Portal Orzeczeń Sądów Powszechnych

Sygn. akt IX U 44/17

(...)

Orzeczeniem z dnia 10 października 2016 r. (...) do Spraw Orzekania o Niepełnosprawności w S., zaliczył małoletniego M. S. do umiarkowanego stopnia niepełnosprawności okresowo do 31 października 2020 r., a jednocześnie ustalił wskazania odpowiednie do orzeczonego stopnia. Jako przyczynę niepełnosprawności Zespół wskazał zespół schorzeń o symbolu 12-C. Zespół orzekł, iż wnioskodawca nie wymaga konieczności stałej lub długotrwałej opieki lub pomocy innej osoby w związku ze znacznie ograniczoną możliwością samodzielnej egzystencji. Zespół dopuścił możliwość korzystania przez wnioskodawczynię z systemu środowiskowego wsparcia w samodzielnej egzystencji, przez co rozumie się korzystanie z usług socjalnych, opiekuńczych, terapeutycznych i rehabilitacyjnych świadczonych przez sieć instytucji pomocy społecznej, organizacje pozarządowe i inne placówki zgodnie z obowiązującymi przepisami.

Na skutek odwołania przedstawiciela wnioskodawcy w dniu 15 grudnia 2016 r. Wojewódzki Zespół do Spraw Orzekania o Stopniu Niepełnosprawności w Województwie (...) w S. uchylił zaskarżone orzeczenie w zakresie dotyczącycm dodatkowych wskazań i orzekł, że wnioskodawca nie wymaga odpowiedniego zatrudnienia, w tym w zakładzie aktywności zawodowej oraz uczestnictwa w terapii zajęciowej. W pozostałym zakresie utrzymał w mocy orzeczenie (...) do Spraw Orzekania o Stopniu Niepełnosprawności. W uzasadnieniu organ rentowy wskazał, że nie stwierdził konieczności udzielania wnioskodawcy stałej lub długotrwałej opieki innych osób w celu pełnienia ról społecznych. Organ stwierdził, że wnioskodawca nie jest w pełni zależny od otoczenia, co oznaczałoby konieczność jego pielęgnacji w zakresie higieny osobistej i karmienia lub wykonywania czynności samoobsługowych, prowadzeniu gospodarstwa domowego oraz ułatwiania kontaktów ze środowiskiem. Zespół nie stwierdził niezdolności wnioskodawcy do samodzielnej egzystencji polegającej na braku możliwości zaspokajania podstawowych potrzeb życiowych, za które uważa się samoobsługę, poruszanie się i komunikację lub całkowitej zależności od otoczenia w pełnieniu ról społecznych. Organ rentowy wskazał, że swoje orzeczenie oparł na poczynionych ustaleniach faktycznych i treści dokumentacji medycznej.

W odwołaniu od powyższego orzeczenia przedstawiciel M. S. podniósł, że nie zgadza się z decyzją organu rentowego w kwestii ustalonego stopnia niepełnosprawności. Podkreślił, że zaburzenia społeczne i sensoryczne związane z zespołem (...) czynią wnioskodawcę osobą pozbawioną możliwości samodzielnego egzystowania. B. S. opisała przy tym realia codziennego funkcjonowania M. S..

W odpowiedzi na odwołanie Wojewódzki Zespół do Spraw Orzekania o Stopniu Niepełnosprawności wniósł o jego oddalenie przywołując definicje poszczególnych stopni niepełnosprawności zawarte w aktualnie obowiązujących przepisach prawa oraz argumentację zawartą w zaskarżonym orzeczeniu.

Sąd ustalił następujący stan faktyczny:

M. S. ma 17 lat – urodził się (...) Gdy miał 5 lat zdiagnozowano u niego autyzm. Rozpoczął terapię w ośrodku dla dzieci autystycznych, w 2007 roku miał czytać, dodawać i odejmować oraz rozpoczął naukę w szkole integracyjnej. Od 2008 r. zaczął uczyć się indywidualnie. Na zajęciach wykazywał trudne zachowania – krzyczał , pluł, był nadruchliwy. Przed około dwóch laty zaczął zaczepiać innych ludzi na ulicy. Na lekcjach zachowuje się niestosownie, obnaża się. Poza tym dokonuje samookaleczeń, ucieka od rodzica będąc poza domem. Jest niesborny ruchowo.

Niesporne, a nadto orzeczenie o potrzebie kształcenia specjalnego – k. 6-8, opis funkcjonowania – k. 9-10, zaświadczenie lekarskie – k. 28-29, akta rentowe odwołującego, w szczególności: dokumentacja lekarska – k. 89, 76-86, ocena psychologiczna – k. 87-88.

M. S. cierpi na całościowe zaburzenia rozwojowe – zespół (...). Mogą występować u niego zaburzenia związane z uszkodzeniem ośrodkowego układu nerwowego. Wszystkie sfery jego funkcjonowania są zaburzone. Mechanicznie przyswaja wiadomości, ale nie umie ich wykorzystać. Jest niezdolny do nawiązywania prawidłowych relacji rówieśniczych, rodzinnych i społecznych. Nie potrafi zatroszczyć się o swoje podstawowe potrzeby, takie jak spożywanie posiłków, dbanie o higienę, ubieranie się. Nie rozpoznaje norm społecznych i nie stosuje się do nich. Nie wykształcił umiejętności radzenia sobie z problemami – w sytuacjach trudnych reaguje agresją lub autoagresją. Agresywnie żąda od otoczenia przystosowania się do jego potrzeb.

Poziom jego funkcjonowania społecznego jest nieadekwatnie niski w stosunku do wieku i skrajnie zaburzony. Jego sprawność intelektualna odpowiada sprawności dziecka w wieku pomiędzy 6 a 9 rokiem życia.

Stwarza zagrożenie dla innych osób. Wymaga stałego wsparcia, kierowania jego postępowaniem i ciągłego nadzoru. Nie jest w stanie pełnić żadnych ról społecznych i nie jest zdolny do samodzielnej egzystencji. Jest całkowicie zależny od otoczenia w zakresie prowadzenia gospodarstwa domowego, ułatwiania kontaktów ze środowiskiem, leczenia, rehabilitacji, edukacji. Powinien być kształcony jako uczeń niepełnosprawny do ukończenia 24. roku życia, a więc do 30 czerwca 2024 r.

Funkcjonowanie M. S. jest zaburzone w zakresie samoobsługi, ponieważ jest bezczynny, zajmuje się obsesyjnymi czynnościami, zbiera śmieci, dokonuje samouszkodzeń. Z powodu zaburzeń psychicznych nie ma wykształconej zdolności do przemieszczania się. Ucieka, nie dbając o bezpieczeństwo na drodze. Swoją agresją stwarza zagrożenie dla innych. Grozi podpaleniem, zabiciem, niszczy sprzęty, rzuca ostrymi przedmiotami. Nie może pozostawać bez nadzoru.

Zaburzone jest także jego komunikowanie się. Zmusza inne osoby do bezsensownego powtarzania słów i zdań. Reaguje agresją na niepomyślny dla siebie przebieg kontaktu. Nie jest zdolny do podporządkowania się wymogom leczenia.

Jego stan czyni go niepełnosprawnym w stopniu znacznym okresowo do 30 czerwca 2024 roku. Wymaga stałej opieki lub pomocy innej osoby w związku ze znacznie ograniczoną możliwością samodzielnej egzystencji.

Dowód:

- opinia biegłego psychiatry – k. 34-40;

- opinia uzupełniająca biegłej sądowej z zakresu psychiatrii – k. 57-60.

Sąd zważył, co następuje:

Orzekanie o stopniu niepełnosprawności jest regulowane przez ustawę z dnia 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych (jednolity tekst – Dz. U. z 2008 r. Nr 14, poz. 92 z późn. zm.) oraz wydane na jej podstawie rozporządzenie Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej z dnia 15 lipca 2003 r. w sprawie orzekania o niepełnosprawności i stopniu niepełnosprawności (Dz. U. Nr 139, poz. 1328 z późn. zm.). Ustawa traktuje osoby małoletnie, które ukończyły 16 lat, tak samo jak dorosłych w zakresie kwalifikowania do stopni niepełnosprawności.

Art. 4 ust. 1-4 wyżej wymienionej ustawy stanowi, iż:

- do znacznego stopnia niepełnosprawności zalicza się osobę z naruszoną sprawnością organizmu, niezdolną do pracy albo zdolną do pracy jedynie w warunkach pracy chronionej i wymagającą, w celu pełnienia ról społecznych, stałej lub długotrwałej opieki i pomocy innych osób w związku z niezdolnością do samodzielnej egzystencji;

- do umiarkowanego stopnia niepełnosprawności zalicza się osobę z naruszoną sprawnością organizmu, niezdolną do pracy albo zdolną do pracy jedynie w warunkach pracy chronionej lub wymagającej czasowej albo częściowej pomocy innych osób w celu pełnienia ról społecznych;

- do lekkiego stopnia niepełnosprawności zalicza się osobę o naruszonej sprawności organizmu, powodującej w sposób istotny obniżenie zdolności do wykonywania pracy, w porównaniu do zdolności, jaką wykazuje osoba o podobnych kwalifikacjach zawodowych z pełną sprawnością psychiczną i fizyczną, lub mająca ograniczenia w pełnieniu ról społecznych dające się kompensować przy pomocy wyposażenia w przedmioty ortopedyczne, środki pomocnicze lub środki techniczne.

Przy czym niezdolność do samodzielnej egzystencji oznacza naruszenie sprawności organizmu w stopniu uniemożliwiającym zaspokajanie bez pomocy innych osób podstawowych potrzeb życiowych, za które uważa się przede wszystkim samoobsługę, poruszanie się i komunikację.

Określone przez ustawę zasady ustalania stopnia niepełnosprawności precyzuje rozporządzenie z dnia z dnia 15 lipca 2003 r., zgodnie z którym (§§ 29 do 31 rozporządzenia):

- standardy w zakresie kwalifikowania do znacznego stopnia niepełnosprawności zawierają kryteria określające skutki naruszenia sprawności organizmu powodujące:

1)niezdolność do pracy - co oznacza całkowitą niezdolność do wykonywania pracy zarobkowej z powodu fizycznego, psychicznego lub umysłowego naruszenia sprawności organizmu;

2) konieczność sprawowania opieki - co oznacza całkowitą zależność osoby od otoczenia, polegającą na pielęgnacji w zakresie higieny osobistej i karmienia lub w wykonywaniu czynności samoobsługowych, prowadzeniu gospodarstwa domowego oraz ułatwiania kontaktów ze środowiskiem;

3)  konieczność udzielania pomocy, w tym również w pełnieniu ról społecznych - co oznacza zależność osoby od otoczenia, polegającą na udzieleniu wsparcia w czynnościach samoobsługowych, w prowadzeniu gospodarstwa domowego, współdziałania w procesie leczenia, rehabilitacji, edukacji oraz w pełnieniu ról społecznych właściwych dla każdego człowieka, zależnych od wieku, płci, czynników społecznych i kulturowych.

Przy czym, przez długotrwałą opiekę i pomoc w pełnieniu ról społecznych rozumie się konieczność jej sprawowania przez okres powyżej 12 miesięcy w zakresie, o którym mowa w pkt 2 i 3.

- standardy w zakresie kwalifikowania do umiarkowanego stopnia niepełnosprawności zawierają kryteria określające naruszenie sprawności organizmu powodujące:

1)  czasową pomoc w pełnieniu ról społecznych, co oznacza konieczność udzielenia pomocy, o której mowa w pkt 3 powyżej, w okresach wynikających ze stanu zdrowia;

2)  częściową pomoc w pełnieniu ról społecznych, co oznacza wystąpienie co najmniej jednej okoliczności, o których mowa w pkt 3 powyżej.

- standardy w zakresie kwalifikowania do lekkiego stopnia niepełnosprawności określają kryteria naruszonej sprawności organizmu powodujące:

1)  istotne obniżenie zdolności do wykonywania pracy, co oznacza naruszoną sprawność organizmu powodującą ograniczenia w wykonywaniu pracy zarobkowej znacznie obniżające wydajność pracy na danym stanowisku w porównaniu do wydajności, jaką wykazują osoby o podobnych kwalifikacjach zawodowych z pełną sprawnością psychiczną i fizyczną;

2)  ograniczenia w pełnieniu ról społecznych, co oznacza trudności doświadczane przez osobę zainteresowaną w relacjach z otoczeniem i środowiskiem według przyjętych norm społecznych, jako skutek naruszonej sprawności organizmu.

Przy czym, możliwość kompensacji ograniczeń oznacza wyrównywanie dysfunkcji organizmu spowodowanej utratą lub chorobą narządu odpowiednio przez przedmioty ortopedyczne, środki pomocnicze lub środki techniczne.

Zgodnie z treścią § 32 ust. 12 rozporządzenia, przy kwalifikowaniu do znacznego, umiarkowanego i lekkiego stopnia niepełnosprawności bierze się pod uwagę zakres naruszenia sprawności organizmu spowodowany między innymi przez całościowe zaburzenia rozwojowe, powstałe przed 16 rokiem życia, z utrwalonymi zaburzeniami interakcji społecznych lub komunikacji werbalnej oraz stereotypiami zachowań, zainteresowań i aktywności o co najmniej umiarkowanym stopniu nasilenia.

Jednocześnie przy orzekaniu o stopniu niepełnosprawności osoby zainteresowanej bierze się pod uwagę między innymi ograniczenia występujące w samodzielnej egzystencji i uczestnictwie w życiu społecznym, możliwość poprawy funkcjonowania osoby zainteresowanej w samodzielnej egzystencji oraz pełnieniu ról społecznych (§ 3 ust. 2 rozporządzenia).

Na gruncie powyższych definicji i kryteriów przedmiot sporu w niniejszej sprawie stanowiła właściwe określenie poziomu sprawności wnioskodawcy M. S..

Odwołujący domagał się zaliczenia go do osób o znacznym stopniu niepełnosprawności. Z kolei organ rentowy uznawał wnioskodawcę za osobę niepełnosprawną, lecz w stopniu umiarkowanym.

Jako materiał dowodowy w sprawie posłużyła w głównej mierze dokumentacja medyczna i psychologiczna odwołującego oraz dotycząca nauki specjalnej. Dokumenty te nie wzbudziły zastrzeżeń Sądu co do prawidłowości i rzetelności ich sporządzenia. Tych cech wspomnianych dokumentów nie kwestionowały również strony procesu. Dlatego też Sąd uznał je za miarodajne dla dokonania ustaleń faktycznych w sprawie.

Punktem wyjścia dla rozważań na temat stanowisk stron w niniejszym postępowaniu było dla sądu brzmienie art. 4 ust. 1 ustawy o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych pozwalający na zaliczenie do grona osób niepełnosprawnych w stopniu znacznym osoby z naruszoną sprawnością organizmu, niezdolną do pracy albo zdolną do pracy jedynie w warunkach pracy chronionej i wymagającą, w celu pełnienia ról społecznych, stałej lub długotrwałej opieki i pomocy innych osób w związku z niezdolnością do samodzielnej egzystencji.

Ze względu na wiek M. S. zbędnym było badanie jego zdolności do pracy. Istotę sporu stanowiła natomiast ocena sprawności odwołującego pod kątem konieczności udzielania mu stałej lub długotrwałej opieki i pomocy innych osób w związku z niezdolnością do samodzielnej egzystencji, jako druga z przesłanek zaliczenia do znacznego stopnia niepełnosprawności.

Organ rentowy uznał, że M. S. wymaga w codziennym funkcjonowaniu pomocy, nadzoru i wsparcia, lecz nie wymaga zastępstwa. Jest w stanie samodzielnei poruszać się, porozumiewać i dokonywać podstawowych czynności samoobsługi.

Z uwagi na medyczne uwarunkowania oceny sprawności odwołującego, mogącej stać się podstawą rozstrzygnięcia o stopniu jej niepełnosprawności, Sąd uznał za celowe zasięgnięcie wiadomości specjalnych u biegłej sądowej z zakresu psychiatrii, a to ze względu na rozpoznany u M. S. zespół (...).

W wydanej opinii biegła uznała, że stan psychiczny badanego czyni go osobą o znacznym stopniu niepełnosprawności. Biegła podkreśliła, że nie potrafi on zatroszczyć się o swoje podstawowe potrzeby, takie jak spożywanie posiłków, dbanie o higienę, ubieranie się. Nie rozpoznaje norm społecznych i nie stosuje się do nich. Nie wykształcił umiejętności radzenia sobie z problemami – w sytuacjach trudnych reaguje agresją lub autoagresją. Agresywnie żąda od otoczenia przystosowania się do jego potrzeb.

Dodała, że poziom jego funkcjonowania społecznego jest nieadekwatnie niski w stosunku do wieku i skrajnie zaburzony. Jego sprawność intelektualna odpowiada sprawności dziecka w wieku pomiędzy 6 a 9 rokiem życia.

Następnie biegła stwierdziła, że badany stwarza zagrożenie dla innych osób - wymaga stałego wsparcia, kierowania jego postępowaniem i ciągłego nadzoru. Jest całkowicie zależny od otoczenia w zakresie prowadzenia gospodarstwa domowego, ułatwiania kontaktów ze środowiskiem, leczenia, rehabilitacji, edukacji.

Opinię biegłej zakwestionował organ rentowy, zarzucając, że narusza art. 4 ustawy o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych oraz § 30 rozporządzenia wykonawczego. Organ podkreślił, że odwołujący samodzielnie przemieszcza się, porusza i wykonuje czynności życia codziennego, a także porozumienia się z otoczeniem.

W odpowiedzi na postawione zarzuty biegła w opinii uzupełniającej z dnia 11 sierpnia 2017 r. (k. 57-60) sprecyzowała, że funkcjonowanie M. S. jest zaburzone w zakresie samoobsługi, ponieważ jest bezczynny, zajmuje się obsesyjnymi czynnościami, zbiera śmieci, dokonuje samouszkodzeń. Z powodu zaburzeń psychicznych nie ma wykształconej zdolności do przemieszczania się. Ucieka, nie dbając o bezpieczeństwo na drodze. Swoją agresją stwarza zagrożenie dla innych. Grozi podpaleniem, zabiciem, niszczy sprzęty, rzuca ostrymi przedmiotami. Nie może pozostawać bez nadzoru.

Zaburzone jest także jego komunikowanie się. Zmusza inne osoby do bezsensownego powtarzania słów i zdań. Reaguje agresją na niepomyślny dla siebie przebieg kontaktu. Nie jest zdolny do podporządkowania się wymogom leczenia.

Zdaniem Sądu, opinia biegłej wraz z jej uzupełnieniem charakteryzuje się wszechstronnością, zrozumiałością i brakiem wewnętrznych sprzeczności, jak również wnikliwością w zakresie badania wnioskodawcy i rozpoznania jego dolegliwości mających wpływ na ocenę stopnia niepełnosprawności, a także możliwością jego samodzielnej egzystencji. Wnioski opinii zostały przez biegłą wyciągnięte w sposób logiczny i odpowiedni do wyników przeprowadzonych badań oraz w oparciu o gruntowną analizę dokumentacji medycznej i psychologicznej.

Jak już wyżej wskazano rozporządzenie wymienia również całościowe zaburzenia rozwojowe, powstałe przed 16 rokiem życia, z utrwalonymi zaburzeniami interakcji społecznych lub komunikacji werbalnej oraz stereotypiami zachowań, zainteresowań i aktywności o co najmniej umiarkowanym stopniu nasilenia, jako przyczynę naruszenia sprawności organizmu. Objawy szczegółowo opisane przez biegłą, z ich nasileniem i trwałością, uzależniają wnioskodawcę od stałej pomocy osoby drugiej, nadzorowania przy wykonywaniu bieżących czynności. Natomiast przyjęcie za zasadną argumentacji organu, który odnosi zdolność do samodzielnej egzystencji jedynie do kondycji ruchowej i porozumiewania z otoczeniem (choć z opinii biegłej wynika, że porozumiewanie się prowadzi do często do agresji lub zachowań bezsensownych M. S.) prowadziłoby w istocie do eliminacji normy wynikającej z § 32 ust. 12 rozporządzenia. Znaczny jej stopień jest konsekwencją zaburzeń rozwojowych, które uzależniają wnioskodawcę od jego otoczenia – a w przeciwnym razie stawiają go oraz jego otoczenie w sytuacji zagrożenia zdrowia i życia (niekontrolowanie ucieczki, agresja). Biegła w wystarczający sposób uzasadniła zależność badanego w ramach zdolności przemieszczania się, komunikowania oraz samoobsługi. Nie można sprowadzać tej zależności do standardowych pół aktywności, takich jak prosta mowa i nie prowadzące do niczego komunikaty, czy przemieszczanie się w sposób pozbawiony sensu i bezpieczeństwa na drodze. Agresja wobec innych osób oraz wobec siebie samego, przy jednoczesnej skłonności do ucieczek lub rzucania ostrymi przedmiotami nie pozwala na pozostawienie M. S. bez stałego nadzoru i opieki. Szczególnie chodzi tu o całkowitą zależność w ułatwianiu kontaktów ze środowiskiem lub w prowadzeniu gospodarstwa domowego.

Biorąc pod uwagę powyższe Sąd uznał odwołującą za osobę okresowo niepełnosprawną w stopniu znacznym z powodu zaburzeń rozpoznanych przez biegłą sądową i, na podstawie art. 477 ¹⁴ § 2 k.p.c., orzekł jak w punkcie I sentencji wyroku.