Portal Orzeczeń Sądów Powszechnych

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Wrocław, dnia 24 października 2013 r.

Sąd Okręgowy we Wrocławiu, Wydział I Cywilny

w składzie:

Przewodniczący: SSO Piotr Jarmundowicz

Protokolant: Bartosz Łój

po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 14 października 2013 r. we Wrocławiu

sprawy z powództwa B. K.

przeciwko P. P. (1)

o zapłatę

I.  umarza postępowanie co do 5.800 zł.,

II.  zasądza od pozwanego P. P. (1) na rzecz powódki B. K. 69036,00 zł. (sześćdziesiąt dziewięć tysięcy trzydzieści sześć zł.) wraz z ustawowymi odsetkami liczonymi od dnia 24 października 2013 r. do dnia zapłaty,

III.  oddala w pozostałym zakresie powództwo,

IV.  zasądza od pozwanego P. P. (1) na rzecz powódki B. K. 2242,54 zł. tytułem zwrotu kosztów procesu,

V.  nakazuje pozwanemu P. P. (1), aby uiścił na rzecz Skarbu Państwa – Sądu Okręgowego we Wrocławiu 4911,29 zł. tytułem części kosztów sądowych, wyłożonych tymczasowo przez Skarb Państwa.

Sygn. akt: I C 1343/11

UZASADNIENIE

W pozwie wniesionym do tutejszego Sądu w dniu 08.11.2011 r. powódka B. K. domagała się zasądzenia od pozwanego P. P. (1) kwoty 85 800 zł wraz z odsetkami ustawowymi od dnia wytoczenia powództwa a także zasądzenia na jej rzecz kosztów procesu.

W uzasadnieniu wyjaśniła, że w dniu (...) r. zmarła jej matka M. P. nie pozostawiając testamentu. Zgodnie z postanowieniem Sądu Rejonowego dla Wrocławia Krzyków I Wydziału Cywilnego z dnia 20.07.2011 r. spadek po zamarłej nabyły drogą dziedziczenia ustawowego w częściach równych powódka oraz jej siostra G. P. (matka pozwanego). Powódka podkreśliła dalej, że spadkodawczyni w chyli śmierci nie posiadała żadnego majątku dodając, że na podstawie umowy darowizny z dnia 18.06.2008 r. sporządzonej w formie aktu notarialnego przed notariuszem P. G., darowała pozwanemu P. P. (1), tj. swojemu wnukowi, lokal mieszkalny w którym zamieszkiwała położony przy ul. (...) we W.. Zdaniem pozwanej, darowizna ta, zgodnie z treścią art. 993 k.c. podlega zaliczeniu do substratu zachowku. Ponieważ powódka nabyła połowę udziału do spadku, to jako osobie pełnoletniej w chwili śmierci spadkodawczyni przysługiwało jej roszczenie o zachowek w wysokości ½ udziału spadkowego.

Powódka wartość lokalu objętego przedmiotem darowizny wyceniła na kwotę 343 200 zł przyjmując, na podstawie obowiązujących cen rynkowych, że cena metra kwadratowego powierzchni wynosi około 6000 zł, stąd też jej udział z tytułu zachowku wynosił 85 800 zł.

W odpowiedzi na pozew wniesionej w dniu 30.03.2012 r. pozwany domagał się oddalenia powództwa w całości oraz zasądzenia na jego rzecz kosztów procesu. Pozwany przyznał, że w dniu 18.06.2008 r. jego babcia M. P. zawarła z nim umowę darowizny lokalu mieszkalnego przy ul. (...), w którym to zamieszkiwał wraz ze spadkodawczynią i rodziną nieprzerwanie od 2004 roku.

Pozwany twierdził, że mieszkanie będące przedmiotem umowy darowizny nie może wchodzić w zakres substratu zachowku albowiem łączyła go z M. P. ustna umowa o opiekę, w wykonaniu której ze swoja żoną zamieszkał z M. P. w zamian za co M. P. zobowiązała się do zawarcia na jego rzecz umowy darowizny. Pozwany dodał także, że umowa zawarta pomiędzy M. P. a jego żoną spełniła także przesłanki umowy dożywocia, której podstawowym celem jest spełnianie wobec dożywotnika świadczeń zaspokajających jego podstawowe potrzeby życiowe w taki sposób, aby nie musiał on przyczyniać się do ich zdobywania w zamian za przeniesienie własności nieruchomości do lokalu. Pozwany opisał, że po uzgodnieniu wszystkich warunków umowy sprowadził się wraz z żoną do mieszkania babci, która miała wtedy świadomość konieczności sprawowania nad nią opieki, albowiem była już wtedy chora na chorobę A. zdając sobie sprawę z jej następstw. Pozwany zarzucił, że powódka nie chciała sprawować opieki nad swoja matką dlatego w początkowej fazie uzgodnień sprzyjała nawet temu, aby to P. P. (1) wprowadził się do jej mieszkania. Dodał także, że w tamtym czasie mieszkanie było zadłużone z tytułu należności czynszowych a powódka, mając liczne zobowiązania finansowe, korzystała ze środków pieniężnych matki. Pozwany argumentował, że ustna umowa, jak łączyła go z M. P. wykazywała essentialia negotti umowy opiekę w zamian za co M. P. miała mu lokal przekazać. Podkreślał, że o uznaniu danego stosunku decydują jego elementy przedmiotowo istotne a w przypadku stosunków prawnych, w których występują elementy różnych rodzajów zobowiązań, istotne znaczenie odgrywa układ interesów stron z uwzględnieniem ich zgodnego zamiaru. Jego zdaniem, do zawartej umowy opieki, może mieć zastosowanie art. 750 k.c. oraz 908 k.c.

Pozwany opisał także, że od 2005 roku opłacał czynsz oraz wykonał w mieszkaniu najbardziej potrzebne prace remontowe, tak by można było w nim zamieszkać. O fakcie zawarcia umowy między nim a M. P. poinformowali byli wszyscy członkowie rodziny i zaakceptowali jej warunki poza powódką, która zaczęła czynić swojej matce wyrzuty.

Pozwany dodał, że opieka pozwanego i jego żony nad M. P. wymagała poświęcenia olbrzymiej ilości sił i środków, albowiem po pierwszych 18 miesiącach, jej choroba poczyniła znaczne postępy. M. P. wymagała później stałej, właściwie 24 godzinnej opieki. Pozwany i jego żona dostosowali swoje obowiązki służbowe do należytego wykonania opieki. Nie mieli wówczas ani środków ani osób, które mogłyby im pomóc. M. P. w momentach nawrotu choroby, często uciekała z mieszkania, tak, że zgłaszali jej zaginięcie na Policję oraz szukali na całym mieście. Mimo trudności pozwany starał się otoczyć M. P. należytą opieką. Spadkodawczyni po 2006 roku miała już bardzo silne objawy choroby, tak, że niszczyła zgromadzone w domu rzeczy, brudziła kałem ściany mieszkania, wynosiła z domu cenne przedmioty i gotówkę.

Pozwany wskazał, że mieszkanie przy ul. (...) zostało w dniu 29.11.2007 r. wykupione od spółdzielni na nazwisko babci, jednakże ze środków pozwanego. Następnie, po około 6 miesiącach od tego momentu i po założeniu księgi wieczystej została zawarta pomiędzy M. P. a P. P. (1) umowa darowizny. Z uwagi na wcześniejszy brak środków finansowych jak też możliwości jego uzyskania, po przeniesieniu własności mieszkania w grudniu 2008 r., pozwany uzyskał kredyt hipoteczny i w styczniu 2009r. wraz z żoną rozpoczęli gruntowany remont mieszkania, który pochłonął 90 000 zł.

Wskazał dalej, że w chwili kiedy zamieszkał wraz z M. P., powódka zaciągnęła zobowiązania finansowe i namówiła M. P. na zaciągnięcie kolejnych na jej rzecz. Dodał, że koszty utrzymania M. P. ponosił tylko on i jego żona, bowiem pieniądze z emerytury przeznaczone musiały być na spłatę zaciągniętych za namową powódki zobowiązań. Pozwany podnosił, że podstawą do oddalenia powództwa powinny być w przedmiotowej sprawie zasady współżycia społecznego, bowiem powódka nie tylko nie wypełniała wobec matki żadnych ciążących na niej obowiązków ale także i wykorzystywała ją dla zdobycia dla siebie nowych środków finansowych. Cały czas odnosiła się do matki w sposób pozbawiony należnego jej szacunku.

Pozwany na koniec zakwestionował wysokość dochodzonego roszczenia podnosząc, że poczynił znaczne nakłady na remont mieszkania stąd też zasadne jest obniżenie żądania powódki. Jego zdaniem powódka zawyżyła także wartość nieruchomości przyjmując, że cena za 1 m ² wynosi około 6 000 zł.

W piśmie z dnia 24.05.2012 r. powódka podtrzymała roszczenie pozwu zarzucając, wbrew twierdzeniem pozwanego, umowa zawarta przez niego z M. P. nie mogła stanowić umowy dożywocia przede wszystkim z tego powodu, że nie została zawarta w wymaganej dla przeniesienia własności nieruchomości formie prawnej. Zdaniem powódki, pozwany nie wykazał także, że doszło do zawarcia umowy o opiekę. Jej zdaniem twierdzenie pozwanego, że powódka zaniedbywał matkę są dla niej krzywdzące i nie oparte na prawdzie.

W pismach złożonych na dalszym etapie postępowania, strony podtrzymały swoje stanowiska w sprawie. W związku z treścią opinii biegłego sądowego z zakresu szacowania nieruchomości mgr K. P., w piśmie z dnia 30.07.2013 r. powódka cofnęła roszczenie w zakresie kwoty 5800 zł należności głównej ze zrzeczeniem się roszczenia.

Sąd Okręgowy ustalił następujący stan faktyczny:

M. P. posiadała spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu położonego przy ul. (...) we W., w którym przez jakiś czas mieszkała z córką – powódką B. K.. Po tym, jak B. K. otrzymała mieszkanie własnościowe M. P. mieszkała sama. B. K. po wyprowadzeniu się odwiedzała ją raz na jakiś czas prowadząc w pobliżu działalność gospodarczą. Ponieważ B. K. miała kłopoty finansowe, często korzystała z pomocy M. P. oraz innych członków rodziny. B. K. w tamtym czasie, w związku z kłopotami finansowymi, nadużywała alkoholu. Zdarzało się, że przedmioty należące do matki sprzedawała w lombardzie a z powodu braku pieniędzy nie była w stanie ich wykupić. M. P. wiedziała, że B. K. wyprzedaje jej rzeczy. Kilka razy miała miejsce sytuacja, że M. P. powierzyła córce pieniądze w celu zapłaty należności czynszowych. B. K. przeznaczała je jednak na inne niż chciała jej matka cele doprowadzając do powstania zaległości. Już wtedy M. P. zaczęła mieć kłopoty z pamięcią.

Dowód:

- zeznania powódki B. K. – e protokół z dnia 05.06.2012 r. 06:16 – 19:01, e protokół z dnia 12.04.2013r. 01:32 – 18:17,

- zeznania pozwanego P. P. (1) – e protokół z dnia 05.06.2012 r. 19:16 – 43:30, e protokół z dnia 12.04.2013 r. 18:18 – 48:28,

- zeznania świadka C. R. (1) – e protokół z dnia 04.03.2013 r. 23:00 – 41:29,

- zeznania świadka D. N. – e protokół z dnia 04.03.2013 r. 41:29-01:01:00

- zeznania świadka B. M. – e protokół z dnia 04.03.2013 r. 01:01:01 – 01:17:18,

Pozwany P. P. (1) jest synem drugiej córki M. P. - G. P.. Wraz z żoną i synem mieszkał w mieszkaniu swoich teściów przy ul. (...). Był silnie emocjonalnie związany ze M. P. tak, że odwiedzał ją kilka razy w tygodniu. Był wdzięczny za trud, jaki włożyła w jego wychowanie, ponieważ w okresie dzieciństwa, z powodu nadużywania alkoholu przez matkę, babcia była osobą, do której zawsze mógł zwrócić się o pomoc.

W 2004 roku, kiedy to u M. P. zdiagnozowano chorobę A., pozwany postanowił, na prośbę babci i za zgodą innych członków rodziny, w tym powódki B. K., wprowadzić się wraz z żona A. i synem M. do mieszkania przy ul. (...). Mieszkanie to było wtedy bardzo zaniedbane, ponieważ M. P. od dłuższego czasu nie przeprowadziła żadnego remontu. P. P. (1) odnowił mieszkanie w niewielkim zakresie i na bieżąco wymieniał lub naprawiał zepsute sprzęty. Zapłacił także zaległości w opłatach czynszowych za miesiące październik i listopad 2004 r. w łącznej wysokości 680,20 zł.

Rodzina P. prowadziła z M. P. wspólne gospodarstwo domowe. Emerytura w wysokości około 1300 zł, jaką otrzymywała M. P. odbierana była przez C. R. (1). P. P. (1) z C. R. (1) ustalali wspólnie przeznaczenie kwoty emerytury na poszczególne wydatki związane z utrzymaniem spadkodawczyni. Część emerytury M. P. otrzymywała na własne wydatki.

W początkowym okresie wspólnego zamieszkiwania, M. P. była w stanie zajmować się sobą sama. Chodziła do kościoła, codziennie jeździła na cmentarz na grób swojego męża i robiła zakupy. Często gościły u niej jej siostry C. R. (1) i D. N.. P. P. (1) oraz jego żona dbali, by niczego spadkodawczyni nie brakowało. A. P. przygotowywała posiłki. W trakcie odwiedzin znajomych pozwanego, M. P. przebywała wraz z gośćmi i uczestniczyła w rozmowach. Rodzina P. P. (1), szczególnie siostry M. P., podziwiały go za czynione wysiłki w celu poprawy życia babci.

Powódka B. K. rzadko odwiedzała matkę, nie chciała także uczestniczyć w organizowanych uroczystościach rodzinnych. Podczas wizyt wyrażała spore niezadowolenie z powodu zamieszkiwania tam małoletniego syna P. M.. Bardzo często doprowadzała do kłótni.

Dowód:

- wezwanie do zapłaty z dnia 12.04.20006 r. – k. 70,

- dowód KP – k. 71,

- zeznania powódki B. K. – e protokół z dnia 05.06.2012 r. 06:16 – 19:01, e protokół z dnia 12.04.2013 r. 01:32 – 18:17,

- zeznania pozwanego P. P. (1) – e protokół z dnia 05.06.2012 r. 19:16 – 43:30, e protokół z dnia 12.04.2013 r. 18:18 – 48:28,

- zeznania świadka C. R. (1) – e protokół z dnia 04.03.2013 r. 23:00 – 41:29,

- zeznania świadka D. N. – e protokół z dnia 04.03.2013 r. 41:29-01:01:00

- zeznania świadka B. M. – e protokół z dnia 04.03.2013 r. 01:01:01 – 01:17:18,

- zeznania świadka C. G. – e protokół z dnia 11.03.2013 r. 04:41 – 10:45,

- zeznania świadka J. S. – e protokół z dnia 11.03.2013 r. 23:47 – 33:33,

- zeznania świadka I. M. – e protokół z dnia 11.03.2013 r. 33:34 – 44:22,

- zeznania świadka A. M. – e protokół z dnia 11.03.2013 r. 44:23 – 52:32,

W dniu 08.10.2007 r. M. P. udzieliła P. P. (1) pełnomocnictwa w formie aktu notarialnego sporządzonego przez notariuszem B. S., w którym upoważniła go do zawarcia ze spółdzielnią mieszkaniową (...) umowy o przeniesienie w trybie ustawy o spółdzielniach mieszkaniowych prawa własności lokalu mieszkalnego nr (...) położonego przy ul. (...), do którego przysługiwało spadkodawczyni spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu.

Do wykupienia lokalu doszło w dniu 29.11.2007 r. Należności za wykup pokrył z własnych środków P. P. (1).

Dowód:

- akt notarialny – pełnomocnictwo z dnia 08.10.2007r. – k. 95,

- zeznania pozwanego P. P. (1) – e protokół z dnia 05.06.2012r. 19:16 – 43:30, e protokół z dnia 12.04.2013r. 18:18 – 48:28,

- zeznania świadka I. M. – e protokół z dnia 11.03.2013r. 33:34 – 44:22,

W dniu 16.06.2008 r. do kancelarii notarialnej P. G. stawili się M. P. i P. P. (1), towarzyszyła im także C. R. (1). Notariusz udzielił informacji dotyczących kosztów sporządzenia umowy darowizny oraz umowy dożywocia oraz opowiedział o skutkach zawarcia każdej z tych umów.

M. P. w sporządzonej po tym, w formie aktu notarialnego, umowie darowizny, złożyła oświadczenie, że daruje posiadany przez nią lokal mieszkalny położony przy ul. (...) we W. o powierzchni 57,20 m ² swojemu wnukowi P. P. (1) wraz z udziałem wynoszącym 4789/1000000 części w nieruchomości wspólnej i prawie własności terenu. P. P. (1) oświadczył, że darowany lokal przyjmuje.

W § 9 aktu notarialnego P. P. (1) oświadczył, że zgodnie z życzeniem M. P. ustanawia na jej rzecz dożywotnią i nieodpłatną służebność mieszkania polegającą na prawie do korzystania przez nią ze wszystkich pomieszczeń, na co M. P. również wyraziła zgodę.

Podczas składania oświadczenia woli notariusz P. G. kilkakrotnie zapytał, czy M. P. rozumie treść składanego przez nią oświadczenia.

Dowód:

- akt notarialny – umowa darowizny z dnia 18.06.2008 r. – k. 74 -77,

- odpis z księgi wieczystej (...) – k. 9 -19,

- zeznania pozwanego P. P. (1) – e protokół z dnia 05.06.2012 r. 19:16 – 43:30, e protokół z dnia 12.04.2013 r. 18:18 – 48:28,

- zeznania świadka P. G. – e protokół z dnia 04.03.2013 r. 04:23 – 22:59,

- zeznania świadka C. R. (1) – e protokół z dnia 04.03.2013 r. 23:00 – 41:29,

- zeznania świadka D. N. – e protokół z dnia 04.03.2013 r. 41:29-01:01:00,

- zeznania świadka I. M. – e protokół z dnia 11.03.2013 r. 33:34 – 44:22,

P. P. (1) za zgodą M. P., podjął decyzję o przeprowadzeniu generalnego remontu w mieszkaniu. W tym celu w dniu 01.12.2008 r. wraz z żoną A. P. zawarli umowę kredytu mieszkaniowego, na podstawie której bank (...) S.A. udzielił im kredytu w wysokości 70 850,20 zł. Kredyt został udzielony na 360 miesięcy a szacunkowa kwota wszystkich kosztów opłat i prowizji wynosiła 142 008,76 zł.

Prace remontowe objęły każde pomieszczenie w mieszkaniu. Wymieniono wtedy m.in. instalację elektryczną i sanitarną, zamontowano nowe okna, położono płytki w łazience i wc, odnowiono podłogi i na nowo zorganizowano kuchnię.

Dowód:

- umowa kredytu z dnia 01.12.2008 r. – k. 49 - 65,

- zeznania powódki B. K. – e protokół z dnia 05.06.2012 r. 06:16 – 19:01, e protokół z dnia 12.04.2013 r. 01:32 – 18:17,

- zeznania pozwanego P. P. (1) – e protokół z dnia 05.06.2012 r. 19:16 – 43:30, e protokół z dnia 12.04.2013 r. 18:18 – 48:28,

- zeznania świadka C. R. (1) – e protokół z dnia 04.03.2013 r. 23:00 – 41:29,

- zeznania świadka D. N. – e protokół z dnia 04.03.2013 r. 41:29-01:01:00

- zeznania świadka B. M. – e protokół z dnia 04.03.2013 r. 01:01:01 – 01:17:18,

- zeznania świadka C. G. – e protokół z dnia 11.03.2013 r. 04:41 – 10:45,

- zeznania świadka W. Ż. – e protokół z dnia 11.03.2013 r. 10:46 – 23:46,

- zeznania świadka J. S. – e protokół z dnia 11.03.2013 r. 23:47 – 33:33,

- zeznania świadka I. M. – e protokół z dnia 11.03.2013 r. 33:34 – 44:22,

- zeznania świadka A. M. – e protokół z dnia 11.03.2013 r. 44:23 – 52:32,

W tym czasie zaburzenia pamięci u M. P. zaczęły postępować. Coraz częściej była zdezorientowana, nie potrafiła odnaleźć drogi do domu. Później zdiagnozowano u niej chorobę A.. Zdarzało się, że M. P. uciekała z domu i P. P. (1) szukał jej wraz z policją po całym mieście. Później M. P. stała się agresywna i nie rozpoznawała członków swojej rodziny. Nie kontrolowała także potrzeb fizjologicznych.

Dowód:

- zeznania pozwanego P. P. (1) – e protokół z dnia 05.06.2012 r. 19:16 – 43:30, e protokół z dnia 12.04.2013 r. 18:18 – 48:28,

- zeznania świadka P. G. – e protokół z dnia 04.03.2013 r. 04:23 – 22:59,

- zeznania świadka C. R. (1) – e protokół z dnia 04.03.2013 r. 23:00 – 41:29,

- zeznania świadka D. N. – e protokół z dnia 04.03.2013 r. 41:29-01:01:00

- zeznania świadka B. M. – e protokół z dnia 04.03.2013 r. 01:01:01 – 01:17:18,

- zeznania świadka C. G. – e protokół z dnia 11.03.2013 r. 04:41 – 10:45,

- zeznania świadka W. Ż. – e protokół z dnia 11.03.2013 r. 10:46 – 23:46,

- zeznania świadka J. S. – e protokół z dnia 11.03.2013 r. 23:47 – 33:33,

- zeznania świadka I. M. – e protokół z dnia 11.03.2013 r. 33:34 – 44:22,

- zeznania świadka A. M. – e protokół z dnia 11.03.2013 r. 44:23 – 52:32,

W zaświadczeniu z dnia 12.11.2010 r. psychiatra J. A. opisała, że M. P. była diagnozowana w Poradni (...) we W. od kilku lat. Zdiagnozowano wówczas otępienie w chorobie A.. Opisała, że obecnie nastąpiła progresja choroby. M. P. była zdezorientowana, nie rozpoznawała domowników i nie kontrolowała czynności fizjologicznych. Nie była zdolna do zaspokajania podstawowych potrzeb życiowych w związku z tym wymagała opieki innych osób. Była także skłonna do słownej i czynnej agresji.

Dowód:

- pismo z dnia 12.11.2010 r. – k. 73,

M. P. zmarła w dniu (...) r. Koszty pogrzebu pokrył pozwany z własnych środków, ponieważ świadczenie ZUS nie było wystarczające.

Dowód:

- odpis aktu zgonu – k. 7,

- zeznania powódki B. K. – e protokół z dnia 05.06.2012 r. 06:16 – 19:01, e protokół z dnia 12.04.2013 r. 01:32 – 18:17,

- zeznania pozwanego P. P. (1) – e protokół z dnia 05.06.2012 r. 19:16 – 43:30, e protokół z dnia 12.04.2013 r. 18:18 – 48:28,

- zeznania świadka C. R. (1) – e protokół z dnia 04.03.2013 r. 23:00 – 41:29,

- zeznania świadka D. N. – e protokół z dnia 04.03.2013 r. 41:29-01:01:00

- zeznania świadka B. M. – e protokół z dnia 04.03.2013 r. 01:01:01 – 01:17:18,

Postanowieniem z dnia 20.07.2011 r. Sąd Rejonowy dla Wrocławia Krzyków I Wydział Cywilny stwierdził, że spadek po zmarłej M. P. na podstawie ustawy nabyły jej córki B. K. oraz G. P. po ½ części każda z nich wprost.

Dowód:

- postanowienie Sądu Rejonowego dla Wrocławia Krzyków I Wydział Cywilny – k. 6,

P. P. (1) był zatrudniony w Jednostce Wojskowej nr (...) we W. na stanowisku kierowcy z miesięcznym średnim wynagrodzeniem w wysokości 2 985,70 zł brutto.

Dowód:

- zaświadczenie – k. 66, 67,

Wartość lokalu mieszkalnego położonego przy ul. (...) we W. według stanu na dzień ustanowienia darowizny tj. 18.06.2008 r. i według cen aktualnych wynosiła 276 144 zł. Natomiast jego wartość według stanu na dzień (...) r. i według cen aktualnych wynosiła 319 679 zł.

Dowód:

- opinia biegłego sadowego z zakresu szacowania nieruchomości mgr K. P. – 217-250, opinia uzupełniająca – e protokół z dnia 14.10.2013r. 02:42 – 07:02 - k. 302 303,

Opisany wyżej stan faktyczny Sąd ustalił na podstawie niebudzących wątpliwości dokumentów w postaci aktów notarialnych obejmujących pełnomocnictwo oraz oświadczeniu o darowiźnie, postanowienia Sądu Rejonowego dla Wrocławia Krzyków I Wydziału Cywilnego z dnia 20.07.2011 r., aktu zgonu, odpisu z księgi wieczystej a także umowy kredytu z dnia 01.12.2008 r., które potwierdziły okoliczności związane z udzieleniem pełnomocnictwa do wykupienia spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu, wspólnego zamieszkiwania przez pozwanego u M. P., złożenia przez nią oświadczenia o ustanowieniu na rzecz pozwanego darowizny, przeprowadzenia przez niego remontu i jego kosztów. Z powołanych dokumentów wynikało także, że M. P. chorowała na chorobę A. a także, że po jej śmierci do spadku powołana zostały jej córki: powódka B. K. oraz G. P. – matka pozwanego.

W ustaleniu stanu faktycznego istotne były także zeznania świadków P. G., C. R. (1), D. N., B. M., C. G., W. Ż., J. S., I. M. i A. M., które Sąd w całości uwzględnił ponieważ były spójne, logiczne, wzajemnie się uzupełniały i uszczegóławiały. Świadkowie w tożsamy sposób opisywali relacje P. P. (1) z M. P. a także sposób i oddanie w sprawowaniu przez niego opieki. Ich relacje potwierdzały także okoliczności związane z przebiegiem choroby M. P., z udzieleniem pełnomocnictwa i darowizny oraz przeprowadzeniem remontu.

Sąd w całości dał także wiarę pozwanemu P. P. (1), ponieważ podnoszone przez niego okoliczności zostały potwierdzone w treści dołączonych do sprawy dokumentów oraz w zeznaniach świadków. Mimo to, Sąd nie znalazł jednak podstaw dla uznania, jak twierdził pozwany, że umowa, jaka łączyła go z M. P. spełniała przesłanki dla uznania jej za umowę dożywocia czy też umowę o opiekę. W świetle zgromadzonego w sprawie materiału najbardziej prawdopodobnym jest, że zarówno pozwany jak i M. P. mieli na celu zawarcie umowy darowizny. Zostali bowiem poinformowani przez notariusza czym różnią się te umowy i jakie niosą skutki. Zdecydowanie także można stwierdzić, że zawarta umowa darowizny, w związku z pokrewieństwem stron umowy, była obarczona niższym niż umowa dożywocia obowiązkiem fiskalnym. Powodowało to, że stronom bardziej opłacało się zawarcie umowy darowizny, stąd też prawdopodobnie także i z tego powodu umowa taka finalnie została zawarta. To, że pozwany należycie sprawował opiekę nad chorą M. P., miało zdaniem Sądu związek z ustaleniami poczynionymi w gronie rodzinnym a także z tym, że pozwany w ramach odczuwanej do niej wdzięczności, czuł się moralnie do tego zobowiązany. Postawa pozwanego zasługuje na szacunek, jednak nie może prowadzić do ustalenia, że wiązała go z M. P. umowa dożywocia czy też opieki.

Odnosząc się do zeznań powódki B. K., Sąd uwzględnił je tylko w tym zakresie, w jakim potwierdzone zostały w treści zeznań świadków. Nie zasługiwały zatem na wiarę jej relacje związane z oceną sprawowania opieki nad jej matką przez P. P. (1), ponieważ stały one w opozycji z tym, co w tej kwestii zeznali wszyscy przesłuchani świadkowie. Powódka nie odwiedzała matki często a z resztą rodziny była mocno skłócona, co powoduje, że o wielu sprawach i rozwiązaniach uzgodnionych w ich gronie nie wiedziała.

Sąd całkowicie dał wiarę opinii biegłego z zakresu wyceny nieruchomości mgr K. P.. W ocenie Sądu opinia została sporządzona rzetelnie, pozostawała dla Sądu zrozumiała i pełna. Zarzutów do opinii w kwestii ustalenia wartości lokalu na dzień sporządzenia umowy darowizny Sąd nie mógł uwzględnić, ponieważ biegła w opinii uzupełniającej wyjaśniła, na jakiej podstawie ustaliła stan lokalu na rok 2008 i 2010 mający wpływ na różnicę w wycenie.

W tak ustalonym stanie faktycznym Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Powództwo zasługuje na częściowe uwzględnienie.

Powódka B. K. domagała się od pozwanego P. P. (1) zapłaty kwoty 85 800 zł wraz z odsetkami tytułem zachowku po zmarłej metce M. P.. Pozwany P. P. (1) wskazywał na konieczność oddalenia powództwa podnosząc, że wartość uczynionej na jego rzecz przez jego babcię M. P. darowizny, nie może wchodzić w zakres substratu zachowku ponieważ zawarł z nią także ustna umowę o opiekę, w wyniku której M. P. darowała mu mieszkanie.

Bezsporne w sprawie było, że pozwany od 2004r. zamieszkiwał z M. P. w jej mieszkaniu przy ul. (...) we W. oraz, że udzieliła mu najpierw pełnomocnictwa do podejmowania wszelkich czynności w jej imieniu do wykupienia mieszkania, a po zrealizowaniu wykupu przekazała mu mieszkanie w umowie darowizny zawartej w formie akty notarialnego w dniu 18.06.2008 r. Poza sporem stron pozostawała także kwestia powołania do spadku zarówno powódki B. K. oraz matki G. P. i ich udziałów spadkowych. Strony nie kwestionowały także tego, że po M. P. nie pozostał żaden majątek.

Rozstrzygnięcie sporu wymagało dokonania oceny rodzaju łączącej pozwanego z M. P. umowy a także ustalenia wartości spadku oraz wartości przysługującego powódce zachowku. Z uwagi na podniesione przez pozwanego zarzuty konieczne było także ustalenie, czy zachodzą przesłanki do miarkowania wysokości zachowku.

Przed merytoryczną oceną roszczenia należy podnieść, że w piśmie z dnia 30.07.2013 r. powódka, w związku z ustaleniem przez biegłą sądową wartości lokalu mieszkalnego, cofnęła powództwo w zakresie kwoty 5 800 zł ze zrzeczeniem się roszczenia. Zgodnie z art. 203 § 1 k.p.c. pozew może być cofnięty bez zezwolenia pozwanego aż do rozpoczęcia rozprawy, a jeżeli z cofnięciem połączone jest zrzeczenie się roszczenia - aż do wydania wyroku. Treść art. 355 § 1 k.p.c. stanowi natomiast, że Sąd wydaje postanowienie o umorzeniu postępowania, jeżeli powód cofnął ze skutkiem prawnym pozew lub jeżeli wydanie wyroku stało się z innych przyczyn zbędne lub niedopuszczalne. Biorąc pod uwagę, że w niniejszej sprawie nie ujawniły się okoliczności, które uzasadniałyby twierdzenie, że cofnięcie pozwu w zakresie objętym pismem za niedopuszczalne, Sąd na podstawie powołanych wyżej przepisów w pkt. I wyroku umorzył postępowanie co do kwoty 5 800 zł.

Podstawę prawną żądania powódki stanowił art. 991 § 1 k.c., zgodnie z którym zstępnym, małżonkowi oraz rodzicom spadkodawcy, którzy byliby powołani do spadku z ustawy, należą się, jeżeli uprawniony jest trwale niezdolny do pracy albo jeżeli zstępny uprawniony jest małoletni – dwie trzecie wartości udziału spadkowego, który by mu przypadał przy dziedziczeniu ustawowym, w innych zaś wypadkach – połowa wartości tego udziału, przy czym. Zgodnie z § 2 tego artykułu, roszczenie przeciwko spadkobiercy o zapłatę sumy pieniężnej potrzebnej do pokrycia zachowku lub jego uzupełnienia przysługuje, gdy uprawniony nie otrzymał należnego mu zachowku bądź w postaci uczynionej przez spadkodawcę darowizny, bądź w postaci powołania do spadku, bądź w postaci zapisu.

W orzecznictwie podkreśla się przy tym, że uprawnienie do zachowku przysługuje zarówno w przypadku dziedziczenia testamentowego, jak i dziedziczenia ustawowego (por. wyrok Sądu Apelacyjnego we Wrocławiu z dnia 15.03.2012 r., I ACa 95/12). Nie zasługuje zatem na uwzględnienie zarzut pozwanego, że powódka, jako spadkobierczyni ustawowa nie wchodzi w krąg osób uprawnionych do zachowku. Stan faktyczny sprawy wykazał poza tym, że powódka nie otrzymała od matki darowizny ani zapisu, jej uprawnienia nie wyczerpało także powołanie do spadku, a zatem zachowek co do zasady jej przysługiwał.

Zgodnie z art. 993 k.c. przy obliczaniu zachowku nie uwzględnia się zapisów zwykłych i poleceń, natomiast dolicza się do spadku darowizny oraz zapisy windykacyjne dokonane przez spadkodawcę. Jednocześnie w art. 888 § 1 k.c. ustawodawca zdefiniował umowę darowizny jako taką, przez którą darczyńca zobowiązuje się do bezpłatnego świadczenia na rzecz obdarowanego kosztem swojego majątku. Zgodzić należy się z tym, iż rodzaj umowy należy oceniać nie na podstawie jej tytułu, nadanego przez strony, ale na podstawie zgodnego zamiaru stron i celu umowy w tym zakresie (art. 65 k.c.). Wobec tego umową darowizny jest nie tylko taka umowa, którą strony właśnie tak nazwały, ale także każda inna umowa, niezależnie od jej nazwy, o ile zawiera wszystkie essentialia negotii umowy darowizny, to jest bezpłatne świadczenie z jednej strony i zgoda na przyjęcie takiego świadczenia z drugiej strony.

Niezależnie od powyższej interpretacji umowy darowizny, w najnowszym orzecznictwie na gruncie art. 1039 § 1 kc pojawiło się stanowisko, zgodnie z którym za darowiznę w rozumieniu art. 1039 § 1 kc należy rozumieć nie tylko taką umowę, która, niezależnie od oznaczenia przyjętego przez strony, stanowiła umowę darowizny w rozumieniu art. 888 § 1 kc, ale także wszelkiego rodzaju umowy, na podstawie których dochodzi do przysporzenia dokonanego pod tytułem darmym, nawet, gdy źródła takiego przysporzenia nie można zakwalifikować jako umowy darowizny (por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 23 listopada 2012 r. I CSK 217/12, Lex nr 1284691; postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 9 grudnia 2010 r. III CSK 39/10, Lex nr 738107). Wprawdzie powyższe judykaty zostały wydane w związku z art. 1039 § 1 kc, jednak jego treść oraz wydane orzeczenia pozwalają na zastosowanie analogicznej wykładni dla pojęcia „darowizna”, o którym mowa w art. 993 kc. Zgodnie z art. 1039 § 1 kc jeżeli w razie dziedziczenia ustawowego dział spadku następuje między zstępnymi albo między zstępnymi i małżonkiem, spadkobiercy ci są wzajemnie zobowiązani do zaliczenia na schedę spadkową otrzymanych od spadkodawcy darowizn oraz zapisów windykacyjnych. Jeśli zatem ustawodawca w tej samej części kodeksu cywilnego posługuje się pojęciem „darowizna”, to zgodnie z założeniem o racjonalnym ustawodawcy przyjąć należy, że chodzi o dokładnie to samo pojęcie i należy je rozumieć tak samo w każdym przywołanym przypadku. Za rozszerzonym rozumieniem pojęcia „darowizny” na gruncie tak art. 993 kc, jak art. 1039 § 1 kc przemawia nie tylko wykładnia systemowa, ale także funkcjonalna.

Trzeba mieć na uwadze, że prawo uprawnionego do zachowku przysługuje ze względu na szczególny, bardzo bliski stosunek rodzinny, istniejący między nim a spadkodawcą, służy bowiem urzeczywistnieniu obowiązków moralnych, jakie spadkodawca ma względem swoich najbliższych oraz realizacji zasady, iż nikt nie może na wypadek swojej śmierci rozporządzić swoim majątkiem zupełnie dowolnie, z pominięciem swoich najbliższych (por. wyrok Sądu Apelacyjnego w Białymstoku z dnia 31.03.2011 r. I ACa 99/11), w szczególności, gdy pominięcie najbliższych następuje pod tytułem darmym, jako że ten sposób zbycia mienia jest niezwykle łatwy. Zatem, z punktu widzenia celu instytucji zachowku, ochrona powinna rozciąga się nie tylko na umowy darowizny, ale na wszelkie czynności prawne, na podstawie których dochodzi do zbycia mienia pod tytułem darmym.

W niniejszej sprawie Sąd, po przeprowadzeniu postępowania dowodowego ustalił, że umowa, jaką M. P. zawarła z pozwanym P. P. (1) była umową darowizny. Jak wyżej opisano, umowa z dnia 18.06.2008 r. została zawarta przed notariuszem P. G., który uprzedził strony o cechach umów darowizny i dożywocia i konsekwencjach zawarcia każdej z nich. Omówił także z nimi zobowiązania fiskalne związane z każdą z tych umów i ostatecznie sporządził taką umowę, jaka była zgodna zarówno z wolą M. P. oraz jej wnuka P. P. (1). Sąd podkreśla w tym miejscu, że wziął pod uwagę okoliczności, że przed zawarciem umowy darowizny strony ustalały, że pozwany przyjmie na siebie obowiązek opieki nad M. P., jednak nie zostało to uwzględnione w treści aktu notarialnego, w którym to jedynie w § 9 zawarto informację o służebności mieszkania. Zapis ten jednak, jednoznaczny w swojej treści, nie może powodować uznania, że służebność mieszkania oznaczała obowiązek opieki czy też obowiązek utrzymania, o którym mowa w art. 908 k.c. Zdaniem Sądu, opieka P. P. (1) sprawowana nad M. P. wynikała z obopólnych ustaleń stron a także innych członków rodziny. P. P. (1), z uwagi na bliskie emocjonalne relacje z M. P., czuł się, jak sam twierdził, zobowiązany do roztoczenia nad nią opieki. Jego celem było także odwdzięczenie się za udzieloną mu przez babcię niejednokrotnie pomoc także wsparcie, na jakie mógł liczyć z jej strony we wczesnych latach jego życia. Pozwany twierdził również, że M. P. ustną umowę o opiekę zawarła zarówno z P. P. (1) jak i z jego żoną A. P.. Jednak w świetle okoliczności darowania lokalu przy ul. (...) tylko P. P. (1), twierdzenia te wydają się mało wiarygodne. Należy jeszcze stwierdzić, że umowa z dnia 18.06.2008 r, zatytułowana jako umowa darowizny, zawierała wszystkie elementy konstytutywne dla tego rodzaju umowy. Nie można było zatem podzielić poglądu pozwanego, że była ona faktycznie umową dożywocia lub zawierała obowiązek sprawowania nad M. P. opieki.

Wobec powyższego Sąd na podstawie art. 993 k.c. doliczył do spadku nieruchomość, będący przedmiotem umowy darowizny.

Zgodnie z art. 995 § 1 k.c. wartość przedmiotu umowy darowizny Sąd ustalił na podstawie opinii biegłej sądowej mgr K. P. według stanu z chwili zawarcia umowy, tj. na dzień 18.06.2008 r., a według cen aktualnych, to jest z chwili ustalania zachowku. Zdaniem Sądu biegła prawidłowo ustaliła stan lokalu przy ul. (...) na dzień 18.06.2008 r. przeprowadzając wizję lokalną w dniu 22.05.2013 r. podczas której uzyskała informacje jak wyglądał lokal w dniu 18.06.2008 r. tj. przed tym, jak pozwany przeprowadził generalny remont oraz w dniu (...) r., tj. w dacie śmierci M. P.. Sąd nie miał także wątpliwości odnośnie wartości lokalu ustalonej przez biegłą na dzień 18.06.2008 r. na kwotę 276 144 zł uwzględniającą standard wykończenia i wyposażenia, walory funkcjonalno użytkowe, stan techniczny lokalu, jego wielkość położenie na kondygnacji oraz rodzaj zabudowy. Wartość przedmiotu umowy wynosiła zatem 276 144 zł. i taką wartość należało doliczyć do spadku, który w chwili otwarcia spadku nie zawierał żadnych aktywów, zatem wynosił 0 zł.

Zgodnie z postanowieniem Sądu Rejonowego dla Wrocławia – Krzyków we Wrocławiu Wydział I Cywilny z dnia 20.07.2011r. ( sygn. akt I Ns 259/11) powódka nabyła spadek w udziale 1/2. Zatem, zgodnie z art. 991 § 1 k.c. przysługuje jej prawo do zachowku w wysokości ½ wartości tego udziału. Wobec tego, że wartość spadku wyniosła 276 144 zł, powódce przysługuje prawo do zachowku w wysokości 1/4 wartości spadku, to jest 69 036 zł.

Sąd nie znalazł przy tym podstaw do tego, by oddalić roszczenie lub miarkować wartość przysługującego powódce zachowku na podstawie art. 5 k.c. Zgodnie z ugruntowanym już stanowiskiem judykatury wobec ratio legis przepisów o prawie do zachowku należy zachować szczególną ostrożność przy podejmowaniu oceny o nadużyciu prawa żądania zapłaty sumy pieniężnej odpowiadającej wysokości zachowku, która nie może opierać się jedynie na ogólnym odwołaniu się do klauzuli generalnej zasad współżycia społecznego. Zastosowanie art. 5 kc nie może w szczególności udaremnić celów przepisów o zachowku. Jedynie w pewnych szczególnych i wyjątkowych sytuacjach dopuszczalne jest obniżenie należności z tytułu zachowku na podstawie art. 5 k.c. Prawa uprawnionego do zachowku służą bowiem urzeczywistnieniu obowiązków moralnych, jakie spadkodawca ma względem swoich najbliższych. W tym kontekście nie można zapominać, że nie mogą zostać pominięte te zachowania uprawnionego, które wskazują na to, jak ten wywiązywał się ze swych obowiązków względem najbliższych, ze szczególnym uwzględnieniem spadkodawcy (por. wyrok Sądu Apelacyjnego w Białymstoku z dnia 31.03.2011 r. I ACa 99/11; wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 21.10.2010 r. VI ACa 332/10).

Sąd nie dostrzegł w niniejszej sprawie podstaw do obniżenia lub odmowy zasadności roszczenia o zachowek. Faktem jest, jak zeznawali powołani w sprawie świadkowie, że powódka wykazywała niejednokrotnie wobec matki niewdzięczność i na końcowym etapie jej życia bardzo rzadko ją odwiedzała, jednak nie można uznać jej zachowania jako jednoznacznie sprzecznego z zasadami współżycia społecznego i przesądzającego o zasadności miarkowania zachowku.

W związku z powyższym na podstawie art. 991 § 1 k.c. należało zasądzić od pozwanego na rzecz powódki kwotę 69 036 zł tytułem przysługującego jej zachowku po zmarłej matce M. P..

Powódka wystąpiła z żądaniem zasądzenia odsetek ustawowych od dnia wytoczenia powództwa, tj. od dnia 08.11.2011 r. Sąd zasądził jednak odsetki ustawowe od dnia wydania wyroku, uznając, iż wymagalność roszczenia o zapłatę zachowku rozpoczyna swój bieg w dniu wyrokowania, z uwagi na treść art. 995 § 1 k.c., który przewiduje, że wartość przedmiotu darowizny ocenia się według cen z chwili ustalenia zachowku (por. wyrok Sądu Apelacyjnego we Wrocławiu z dnia 06.11.2012 r. I ACa 1105/12).

Wobec tego, że powódka, wystąpiła ostatecznie z żądaniem zapłaty kwoty 80 000 zł wraz z ustawowymi odsetkami od dnia 08.11.2011 r. do dnia zapłaty, zaś jej żądanie było zasadne jedynie w części, to jest co do kwoty należności głównej i odsetek ustawowych wyżej wskazanych, w pozostałym zakresie należało powództwo oddalić, o czym Sąd orzekł w pkt. III wyroku.

O kosztach postępowania Sąd orzekł w punkcie IV sentencji orzeczenia, na podstawie art. 100 k.p.c. i mając na uwadze wynik postępowania - częściowe uwzględnienie żądań powódki - rozdzielił koszty stosunkowo. Powódka oraz pozwany ponieśli koszty w wysokości 3617 zł z tytułu kosztów zastępstwa procesowego w postępowaniu, przy czym powódka na podstawie postanawiania z dnia 06.02.2012 r. była zwolniona w całości od ponoszenia kosztów sądowych. Powódka wygrała sprawę w 81 %, natomiast pozwany w 19 % i w tym zakresie zależał im się zwrot poniesionych kosztów. Po stosunkowym ich rozdzielaniu, Sąd zasądził od pozwanego na rzecz powódki kwotę 2242, 54 zł tytułem kosztów procesu.

W pkt. V wyroku Sąd na podstawie art. 113 ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych w związku z art. 100 k.p.c., nakazał pozwanemu, aby uiścił na rzecz Skarbu Państwa – Sądu Okręgowego we Wrocławiu kwotę 4911,29 zł tytułem części kosztów sądowych (opłata od pozwu, od której powódka była zwolniona oraz koszty sporządzenia opinii biegłego) wyłożonych tymczasowo przez Skarb Państwa.

Z/:

1)  odnotować,

2)  odpis wyroku wraz z uzasadnieniem doręczyć pełnomocnikowi pozwanego,

3)  kal. 14 dni.