Portal Orzeczeń Sądów Powszechnych

Niewątpliwie – w świetle ustaleń Sądu – powoda należało uznać za posiadacza samoistnego w złej wierze, albowiem zdawał on sobie sprawę, że nie przysługuje mu prawo własności do spornego lokalu. Co do zasady, przepisy o rozliczeniach pomiędzy właścicielem i posiadaczem samoistnym wyłączają, jako lex specialis, dochodzenie zwrotu poczynionych przez posiadacza nakładów na podstawie przepisów o bezpodstawnym wzbogaceniu. Oznacza to zarazem, że po upływie terminu z art. 229 k.c. nie można żądać ich równowartości na podstawie art. 405 i n. k.c. (por. uchwała SN z dnia 11 maja 1972 r., III CZP 22/72, OSN 1972, nr 12, poz. 213).

Oczywistym zatem jest, że pozwana powinna zwrócić powodowi nakłady konieczne w zakresie jej bezpodstawnego wzbogacenia. Po myśli art. 405 k.c., kto bez podstawy prawnej uzyskał korzyść majątkową kosztem innej osoby, obowiązany jest do wydania korzyści w naturze, a gdyby to nie było możliwe, do zwrotu jej wartości. Nie ulega wątpliwości przede wszystkim, że pozwana nie może zwrócić powodowi przysporzenia wynikającego ze zmiany jej mieszkania po remoncie. Musiałaby bowiem po prostu „zrujnować” swoje mieszkanie ( art. 47 § 2 k.c. ). Skutkuje to wprost powstaniem po jej stronie obowiązku zwrotu wartości nakładów powoda na remont ( zob. np. uzasadnienie wyroku SN z 25 stycznia 1971 r., I CR 552/70 - LexPolonica nr 296069, OSNCP 1971/9/161 ). Bezpodstawne wzbogacenie może powstać przy tym nawet wbrew woli wzbogaconego, a nawet ze złą wiarą dokonującego nakładów. Może być następstwem zarówno czynności zubożonego, osób trzecich, a nawet sił przyrody ( wyrok Sądu Najwyższego z 6 grudnia 2005 r., I CK 220/05 - LexPolonica nr 1538862 ). Okoliczności subiektywne po stronie wzbogaconego nie mają wpływu na powstanie roszczenia, natomiast mogą decydować o jego zakresie ( art. 409 k.c. ). Brak podstawy prawnej wzbogacenia, w rozumieniu cytowanego przepisu, zachodzi gdy korzyść uzyskana kosztem zubożonego jest nieusprawiedliwiona przez czynność prawną, przepis ustawy, orzeczenie sądu lub decyzję administracyjną ( P. Mostowik, w: SPP, t. 6, s. 227 ). Przesłankami powstania roszczenia o zwrot bezpodstawnego wzbogacenia są: 1) wzbogacenie majątku jednej osoby, uzyskane kosztem majątku innej osoby, 2) wzbogacenie i zubożenie pozostawały ze sobą w związku w tym rozumieniu, iż wzbogacenie jest wynikiem zubożenia, a zatem by miały wspólne źródło oraz 3) aby wzbogacenie nastąpiło bez podstawy prawnej. Wzbogacenie może przy tym przybrać formę zarówno nabycia rzeczy lub praw, jak i korzystania z cudzych usług; polega ono nie tylko na zwiększeniu aktywów wzbogaconego, lecz także na zmniejszeniu jego pasywów” ( zob. L. de B. , Zobowiązania, 1939, s. 218; F. Z. , Zobowiązania w zarysie, s. 112 ) wyrok SN z dnia 7.11.1997 r.,II CKN 424/97 - OSNC 1998/5/77 z glosą M. L. , MoP 2001, Nr 13, s. 700 ).

Nakłady powoda – z uwagi na ich charakter i zakres oraz stan i przeznaczenie lokalu – należało zaliczyć do koniecznych. Były one następujące: wybranie ziemi z podłoża lokalu położonego na parterze ( bez podpiwniczenia ) i zrobienie wylewki, położenie nowej podłogi ( z płyt i kafelków ), postawienie ścian gipsowych i położenie nowych tynków, założenie nowej instalacji elektrycznej i sanitarnej, pomalowanie mieszkania, założenie centralnego ogrzewania, wykonanie wentylacji grawitacyjnej, zamontowanie nowych okien PCV i drzwi wejściowych oraz założenie łazienki. Szczegółowy wykaz prac remontowych wskazany został w pisemnej opinii biegłej sądowej na k. 147-148 akt.

W zakresie oszacowania wartości nakładów Sąd oparł się na pisemnej opinii biegłej sądowej A. W. (2) z grudnia 2016 roku ( k. 140-182 akt ). W ocenie Sądu opinia ta jest sporządzona rzetelnie i wyczerpująco. Sąd nie znalazł żadnych podstaw do zakwestionowania jej ustaleń. Nie budził jakichkolwiek zastrzeżeń przyjęty przez biegłą sposób i zakres przeprowadzonych obliczeń metodą kalkulacji szczegółowej na podstawie właściwych norm katalogowych. Dokonując wyceny, rzeczoznawca przyjęła odpowiednią metodę szacunku i starannie dobierała oraz analizowała materiał porównawczy. Opinia biegłej podlegała oczywiście, jak inne dowody, ocenie według art. 233 § 1 k.p.c. Będąc jednym z dowodów w sprawie, była jednak nie tylko profesjonalna, ale też zrozumiała i użyteczna. Sąd - uwzględniając wykazany w sprawie przez powoda zakres remontu – uznał wycenę poniesionych przez niego nakładów, dokonaną przez biegłą sądową, za miarodajną. Obejmowała ona szacunek rzeczonych nakładów wedle aktualnych cen i z uwzględnieniem stopnia ich technicznego zużycia na datę wydania lokalu. Nie budziło też żadnych wątpliwości uznanie przez biegłą wszystkich szacowanych nakładów powoda za konieczne. Ich bowiem charakter i zakres pozwolił powodowi na zamieszkanie w spornym lokalu, który wcześniej był wyposażony w stare i zniszczone elementy ( np. stolarka drzwiowa i okienna oraz instalacja elektryczna i sanitarna ) oraz był niefunkcjonalny względem przeciętnych standardów ( np. brak łazienki i centralnego ogrzewania ). W powyższych realiach, należało przyjąć wartość rzeczonych nakładów remontowych na łączną kwotę 17.100,00 zł i taką właśnie kwotę zasądzono powodowi, oddalając powództwo w pozostałym zakresie. Powód nie zgłosił do opinii biegłego sądowej żadnych zastrzeżeń. Pozwana natomiast podniosła, że biegła bezkrytycznie uznała wszystkie prace remontowe powoda za konieczne. Poza tym wywiodła, że powód przeprowadził remont bez stosownego zezwolenia władz budowlanych i w rezultacie nie może wyprowadzać swoich roszczeń ze swoich nielegalnych działań ( tzw. samowola budowlana ). W tym kontekście wskazać trzeba przede wszystkim, że ani dyspozycja art. 226 k.c., ani treść art. 405 k.c., nie zawierają warunku legalności działania dokonującego nakładów lub zubożonego, jako przesłanki dochodzenia przewidzianych tymi przepisami roszczeń. Legalność prac remontowych jest z tego punktu widzenia irrelewantna. Dodać można, że orzecznictwo i normy prawa cywilnego w wielu sytuacjach „legalizują” bezprawność na gruncie prawa cywilnego, np. nabycie nieruchomości lub rzeczy ruchomej przez zasiedzenie, nabycie ruchomości od osoby nieuprawnionej, nabycie nieruchomości przez osobę korzystającą z rękojmi wiary publicznej ksiąg wieczystych, zaliczenie rzeczy pochodzącej z kradzieży do majątku wspólnego, itd. Poza tym, kwestia negatywnych konsekwencji prac remontowych prowadzonych bez stosownego zezwolenia lub zgłoszenia przewidzianego art. 30 Ustawy z dnia 7 lipca 1994 r. Prawo budowlane ( t.j.: Dz.U.2016.290 ), np. nakaz rozbiórki lub opłaty legalizacyjne ( art. 48 i 49 p.b.) należy do wypadków przyszłych i niepewnych, a od takich zdarzeń nie można uzależniać rozstrzygnięcia w sprawie. Znamienne w tym kontekście jest, że pozwana nie żądała dotychczas od powoda przywrócenia choćby w części stanu poprzedniego poprzez usunięcie niektórych zmian, eo ipso uznać należy, że wolą jej jest korzystanie ze wszystkich zmian dokonanych przez powoda, a skoro tak - powinna zapłacić powodowi sumę odpowiadającą ich wartości. W końcu co równie istotne, rzeczoznawca powołana przez Sąd uznała prace remontowe powoda za prawidłowe i konieczne z punktu widzenia norm budowlanych. Pomimo więc zgłoszonych uwag pozwanej, opinia biegłej sądowej była – w ocenie Sądu - przekonująca, a biegła wyjaśniła w niej wszystkie istotne okoliczności. Zważyć ostatecznie trzeba, że Sąd nie ma obowiązku dążyć do tego, żeby opinią biegłej zostały przekonane również same strony ( wyrok SN z dnia 7 kwietnia 2000 r., II UKN 483/99 - Lex nr 1218456). Nie było zatem potrzeby do sięgania po dobrodziejstwo przewidziane treścią art. 322 k.p.c.

Mając na uwadze ustalone wyżej okoliczności faktyczne oraz przywołane motywy -

po myśli art. 226 § 2 k.c. i art. 405 § 1 k.c. – orzeczono jak w punkcie I i II wyroku.

Gdy chodzi o drugie roszczenie pozwu, zmienione ostatecznie z żądania wydania ruchomości powoda znajdujących się u pozwanej na żądanie zapłaty ich równowartości, wskazać należy, że – w realiach niniejszej sprawy – zgodnie z art. 405 k.c., powód mógł się domagać wyłącznie wydania korzyści w naturze, to jest wydania przez pozwaną mebli i sprzętu AGD. W tej mierze jednak powództwo windykacyjne przewidziane treścią art. 222 § 1 k.c. ma pierwszeństwo przed odpowiedzialnością z tytułu bezpodstawnego wzbogacenia. Dopiero, gdyby windykacja rzeczy okazała się niemożliwa, pozwana byłaby zobowiązana do zwrotu równowartości wspomnianych rzeczy ruchomych powodowi. Powód jednakże zrezygnował finalnie z roszczenia wydania rzeczy, pomimo że A. W. (1) nie kwestionowała faktu, iż posiada jego ruchomości i uznała pierwotne roszczenie powoda o ich wydanie, wcześniej zaś próbowała te rzeczy jemu zwrócić. Okoliczności tych powód skutecznie nie zakwestionował. Z tych względów żądanie powoda w powyższym zakresie podlegało oddaleniu ( objęte zostało również punktem II wyroku ).

Wypada też poruszyć kwestię odsetek ustawowych. Roszczenie powoda o zwrot nakładów stało się wymagalne z chwilą oddania lokalu pozwanej, czyli z dniem 24.09.2014 r. ( zajęcie lokalu przez pozwaną i wymiana zamków w drzwiach wejściowych ). Od tego dnia – zgodnie z art. 481 § 1 i 2 k.c. – należały się powodowi odsetki ustawowe za opóźnienie w płatności sumy pieniężnej stanowiącej równowartość poniesionych przez powoda nakładów na sporny lokal. Treść pozwu nie zawierała jednak w tej mierze jakichkolwiek żądań i z tej racji - zgodnie zasadą ne eat iudex ultra petita partium wynikającą z dyspozycji art. 321 § 1 k.p.c. - o odsetkach ustawowych za opóźnienie w spełnieniu świadczenia pieniężnego nie orzeczono ( zob. np. wyrok SN z dnia 18 marca 2005 r., II CK 556/04 - OSNC 2006/2/38 ).

Na zasadzie art. 355 § 1 k.p.c., w punkcie III wyroku umorzono postępowanie odnośnie żądania pozwu ograniczonego do kwoty 21.910,00 zł ( ze wskazanej pierwotnie kwoty 29.810,00 zł ). Przyczyną ograniczenia przez powoda żądania pozwu była jego bieżąca ocena sytuacji procesowej w kontekście niezmienionego od chwili złożenia pozwu stanu faktycznego. Niezłożenie przez pozwaną oświadczenia w przedmiocie cofnięcia pozwu należało uznać za wyrażenie przez nią zgody na zmiarkowanie powództwa ( art. 203 § 3 in fine k.p.c. ). W rezultacie, powód skutecznie cofnął pozew w powyższym zakresie, w sytuacji, gdy pozwany nie ustosunkował się do tej czynności procesowej powoda, mając możliwość tego uczynienia ( art. 203 § 1 i 4 k.p.c. ).

Sąd uznał za wiarygodne zeznania wszystkich świadków, to jest: M. J., J. J., K. C., S. K., G. K., M. S., J. R., Z. B. i S. W.. Zeznania ich były jasne, logiczne i wzajemnie się uzupełniały, aczkolwiek różniły się szczegółowością przekazu. Wynikało to jednakże z wiedzy, którą dysponowali poszczególni świadkowie. Bez wpływu na treść zeznań niektórych świadków pozostały – w ocenie Sądu - ich relacje rodzinne ze stronami. W oparciu o zeznania świadków i pozostały materiał dowodowy, w tym zeznania stron, możliwe okazało się odtworzenie istotnych w sprawie okoliczności faktycznych. Z zeznaniami świadków korelowały także zeznania stron. Pewne rozbieżności pomiędzy zeznaniami powoda i pozwanej ( zwłaszcza odnośnie stanu lokalu przed remontem i prób zwrotu ruchomości przez pozwaną ) wynikały w zasadzie z odmiennych sytuacji, w których każda ze stron doświadczała tych okoliczności ( np. niepełnoletność pozwanej i brak osobistych kontaktów pomiędzy stronami ). W rezultacie, zeznania obu stron posiadały również wartość dowodową i wraz z pozostałym materiałem dowodowym stanowiły podstawę dowodową rozstrzygnięcia.

Na podstawie art. 113 ust. 2 pkt 1 u.k.s.c. w związku z art. 100 zd. pierwsze in fine k.p.c., z zasądzonego na rzecz powoda świadczenia pieniężnego ( punkt I wyroku ), nakazano przymusowe ściągnięcie odpowiedniej części nieuiszczonej przez powoda opłaty sądowej wynoszącej 1.491,00 zł.

O kosztach procesu zawartych w punkcie IV wyroku rozstrzygnięto na podstawie art. 100 zd. pierwsze in fine k.p.c. ( stosunkowe rozdzielenie kosztów z uwzględnieniem wygranej powoda w 57 % ). Powód poniósł koszty procesu w łącznej wysokości 3.118,20 zł, pozwana zaś poniosła te koszty w łącznej wysokości 4.217,00 zł Ostatecznie więc, należał się pozwanej od powoda zwrot kosztów procesu w kwocie 787,31 zł, z tym że - w oparciu o art. 113 ust. 1 u.k.s.c. w związku z art. 100 zd. pierwsze in fine k.p.c. - nakazano przymusowe ściągnięcie części nieuiszczonej przez pozwaną zaliczki na biegłego ( przy uwzględnieniu jej częściowego zwolnienia z tego obowiązku ).

Na podstawie art. 113 ust. 1 u.k.s.c. w związku z art. 100 zd. pierwsze in fine k.p.c. nakazano pozwanej uiszczenie na rzecz Skarbu Państwa odpowiedniej części nieuiszczonej przez powoda opłaty sądowej ( punkt V wyroku ).

Koszty biegłego, którymi nie można było – na zasadzie art. 113 ust. 1 i 2 u.k.s.c. – obciążyć stron, zaliczono na rachunek Skarbu Państwa ( punkt VI wyroku ).