od skutków zawarcia umowy kredytu hipotecznego nr (...) indeksowanego do CHF z dnia 8 lipca 2008 r. i zasądzenie od pozwanego na rzecz powódki kwoty 197.436,70 PLN jako zwrotu świadczeń nienależnych wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia 7 lipca 2018 r. do dnia zapłaty,

3.  ewentualnie, na wypadek nieuznania żądania z pkt. 1 i 2, ustalenie, że poniższe zapisy umowy kredytowej są bezskuteczne wobec powódki:

a)  § 1 ust. 1 zd. 1 umowy: „Bank udziela Kredytobiorcy kredytu (…) indeksowanego kursem CHF”,

b)  § 9 ust. 2 umowy: „W dniu wypłaty kredytu lub każdej transzy kredytu kwota wypłaconych środków będzie przeliczona do CHF według kursu kupna walut określonego w Tabeli kursów – obowiązującego w dniu uruchomienia środków”,

c)  § 10 ust. 2 umowy: „Wysokość zobowiązania będzie ustalana jako równowartość wymaganej spłaty wyrażonej w CHF – po jej przeliczeniu według kursu sprzedaży walut określonego w „Bankowej tabeli kursów walut dla kredytów dewizowych oraz indeksowanych kursem walut obcych” do CHF obowiązującego w dniu spłaty”,

d)  § 14 ust. 3 umowy: „Jeżeli Kredytobiorca, mimo upływu okresu wypowiedzenia, nie ureguluje należności, Bank w następnym dniu po upływie terminu wypowiedzenia, dokonuje przewalutowania całego wymagalnego zadłużenia na PLN, z zastosowaniem aktualnego kursu sprzedaży dewiz, określonego przez Bank w Tabeli kursów”,

e)  § 19 ust. 3 umowy: „Ochrona ubezpieczeniowa kontynuowana jest w dalszych latach trwania umowy ubezpieczeniowej, jeżeli przed upływem okresu ubezpieczenia Kredytobiorca nie złoży pisemnego oświadczenia o rezygnacji z ochrony ubezpieczeniowej” oraz § 19 ust. 6 umowy: „Kredytobiorca wyraża zgodę, aby wszystkie koszty i opłaty związane z Programem (...) w trakcie uczestnictwa w Programie, były doliczane do kwoty kredytu w trybie podwyższenia bieżącego salda kredytowego, a w przypadku ubezpieczenia nieruchomości od ognia i innych zdarzeń losowych do raty spłaty”,

f)  § 8 Aneksu nr 1: „Opłata za sporządzenie aneksu, w wysokości 1,65% kwoty kredytu pozostałej do spłaty na dzień wejścia w życie aneksu, zostanie pobrana w trybie podwyższenia salda kredytu. Wysokość opłaty zostanie wyliczona w PLN, według kursu sprzedaży dewiz CHF do złotego podanego w „Bankowej Tabeli kursów walut dla kredytów dewizowych oraz indeksowanych kursem walut” obowiązującej w dniu wejścia w życie aneksu, a następnie doliczona do bieżącego salda kredytu poprzez jej przeliczenie na CHF wg kursu kupna dewiz CHF do złotego podanego w „Bankowej Tabeli kursów walut dla kredytów dewizowych oraz indeksowanych kursem walut”, obowiązujących w dniu wejścia w życie aneksu”

oraz zasądzenie od pozwanego na rzecz powódki kwoty 84.695,01 PLN wskutek pobierania przez pozwanego od powódki zawyżonych rat spłaty kredytu przez stosowania bezskutecznych zapisów umowy wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia 7 lipca 2018 r. do dnia zapłaty.

Uzasadniając swoje stanowisko powódka wskazała, że konstrukcja indeksacji w kształcie przyjętym w umowie kredytu jest odmienna od typowej umowy kredytu i wystawia przez to kredytobiorcę na niczym nieograniczone ryzyko wzrostu wartości zobowiązania, co jest sprzeczne z naturą umowy kredytu, zasadami współżycia społecznego a ponadto stanowi całkowicie nieprzejrzysty dla konsumenta mechanizm kształtowania zobowiązań. Wartość zobowiązań powódki waloryzowana była dwoma miernikami wartości swobodnie wyznaczanymi przez pozwanego. Takie postanowienia umowne należy uznać zdaniem powódki za nieważne, ewentualnie bezskuteczne wobec niej.

Pozwany zapewniał powódkę o tym, że frank szwajcarski jest stabilną walutą, a ryzyko kursowe jest minimalne, co było sprzeczne z wieloletnimi tendencjami na rynku walutowym. Zdaniem powódki pozwany ukrył przed nią rzeczywiste koszty kredytu.

Ponadto, zdaniem powódki zapisy umowne dopuszczające waloryzację są sprzeczne z art. 69 ustawy Prawo bankowe oraz art. 358 ¹ § 5 k.c. i w związku z tym nieważne na podstawie art. 58 § 3 k.c. Zdaniem powódki jej świadczenie nie zostało określone, ponieważ postanowienia umowy zostały tak określone, że wysokość zobowiązania może ulec dowolnej zmianie wedle woli pozwanego.

Pozwany wnosił o oddalenie powództwa w całości i zasądzenie na jego rzecz od powódki kosztów postępowania, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

W ocenie pozwanego umowa zawarta przez strony jest ważna a wszystkie jej postanowienia są skuteczne. Brak jest podstaw do stwierdzenia abuzywności kwestionowanych przez powódkę klauzul. Strony uzgodniły wszystkie istotne elementy umowy kredytu. Bank nie mógł jednostronnie i dobrowolnie modyfikować wysokości zobowiązania powódki. Nie stosował też nieuczciwych praktyk rynkowych. Zdaniem pozwanego powódka miała świadomość ryzyka kursowego oraz stosowania w jego umowie kursu kupna, sprzedaży i konieczności poniesienia kosztów spreadu i na taki sposób rozliczeń godziła się.

Pozwany wskazał, że indeksowanie kredytu kursem waluty obcej na zasadach przewidzianych w umowie było dopuszczalne w stanie prawnym zarówno sprzed jak i po 26 sierpnia 2011 r., kiedy weszła w życie ustawa tzw. antyspreadowa. Kurs waluty stosowany do przeliczeń zawsze wyznaczany był w oparciu o obiektywne czynniki, a powódki mogła spłacać kredyt bezpośrednio w walucie indeksacji. Nawet jeśli sposób przeliczeń stosowany przez pozwanego byłby niejasny według treści zaskarżonych postanowień umownych to z chwila dokonania spłaty został on skonkretyzowany. W rezultacie niedozwolony charakter spornych postanowień został wyeliminowany. Pozwany podniósł także zarzut przedawnienia roszczeń powódki, gdyż zastosowanie znajduje tu termin trzyletni.

Sąd ustalił następujący stan faktyczny:

W dniu 25 czerwca 2008 r. powódka wystąpiła za pośrednictwem doradcy finansowego z (...) Sp. z o.o. z wnioskiem o kredyt hipoteczny. Powódka poszukiwała kredytu na zakup mieszkania. Pośrednik finansowy przedstawił powódce propozycje kredytów złotowych i indeksowanych Informował także o istnieniu ryzyka walutowego i przedstawiał symulacje kredytów. Wysokość rat kredytu była korzystniejsza dla powódki w CHF niż w PLN. Powódka liczyła się ze zmianą kursu franka szwajcarskiego, ale nie brała pod uwagę tak znacznego jego wzrostu ( zeznania świadka E. K. k. 785-785v., zeznania powódki M. C. k. 789-789v.).

Powódka wnioskowała o kwotę 270.000 zł indeksowaną kursem waluty CHF na okres 30 lat. Tego samego dnia powódka podpisała sporządzone przez pozwanego na formularzu oświadczenie kredytobiorcy o wyborze waluty obcej. Powódka oświadczyła tym samym, że została poinformowana, iż tabela zaprezentowana powyżej oświadczenia ma charakter wyłącznie przykładowy i nie będzie na jej podstawie wywodzić żadnych roszczeń wobec (...) Banku S.A. (...) Oddział w Ł.. Oświadczyła także, iż po zapoznaniu się z występującym ryzykiem kursowym oraz ryzykiem wynikającym ze zmiennej stopy procentowej wnosi o udzielenie kredytu indeksowanego do waluty obcej. W tabeli zaprezentowano symulacje modelowe dla kredytu w wysokości 150 tys. PLN w okresie spłaty 15 lat, zmiennym oprocentowaniem kredytu złotowego – 6,6% a kredytu w CHF – 4% ( wniosek kredytowy k. 495-502, oświadczenie kredytobiorcy o wyborze waluty obcej k. 508)

Powódka M. C. oraz poprzednik prawny pozwanego (...) Bank S.A. (...) Oddział w Ł. zawarli w dniu 3 lipca 2008 r. umowę kredytu hipotecznego nr (...) indeksowanego do CHF. Bank udzielił kredytobiorcy kredytu w kwocie 275.397,47 zł indeksowanego kursem CHF. Przy założeniu, że uruchomiono całość kredytu w dacie sporządzenia umowy równowartość kredytu wynosiłaby 137.561,17 CHF, rzeczywista równowartość miała zostać określona po wypłacie ostatniej transzy kredytu. Kredytobiorca oświadczył, iż jest świadomy ryzyka kursowego, związanego ze zmianą kursu waluty indeksacyjnej w stosunku do złotego, w całym okresie kredytowania i akceptuje to ryzyko ( § 1 ust. 1 umowy) .

Spłata kredytu miała nastąpić w 360 miesięcznych ratach równych kapitałowo- odsetkowych ( § 1 ust. 2 umowy).

Oprocentowanie kredytu jest zmienne i na dzień sporządzenia umowy wynosiło 4,26% w skali roku, na które składała się suma obowiązującej stawki DBCHF i stałej marży banku, która wynosiła 1,45%. Kredytobiorca oświadczył, iż jest świadomy ryzyka wynikającego ze zmiennego oprocentowania, w całym okresie kredytowania i akceptuje to ryzyko ( § 1 ust. 3 umowy).

Rata kapitałowo-odsetkowa przy założeniu uruchomienia całości kredytu w dacie sporządzenia przedmiotowej umowy wynosiłaby równowartość 677,52 CHF. Rzeczywista wysokość rat odsetkowych lub rat kapitałowo-odsetkowych miała zostać określona w harmonogramie spłat ( § 1 ust. 4 umowy).

Całkowity koszt kredytu na dzień sporządzenia umowy kredytu wynosił 213.820 złotych polskich (podana kwota nie uwzględniała ryzyka kursowego). Ostateczna wysokość całkowitego kosztu kredytu uzależniona była od zmian poziomu oprocentowania kredytu w całym okresie kredytowania ( § 1 ust. 7 umowy).

Zgodnie z § 2 ust. 1 umowy kredyt jest przeznaczony na:

a)  w wysokości 270.000 złotych polskich na pokrycie części ceny nabycia nieruchomości – lokalu mieszkalnego nr (...) położonego w S. przy ul. (...),

b)  w wysokości 2.753,97 złotych polskich na uiszczenie składki z tytułu ubezpieczenia od ryzyka utraty wartości nieruchomości,

c)  w wysokości 1.592,99 złotych polskich na pokrycie składek ubezpieczeniowych w ramach uczestnictwa w programie (...),

d)  w wysokości 224,32 złotych polskich na uiszczenie kosztów związanych z ustanowieniem hipoteki zabezpieczającej spłatę kredytu,

e)  w wysokości 826,19 złotych polskich na uiszczenie składki z tytułu Pakietowego Ubezpieczenia na wypadek odmowy ustanowienia hipoteki.

Zgodnie z definicją zawartą w § 6 ust. 1 umowy „Bankowa Tabela kursów walut dla kredytów dewizowych oraz indeksowanych kursem walut”, zwana Tabelą Kursów jest sporządzana przez merytoryczną komórkę banku na podstawie kursów obowiązujących na rynku międzybankowym w chwili sporządzania tabeli i po ogłoszeniu kursów średnich przez NBP, tabela sporządzana jest o godz. 16 każdego dnia roboczego i obowiązuje przez cały następny dzień roboczy.

Zgodnie z § 7 ust. 1 umowy, wysokość rat odsetkowych zostanie określona w harmonogramie spłat, który zostanie doręczony w dniu uruchomienia poszczególnych transz w przypadku kredytu transzowego, zaś wysokość rat kapitałowo-odsetkowych zostanie określona w harmonogramie spłat po wypłacie całości kredytu, rezygnacji przez kredytobiorcę z pozostałej części kredytu lub wygaśnięciu roszczenia kredytobiorcy o uruchomienie pozostałej części kredytu. Harmonogramy te stanowić będą integralną część umowy kredytu. Każdorazowy harmonogram określa wysokość rat spłaty przez okres dwóch lat kredytowania. Przed upływem dwóch lat kredytobiorca otrzymuje harmonogram na kolejny dwuletni okres trwania umowy kredytu. Na wniosek kredytobiorcy, bank zobowiązuje się przesłać harmonogram na cały okres kredytowania.

W § 9 ust. 2 umowy ustalono, że w dniu wypłaty kredytu lub każdej transzy kredytu kwota wypłaconych środków będzie przeliczana do CHF według kursu kupna walut określonego w tabeli kursów- obowiązującego w dniu uruchomienia środków.

Zgodnie z § 10 ust. 3 umowy wysokość zobowiązania miała być ustalana jako równowartość wymaganej spłaty wyrażonej w CHF- po jej przeliczeniu według kursu sprzedaży walut określonego w ,,Bankowej tabeli kursów walut dla kredytów dewizowych oraz indeksowanych kursem walut obcych” do CHF obowiązującego w dniu spłaty.

W myśl § 14 ust. 3 zd. 1 umowy, jeżeli Kredytobiorca, mimo upływu okresu wypowiedzenia, nie ureguluje należności, Bank w następnym dniu po upływie terminu wypowiedzenia, dokonuje przewalutowania całego wymagalnego zadłużenia na PLN, z zastosowaniem aktualnego kursu sprzedaży dewiz, określonego przez Bank w Tabeli kursów”.

W § 19 ust. 3 umowy postanowiono, że ochrona ubezpieczeniowa kontynuowana jest w dalszych latach trwania umowy ubezpieczeniowej, jeżeli przed upływem okresu ubezpieczenia Kredytobiorca nie złoży pisemnego oświadczenia o rezygnacji z ochrony ubezpieczeniowej. Zgodnie natomiast z § 19 ust. 6 umowy Kredytobiorca wyraża zgodę, aby wszystkie koszty i opłaty związane z Programem (...) w trakcie uczestnictwa w Programie, były doliczane do kwoty kredytu w trybie podwyższenia bieżącego salda kredytowego, a w przypadku ubezpieczenia nieruchomości od ognia i innych zdarzeń losowych do raty spłaty.

Zgodnie z § 25 ust. 1 umowy jej integralną część stanowił Regulamin ( umowa kredytu hipotecznego nr (...) z dnia 03.07.2008 r. k. 66-71).

W § 2 Regulaminu zawarto zaś definicję Bankowej Tabeli Kursów walut dla kredytów dewizowych oraz indeksowanych kursem walut, zgodnie z którą jest ona sporządzana przez merytoryczną komórkę banku na podstawie kursów obowiązujących na rynku międzybankowym w chwili sporządzania tabeli i po ogłoszeniu kursów średnich przez NBP, tabela sporządzana jest o godz. 16:00 każdego dnia roboczego i obowiązuje przez cały następny dzień roboczy.

Zgodnie z § 19 ust. 5 Regulaminu, w przypadku kredytu indeksowanego w walucie obcej kwota raty spłaty obliczona jest według kursu sprzedaży dewiz obowiązującym w banku na podstawie obowiązującej w banku tabeli kursów z dnia wpływu środków ( Regulamin do umowy kredytu hipotecznego k. 490-494).

Powódka w dniu 11 lipca 2008 r. wystąpiła z wnioskiem o wypłatę kredytu w całości. Bank dokonał wypłaty w dniu 14 lipca 2008 r. Wysokość udzielonego kredytu w złotych wynosiła 275.397,48 PLN, co stanowiło w dniu wypłaty równowartość 141.884,33 CHF według Tabeli kursów walut (...) Banku S.A. ( potwierdzenie wypłaty środków k. 345, wniosek o wypłatę kredytu k. 511-512, dyspozycja uruchomienia kredytu k. 513).

W dniu 20 stycznia 2011 r. strony zawarły Aneks nr 1 do umowy kredytu. Bank, zgodnie z § 2 ust. 1, wyraził zgodę na odroczenie płatności rat kredytu. W okresie 24 miesięcy od dnia wejścia w życie aneksu kredytobiorca zobowiązany był do zapłat rat kredytowych w stałej wysokości 248 CHF.

W myśl § 3 zd. 1 Aneksu wysokość zobowiązania będzie ustalana jako równowartość wymaganej spłaty wyrażonej w CHF – po jej przeliczeniu według kursu sprzedaży walut ustalanego przez Narodowy Bank Polski, rozumianego jako kurs sprzedaży walut ustalany przez Narodowy Bank Polski obowiązujący w dniu poprzedzającym dzień wpływu środków na rachunek spłaty.

Zgodnie z § 8 Aneksu opłata za sporządzenie aneksu, w wysokości 1,65% kwoty kredytu pozostałej do spłaty na dzień wejścia w życie aneksu, zostanie pobrana w trybie podwyższenia salda kredytu. Wysokość opłaty zostanie wyliczona w PLN, według kursu sprzedaży dewiz CHF do złotego podanego w „Bankowej Tabeli kursów walut dla kredytów dewizowych oraz indeksowanych kursem walut” obowiązującej w dniu wejścia w życie aneksu, a następnie doliczona do bieżącego salda kredytu poprzez jej przeliczenie na CHF wg kursu kupna dewiz CHF do złotego podanego w „Bankowej Tabeli kursów walut dla kredytów dewizowych oraz indeksowanych kursem walut”, obowiązujących w dniu wejścia w życie aneksu.

Od dnia uruchomienia kredytu do dnia 13 czerwca 2018 r. powódka wpłaciła tytułem spłat rat kredytu na rzecz pozwanego łączną kwotę 196.954,70 zł. Gdyby umowa kredytu nie zawierała klauzul indeksacyjnych przy zastosowaniu oprocentowania przyjętego w umowie tak jak dla kredytu indeksowanego do CHF, zobowiązanie pieniężne powódki z tytułu rat kredytu wobec pozwanego banku za powyższy okres wynosiło 111.859,55 zł. Przy przyjęciu takich założeń różnica pomiędzy wysokością wpłat faktycznie dokonanych przez powódkę a wpłatami, które byłyby należne, gdyby przedmiotowa umowa nie zawierała klauzuli indeksacyjnej, nadpłata powódki wynosi 85.095,15 zł ( opinia biegłego sądowego z zakresu rachunkowości L. Ż. k. 819-840).

Pismem z dnia 25 czerwca 2018 r. powódka złożyła pozwanemu oświadczenie o uchyleniu się od skutków prawnych oświadczenia woli zawarcia umowy kredytu hipotecznego nr (...). Podstawą uchylenia się od skutków oświadczenia woli było wykrycie, że bank wprowadził powódkę w błąd co do całkowitego kosztu kredytu, rzeczywistej rocznej stopy oprocentowania oraz wysokości dodatkowego wynagrodzenia należnego bankowi z tytułu stosowania podwójnych klauzul indeksacyjnych. Powódka wezwała jednocześnie pozwanego do zwrotu w terminie 7 dni od otrzymania oświadczenia kwoty 197.436,70 PLN zapłaconych na rzecz banku tytułem spłaty rat kredytu od dnia zawarcia umowy do 5 czerwca 2018 r. a także wszystkich kwot zapłaconych po tej dacie jako świadczeń nienależnych wskutek odpadnięcia podstawy prawnej ich otrzymywania pod rygorem skierowania sprawy na drogę postępowania sądowego. Oświadczenie doręczono pozwanemu w dniu 29 czerwca 2018 r. ( oświadczenie k. 75-77, dowód nadania k. 90).

Powyższy stan faktyczny Sąd ustalił na podstawie powołanych powyżej dowodów. Sąd uznał za wiarygodne obiektywne dowody z wymienionych dokumentów, jako że nie budziły one wątpliwości co do ich autentyczności i nie były kwestionowane przez żadną ze stron postępowania.

Sąd dał wiarę zeznaniom świadka E. K., w których świadek przedstawiła procedurę oferowania klientom kredytów hipotecznych oraz zakres przekazywanych informacji. Świadek E. K. była doradcą finansowym, który przedstawiał powódce konkretne propozycje umów oraz uczestniczyła w podpisywaniu umowy. Zeznania te były wewnętrznie spójne i logiczne, a w części były zbieżne z zeznaniami powódki.

Sąd uznał za wiarygodne także zeznania powódki M. C., w których powódka przekazała informacje co do celu zaciągnięcia przez nią przedmiotowego kredytu, okoliczności zawierania umowy kredytu, braku negocjowania szczegółowych warunków umowy, w tym zwłaszcza postanowień określających zasady indeksacji, oraz zawarcia umowy przy wykorzystaniu wzorca stosowanego przez bank. Zeznania powódki były zgodne z dowodami z dokumentów lub z doświadczeniem życiowym (co do braku możliwości negocjacji tego rodzaju umów z bankiem), a nie zostały przedstawione dowody wykazujące odmienny stan faktyczny w tym zakresie.

Sąd uznał za wiarygodną opinię biegłego sądowego z dziedziny rachunkowości

L. Ż.. Biegły dokonał wyliczenia należnych rat kapitałowo-odsetkowych kredytu, przy założeniu bezskuteczności klauzul indeksacyjnych i przy zachowaniu w mocy pozostałych zapisów umownych oraz kwoty nadpłaconej przez powódkę poprzez spłatę rat w wysokości wyższej niż należna. Opinia jest rzetelna, niebudząca wątpliwości co do wiedzy i fachowości jej autora.

Sąd zważył, co następuje:

Powództwo zasługiwało na częściowe uwzględnienie.

Powódka wystąpiła z powództwem opierającym się na kilku różnorodnych żądaniach. Jednym z nich było roszczenie o ustalenie, że umowa kredytu hipotecznego indeksowanego do CHF zawarta przez powódkę z pozwanym jest nieważna na podstawie art. 12 ust. 1 pkt 4 ustawy z dnia 23 sierpnia 2007 r. o przeciwdziałaniu nieuczciwym praktykom rynkowym i zasądzenie od pozwanego na rzecz powódki kwoty 197.436,70 PLN jako zwrotu świadczeń nienależnych wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia 7 lipca 2018 r. do dnia zapłaty.

W pierwszej kolejności należy zatem rozważyć, czy powódka miała interes prawny w żądaniu ustalenia nieważności całej umowy i jej konkretnych postanowień (czego dotyczyło roszczenie ewentualne), ponieważ zgodnie z treścią art. 189 k.p.c. powód może żądać ustalenia przez sąd istnienia lub nieistnienia stosunku prawnego lub prawa, gdy ma w tym interes prawny. Istnienie interesu prawnego po stronie powoda jest zatem warunkiem koniecznym dopuszczalności powództwa o ustalenie. W orzecznictwie sądowym wskazuje się, że interes prawny należy rozumieć jako potrzebę ochrony sfery prawnej powoda, którą może uzyskać przez samo ustalenie stosunku prawnego lub prawa ( zob. wyrok Sądu Najwyższego z 10.06.2011 r., II CSK 568/10). Co do zasady powództwo o ustalenie nie jest dopuszczalne, gdy istnieje możliwość wytoczenia powództwa o świadczenie. Sąd w składzie orzekającym w niniejszej sprawie zgadza się jednak ze stanowiskiem wyrażonym przez Sąd Najwyższy, zgodnie z którym interes prawny będzie jednak istniał wyjątkowo obok możliwości dochodzenia świadczenia wówczas, gdy ze spornego stosunku wynikają jeszcze dalsze skutki, których dochodzenie powództwem o świadczenie nie jest możliwe lub na razie nie jest aktualne ( zob. orz. Sąd Najwyższego z 11.09.1953 r. I C 581/53, wyrok Sądu Najwyższego z 5.09.2012 r. IV CSK 589/11). Rozstrzygnięcie w przedmiocie powództwa o ustalenie, także w przypadku rozpatrywanym na kanwie niniejszego postępowania, ma na celu zapewnienie w większym stopniu ochrony praw powódki niż orzeczenie zasądzające konkretne świadczenie. Wyrok ustalający istnienie lub nieistnienie stosunku prawnego lub prawa będzie miał znaczenie także dla przyszłych stosunków między stronami procesu. W ocenie Sądu powódka ma zatem interes prawny w dochodzeniu ustalenia, że zawarta przez nią umowa jest nieważna w całości jak i w części. Ustalenie takie pozwoli bowiem na uregulowanie stosunków prawnych pomiędzy stronami, zlikwiduje także stan niepewności istniejący pomiędzy nimi (wobec przekonania strony powodowej o nieistnieniu łączącego ich z pozwanym bankiem stosunku prawnego), pozwoli na sprecyzowanie dalszych roszczeń – nie tylko powódce, ale i pozwanemu. Tak rozumiany interes prawny w sprawie występuje, w związku z czym roszczenie powódki podlega merytorycznemu rozpoznaniu.

Przechodząc zatem w dalszej kolejności do oceny ważności zawartej przez strony umowy przez pryzmat przepisów ustawy o przeciwdziałaniu nieuczciwym praktykom rynkowym (dalej jako: „Ustawa”) należy odnieść się do treści art. 12 ust. 1 pkt 4 Ustawy. Zgodnie z tym przepisem w razie dokonania nieuczciwej praktyki rynkowej konsument, którego interes został zagrożony lub naruszony, może żądać naprawienia wyrządzonej szkody na zasadach ogólnych, w szczególności żądania unieważnienia umowy z obowiązkiem wzajemnego zwrotu świadczeń oraz zwrotu przez przedsiębiorcę kosztów związanych z nabyciem produktu. W ocenie Sądu przepis ten nie stanowi jednak sam w sobie podstawy prawnej nieważności umowy w przypadku stwierdzenia nieuczciwej praktyki rynkowej ( por. wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 5 listopada 2019 r., VI ACa 542/19). Podstawa taka wynika natomiast z art. 58 k.c., zgodnie z którym czynność prawna sprzeczna z ustawą albo mająca na celu obejście ustawy jest nieważna, chyba że właściwy przepis przewiduje inny skutek, w szczególności ten, iż na miejsce nieważnych postanowień czynności prawnej wchodzą odpowiednie przepisy ustawy (§ 1). Nieważna jest także czynność prawna sprzeczna z zasadami współżycia społecznego (art. 58 § 2) przy czym jeżeli nieważnością jest dotknięta tylko część czynności prawnej, czynność pozostaje w mocy co do pozostałych części, chyba że z okoliczności wynika, iż bez postanowień dotkniętych nieważnością czynność nie zostałaby dokonana (art. 58 § 3).

Zgodnie z art. 4 ust. 1 Ustawy praktyka rynkowa stosowana przez przedsiębiorców wobec konsumentów jest nieuczciwa, jeżeli jest sprzeczna z dobrymi obyczajami i w istotny sposób zniekształca lub może zniekształcić zachowanie rynkowe przeciętnego konsumenta przed zawarciem umowy dotyczącej produktu, w trakcie jej zawierania lub po jej zawarciu. Za nieuczciwą praktykę rynkową uznaje się w szczególności praktykę rynkową wprowadzającą w błąd oraz agresywną praktykę rynkową, a także stosowanie sprzecznego z prawem kodeksu dobrych praktyk (ust. 2). Nie ulega wątpliwości, że pozwany jest przedsiębiorcą w rozumieniu art. 2 pkt 1 Ustawy. Między stronami nie było także w trakcie procesu sporu co do tego, czy powódka zawierając umowę z pozwanym występowała jako konsument. Na podstawie zgormadzonego w toku postępowania materiału dowodowego nie można uznać, że powódka kredyt zaciągnęła w bezpośrednim związku z jakąkolwiek działalnością gospodarczą czy zawodową, a takiego właśnie związku z czynnością prawną wymaga ustawa. Zgodnie bowiem z art. 22 ¹ k.c. za konsumenta uważa się osobę fizyczną dokonującą z przedsiębiorcą czynności prawnej niezwiązanej bezpośrednio z jej działalnością gospodarczą lub zawodową. Cel kredytu określony w umowie dotyczył zakupu nieruchomości, w której powódka zamieszkuje do dzisiaj. Wreszcie, przez cały proces zawierania umowy powódka traktowana była przez bank jako konsument.

Mając na uwadze powyższe czynność prawną dokonaną wskutek nieuczciwej praktyki rynkowej, która narusza dobre obyczaje (art. 4 ust. 1 Ustawy), należy postrzegać jako sprzeczną z zasadami współżycia społecznego – i z tego powodu nieważną. Każda taka czynność musi być jednakże oceniania w stosunku do konkretnego przypadku w kontekście zarzucanej nieuczciwej praktyki rynkowej. Dlatego konieczne jest ustalenie, czy pozwany dopuścił się czynu nieuczciwej praktyki rynkowej przed zawarciem umowy, oraz czy w następstwie jego dokonania doszło do jej zawarcia. Przez praktykę rynkową na gruncie Ustawy należy rozumieć działanie lub zaniechanie przedsiębiorcy, sposób postępowania, oświadczenie lub informację handlową, w szczególności reklamę i marketing, bezpośrednio związane z promocją lub nabyciem produktu przez konsumenta (art. 2 pkt 4). Dobre obyczaje to przede wszystkim przestrzeganie zasad lojalnego zachowania przedsiębiorcy względem konsumenta. Należy zaliczyć do nich staranność i uczciwość zawodową oraz dobrą wiarę.

Należy zauważyć, że w dniu zawarcia przez strony spornej umowy zakres informacji handlowej, która powinna zostać przekazana konsumentowi nie był ustawowo uregulowany. Zgodnie z art. 5 ust. 1 Ustawy praktykę rynkową uznaje się za działanie wprowadzające w błąd, jeżeli działanie to w jakikolwiek sposób powoduje lub może powodować podjęcie przez przeciętnego konsumenta decyzji dotyczącej umowy, której inaczej by nie podjął. Natomiast zgodnie z art. 6 ust. 1 praktykę rynkową uznaje się za zaniechanie wprowadzające w błąd, jeżeli pomija istotne informacje potrzebne przeciętnemu konsumentowi do podjęcia decyzji dotyczącej umowy i tym samym powoduje lub może powodować podjęcie przez przeciętnego konsumenta decyzji dotyczącej umowy, której inaczej by nie podjął. Powódka zarzuciła pozwanemu, że ten nie przedstawił jej rzetelnej informacji o ryzyku związanym z zaoferowanym produktem. Jednakże, po przeprowadzeniu postępowania dowodowego, zwłaszcza po przesłuchaniu powódki oraz świadka E. K., Sąd doszedł do wniosku, że powódka była informowana zarówno o wahaniach kursowych jak i ryzyku związanym z zaciągnięciem kredytu indeksowanego do obcej waluty. Powódka przyznała, że doradca finansowy przedstawił jej kilka ofert kredytów – zarówno złotowych jak i indeksowanych. Przyznała także, że została informowana o wahaniach kursu franka oraz przedstawiano jej symulacje. Niezależnie od powyższego, zdaniem Sądu ewentualne zastrzeżenia co do stosowania nieuczciwej praktyki rynkowej w zakresie przekazanych powódce informacji powódka kierować powinna co doradcy finansowego, który pośredniczył przy zawieraniu umowy, a nie w stosunku do pozwanego. Sąd nie znalazł zatem podstaw do unieważnienia umowy w związku z podaną przez powódkę podstawą prawną i w tym zakresie powództwo oddalił.

Powódka przed wytoczeniem powództwa złożyła pozwanemu oświadczenie o uchyleniu się od skutków prawnych oświadczenia woli zawarcia umowy kredytu, zarzucając pozwanemu wprowadzenie powódki w błąd. Oświadczenie to zostało doręczone pozwanemu w dniu 29 czerwca 2018 r. W ocenie Sądu oświadczenie to nie było jednak skuteczne. Zgodnie z art. 84 § 1 i 2 k.c. w razie błędu co do treści czynności prawnej można uchylić się od skutków prawnych swego oświadczenia woli. Jeżeli jednak oświadczenie woli było złożone innej osobie, uchylenie się od jego skutków prawnych dopuszczalne jest tylko wtedy, gdy błąd został wywołany przez tę osobę, chociażby bez jej winy, albo gdy wiedziała ona o błędzie lub mogła z łatwością błąd zauważyć; ograniczenie to nie dotyczy czynności prawnej nieodpłatnej. Można powoływać się tylko na błąd uzasadniający przypuszczenie, że gdyby składający oświadczenie woli nie działał pod wpływem błędu i oceniał sprawę rozsądnie, nie złożyłby oświadczenia tej treści (błąd istotny).

W orzecznictwie przyjmuje się, że błędem jest niezgodne z rzeczywistością wyobrażenie o czynności, przy czym niezgodność może dotyczyć zarówno faktów, jak i prawa. Błąd polega zatem na różnicy między wolą a jej wyrazem (oświadczeniem), wywołanym mylnym oświadczeniem o treści czynności prawnej. Możliwość powołania się na błąd jest jednak wyłączona, jeżeli był on wywołany lekkomyślnością osoby składające oświadczenie woli, polegającą na niedołożeniu należytej staranności w celu zbadania okoliczności faktycznych ( por. wyrok SN z 29.11.2012 r., II CSK 171/12).

Powódka powoływała się na wywołany przez pozwanego błąd co do całkowitego kosztu kredytu, rzeczywistej rocznej stopy oprocentowania oraz wysokości dodatkowego wynagrodzenia wynikającego ze spreadu. W zawartej przez strony umowie kredytu wskazano w § 1 ust. 7, że całkowity koszt kredytu na dzień sporządzenia umowy wynosi 213.820 zł i że kwota ta nie uwzględnia ryzyka kursowego oraz że ostateczna wysokość całkowitego kosztu kredytu uzależniona jest od zmian poziomu oprocentowania kredytu w całym okresie kredytowania. Natomiast w § 1 ust. 8 umowy wskazano, że rzeczywista roczna stopa oprocentowani wynosi 4,34%. Ostateczna wysokość rzeczywistej rocznej stopy oprocentowania uzależniona jest od zmian poziomu oprocentowania kredytu w całym okresie kredytowania. Z powyższego wynika, że umowie zawarto postanowienia odnoszące się do kwestionowanych czynników. Wskazano przy tym jednoznacznie, że ich ostateczna wysokość uzależniona jest od zmian oprocentowania. Jak wynika z wyliczeń przedstawionych przez powódkę koszt kredytu nie uwzględnia tzw. spreadu możliwego do ustalenia na dzień zawarcia umowy w oparciu o obowiązujące wówczas kursy. Fakt ten nie oznaczał jednak, że powódka mogła się uchylić od przedmiotowej umowy kredytu. Należy zauważyć bowiem, że nie było możliwe podanie pełnych kosztów kredytu uwzględniających spread. Powódka nie twierdziła, że dokładniej badała kwestię kosztów kredytu przed zawarciem umowy lub krótko po tej dacie (a koszt został wskazany dopiero w umowie kredytowej). Na etapie zawarcia umowy powódka rozważała wybór kredytu złotowego lub w walucie pod katem możliwości uzyskania kredytu w określonej wysokości, a zważywszy na niższą stopę procentową ten drugi kredyt (przy założeniu stałości kursu) nawet i dziś jest korzystniejszy pod kątem kosztów. Ten parametr mógłby być teoretycznie istotny, gdyby powódka wybrała ofertę kredytu w CHF pozwanego banku po uprzednich porównaniach z kosztami kredytu w CHF w innych bankach. Ponadto, zgodnie z art. 88 § 1 k.c. termin na uchylenie się od skutków prawnych oświadczenia woli mija z upływem roku od dnia, w którym strona dowiedziała się o błędzie. Powódka oświadczenie złożyła pozwanemu po niemal 10 latach od zawarcia umowy. Powódka nie wykazała, kiedy powzięła wiadomość o rzekomym wprowadzeniu jej w błąd. Z tych względów Sąd uznał, że oświadczenie złożone przez powódkę nie odniosło skutków.

Należało jednak zgodzić się z powódką, że wskazywane przez nią postanowienia umowne są klauzulami abuzywnymi w rozumieniu art. 385 ^{( 1)} k.c. Po przeanalizowaniu treści umowy zawartej przez strony Sąd doszedł do przekonania, że umowa ta jest przykładem „klasycznej” w tamtym okresie umowy kredytu indeksowanego do CFH. Zgodnie z założeniami takiej umowy kwota kredytu została wyrażona w złotych polskich, kredyt został wypłacony także w złotych polskich, natomiast zadłużenie kredytobiorcy względem banku zostało przeliczone na walutę obcą, na podstawie Tabeli kursowej uwzględniającej kurs kupna waluty obcej. Spłata poszczególnych rat następowała w złotych polskich, stanowiąc równowartość kwoty w CHF wskazanej w harmonogramie również ustalonej na podstawie Tabeli kursowej uwzględniającej kurs sprzedaży waluty obcej na dzień wymagalności każdej z poszczególnych rat. Taka konstrukcja kredytu bankowego co do zasady nie sprzeciwia się zapisom regulacji zawartej w art. 69 Prawa bankowego, stanowiąc jej możliwy wariant. Konstrukcja umowy kredytu indeksowanego do waluty obcej nie narusza innych przepisów ustawowych o charakterze bezwzględnie obowiązujących, nie zmierza do obejścia prawa. Powyższe wynika jednoznacznie z aktualnej linii orzeczniczej ( wyrok Sądu Najwyższego z 25.03.2011 r., IV CSK 377/10, wyrok Sądu Najwyższego z 14.07.2017 r., II CSK 803/16, wyrok Sądu Najwyższego z 22.01.2016 r., I CSK 1049/14). Umowa zawarta przez strony zdaniem Sądu czyni zadość wszystkim wymaganiom podanym w art. 69 Prawa bankowego i art. 358 ^{( 1)} § 2 k.c. W szczególności w przypadku umowy zawartej przez strony doszło do wydania sumy kredytu kredytobiorcy i zwrotu wykorzystanej sumy kredytu z reguły w ratach kredytowych. Kredytobiorca zwraca kredytodawcy wykorzystaną sumę kredytu, przy czym w związku z kursem waluty obcej suma ta może być wyższa odpowiednio do relacji do waluty obcej, gdyż suma wykorzystana w dniu wykonywania umowy kredytu hipotecznego może mieć inną wartość rynkową w wyniku indeksacji walutowej. Innymi słowy, kredytobiorca może być zobowiązany do zwrotu bankowi sumy pierwotnie wykorzystanego kredytu, ale taka wykorzystana suma – w całości lub części – może mieć inną (wyższą) wartość rynkową w okresie spłaty kredytu ( zob. wyrok Sądu Najwyższego z 22.01.2016 r., I CSK 1049/14). Indeksacja do CHF była jedynie dodatkowym postanowieniem umownym, które nie zmieniało ogólnego charakteru kredytu. Mechanizm indeksacji związany jest ze sposobem określenia wysokości zobowiązań stron i nie prowadzi do braku określenia tych zobowiązań. Jednakże, pomimo iż należy przyjąć, że indeksacja kredytu jest przez prawo dozwolona, dalszej ocenie należało poddać sposób wprowadzenia tego mechanizmu do umowy.

Zgodnie z treścią art. 385 ¹ k.c.: postanowienia umowy zawieranej z konsumentem nieuzgodnione indywidualnie nie wiążą go, jeżeli kształtują jego prawa i obowiązki sprzecznie z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy (niedozwolone postanowienia umowne). Nie dotyczy to postanowień określających główne postanowienia umowne – w tym cenę czy wynagrodzenia, jeżeli zostały sformułowane jednoznacznie. Rzeczą Sądu było zatem ustalenie, czy zrealizowały się wszystkie przesłanki pozytywne (1. status konsumenta po stronie powoda, 2. kwestionowane postanowienia umowne kształtują prawa i obowiązki konsumenta sprzecznie z dobrymi obyczajami i 3. naruszają rażąco jego interesy) oraz czy nie wystąpiły żadne przesłanki negatywne (1. postanowienia te zostały indywidualnie przez strony uzgodnione, 2. dotyczą głównych świadczeń stron) uniemożliwiające zastosowanie tego przepisu.

We wcześniejszej części niniejszego uzasadnienia Sąd odniósł się już do pierwszej z przesłanek, tj. statusu konsumenta, uznając, że powódka w takiej właśnie roli występowała zawierając sporną umowę kredytu.

W dalszych rozważaniach należy zatem przejść do kwestii zgodności kwestionowanych przez powódkę postanowień umownych z dobrymi obyczajami i jednocześnie ocenić, czy stanowią one rażące naruszenie interesów powódki. Oceny w tym zakresie należy dokonywać na datę zawarcia umowy. Powyższe wynika wprost z brzmienia art. 385 ² k.c. Nie ma tu znaczenia sposób wykonywania umowy, w tym ewentualnie korzyści jakie mógł osiągnąć konsument. Bez znaczenia dla powyższego pozostają kwestie dotyczące charakterystyki kursu walutowego, czynniki wpływające na ów kurs, metody wyznaczania kursu i inne powiązane z powyższym zagadnienia, które podnoszone były przez pozwany bank.

Klauzula generalna dobrych obyczajów jest odwołaniem do zakazu prowadzenia działań wykorzystujących niewiedzę, brak doświadczenia drugiej strony, naruszanie zasady równorzędności stron. Rażące naruszenie interesów konsumenta oznacza nieusprawiedliwioną dysproporcję na niekorzyść konsumenta wynikającą z umowy, skutkującą niekorzystnym ukształtowaniem jego sytuacji ekonomicznej oraz jego nierzetelne traktowanie ( por. wyrok Sądu Najwyższego z 3.02.2006 r. I CK 297/05). Klauzula ta wprowadza możliwość dokonania oceny treści czynności prawnej w świetle norm pozaprawnych, tj. norm moralnych i obyczajowych, znajdujących uznanie w określonej sferze działań. Ważna jest w tym kontekście przesłanka wymogu zrozumiałości i jednoznaczności (transparentności) postanowień umowy, wynikająca z art. 385 § 2 k.c. i art. 385 ¹ § 1 zd. 2 k.c. (a także art. 5 dyrektywy 93/13). Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej jasno w tej mierze podał, że podpisując umowę kredytu w walucie obcej kredytobiorca musi zostać poinformowany o tym, że ponosi ryzyko kursowe, co może mieć znaczenie w przypadku dewaluacji waluty, w której otrzymuje wynagrodzenie. Bank powinien przedstawić ewentualne wahania kursów walut wymiany i ryzyko wiążące się z zaciągnięciem kredytu w walucie obcej, zwłaszcza gdy kredytobiorca nie uzyskuje dochodów w tej walucie ( zob. wyrok z 20.09.2017 r., C-186/16). TSUE wskazywał także, że umowa powinna wskazywać jednoznacznie powody i specyfikę przeliczania waluty, tak by konsument mógł przewidzieć na podstawie transparentnych i zrozumiałych kryteriów wynikające dla niego z tego fakty ekonomiczne ( zob. wyrok TSUE z 30.04.2014 r., C-26/13). Z tego też powodu, ważna jest wiedza konsumenta o sposobie ustalania przez bank kursu wymiany walut na potrzeby spłaty kredytu i wyliczania wysokości należności pozostałej do spłaty, a więc sposób konstruowania tabel kursowych. Nie mają znaczenia w tym kontekście oświadczenia składane przez powódkę przed zawarciem umowy (których treść została we wzorze określona przez pozwanego), z których treści wynika, że został pouczony o ryzyku kursowym i godzi się na nie. Zdaniem Sądu, w takich okolicznościach, brak było możliwości ustalenia przez powódkę, jaki jest konkretnie sens złożonego oświadczenia. Nie istniały żadne przesłanki mogące przybliżyć konsumentowi właściwe znaczenie złożonych oświadczeń. W tym miejscu ponownie należy powołać się na orzecznictwo TSUE, który wyraził podzielany przez Sąd pogląd, że gdy instytucja finansowa udziela kredytu denominowanego w walucie obcej, musi zapewnić kredytobiorcy informacje wystarczające do podjęcia przez niego świadomych i rozważnych decyzji ( zob. wyrok z dnia 20.09.2017 r., C – 186/16).

Z kolei rażące naruszenie interesów konsumenta oznacza nieusprawiedliwioną dysproporcję praw i obowiązków wynikających z umowy na jego niekorzyść, skutkującą niekorzystnym ukształtowaniem jego sytuacji ekonomicznej oraz nierzetelnym traktowaniem ( por. wyrok Sądu Najwyższego z 27.11.2019 r., II CSK 483/18). Rażące naruszenie interesów konsumenta będzie miało miejsce, jeżeli postanowienia umowy poważnie i znacząco odbiegają od sprawiedliwego wyważenia praw i obowiązków stron, wprowadzając nieusprawiedliwioną dysproporcję praw i obowiązków na niekorzyść konsumenta. Nie należy jednak ograniczać powyższego do interesów ekonomicznych konsumenta, ale też należy mieć na względzie zdrowie konsumenta, zbędnie tracony czas, dezorganizację toku życia, doznanie przykrości, zawodu, wprowadzenie w błąd, nierzetelność traktowania ( zob. Cz. Żuławska w: Komentarz do Kodeksu cywilnego red. G. Bieniek, Księga trzecia. Zobowiązania, Warszawa 2003, s. 137 i M. Bednarek w: System Prawa Prywatnego Tom 5 Prawo zobowiązań – część ogólna, Warszawa 2013, s. 767). Za sprzeczne z istotą stosunków umownych, a tym samym niepodlegające ochronie prawnej, należy uznać zapisy umowy, w której strona ekonomicznie silniejsza (kredytodawca) byłby upoważniony do jednostronnego określenia kursu tej waluty, która została określona jako właściwa dla oznaczenia wysokości rat obciążających kredytobiorcę. Zamieszczenie takiej klauzuli w umowie nie może być uznane za działanie pozostające w granicach swobody umów z art. 353 ¹ k.c., lecz za rażące przekroczenie tej granicy. Przy ocenie ważności takiej umowy, możliwej do przeprowadzenia już w dniu jej podpisania, oraz w późniejszym okresie, nie może więc mieć istotnego znaczenia to, w jaki sposób wskazana strona, w tym bank, korzysta z tego rodzaju klauzuli, zwykle zresztą reagując na konkretne uwarunkowania rynkowe oraz konkurencyjne. W prawnym znaczeniu nie może bowiem w ogóle dojść do wykonania nieważnej umowy, nawet jeżeli żadna ze stron nie powoływałaby się na wadę prawną tego rodzaju ( tak wyrok SA w Warszawie z 23.10.2019 r., V CA 567/2018).

Postanowienie umowy odnoszące się do indeksacji kredytu nie zostały także przez strony indywidualnie uzgodnione. Nieuzgodnione indywidualnie są te postanowienie na których treść konsument nie miał rzeczywistego wpływu. Zważyć więc należy na to, czy określone postanowienia były czy też nie - indywidualnie uzgodnione, zależnie od tego jak faktycznie przebiegał proces zawierania umowy. Ciężar wykazania indywidualnych uzgodnień spoczywa przede wszystkim na tym, kto się na fakt taki powołuje – czyli na przedsiębiorcy (banku). Należy także podkreślić znaczenie domniemania stanowiącego dodatkowe dla konsumenta ułatwienie w tym zakresie, czyli domniemanie w myśl którego nie są indywidualnie uzgodnione te postanowienia, które zostały przyjęte z wzorca, zaproponowanego przez kontrahenta. Pozwany musi więc wykazać, że zaakceptowanie klauzuli nastąpiło po rzetelnych i wyrównanych negocjacjach. Z przesłuchania powódki i dokumentów zgromadzonych w toku postępowania wynika, że umowa kredytu została zawarta według standardowego wzorca banku i jej postanowienia odnoszące się do indeksacji kredytu nie były przedmiotem negocjacji, a pozwany nie dowiódł twierdzeń przeciwnych. Niewystarczające dla stwierdzenia indywidualnych uzgodnień jest fakt, że powódka sama zawnioskowała o kredyt indeksowany do waluty obcej. Nie przesądza to bowiem o indywidualnym uzgodnieniu innych warunków umowy, w szczególności odnoszących się do indeksacji. Sąd nie miał zatem wątpliwości, że sporne postanowienia umowy zostały przejęte ze wzorca bez wpływu konsumenta na ich treść.

Sąd w składzie rozpoznającym przedmiotową sprawą podziela pogląd, że klauzule waloryzacyjne nie określają głównego świadczenia stron i tym samym mogą być poddane kontroli pod kątem abuzywności. Pojęcie głównego świadczenia należy zdaniem Sądu rozumieć wąsko, odnosząc je do elementów przedmiotowo istotnych umowy. Sąd podziela w tym zakresie pogląd Sądu Najwyższego wyrażony w wyroku z 8 czerwca 2004 r., I CK 635/03. Rozpatrując kwestię głównych świadczeń stron w oparciu o treść art. 69 ust. 1 Prawa bankowego, wskazującego na essentialia negotii umowy kredytu – świadczeniem głównym banku jest udostępnienie kredytobiorcy oznaczonej kwoty pieniężnej, zaś świadczeniem głównym kredytobiorcy jest zwrot otrzymanych środków pieniężnych oraz uiszczenie opłat z tytułu oprocentowania i z tytułu prowizji. Klauzule indeksacyjne są postanowieniami pobocznymi i wprowadzają zatem jedynie sposób przeliczenia świadczeń głównych stron w stosunku do waluty obcej. Głównymi świadczeniami stron będą tylko takie elementy konstrukcyjne umowy, bez uzgodnienia których nie doszłoby do jej zawarcia. Za Sądem Najwyższym należy w tymi miejscu powtórzyć, że: „Umowna klauzula waloryzacyjna nie jest objęta wyłączeniem zawartym w art. 385 ¹ § 1 zdanie drugie k.c. Klauzula taka nie określa bowiem bezpośrednio świadczenia głównego, a wprowadza jedynie umowny reżim jego podwyższenia (...)” ( zob. wyrok Sądu Najwyższego z 22 stycznia 2016 r., I CSK 1049/14, wyrok Sądu Najwyższego z 29 października 2019 r., IV CSK 309/18).

Powódka zarzucała abuzywność następującym postanowieniom:

a)  § 1 ust. 1 zd. 1 umowy: „Bank udziela Kredytobiorcy kredytu (…) indeksowanego kursem CHF”,

b)  § 9 ust. 2 umowy: „W dniu wypłaty kredytu lub każdej transzy kredytu kwota wypłaconych środków będzie przeliczona do CHF według kursu kupna walut określonego w Tabeli kursów – obowiązującego w dniu uruchomienia środków”,

c)  § 10 ust. 2 umowy: „Wysokość zobowiązania będzie ustalana jako równowartość wymaganej spłaty wyrażonej w CHF – po jej przeliczeniu według kursu sprzedaży walut określonego w „Bankowej tabeli kursów walut dla kredytów dewizowych oraz indeksowanych kursem walut obcych” do CHF obowiązującego w dniu spłaty”,

d)  § 14 ust. 3 umowy: „Jeżeli Kredytobiorca, mimo upływu okresu wypowiedzenia, nie ureguluje należności, Bank w następnym dniu po upływie terminu wypowiedzenia, dokonuje przewalutowania całego wymagalnego zadłużenia na PLN, z zastosowaniem aktualnego kursu sprzedaży dewiz, określonego przez Bank w Tabeli kursów”,

e)  § 19 ust. 3 umowy: „Ochrona ubezpieczeniowa kontynuowana jest w dalszych latach trwania umowy ubezpieczeniowej, jeżeli przed upływem okresu ubezpieczenia Kredytobiorca nie złoży pisemnego oświadczenia o rezygnacji z ochrony ubezpieczeniowej” oraz § 19 ust. 6 umowy: „Kredytobiorca wyraża zgodę, aby wszystkie koszty i opłaty związane z Programem (...) w trakcie uczestnictwa w Programie, były doliczane do kwoty kredytu w trybie podwyższenia bieżącego salda kredytowego, a w przypadku ubezpieczenia nieruchomości od ognia i innych zdarzeń losowych do raty spłaty”,

f)  § 8 Aneksu nr 1: „Opłata za sporządzenie aneksu, w wysokości 1,65% kwoty kredytu pozostałej do spłaty na dzień wejścia w życie aneksu, zostanie pobrana w trybie podwyższenia salda kredytu. Wysokość opłaty zostanie wyliczona w PLN, według kursu sprzedaży dewiz CHF do złotego podanego w „Bankowej Tabeli kursów walut dla kredytów dewizowych oraz indeksowanych kursem walut” obowiązującej w dniu wejścia w życie aneksu, a następnie doliczona do bieżącego salda kredytu poprzez jej przeliczenie na CHF wg kursu kupna dewiz CHF do złotego podanego w „Bankowej Tabeli kursów walut dla kredytów dewizowych oraz indeksowanych kursem walut”, obowiązujących w dniu wejścia w życie aneksu”.

W ocenie Sądu, w okolicznościach przedmiotowej sprawy wystąpiły przesłanki do uznania postanowień przewidujących indeksację kredytu za postanowienia niedozwolone (tj. § 9 ust. 2 umowy oraz § 10 ust. 3 umowy). Postanowienia odnoszące się do indeksacji z jednej strony różnicują wysokość kursu przyjętego dla przeliczeń kwoty kredytu z PLN na CHF, a następnie przeliczeń wysokości wymaganej spłaty z CHF na PLN, a z drugiej strony pozwalają kredytodawcy na swobodne ustalenie wysokości każdego z tych kursów.

Przedmiotem umowy stron ani tym bardziej wola konsumenta, nie było prowadzenie przez bank działalności kantorowej (dokonywania wymiany walut). Z tej przyczyny zróżnicowanie przyjętego do przeliczeń kursu waluty obcej na kurs kupna i kurs sprzedaży nie znajduje żadnego uzasadnienia. W chwili wypłaty kredytu wysokość wyrażonego w złotych polskich zobowiązania kredytobiorcy jest, w wyniku zastosowania dla jej ustalenia kursu banku, wyższa niż wysokość udzielonego mu kredytu, co stanowi naruszenie interesów konsumenta. Wykorzystanie przez bank swojej przewagi kontraktowej dla wprowadzenia do umowy rozwiązań korzystnych wyłącznie dla kredytodawcy, w nieuzasadniony sposób zwiększających wysokość świadczeń, do których zobowiązany jest kredytobiorca, uznać należy za sprzeczne z dobrymi obyczajami. Z opisanych przyczyn za niedozwolone postanowienie umowne.

Postanowienia umowne dotyczące indeksacji należało uznać za abuzywne także w zakresie w jakim wskazują, że stosowane mają być kursy walut określone w Tabeli kursowej pozwanego banku. Umowa kredytu ani Regulamin kredytu, nie określają żadnych zasad ustalania kursów, zatem przywołane klauzule umowne nie odwołują się do ustalanego w sposób obiektywny kursu CHF, do obiektywnych wskaźników, na które żadna ze stron nie miała wpływu, lecz pozwalają bankowi kształtować ten kurs w sposób dowolny, wedle swego uznania. Brak wskazania w zrozumiały sposób działania mechanizmu wymiany waluty obcej doprowadził do tego, że nie kredytobiorca mógł samodzielnie oszacować wszystkich konsekwencji ekonomicznych zawartej umowy kredytu. Przyznanie sobie przez bank w ten sposób prawa do jednostronnego regulowania wysokości rat kredytu indeksowanego kursem CHF poprzez wyznaczanie w tabelach kursowych kursu kupna oraz sprzedaży franka szwajcarskiego oraz wysokości tzw. spreadu walutowego (różnicy między kursem sprzedaży i zakupu waluty obcej), przy pozbawieniu kredytobiorcy jakiegokolwiek wpływu na to, bez wątpienia w sposób rażący narusza interesy konsumenta i jest sprzeczne z dobrymi obyczajami. W umowie nie przewidziano żadnych instrumentów obrony czy choćby kontroli przez konsumenta decyzji banku w zakresie wyznaczanego kursu CHF. Bank hipotetycznie może wybrać dowolne kryteria ustalania kursów, niekoniecznie związane z aktualnym kursem ukształtowanym przez rynek międzybankowy oraz ma możliwość uzyskania korzyści finansowych stanowiących dla kredytobiorcy dodatkowe koszty kredytu, których oszacowanie nie jest możliwe ze względu na brak oparcia zasad ustalania kursów wymiany o obiektywne i przejrzyste kryteria.

Podsumowując powyższe rozważania, zdaniem Sądu, w realiach niniejszej sprawy doszło w istocie do nierzetelnego traktowania powódki a także do zawarcia umowy, co do której nie mogła ona w istocie wiedzieć, że dojdzie do niekorzystnego ukształtowania jej praw i obowiązków w przyszłości. Wskazany wyżej sposób sformułowania postanowień umownych przewidujących indeksację nie zezwalał na dokonanie faktycznej analizy sytuacji finansowej, możliwości jej kształtowania się na przestrzeni lat jej trwania. Nadto sam mechanizm ustalania kursów waluty, który pozostawia w tym zakresie bankowi swobodę, jest w oczywisty sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami i rażąco narusza interesy konsumenta. Reasumując, klauzula, która nie zawiera jednoznacznej treści, a przez to pozwala bankowi na pełną swobodę decyzyjną - jest klauzulą niedozwoloną w rozumieniu art. 385 ¹ § 1 k.c. Taki też charakter mają postanowienia umowy, wskazane w treści pozwu jako niedozwolone postanowienia umowne.

Konsekwencją stwierdzenia, że kwestionowane przez powódkę postanowienia stanowią klauzule niedozwolone jest mająca zastosowanie ex lege sankcja bezskuteczności abuzywnego postanowienia, połączona z przewidzianą w art. 385 ¹ § 2 k.c. zasadą związania stron umową w pozostałym zakresie. Nadto, art. 6 ust. 1 Dyrektywy Rady 93/13/EWG z 5 kwietnia 1993 r. w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich (DZ.U.UE.L z 1993 r., Nr 95 str. 29 ze zm.) należy tak interpretować że warunek umowny uznany za nieuczciwy należy co do zasady uznać za nigdy nieistniejący, tak by nie wywoływał on skutku wobec konsumenta. W konsekwencji sądowe stwierdzenie nieuczciwego warunku powinno mieć z reguły skutek w postaci przywrócenia sytuacji prawnej i faktycznej konsumenta, w jakiej znajdowałby się on w braku tego warunku. Powódka w jednym z żądań pozwu domagała się ustalenia, wskazywanych przez siebie postanowień umownych za bezskuteczne wobec niej. Z tych też powodów Sąd w punkcie 1 sentencji wyroku orzekł, że § 9 ust. 2 umowy oraz § 10 ust. 3 umowy są bezskuteczne wobec powódki M. C..

Zdaniem Sądu nie mają jednak charakteru abuzywnego kwestionowane przez powódkę postanowienia umowne zawarte w § 1 ust. 1, § 14 ust. 3 oraz § 19 ust. 3 i 6 umowy kredytu. Jak już wcześniej zaakcentowano, indeksacja sama w sobie nie jest zakazana przez prawo. Zarówno doktryna jak i powołane już orzecznictwo dopuszczają możliwość stosowania indeksacji w umowach kredytowych poprzez odnoszenie ich do miernika wartości jakim jest inna waluta. Dlatego też nie było podstaw by uznać, że klauzula w brzmieniu: „Bank udziela Kredytobiorcy kredytu (…) indeksowanego kursem CHF” jest abuzywna. Odnośnie zaś do pozostałych postanowień to zdaniem Sądu określone w art. 19 ust. 3 i 6 postanowienia miały zastosowanie jedynie w sytuacji dobrowolnego dołączenia kredytobiorcy do programu ubezpieczeniowego.

W punkcie 2 sentencji wyroku Sąd orzekł o bezskuteczności wobec powódki § 8 Aneksu nr 1 zawartego przez strony. Pozwany umożliwił powódce spłatę kredytu z zastosowaniem w miejsce tabel kursowych kursu sprzedaży publikowanego przez Narodowy Bank Polski. Taka możliwość wynikała z Rekomendacji S wydanej przez Komisję Nadzoru Finansowego. W ocenie Sądu postanowienie, zgodnie z którym powódka musiała zapłacić za sporządzenie tego aneksu jest nieuczciwym postanowieniem umownym ze względu na znaczną wysokość tej opłaty (2.509,32 CHF).

Razem z żądaniem ustalenia bezskuteczności określonych postanowień umownych powódka domagała się zapłaty kwoty 84.695,01 zł odpowiadającej nadpłaconym przez powódkę na rzecz banku należności wskutek stosowania mechanizmu indeksacji, jako zwrot świadczenia nienależnego. Zgodnie z art. 405 k.c. kto bez podstawy prawnej uzyskał korzyść majątkową kosztem innej osoby, obowiązany jest do wydania korzyści w naturze, a gdyby to nie było możliwe, do zwrotu jej wartości. Z treści tego przepisu wynika, że zobowiązanie z tytułu bezpodstawnego wzbogacenia powstaje przy zaistnieniu trzech przesłanek: 1. korzyść musi być uzyskana bez podstawy prawnej (co ma miejsce, gdy u jej podstaw nie leży ani czynność prawna, ani przepis ustawy, ani orzeczenie sądu lub decyzja administracyjna), 2. musi mieć wartość majątkową, możliwą do określenia w pieniądzu, 3. musi być uzyskana kosztem innej osoby (co oznacza istnienie powiązania pomiędzy wzbogaceniem po jednej stronie, a zubożeniem po drugiej stronie). Szczególnym rodzajem bezpodstawnego wzbogacenia jest tzw. świadczenie nienależne, o którym mowa w art. 410 k.c. Świadczenie jest nienależne w sytuacjach określonych w art. 410 § 2 k.c., w tym również w przypadku, gdy czynność prawna zobowiązująca do świadczenia była nieważna i nie stała się ważna po spełnieniu świadczenia.

W konsekwencji uznania, że sporna umowa w zakresie mechanizmu indeksacji nie wiąże stron bank pobrał część należności od powódki bez podstawy prawnej. Tym samym przysługuje powódce prawo do żądania ich zwrotu w oparciu o art. 405 w zw. z art. 410 § 1 i 2 k.c. To, że czynność prawna nieważna nie wywołuje skutków prawnych właściwych dla danego typu czynności nie oznacza że z zachowaniem stron, które zostało ocenione jako nieważna czynność prawna, nie mogą wiązać się żadne skutki prawne. To zachowanie może bowiem być elementem bardziej złożonego stanu faktycznego, opisanego w hipotezie jakiejś normy prawnej, polegającej np. na spełnieniu nienależnego świadczenia (art. 410 § 1 k.c.). Jak już powyżej zaznaczono, świadczenie jest nienależne jeżeli ten, kto je spełnił nie był w ogóle zobowiązany lub nie był zobowiązany względem osoby której świadczył, albo jeżeli podstawa prawna świadczenia odpadła lub też czynność prawna zobowiązująca do świadczenia była nieważna i nie stała się ważna po spełnieniu świadczenia. Zobowiązanym do zwrotu nienależnego świadczenia może być tylko jego bezpośredni odbiorca, zaś uprawnionym tylko spełniający to świadczenie. Biegły sądowy w toku postępowania na zlecenie Sądu obliczył wysokość nadpłaty w okresie objętym żądaniem pozwu na 85.095,15 zł. Roszczenie powódki zasługiwało zatem na uwzględnienie w całości, tj. w wysokości 84.695,01 zł, o czym Sąd orzekł w punkcie 3 sentencji wyroku.

O odsetkach sąd orzekł, przyjmując na podstawie art. 455 k.c., iż termin wymagalności roszczenia nastąpił z upływem terminu 7 dniu wskazanego w wezwaniu do zapłaty, które powódka wystosowała do pozwanego. Zostało ono doręczone w dniu 29 czerwca 2018 r. zatem termin zakreślony przez wierzyciela upłynął z dniem 6 lipca 2018 r. W związku z tym od dnia następnego należały się powódce odsetki.

Niezasadny okazał się zarzut przedawnienia dochodzonego roszczenia. Strona powodowa nie dochodzi bowiem ani roszczenia z umowy rachunku bankowego ani roszczenia okresowego, a roszczenia o zwrot nienależnego świadczenia, które przedawnia się w ogólnym terminie dziesięcioletnim - zgodnie z brzmieniem ustawy w dniu zawarcia przez strony umowy ( zob. np. wyrok SN z dnia 3 marca 2017 r., I CSK 318/16). Tym samym roszczenie o zwrot nienależnych kwot nie jest przedawnione.

Powództwo w pozostałym zakresie zostało oddalone z przyczyn wskazanych we wcześniejszej części niniejszego uzasadnienia, o czym Sąd orzekł w punktach 4 i 5 sentencji wyroku.

W punkcie 6 sentencji wyroku Sąd orzekł o kosztach postępowania i obciążył nimi pozwanego na podstawie art. 98 § 1 k.p.c., jako przegrywającego spór w całości. Szczegółowe rozstrzygnięcie w tej mierze Sąd na podstawie art. 108 § 1 zd. 2 k.p.c. pozostawił referendarzowi sądowemu po uprawomocnieniu się wyroku.

Mając powyższe na uwadze, orzeczono jak w sentencji wyroku.