Portal Orzeczeń Sądów Powszechnych

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 30 listopada 2016 roku

Sąd Okręgowy w Szczecinie II Wydział Cywilny Odwoławczy

w składzie następującym:

Przewodniczący: Sędzia Sądu Okręgowego Tomasz Sobieraj

po rozpoznaniu w dniu 30 listopada 2016 roku w Szczecinie

na posiedzeniu niejawnym

sprawy z powództwa: (...) Spółki z ograniczoną odpowiedzialnością w G.

przeciwko: A. S.

o zapłatę

na skutek apelacji powoda i pozwanego od wyroku Sądu Rejonowego Szczecin - Prawobrzeże i Zachód w Szczecinie z dnia 11 sierpnia 2016 roku, sygn. akt I C 3296/15

1.  zmienia zaskarżony wyrok w ten sposób, że:

a/ w punkcie II zasądza od pozwanego A. S. na rzecz powoda (...) Spółki z ograniczoną odpowiedzialnością w G. dodatkowo kwotę 1286,59 zł [jednego tysiąca dwustu osiemdziesięciu sześciu złotych pięćdziesięciu dziewięciu groszy] wraz z odsetkami umownymi w wysokości czterokrotności kredytu lombardowego Narodowego Banku Polskiego w stosunku rocznym, lecz nie wyższymi niż odsetki maksymalne za opóźnienie, od dnia 23 sierpnia 2014 roku i oddala powództwo w pozostałym zakresie;

b/ w punkcie III zasądza od powoda (...) Spółki z ograniczoną odpowiedzialnością w G. na rzecz pozwanego A. S. kwotę 293,10 zł [dwustu dziewięćdziesięciu trzech złotych dziesięciu groszy] tytułem kosztów procesu;

2.  oddala apelację powoda w pozostałej części;

3.  oddala apelację pozwanego w całości;

4.  zasądza od pozwanego A. S. na rzecz powoda (...) Spółki z ograniczoną odpowiedzialnością w G. kwotę 33 zł [trzydziestu trzech złotych] tytułem kosztów procesu w postępowaniu apelacyjnym.

Sygn. akt II Ca 1437/16

UZASADNIENIE

Wyrokiem z dnia 11 sierpnia 2016 roku Sąd Rejonowy Szczecin-Prawobrzeże i Zachód w Szczecinie:

- w punkcie pierwszym zasądził od pozwanego A. S. na rzecz powoda (...) Spółki z ograniczoną odpowiedzialnością w G. kwotę 3.382,02 złotych wraz z odsetkami umownymi w wysokości czterokrotności stopy kredytu lombardowego NBP, lecz nie wyższymi niż odsetki maksymalne za opóźnienie, liczonymi od kwoty 3.362,02 złotych od dnia 23 sierpnia 2014 roku do dnia zapłaty;

- w punkcie drugim oddalił powództwo w pozostałym zakresie;

- w punkcie trzecim zasądził od powoda (...) Spółki z ograniczoną odpowiedzialnością w G. na rzecz pozwanego A. S. kwotę 557,08 złotych tytułem kosztów procesu.

Sąd Rejonowy wydał powyższe rozstrzygnięcie w oparciu o następujący stan faktyczny:

(...) Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością z siedzibą w G. prowadzi działalność gospodarczą w zakresie m.in. udzielania pożyczek, doradztwa, usług finansowych obsługi biura.

W dniu 8 listopada 2013 roku (...) S.A. w G. zawarła z A. S. umowę pożyczki. Zgodnie z § 3 ust. 1 umowy pożyczkobiorca zobowiązany był ponieść opłatę w kwocie 2.572,02 złotych za udzielenie pożyczki oraz czynności związane z zawarciem umowy. Nadto § 2 ust. 1 umowy przewidziano jednorazową opłatę w wysokości 3.716,06 złotych należną za obsługę pożyczki w miejscu zamieszkania pożyczkobiorcy. Przedmiotowe opłaty pożyczkobiorca zapłacić miał w dniu zawarcia umowy, poprzez potrącenie z całkowitej kwoty pożyczki. W umowie wskazano, że całkowita kwota pożyczki wynosi 10.288,08 złotych, przy czy, kwota do wypłaty, obliczona jako całkowita kwota pożyczki pomniejszona o opłaty z tytułu przygotowania i obsługi umowy wyniosła 5.000 złotych. Oprocentowanie pożyczki wynosiło 10% w stosunku rocznym i było stałe przez cały czas trwania umowy (§ 3 ust. 1 umowy). Ustalono, że pożyczkobiorca zwróci pożyczkodawcy całkowitą kwotę pożyczki w ten sposób, że wpłaci kwotę wynoszącą 11.025 złotych w siedemdziesięciu tygodniowych ratach w wysokości 157,50 złotych każda, w terminach wskazanych w harmonogramie spłaty stanowiącym załącznik do umowy. W § 7 ust. 2 wskazanej umowy przyznano pożyczkodawcy prawo do naliczania odsetek karnych za opóźnienie w zapłacie wszelkich kwot należnych po rozwiązaniu lub wygaśnięciu umowy. Roczna stopa oprocentowania zadłużenia przeterminowanego, tj. stopa odsetek karnych za opóźnienie miała się równać czterokrotności wysokości stopy kredytu lombardowego Narodowego Banku Polskiego. W § 7 ust. 6 umowy zawarto zapis, że w czasie jej trwania (...) S.A. może naliczyć koszty działań windykacyjnych, nie więcej niż 20 złotych łącznie, za korespondencję wysyłaną listami poleconymi. A. S. na poczet spłaty zadłużenia wynikającego z powyższej umowy wpłacił kwotę 4.210 złotych. W dniu 11 marca 2014 roku (...) S.A. z siedzibą w G. wystosowała do A. S. wezwanie do zapłaty kwoty 776,68 złotych tytułem niespłaconej kwoty pożyczki powiększonej o naliczone odsetki.

W dniu 3 czerwca 2014 roku (...) S.A w G. połączyła się w trybie art. 492 § 1 pkt 1 kodeksu spółek handlowych poprzez przeniesienie całego majątku na (...) sp. z o.o. z siedzibą w G.. Wszelkie zobowiązania i obowiązki (...) S.A w G. przeszły na (...) sp. z o.o. z siedzibą w G..

Pismem z dnia 15 lipca 2014 roku (...) sp. z o. o, z siedzibą w G. wypowiedziała umowę pożyczki zawartą z A. S.. Jednocześnie w piśmie z dnia 15 lipca 2014 roku wezwała pożyczkobiorcę do zapłaty kwoty 1.381,28 złotych.

W tak ustalonych okolicznościach faktycznych Sąd Rejonowy uznał powództwo oparto o art. 720 § 1 k.c. za częściowo zasadne.

W ocenie Sądu Rejonowego postanowienia zawartej przez strony umowy pożyczki z dnia 8 listopada 2013 roku są niedozwolone w zakresie, w jakim przewidują obowiązek poniesienia opłaty w kwocie 2 716,06 złotych tytułem kosztów obsługi pożyczki w miejscu zamieszkania pożyczkobiorcy. Dodatkowe koszty pożyczki w postaci opłaty w zakresie obsługi pożyczki w domu klienta Sąd Rejonowy uznał nie tylko za zawyżone, ale także faktycznie nieuzasadnione. Strona powodowa nie udowodniła bowiem w toku niniejszego postępowania, aby opłata ta były niezbędna, ani że została poniesiona faktycznie przez powoda - i to w wysokości wskazanej w treści umowy i pozwu. Sąd Rejonowy podkreślił, iż koszt owej usługi został potrącony z całkowitej wartości przedmiotu pożyczki już w dniu jej zawarcia i to niezależnie od tego, czy obsługa ta - polegająca na cotygodniowym odbieraniu przez przedstawiciela powoda rat pożyczki pod adresem zamieszkania pozwanego - byłaby wykonywana zgodnie z postanowieniami umowy. Decyzją nr (...) Prezesa Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów z dnia 23 września 2015 roku stosowanie opłaty za obsługę pożyczki w miejscu zamieszkania, której wysokość nie odpowiada wartości świadczeń realizowanych w ramach tej opłaty zostało uznane za praktykę naruszającą zbiorowe interesy konsumentów. Nieuczciwość tego rodzaju postanowień umownych została także dostrzeżona przez Sąd Okręgowy w Warszawie - Sąd Ochrony Konkurencji i Konsumentów, który wyrokiem z dnia 6 marca 2009 roku (sygn. akt XVII AmC 148/08) uznał za niedozwolone stosowanie we wzorcu umownym „postanowień uprawniających pożyczkodawcę do dochodzenia niezapłaconych przez pożyczkobiorcę kwot wynagrodzeń z tytułu umówionych, a niewykonanych wyłącznie z przyczyn leżących po stronie pożyczkobiorcy usług odbioru raty pożyczki wraz z odsetkami w miejscu zamieszkania pożyczkobiorcy.

W świetle powyższego Sąd Rejonowy stwierdził nieważność przedmiotowego kwestionowanego postanowienia umowy i brak wierzytelności po stronie powódki w zakresie kwoty 2 716,06 złotych. Dlatego też całkowita wartość przedmiotu pożyczki w niniejszej sprawie powinna wynieść 6.572,02 złotych (tj. 10.288,08 złotych – 2.716,06 złotych).

Zdaniem Sądu Rejonowego na uwzględnienie w całości zasługiwało natomiast roszczenie w zakresie w jakim odnosiło się do poniesionych przez powódkę kosztów windykacji w wysokości 20 złotych. Powódka wykazała bowiem zarówno kontraktową podstawę naliczania przedmiotowej opłaty, jak i poniesienie wskazanych kosztów, dołączając potwierdzenia nadania kierowanych do pozwanego wezwań do zapłaty.

Odnosząc się do żądanych przez powoda odsetek umownych, Sąd Rejonowy uznał, że sposób ich wyliczenia, a w konsekwencji ich wysokość budziły poważne wątpliwości. Powódka nie wskazała bowiem w jaki sposób, od jakich kwot i w jakich terminach zostały one naliczone od kwoty wskazanej jako wartość całkowita pożyczki, tj. nie wskazała, w jaki sposób rozliczano wpłaty dokonywane przez pozwanego. Tym samym powódka nie wykazała w jakim stopniu należne są odsetki od kwoty faktycznej wierzytelności.

Biorąc zatem pod uwagę, iż postanowienia umowy nakładające na pozwanego obowiązek dodatkowej opłaty za obsługę pożyczki okazały się niewiążące, zaś strona powodowa zaniechała dokładnego przedstawienia sposobu zaliczenia niespornie dokonanych przez pozwanego wpłat, Sąd Rejonowy uznał, iż pozwany nadal pozostaje zobowiązany wobec powódki do zapłaty kwoty 3.382,02 złotych. Kształtując taki wniosek sąd miał na względzie, iż powód wykazał jedynie zasadność obciążenia pozwanego kwotą wypłaconą muz tytułu udzielonej pożyczki (5.000 złotych) powiększoną, kosztem czynności związanych z przygotowaniem zawarcia umowy (2.572,02 złotych) oraz kosztami windykacji (20 złotych), strona pozwana nie wykazała zaś, aby dokonała spłaty zadłużenia w części przewyższającej niesporną kwotę 4.210 złotych.

Sąd Rejonowy wskazał, że rozstrzygnięcie w przedmiocie odsetek znajdowało podstawę w treści art. 481 § 1 k.c. Sąd Rejonowy uznał za zasadne żądanie zasądzenia odsetek od kwoty 3362,02 złotych począwszy od dnia 24 sierpnia 2014 roku Orzekając w powyższym zakresie Sąd Rejonowy miał jednak na względzie art. 481 § 2 ¹ i § 2 ²k.c.

O kosztach procesu Sąd Rejonowy orzekł w punkcie trzecim sentencji na podstawie art. 98 § 1 i 2 k.p.c. w zw. z art. 100 zd. 1 k.p.c. Mając na względzie, że ponad kwotę 3 382,02 złotych zostało oddalone, Sąd Rejonowy uznał powódkę za stroną przegrywającą proces w 50 %. W związku z powyższym Sąd Rejonowy zasądził od powódki na rzecz pozwanego 557,08 złotych tytułem zwrotu poniesionych kosztów.

Apelacje od powyższego wyroku wniosły zarówno powódka, jak i pozwany.

Powód zaskarżył wyrok w zakresie punktów II i III i wniósł o jego zmianę poprzez uwzględnienie powództwa w zaskarżonym zakresie oraz zasądzenie od pozwanego na rzecz powoda kosztów procesu w pierwszej instancji według norm przepisanych ewentualnie jego uchylenie i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania przy uwzględnieniu kosztów postępowania odwoławczego nadto zasądzenie od pozwanego na rzecz powoda kosztów postępowania za drugą instancję według norm przepisanych.

Orzeczeniu zarzucił:

1.  naruszenie prawa materialnego poprzez niewłaściwe zastosowanie art. 385 ¹ § 1 zdanie 1 k.c., prowadzące do przyjęcia, że postanowienie umowne zastrzegające wysokość fakultatywnej usługi obsługi pożyczki w miejscu zamieszkania pożyczkobiorcy (pozwanego) mają charakter niedozwolonych postanowień umownych w rozumieniu tego przepisu, podczas gdy prawidłowa interpretacja zastosowanych przez pożyczkodawcę (powoda) postanowień umownych nie kształtuje praw i obowiązków konsumenta w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami ani nie narusza rażąco jego interesów, a tym samym przesłanki uznania tego postanowienia umownego za niedozwolone nie zostały w niniejszej sprawie wypełnione,

2.  naruszenie prawa materialnego, a to art. 359 k.c. oraz 58 k.c. poprzez niewłaściwe zastosowanie i uznanie, że koszt fakultatywnej obsługi pożyczki w miejscu zamieszkania pożyczkobiorcy (pozwanego) stanowi naruszenie zapisu o maksymalnych odsetkach wynikających z czynności prawnej, podczas gdy w ocenie skarżącego naliczenie tychże opłat nie stanowi obejścia tych regulacji, stanowiąc wyłącznie wyraz swobody kontraktowej wyrażonej w art. 353 ¹ k.c.,

3.  naruszenie prawa procesowego, w tym w szczególności niewyjaśnienie wszystkich istotnych okoliczności sprawy poprzez dokonanie oceny całego stosunku prawnego wyłącznie na podstawie relacji wysokości kosztu fakultatywnej usługi obsługi pożyczki w miejscu zamieszkania pożyczkobiorcy (pozwanej) do wysokości kwoty udzielonej pożyczki przy jednoczesnym pominięciu kompleksowej oceny łączącej strony postępowania umowy,

4.  dokonanie błędnych ustaleń faktycznych na podstawie zgromadzonego w sprawie materiału dowodowego poprzez przyjęcie, że pożyczkodawca (powód) stosując w umowie zapis dotyczący fakultatywnej obsługi usługi pożyczki w miejscu zamieszkania pożyczkodawcy, naruszył interesy konsumenta oraz ukształtował jego prawa w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, tym samym godząc w równowagę kontraktową tego stosunku, podczas gdy w rzeczywistości pożyczkodawca wyłącznie fakultatywnie oferował pożyczkobiorcy (pozwanemu) skorzystanie z dodatkowej usługi, a pozwany dobrowolnie, a nadto, znając warunki wykonywania rzeczonej usługi, wyraził wolę skorzystania z niej.

Pozwany zaskarżył wyrok w zakresie punktów I i III wnosząc o jego zmianę poprzez oddalenie powództwa co do kwoty 2.572,02 złotych stanowiącej składnik roszczenia opisany jako opłata wstępna, względnie uchylenie zaskarżonego wyroku w opisanym zakresie i przekazanie sprawy sądowi pierwszej instancji do ponownego rozpoznania i zasądzenie od powoda na rzecz pozwanego kosztów procesu za obie instancje, w tym kosztów zastępstwa procesowego wg norm przepisanych.

Orzeczeniu zarzucił mające wpływ na treść orzeczenia naruszenie prawa materialnego w postaci art. 385 ¹ § 1 k.c. poprzez niewłaściwą interpretację i zastosowanie polegające na przyjęciu, iż § 3.1 umowy pożyczki z dnia 08.11.2013roku określający obowiązek poniesienia przez pożyczkobiorcę opłaty wstępnej w kwocie 2.572,02 złotych, nie jest niezgodny z dobrymi obyczajami i nie narusza interesu pozwanego jako konsumenta.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Apelacja strony powodowej zasługiwała na częściowe uwzględnienie, natomiast apelacja pozwanego okazała się bezzasadna.

Zaznaczyć należy, że spór w rozpoznawanej sprawie koncentrował się na zagadnieniu, czy postanowienia umowy pożyczki łączącej strony zawiera klauzule niedozwolone w zakresie ustalających opłatę dodatkową z tytułu kosztów obsługi usługi pożyczki w miejscu zamieszkania pożyczkodawcy i opłatę wstępną za przyznanie pożyczki. Tym samym Sąd Rejonowy trafnie w tym zakresie rozważał zastosowanie art. 385 ¹ k.c.

Zgodnie z tym przepisem: „Postanowienia umowy zawieranej z konsumentem nieuzgodnione indywidualnie nie wiążą go, jeżeli kształtują jego prawa i obowiązki w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy (niedozwolone postanowienia umowne). Nie dotyczy to postanowień określających główne świadczenia stron, w tym cenę lub wynagrodzenie, jeżeli zostały sformułowane w sposób jednoznaczny (§ 1). Jeżeli postanowienie umowy zgodnie z § 1 nie wiąże konsumenta, strony są związane umową w pozostałym zakresie (§ 2). Nieuzgodnione indywidualnie są te postanowienia umowy, na których treść konsument nie miał rzeczywistego wpływu. W szczególności odnosi się to do postanowień umowy przejętych z wzorca umowy zaproponowanego konsumentowi przez kontrahenta (§ 3). Ciężar dowodu, że postanowienie zostało uzgodnione indywidualnie, spoczywa na tym, kto się na to powołuje (§ 4)”.

W niniejszej sprawie strony zawarły umowę pożyczki w oparciu o przygotowany przez powoda wzorzec umowny, na co wskazuje zastosowanie blankietu umownego oznaczonego jako F-16 wersja (...), który został uzupełniony przez strony jedynie w zakresie oznaczenia danych pożyczkobiorcy i przedstawiciela pożyczkodawcy oraz danych określających wysokość pożyczki, związanych z nią opłat, wysokości oprocentowania, okresu obowiązywania i wysokości rat pożyczki do spłaty. Rozważenia wymagało, czy wskazywane przez pozwanego jako abuzywne postanowienia łączącej strony umowny, miały być między stronami uzgodnione w sposób indywidualny (tj. przyjmowane w drodze negocjacji między stronami), przy czym ciężar dowodu w tym zakresie spoczywa na powodzie. W tym zakresie wskazać trzeba, że z treści umowy wprost wynika, że pozwany złożył oświadczenie woli co do skorzystania z opcjonalnego świadczenia dodatkowego odnoszącego się do obsługi pożyczki w miejscu zamieszkania w zamian za opłatę dodatkową w wysokości 2716,06 złotych. Treść tego oświadczenia, którego autentyczności strona pozwana nie kwestionowała, uzasadnia przyjęcie w drodze domniemania, że strony musiały indywidualnie uzgodnić wprowadzenie tego postanowienia do łączącej ich umowy pożyczki. Strona pozwana nie naprowadziła natomiast żadnego dowodu przeciwnego, który mógłby obalić powyższego domniemanie. W tym stanie rzeczy uznać trzeba, że postanowienie § 2 ust. 1 umowy miało charakter postanowienia uzgodnionego indywidualnie, a tym samym nie znajduje do niego zastosowania art. 385 ¹ k.c. i w konsekwencji nie może ono podlegać kontroli w kontekście ich dopuszczalności. W tym zakresie zatem zarzut strony powodowej dotyczący naruszenia art. 385 ¹ k.c. okazał się zasadny, aczkolwiek, co zostanie wyjaśnione w dalszej części uzasadnienia, nie oznacza to, że roszczenie strony powodowej z tego tytułu zasługiwało w całości na uwzględnienie.

Częściowo odmiennie ocenić należy postanowienie umowy zawarte w § 3 ust. 1 zdanie drugie umowy dotyczące nałożenia na pożyczkobiorcę opłaty wstępną za czynności związane z zawarciem umowy. W tym miejscu zaznaczyć trzeba, że pozwany słusznie wskazał, że sąd pierwszej instancji nie wypowiedział się w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku co do zarzutu pozwanego o abuzywności powyższego postanowienia umownego, co wskazuje na nierozpoznaniu istoty sprawy w tym zakresie. Tym niemniej sąd odwoławczy jako sąd merytoryczny był władny sam ustosunkować się do powyższego zarzutu, uznając go ostatecznie za bezzasadny.

Po pierwsze, strona powodowa nie wykazała, aby to postanowienie było indywidualnie uzgodnione przez strony. Okoliczność, że kwota opłaty wstępnej został dopisana długopisem do istniejącego formularza nie może zmienić oceny powyższego postanowienia, albowiem jest oczywiste, że powyższa kwota musiała być dostosowana do kwoty udzielonej pożyczki, natomiast sama zasada ponoszenia opłaty wstępnej wynikała z postanowienia zawartego we wzorcu umownym i brak podstaw do przyjęcia, że podlegała ona negocjacji pomiędzy stronami.

Po drugie, powyższe postanowienie nie miało charakter postanowienia określającego główne świadczenia stron, gdyż ustalenie obowiązku zapłaty opłaty wstępnej za udzielenie pożyczki nie stanowi essentialia negotti umowy pożyczki.

W tym stanie rzeczy powyższe postanowienie umowne może być poddane kontroli pod kątem jego potencjalnej abuzywności. W tym celu należało zatem skonkretyzować pojęcie dobrych obyczajów i rażącego naruszenia interesów konsumenta. Do dobrych obyczajów, uczciwości kupieckiej zalicza się przede wszystkim wymaganie od przedsiębiorcy wysokiego poziomu świadczonych usług oraz stosowania we wzorcach umownych takich zapisów, aby dla zwykłego konsumenta były one jasne, czytelne i proste, a ponadto by postanowienia umowne w zakresie łączącego konsumenta z przedsiębiorcą stosunku prawnego należycie zabezpieczały interesy konsumenta i odwzorowywały przysługujące mu uprawnienia wynikające z przepisów prawa. W orzecznictwie przyjmuje się, że jako sprzeczne z dobrymi obyczajami kwalifikowane są w szczególności wszelkie postanowienia, które zmierzają do naruszenia równorzędności stron umowy, nierównomiernie rozkładając uprawnienia i obowiązki między partnerami stosunku obligacyjnego. Natomiast o rażącym naruszeniu interesów konsumenta można mówić w przypadku prawnie relewantnego znaczenia tego nierównomiernego rozkładu praw i obowiązków stron umowy [vide wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 13 marca 2014 roku, sygn. akt: VI ACa 1733/13, wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 27 sierpnia 2014 roku, sygn. akt: VI ACa 1313/13].

W badanej sprawie w ocenie sądu odwoławczego samo nałożenie na pożyczkobiorcę obowiązku uiszczenia opłaty wstępnej nie może być postrzegane za naruszające dobre obyczaje lub rażąco naruszające interesy konsumenta. Stosowanie tego rodzaju opłat przez instytucje finansowe jest powszechnie przyjęte, gdyż ma zrekompensować w sposób zryczałtowany koszty ponoszone przez powyższe podmioty celem zawarcia umowy z konsumentami. Nie można uznać, że wysokość tejże opłaty – rozpoznawana samoistnie, a więc bez uwzględnienia innych opłat – w sposób rażący narusza interes pożyczkobiorcy, gdyż odpowiada około 25 % kwoty pożyczki.

Z tego względu powyższego postanowienia umownego w ocenie sądu odwoławczego nie można uznać za klauzulę abuzywną w rozumieniu art. 385 ¹ k.c.

Niemożność uznania wskazanych wyżej postanowień umownych za klauzule abuzywne, nie wyklucza jednakowoż możności ich oceny w punktu widzenia zgodności z zasadami współżycia społecznego w rozumieniu art. 58 § 2 k.c.

Sąd Okręgowy stoi na stanowisku, że owa niezgodność z zasadami współżycia społecznego, w szczególności z zasadą elementarnej uczciwości kontraktowej, jaka winna cechować profesjonalistę dokonującego czynności prawnej z konsumentem, skutkująca częściową nieważnością umowy pożyczki dotyczy zarówno postanowienia w przedmiocie opłaty za koszty obsługi pożyczki w miejscu zamieszkania pożyczkobiorcy, jak i opłaty wstępnej w zakresie, w jakim łącznie przekraczają one poziom wyznaczony obecnie obowiązującym art. 36a ustawy z dnia 12 maja 2011 roku o kredycie konsumenckim. Wprawdzie w dacie zawierania umowy łączącej strony ten przepis nie obowiązywał i żadne przepisy nie określały górnego limitu prowizji i innych opłat dodatkowych, jakimi może zostać obciążony pożyczkobiorca, to jednak nie oznacza to, że opłaty te mogą być dowolnie kształtowane.

W okolicznościach sprawy powód nie przedstawił żadnych danych na temat szczegółowych zasad swej działalności, stopnia jej ryzyka, sposobu doboru klientów i wreszcie poziomu nieściągalnych należności, pozwalających na ocenę w powyższym kontekście określonych umową opłat, które łącznie stanowią 105,76 % faktycznie przekazanej pozwanemu kwoty pożyczki. Nie została przedstawiona także żadna kalkulacja dotycząca sposobu obliczania opłaty z tytułu zwiększonego ryzyka udzielenia pożyczki. Nie można wreszcie wykluczyć, że bardzo wysoka prowizja i opłata za zwiększone ryzyko w udzielaniu pożyczki, w przypadku przedmiotowej umowy pełnią podobną funkcję oraz przynajmniej w pewnym zakresie mają służyć obejściu przepisów o odsetkach maksymalnych, co jest nie tylko sprzeczne z zasadami współżycia społecznego, ale także służy obejściu prawa w rozumieniu i ze skutkiem normowanymi w art. 58 § 1 k.c.

Mając wszystko powyższe na uwadze Sąd Okręgowy uznał, że charakteru sprzecznego z zasadami współżycia społecznego nie mają postanowienia umowne ustalające wysokość opłat w zakresie, w jakim łącznie nie przekraczają limitu wyznaczonego w oparciu o art. 36a ustawy z dnia 12 maja 2011 roku o kredycie konsumenckim, która wskazuje na wolę ustawodawcy co do maksymalnych dopuszczalnych pozaodsetkowych kosztów pożyczki. Maksymalną wysokość pozaodsetkowych kosztów kredytu – zgodnie z tym przepisem - oblicza się według wzoru:

w którym poszczególne symbole oznaczają:

(...)	-	maksymalną wysokość pozaodsetkowych kosztów kredytu,
K	-	całkowitą kwotę kredytu,
n	-	okres spłaty wyrażony w dniach,
R	-	liczbę dni w roku.

Przenosząc ten wzór do okoliczności niniejszej sprawy otrzymujemy kwotę 3.263,70 złotych , będącej wynikiem następującej operacji rachunkowej: (5.000 x 25%) + (5.000 x 490/365 x 30%) = (1.250 złotych) + (2.013,70 złotych)

W ocenie sądu odwoławczego umowa w zakresie takiej kwoty nie będzie sprzeczna z zasadami współżycia społecznego, a tym samym nieważna (art. 58 § 2 k.c.). Co istotne w okolicznościach sprawy brak jest podstaw do uznania, że bez tych częściowo nieważnych postanowień umownych umowa pożyczki w ogóle nie zostałaby zawarta, a tym samym do stwierdzenia, że umowa ta jest nieważna w całości (art. 58 § 3 k.c.).

Reasumując tą część rozważań Sąd Okręgowy przyjął, że łączna kwota pożyczki, która wyznacza wysokość zobowiązania pozwanego wynosi 8263,70 złotych [5000 złotych tytułem faktycznie otrzymanej przez pozwanego kwoty pożyczki + 3263,70 złotych tytułem doliczonych do tej kwoty opłat]. Dodatkowo pozwany zobowiązał się do zwrotu odsetek umownych za okres obowiązywania umowy pożyczki. Odsetki te wyliczone dla kwoty 10288,08 złotych określono w umowie na kwotę 736,92 złotych. Biorąc pod uwagę, że całkowita kwota pożyczki powinna wynosić kwotę 8263,70 złotych, czyli 80,32 % kwoty 10288,08 złotych, proporcjonalnie do tego należało zmniejszyć wysokość należnych odsetek do kwoty 591,91 złotych [stanowiących 80,32 % kwoty 736,92 złotych], których obowiązek zwrotu również obciążał pozwanego. Dodatkowo należało doliczyć kwotę 20 złotych tytułem kosztów windykacji, których strona pozwana nie kwestionowała. Łącznie otrzymujemy kwotę 8878,61 złotych wyznaczających wysokość zobowiązania pozwanego wynikającego z zawartej umowy pożyczki. Po uwzględnieniu faktu, że pozwany wpłacił na rzecz powódki z tego tytułu kwotę 4210 złotych, pozostał po jego stronie dług w kwocie 4668,61 złotych. Biorąc pod uwagę, że sąd pierwszej instancji uwzględnił powództwo co do kwoty 3382,02 złotych, należało zmienić zaskarżony wyrok poprzez dodatkowe zasądzenie od pozwanego na rzecz powódki kwoty 1286,59 złotych wraz z należnymi odsetkami za opóźnienie.

W konsekwencji należało także zmienić zawarte w zaskarżonym wyroku orzeczenie o kosztach procesu. Biorąc pod uwagę wysokość uwzględnionego powództwa w stosunku do dochodzonego w pozwie roszczenia należało przyjąć, że powódka wygrała sprawę w 70 %, zaś pozwany w 30 %. Tym samym, skoro koszty procesu poniesione przez powódkę w postępowaniu przed sądem pierwszej instancji wyniosły 102,85 złotych, powódce przysługuje z tego tytułu 70 %, czyli 72 złote. Z kolei koszty procesu poniesione przez pozwanego wyniosły 1217 złotych, to pozwanemu przysługuje z tego tytułu 30 %, czyli 365,10 złotych. Po kompensacie tych kwot otrzymujemy kwotę 293,10 złotych, którą strona powodowa powinna zwrócić stronie pozwanej.

Kierując się powyższymi przesłankami należało na podstawie art. 386 § 1 k.p.c. zmienić zaskarżony wyrok w punktach I i II w sposób opisany w punkcie pierwszym sentencji.

Na podstawie art. 385 k.p.c. apelacja powódki w pozostałej części, zaś apelacja pozwanego w całości podlegała oddaleniu, o czym rozstrzygnięto w punktach drugim i trzecim sentencji.

O kosztach postępowania apelacyjnego orzeczono na podstawie art. 100 k.p.c. w związku z art. 391 § 1 k.p.c., biorąc pod uwagę, że powódka wygrała postępowanie apelacyjne w zakresie swojej apelacji w 33 %, co uzasadnia nałożenie na pozwanego obowiązku zwrotu kosztów procesu poniesionych przez powoda [w postaci opłaty sądowej od apelacji w kwocie 100 złotych] w tym samym ułamku, co daje kwotę 33 złotych. Z tego względu orzeczono jak w punkcie czwartym sentencji.