Portal Orzeczeń Sądów Powszechnych

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 7 listopada 2017 r.

Sąd Apelacyjny we Wrocławiu I Wydział Cywilny w składzie:

Przewodniczący: SSA Jolanta Solarz (spr.)

Sędziowie: SSA Małgorzata Lamparska

SSA Andrzej Połata

Protokolant: Małgorzata Kurek

po rozpoznaniu w dniu 24 października 2017 r. we Wrocławiu na rozprawie

sprawy z powództwa M. N., S. N.
i E. T.

przeciwko Miejskiemu Przedsiębiorstwu (...)
z ograniczoną odpowiedzialnością w J.

o uznanie czynności prawnych za nieważne

na skutek apelacji powodów

od wyroku Sądu Okręgowego w Legnicy

z dnia 5 marca 2015 r. sygn. akt VI GC 169/14

1.  zmienia zaskarżony wyrok w punkcie I w ten sposób, że uznaje za nieważne uregulowania zawarte w § 7 i §11 umowy nr (...) z dnia 11 stycznia 2012 roku zawartej pomiędzy stronami; pkt 15 b i pkt 25 a i b regulaminu porządkowego Cmentarzy (...) zarządzanych przez Miejskie Przedsiębiorstwo (...) Spółka z o.o. w J. oraz pkt 25 ust. 2 i pkt 30 regulaminu organizacji przygotowania i prowadzenia ceremonii pogrzebowej na Cmentarzach (...) J., oddalając powództwo w pozostałym zakresie, a także w punkcie II poprzez zniesienie wzajemne kosztów postępowania;

2.  oddala apelację w pozostałym zakresie;

3.  zasądza od strony pozwanej na rzecz powodów 306 zł kosztów postępowania odwoławczego.

UZASADNIENIE

Powodowie M. N., S. N. i E. N., działający jako wspólnicy spółki cywilnej, wystąpili przeciwko Miejskiemu Przedsiębiorstwu (...) sp. z o.o. w J. z pozwem, w którym domagali się uznania za nieważne postanowień § 3 pkt 1, § 7 i § 11 umowy stron z dnia 11 stycznia 2012 r. oraz postanowień zawartych w punktach 4, 6, 7, 14h, 15, 17a i 23-24 Regulaminu porządkowego cmentarzy komunalnych zarządzanych przez stronę pozwaną oraz w punktach 4, 8, 11, 13, 25 ust. 2, 30, 34 Regulaminu organizacji i prowadzenia ceremonii pogrzebowej na cmentarzach komunalnych J..

Wyrokiem z dnia 5 marca 2015 r. Sąd Okręgowy w Legnicy oddalił powództwo i zasądził od powodów solidarnie na rzecz pozwanego kwotę 360 zł tytułem kosztów procesu.

Sąd Okręgowy ustalił, że strona pozwana, na podstawie umowy nr (...) o realizację usług pogrzebowych oraz wykonywaniu robót inwestycyjnych, porządkowych i remontowo-budowlanych na cmentarzach komunalnych J., zawartej z Miastem J. w dniu 7 kwietnia 1992 r., świadczy usługi obejmujące organizację pogrzebów, utrzymanie czystości i porządku na terenie cmentarzy, ponoszenie opłat z tytułu poboru wody i energii, pobór opłat za miejsca cmentarne, przewóz zwłok osób zmarłych w miejscach publicznych na zlecenie organów Prokuratury, Policji lub Urzędu Miejskiego w każdym dniu i o każdej porze, bieżącą konserwację ogrodzeń i innych urządzeń cmentarnych oraz bieżące utrzymanie szaletu publicznego. Zgodnie z umową koszty powyższych czynności miała ponosić strona pozwana, nie obciążając nimi zleceniodawcy. Usługi pogrzebowe miały być rozliczane z poszczególnymi zleceniodawcami (osobami fizycznymi i innymi), według cennika zakładowego zatwierdzonego przez dyrektora przedsiębiorstwa. Cennik zakładowy miał zostać skalkulowany w taki sposób, aby zapewnić pokrycie kosztów przedsiębiorstwa oraz zysk w wysokości 25% kosztów przerobu związanych z realizacją wszystkich usług określonych w § 1 umowy nr (...), przy zachowaniu zasady, że najtańszy koszt pogrzebu nie przekroczy aktualnej wysokości zasiłku pogrzebowego wypłacanego przez ZUS.

Zarządem strony pozwanej, na podstawie umowy z Miastem J., objęte zostały: Cmentarz (...) przy ul. (...) przy ul. (...) przy ul. (...) przy ul. (...). Ponadto pozwana świadczy usługi pogrzebowe jako zakład pogrzebowy. Koszty związane ze świadczeniem usług jako zarządca cmentarzy komunalnych i jako zakład pogrzebowy są przez pozwaną rozliczane oddzielnie.

W dniu 29 kwietnia 2005 r. strona pozwana uchwaliła Regulamin świadczenia usług pogrzebowych i cmentarnych na cmentarzach komunalnych J., określający zasady funkcjonowania cmentarzy komunalnych zarządzanych przez stronę pozwaną, warunki realizacji usług przez zainteresowane podmioty gospodarcze oraz obowiązki strony pozwanej wobec osób fizycznych lub jednostek organizacyjnych, które dokonują zakupu usług cmentarnych lub pogrzebowych. Zgodnie z § 8 tego regulaminu, koszty wykonania podstawowych obowiązków pozwanej jako zarządcy strona pozwana ponosi we własnym zakresie z wpływów z opłat cmentarnych ustalanych i pobieranych przez pozwaną, pokrywających koszty stałe utrzymania cmentarzy i zapewniających godziwy zysk. Wpływy z tytułu opłat za prawo do miejsca cmentarnego stanowią dochód budżetu Miasta J.. Zgodnie z § 21 regulaminu uroczystości pogrzebowe odbywają się codziennie od poniedziałku do soboty w godzinach od 9:00 do 15:00, za wyjątkiem niedziel i świąt, jednakże mogą odbywać się również w innych godzinach w niedziele, po uiszczeniu dodatkowej opłaty. Powyższy regulamin został zatwierdzony przez Prezydenta Miasta J..

Jako zarządca cmentarzy komunalnych w J., strona pozwana zawiera umowy ze wszystkimi zakładami pogrzebowymi, które świadczą usługi pogrzebowe na tych cmentarzach. Podpisanie umowy ze stroną pozwaną jest warunkiem dopuszczenia zakładu pogrzebowego do świadczenia usług na terenie cmentarza komunalnego. Umowy zawierane przez pozwaną jako zarządcę cmentarzy komunalnych z zakładami pogrzebowymi nie podlegają negocjacjom. Podpisując umowę, zakłady pogrzebowe zobowiązują się do przestrzegania ustalonych przez pozwaną regulaminów.

W dniu 11 stycznia 2012 r. powodowie, prowadzący w formie spółki cywilnej (...), S. N. i E. N., zawarli ze stroną pozwaną umowę oznaczoną numerem (...), na podstawie której pozwana udostępniała powodom odpłatnie cmentarze komunalne wraz z infrastrukturą, a powodowie zobowiązali się do świadczenia na rzecz ludności usług pogrzebowych. Treść umowy nie podlegała negocjacjom. Zgodnie z § 3 tej umowy usługodawca realizujący usługi pogrzebowe na terenach cmentarnych zobowiązany jest do ścisłego przestrzegania Regulaminu świadczenia usług pogrzebowych i cmentarnych na cmentarzach komunalnych J. . Zgodnie z § 7 umowy usługodawca musi wykonać usługę zgodnie z życzeniem zamawiającego w granicach obyczaju, uwzględniając postanowienia Regulaminu organizacji, przygotowania i prowadzenia ceremonii pogrzebowej na cmentarzach komunalnych J. wyłącznie przez aktualnie zatrudnionych pracowników, estetycznie ubranych oraz posiadających wyraźne oznaczenia identyfikacyjne. Zgodnie z § 11 umowy Biuro (...) zapewnia sobie prawo do pełnienia nadzoru nad realizacją wszelkich usług i robót realizowanych przez usługodawcę na terenie cmentarzy komunalnych, przy czym w przypadku stwierdzenia nieprawidłowości zarządca cmentarzy zwróci się pisemnie do usługodawcy o ich usunięcie, a w przypadku braku reakcji ze strony usługodawcy i stwierdzeni trzykrotnego wystąpienia nieprawidłowości zarządca ma prawo do rozwiązania umowy bez wypowiedzenia.

W kwietniu 2005 r. uchwalony został Regulamin porządkowy cmentarzy komunalnych, zarządzanych przez stronę pozwaną. Zgodnie z punktem 4 tego regulaminu, Biuro Zarządu czynne jest od poniedziałku do piątku w godz. od 8:00 do 15:00, a w soboty w godz. od 8:00 do 13:00, za wyjątkiem świąt oraz dni wolnych od pracy, ustalonych przez prezesa zarządu pozwanej. Po godzinach pracy biura strony pozwanej jako zarządcy, zakłady pogrzebowe mogą porozumiewać się ze stroną pozwaną drogą telefoniczną. Potwierdzenie terminu pochówku przez pozwaną jako zarządcę następuje dopiero w godzinach pracy zarządcy.

Zgodnie z pkt 6 regulaminu, uroczystości pogrzebowe odbywają się w dni powszednie od godz. 9:00 do godz. 15:00. Przez dni powszednie rozumie się dni od poniedziałku do soboty włącznie. Część pogrzebów na cmentarzach komunalnych w J. odbywa się w soboty. Strona pozwana nie pobiera dodatkowych opłat z tytułu przeprowadzania pochówków w soboty. Uroczystości pogrzebowe mogą odbywać się również w dni wolne od pracy (za wyjątkiem niedziel i świąt) po uiszczeniu dodatkowej opłaty, o czym stanowi pkt 7 regulaminu. Na terenie cmentarza bezwzględnie zakazane jest umieszczanie reklam (pkt 14h regulaminu). Zakazuje się także wykonywania prac kamieniarskich i budowlanych na terenie cmentarza, bez uprzedniego zgłoszenia i uzyskania zgody zarządcy (pkt 17a Regulaminu).

Zgodnie z punktem 15 regulaminu, zabrania się wjazdu i poruszania się wszelkimi pojazdami mechanicznymi oraz jednośladami na terenie cmentarza:

1)  w niedzielę i święta oraz w dni wolne od pracy ustalone przez Prezesa Zarządu strony pozwanej, za wyjątkiem pojazdów dowożących zwłoki do przechowalni,

2)  w pozostałe dni tygodnia, za wyjątkiem pojazdów będących w dyspozycji osób:

− zatrudnionych u strony pozwanej,

− zatrudnionych w Zakładach Usług (...) – wykonujących usługę pogrzebową (karawany), po uiszczeniu stosownej opłaty,

− zatrudnionych w zakładach świadczących usługę na rzecz cmentarzy komunalnych,

− świadczących usługi cmentarne na rzecz osób fizycznych po uiszczeniu stosownej opłaty oraz otrzymaniu przepustki.

Zgodnie z pkt 23 regulaminu, wykonawcy usług pogrzebowych oraz wykonawcy robót kamieniarsko-budowlanych i usług porządkowo-pielęgnacyjnych, mogą wykonywać swoje prace, sprowadzać potrzebny sprzęt i materiały wyłącznie w dni powszednie w godzinach od 7:00 do 15:00, po zgłoszeniu zakresu, daty i miejsca wykonywania usług i robót przy grobach i nagrobkach oraz po uzyskaniu zgody i wniesieniu obowiązujących opłat. Wszelkie prace kamieniarskie lub budowlane na cmentarzach wymagają stosownych zezwoleń oraz wcześniejszego zaaprobowania projektu przez zarządcę (pkt 24 Regulaminu). Faktycznie od prac pogrzebowych prowadzonych po godz. 15:00 strona pozwana nie pobiera żadnych dodatkowych opłat.

Zgodnie z punktem 25 regulaminu, strona pozwana jako zarządca cmentarzy komunalnych, jest upoważniona do kontrolowania wwożonego i wywożonego ładunku, osób wykonujących prace lub roboty na terenie cmentarza, dokumentu uwierzytelniającego prowadzenie firmy pogrzebowej oraz zlecenia na organizację pogrzebu.

W dniu 29 kwietnia 2005 r. strona pozwana uchwaliła Regulamin organizacji, przygotowania i prowadzenia ceremonii pogrzebowej na cmentarzach komunalnych J.. Zgodnie z punktem 4 tego regulaminu, warunkiem świadczenia usług pogrzebowych na terenie cmentarzy komunalnych w J. jest zawarcie z Zarządcą Cmentarza odpowiedniej umowy, określającej zakresy wzajemnych praw i obowiązków. Usługi pogrzebowe, w tym organizowane ceremonii pogrzebowych na cmentarzach komunalnych J., mogą prowadzić podmioty gospodarcze wpisane do ewidencji działalności gospodarczej, o odpowiednim przygotowaniu i profilu. Na podstawie punktu 8 regulaminu zarządca cmentarzy zobowiązany jest do udostępnienia odpłatnie dwóch miejsc pod budowę grobowców każdej z firm ujętej w rejestrze firm podejmujących realizację usług pogrzebowych na terenie cmentarzy komunalnych w J., przy czym sprzedaż trzeciego miejsca może nastąpić po sprzedaniu wybudowanego grobowca, a sprzedaż kolejnego miejsca pod budowę grobowca może nastąpić wyłącznie w przypadku dokonania pochówku w grobowcu, wybudowanym na jednym z trzech wcześniej opłaconych miejsc. Warunkiem przystąpienia do budowy grobowców jest uzyskanie zezwolenia zarządcy cmentarzy i wniesienie obowiązujących opłat (punkt 11 regulaminu). W przypadku zgłoszenia przez zakład pogrzebowy potrzeby budowy kolejnego grobowca, strona pozwana wyraża zgodę na taką budowę. Faktycznie strona pozwana nie limituje ilości grobowców przysługujących zakładom pogrzebowym. Uroczystości pogrzebowe odprawiane są codziennie za wyjątkiem niedziel i świąt oraz dni wolnych od pracy ustalonych przez zarząd strony pozwanej. W dni wolne od pracy ustalone przez zarząd strony pozwanej uroczystości pogrzebowe mogą być odprawiane po uiszczeniu uzgodnionej dodatkowej opłaty (pkt 13 regulaminu). Zgodnie z punktem 25 ust. 2 regulaminu, realizujący ceremonię pogrzebową zobowiązany jest między innymi do wykonywania wszelkich poleceń Kierownika cmentarza lub osoby przez niego upoważnionego, a związanych z uwagami dotyczącymi świadczonych usług. Na podstawie punktu 30 regulaminu, realizujący transport trumny ze zwłokami oraz ceremonię przy grobie zobowiązany jest realizować usługę:

− wyłącznie przez aktualnie zatrudnionych pracowników, estetycznie

i odpowiednio ubranych, posiadających oznaczenia identyfikacyjne,

− środkami transportu przeznaczonymi wyłącznie do tego celu.

Zarząd Cmentarza świadczy swoje usługi rozliczane w oparciu o cennik ustalony przez zarząd strony pozwanej.

Strona pozwana ustaliła listę pojazdów zwolnionych z dokonywania opłatz tytułu wjazdu pojazdów mechanicznych na teren cmentarzy komunalnych w J.. Wśród pojazdów tych wymieniono między innymi pojazdy prywatne zarządu strony pozwanej, samochody z widocznym logo (...) spółki z o.o. (śmieciarki, zamiatarki, samochody dostawcze, samochody kontenerowe) i pojazdy osobowe pracowników zatrudnionych na cmentarzach komunalnych posiadających karty uprawniające na wjazd. Pojazdy zakładów pogrzebowych realizujących pochówki były zwolnione z dokonywania przedmiotowych opłat do jednego wjazdu w celu przygotowania grobu do pochówku, jednego wjazdu w celu wykonania ceremonii pochówku, jednego wjazdu w celu dostarczenia trumny ze zwłokami do kaplicy bądź chłodni. Z opłat zwolnione są maksymalnie 2 pojazdy zakładów pogrzebowych jednorazowo, wjeżdżających na teren cmentarza komunalnego w celu wykopania grobu i przeprowadzenia ceremonii pochówku.

Faktycznie strona pozwana nie pobiera od powodów ani innych zakładów pogrzebowych, z którymi strona pozwana jako zarządca ma podpisaną umowę, opłat z tytułu wjazdu pojazdów na teren cmentarzy komunalnych. Strona pozwana ogranicza swoje czynności do kontroli, czy dany wjazd ma związek z czynnościami pogrzebowymi.

Strona pozwana ustaliła cennik świadczonych przez siebie usług cmentarnych na cmentarzach komunalnych, na które składają się między innymi:

1. cmentarna usługa administracyjna, w tym:

− przyjęcie zgłoszenia pogrzebu, ustalenie terminu pogrzebu, ścisłe uzgodnienie przebiegu uroczystości pogrzebowej,

− egzekwowanie przestrzegania prawa do pochowania zwłok i miejsca grzebalnego,

− ustalenie i wskazywanie miejsca pochówku,

− ewidencjonowanie pochówku w dokumentacji cmentarnej,

− egzekwowanie właściwego zagospodarowania miejsca grzebalnego,

− rozpatrywanie praw do ekshumacji zwłok,

− udzielanie informacji o cmentarzach, pochówkach i grobach;

2. przygotowanie kaplicy i miejsca na cmentarzu do ceremonii pogrzebowej, a w tym:

− utrzymanie czystości i porządku na cmentarzach,

− zapewnienie wody i energii elektrycznej,

− bieżące remonty, naprawy obiektów,

− zapewnienie właściwego wystroju wnętrza kaplicy,

− ustawienie świec i kwiatów, przechowywanie trumny ze zwłokami w kaplicy,

− udostępnienie kaplicy celem przeprowadzenia ceremonii pogrzebowej,

− całodobowy monitoring obiektów.

Z opłaty określonej przez stronę pozwaną jako opłata za przygotowanie kaplicy i miejsca na cmentarzu do ceremonii pogrzebowej i pochówku (tzw. opłata komunalna) pokrywane są koszty zarządu cmentarzami komunalnymi i utrzymania infrastruktury cmentarnej. Aktualna wysokość tej opłaty wynosi 1.300 zł. Aktualna wysokość opłaty za cmentarną usługę administracyjną to 90 zł. Ustalone przez stronę pozwaną wysokości opłat nie podlegają negocjacjom z zakładami pogrzebowymi. Tytułem opłaty za cmentarną usługę administracyjną oraz przygotowanie kaplicy i miejsca na cmentarzu do ceremonii pogrzebowej i pochówku strona pozwana wystawia zakładom pogrzebowym faktury VAT.

Strona pozwana jako podmiot świadczący usługi pogrzebowe uiszcza powyższe opłaty w wysokości obowiązującej wszystkie zakłady pogrzebowe.

Rada Miejska J. uchwala cennik opłat za miejsca cmentarnena cmentarzach komunalnych w J.. Przychody z tej opłaty, pobierane przez stronę pozwaną jako zarządcę cmentarzy komunalnych, przekazywane są Urzędowi Miasta J..

Nad bramą wejściową do cmentarza komunalnego w J. wisiała tablica reklamowa zakładu pogrzebowego strony pozwanej, informująca o zakresie świadczonych przez nią usług i zawierająca napis „najniższe ceny!”. Tablice te zostały następnie zastąpione innymi, niezawierającymi treści o charakterze reklamowym. Obok bramy cmentarza znajduje się tablica, na której umieszczono informacje dotyczące podmiotów uprawnionych do wykonywania kompleksowych usług cmentarnych na terenie cmentarza komunalnego w J., w tym powodów. Tabliczki dotyczące poszczególnych usługodawców zawierają nazwy ich firm, logo oraz dane kontaktowe. Biuro pogrzebowe strony pozwanej mieści się na terenie cmentarza. W tym samym budynku mieści się biuro strony pozwanej jako zarządcy cmentarzy komunalnych. Na ścianie budynku znajduje się oznaczenie firmy strony pozwanej oraz oznaczenie „zakład usług pogrzebowych”. Przy bramie cmentarza umieszczona jest reklama sklepu z akcesoriami pogrzebowymi strony pozwanej. Baner informujący o sklepie znajduje się także na terenie cmentarza, wskazując miejsce lokalizacji sklepu.

Na terenie J. działa jedenastu przedsiębiorców świadczących usługi pogrzebowe. W okresie od 2012 r. do maja 2014 r. powodowie mieli najwyższy udział w ilości pochówków wykonywanych na cmentarzach komunalnych w J. oraz na innych cmentarzach, wynoszący 30,67%. Udział strony pozwanej w pochówkach w powyższym okresie wyniósł 21,94%. W 2014 r. na wszystkich cmentarzach komunalnych w J. powodowie wykonali 35,24% pochówków, a strona pozwana – 17,81%.

W styczniu i lutym 2013 r. powodowie zwracali się pisemnie do strony pozwanej z wnioskiem o uwzględnienie uwag przedstawicieli branży pogrzebowej w projekcie regulaminu porządkowego cmentarza i regulaminu świadczenia usług pogrzebowych i cmentarnych na cmentarzach komunalnych J.. Próby rozwiązania sporu stron na tle treści regulaminu nie doprowadziły do porozumienia.

Przy tak ustalonym stanie faktycznym Sąd Okręgowy uznał, że powództwo nie zasługiwało na uwzględnienie. W uzasadnieniu wskazał, że czynności z zakresu utrzymania cmentarzy komunalnych i zarządzanie nimi zostało powierzone stronie pozwanej jako spółce z ograniczoną odpowiedzialnością, której jedynym udziałowcem jest Miasto J., na podstawie ustawy z dnia 20 grudnia 1996 r. o gospodarce komunalnej. Wskazał też, że poza zakresem jego oceny znalazły się zarzuty powodów związane z dokonywaniem przez stronę pozwaną czynów nieuczciwej konkurencji w rozumieniu ustawy z dnia 16 kwietnia 1993 r. o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji, ponieważ powodowie w toku całego postępowania nie sformułowali żadnego roszczenia, które należałoby rozpoznać w związku z zarzuceniem stronie pozwanej naruszenia zasad uczciwej konkurencji.

Oceniając zasadność zarzutów powodów pod adresem strony pozwanej w kontekście przepisów ustawy z dnia 16 lutego 2007 r. o ochronie konkurencji i konsumentów, Sąd Okręgowy uznał, że strona pozwana świadczy usługi na dwóch odrębnych rynkach właściwych, różniących się od siebie w sensie produktowym, choć związanych ze sobą funkcjonalnie. Po pierwsze, jako zarządca cmentarzy komunalnych na podstawie umowy zawartej z organem wykonawczym jednostki samorządu terytorialnego, świadczy ona usługi określane mianem cmentarnych, związane z utrzymaniem i zarządzaniem cmentarzami komunalnymi, w tym także zawieraniem umów z osobami uprawnionymi do chowania zwłok lub zakładami pogrzebowymi działającymi w imieniu tych osób. Na tak ustalonym rynku właściwym strona pozwana jest wyłącznym podmiotem świadczącym usługi cmentarne i sprawuje na nim monopol, co najmniej dominując nad innymi podmiotami w zakresie usług cmentarnych na obszarze cmentarzy komunalnych J.. W takich warunkach strona pozwana dysponuje siłą rynkową umożliwiającą jej jednostronne ustalanie sposobu dokonywania pochówków i korzystanie z cmentarza poprzez ustalanie odpowiednich regulaminów, których akceptacja jest niezbędna do zwarcia umowy z zarządcą przez zakład pogrzebowy. Strona pozwana dysponuje też środkami, które potencjalnie mogłyby zaburzyć konkurencję między podmiotami świadczącymi usługi pogrzebowe na cmentarzach w J. oraz umocnić rynkową pozycję zakładu pogrzebowego strony pozwanej kosztem pozostałych przedsiębiorców pogrzebowych. Jednocześnie strona pozwana, poprzez prowadzony zakład pogrzebowy, wykonuje działalność także na innym rynku właściwym, tj. na rynku usług pogrzebowych w obszarze J., obejmującym szeroko pojęte usługi związane z pochówkiem zmarłych. Rynek ten, w odróżnieniu od rynku usług cmentarnych, jest rynkiem konkurencyjnym, na którym w ramach swobody gospodarczej usługi pogrzebowe świadczą także inne podmioty uprawnione do prowadzenia tego rodzaju działalności. W obszarze usług pogrzebowych powodowie i strona pozwana są konkurentami w rozumieniu przepisów o ochronie konkurencji i konsumentów. W ocenie Sądu Okręgowego brak było podstaw do uznania, że strona pozwana zajmuje pozycję dominującą na relewantnym rynku, na którym działają strony sporu. Sąd wskazał tu, że zgodnie z art. 4 pkt 1 p pkt 11 u.o.k.k. przez pozycję dominującą rozumie się taką pozycję przedsiębiorcy, która umożliwia mu zapobieganie skutecznej konkurencji na rynku właściwym przez stworzenie mu możliwości działania w znacznym zakresie niezależnie od konkurentów, kontrahentów oraz konsumentów. Wskazał też na ustawowe domniemanie, że przedsiębiorca ma pozycję dominującą, jeżeli jego udział w rynku właściwym przekracza 40%. Na podstawie analizy statystyk Sąd Okręgowy stwierdził, że na rynku usług pogrzebowych w J. nie ma podmiotu, który nie spotykałby się z istotną konkurencją ze strony pozostałych zakładów pogrzebowych i stanowił podmiot dominujący na tym rynku, natomiast w okresie od 2012 r. do maja 2014 r. to powodowie przeprowadzili najwięcej pochówków na cmentarzach w J..

Za chybione uznał Sąd Okręgowy zarzuty stosowania przez stronę pozwaną praktyki polegającej na narzucaniu uciążliwych warunków umów, przynoszących jej nieuzasadnione korzyści (art. 9 ust. 2 pkt 6 o.o.k.k.). Sąd stwierdził, że wprawdzie strona pozwana, jako prawny monopolista sprawujący zarząd nad cmentarzami komunalnymi w J., narzuca zakładom pogrzebowym warunki umów i powiązanych z nimi regulaminów, korzystając uprawnień wynikających z pełnienia funkcji zarządcy, jednakże uznał, iż brak jest podstaw do zarzucenia stronie pozwanej nadużycia pozycji dominującej przez wymuszenie na zakładach pogrzebowych zawierania umów z zarządcą, ponieważ obowiązek taki mieści się w ramach administrowania cmentarza i stanowi wymóg formalny także dla osób fizycznych zawierających z zarządcą cmentarza umowę o miejsce cmentarne. Za chybione uznał też twierdzenia o nieważności § 3 pkt 1 i § 7 umowy nr (...), zobowiązującej powodów do przestrzegania regulaminu świadczenia usług pogrzebowych i cmentarnych na cmentarzach komunalnych J., ponieważ strona pozwana zgodnie z art. 13 ust. 1 u.g.k. zobowiązana była jako zarządca cmentarzy komunalnych do określenia w regulaminie, podlegającym zatwierdzeniu przez organ wykonawczy jednostki samorządu terytorialnego (art. 13 ust. 2 u.g.k.), zasad korzystania z usług publicznych świadczonych przez nią. Sąd Okręgowy nie znalazł też podstaw do kwestionowania możliwości tworzenia przez stronę pozwaną także bardziej szczegółowych regulaminów, których akceptacji poszczególne zakłady pogrzebowe dokonywały poprzez przystąpienie do umowy.

Nie została też w ocenie Sądu Okręgowego spełniona przesłanka uciążliwego charakteru wskazywanych przez powodów warunków umowy i regulaminów. Niewątpliwym utrudnieniem dla podmiotów prowadzących działalność gospodarczą są ograniczone godziny pracy zarządcy cmentarza i możliwości przeprowadzania pochówków, jednak w ocenie Sądu wprowadzenie uregulowań dotyczących godzin pracy zarządcy cmentarza, terminów przeprowadzania pochówków, opłat za usługi cmentarne, zapewnienia należytego i godnego sposobu przeprowadzania pochówków oraz bezpieczeństwa nagrobków przed kradzieżą, nie stanowią warunków odbiegających od uregulowań stosowanych przez inne podmioty zarządzające i administrujące cmentarzami. Wskazane wyżej uregulowania Sąd Okręgowy ocenił też jako uzasadnione z uwagi na zagrożenia, jakie mógłby nieść za sobą nieograniczony dostęp do terenu cmentarza i brak możliwości nadzoru zarządcy nad sposobem wykonywania pochówków przez zakłady pogrzebowe. Oceniając kwestionowane przez powodów zapisy umowy i regulaminów w kontekście treści art. 9 ust. 2 pkt 6 u.o.k.k. Sąd uznał także, że brak było podstaw do uznania wzajemnych świadczeń strony pozwanej jako zarządcy cmentarza i zakładów pogrzebowych, wynikających z narzucanych przez zarządcę umów, za nieekwiwalentne, ponieważ strona pozwana wymieniła szczegółowo zakres świadczeń składających się na tzw. opłatę komunalną w wysokości 1.300, a z treści aktualnego cennika usług cmentarnych świadczonych przez pozwaną wynika precyzyjny katalog czynności, na które przeznaczane są te opłaty i które mieszczą się w zakresie zarządu i administracji.

Nie uznał Sąd Okręgowy za nadużycie pozycji dominującej uprawnienia strony pozwanej do rozwiązania umowy z zakładem pogrzebowym bez wypowiedzenia w trybie § 11 umowy nr (...), stwierdzając, że zapis ten w równym stopniu uwzględnia interesy zarządcy cmentarzy i przedsiębiorcy pogrzebowego, któremu dostatecznie zagwarantowano możliwość obrony przed niezasadnym wypowiedzeniem. Nie zasługiwał też, w ocenie Sądu, na uwzględnienie zarzut stosowania przez stronę pozwaną praktyk o charakterze dyskryminacyjnym, poprzez stosowanie w podobnych umowach z osobami trzecimi uciążliwych lub niejednolitych warunków umów, stwarzających tym osobom zróżnicowane warunki konkurencji (art. 9 ust. 2 pkt 3 u.o.k.k.), bowiem materiał dowodowy sprawy nie dawał podstaw do uznania, że pozwana jako zarządca cmentarzy komunalnych stosuje wobec swojego zakładu pogrzebowego korzystniejsze warunki świadczenia usług niż te, które obowiązują powodów i inne zakłady pogrzebowe. W ocenie Sądu brak było również podstaw do uznania za praktyki przeciwdziałające ukształtowaniu się warunków niezbędnych do powstania bądź rozwoju konkurencji (art. 9 ust. 2 pkt 5 u.o.k.k.) pozostałych praktyk strony pozwanej wyliczanych przez powodów w toku postępowania jako antykonkurencyjnych. Za takie praktyki nie mogły być, w ocenie Sądu, uznane punkty 4, 6 i 7 regulaminu porządkowego cmentarzy komunalnych zarządzanych przez stronę pozwaną, limitujące godziny pracy biura zarządcy cmentarzy i terminy przeprowadzania pochówków. Z treści zebranego w sprawie materiału dowodowego wynikało, że pogrzeby wykonywane są od poniedziałku do soboty, za wyjątkiem niedziel i świąt, z możliwością odpłatnego przeprowadzenia pochówku w niedzielę, a powodowie w żaden sposób nie wykazali w jaki sposób na rozwój konkurencji wpływać ma wyłączenie dni wolnych od pracy i co do zasady niedziel z dni, w których można wykonywać usługi pogrzebowe. Sąd Okręgowy nie uwzględnił także twierdzeń powodów dotyczących ograniczania przez stronę pozwaną możliwości poruszania się pojazdami mechanicznymi na terenie cmentarza i stwierdził, że strona pozwana nie pobiera od powodów, ani od innych zakładów pogrzebowych opłat z tytułu wjazdu pojazdów na teren cmentarzy komunalnych, a zapisy dotyczące wykazu pojazdów uprawnionych do wjazdu na teren cmentarza komunalnego i przepustek uprawniających do wejścia na teren cmentarza nie są w rzeczywistości stosowane. Podobnie ocenił Sąd inne, wskazane w umowie i regulaminach, a niestosowane w praktyce, zapisy o ograniczonej możliwości prowadzenia prac na terenie cmentarza, w tym dotyczące formy prawnej, w jakiej powodowie mają zatrudniać pracowników. Nie dopatrzył się też Sąd zagrożenia dla rozwoju konkurencji na rynku usług pogrzebowych we wprowadzonych do umowy i regulaminów zapisach dotyczących możliwości kontroli pojazdów zakładów pogrzebowych wjeżdżających na teren cmentarza, wskazując, że procedura taka nie odbiega od standardów wprowadzanych na innych obiektach, takich jak plac budowy, na których konieczne jest dokonywanie prewencyjnych kontroli w celu zapobieżenia kradzieżom mienia. Za bezzasadne uznał też Sąd Okręgowy zarzuty powodów związane z zapisami umożliwiającymi stronie pozwanej nadzór nad czynnościami pogrzebowymi wykonywanymi przez zakłady pogrzebowe, w szczególności dotyczące konieczności wcześniejszego zaaprobowania przez zarządcę projektów wszelkich prac kamieniarskich lub budowlanych, przyjmując, że mieści się to w zakresie obowiązków zarządcy – administratora cmentarza. Nie uwzględnił Sąd Okręgowy zarzutów związanych z ograniczaniem zakładom pogrzebowym prawa do reklamy na terenie cmentarzy komunalnych. W podsumowaniu Sąd Okręgowy stwierdził, że wobec braku dowodów, że strona pozwana jako zarządca cmentarzy komunalnych w J. nadużywa pozycji dominującej, jaką dysponuje jako monopolista na rynku usług cmentarnych oraz uniemożliwia świadczenie kompleksowych usług pogrzebowych innym przedsiębiorcom na zarządzanych przez stronę pozwaną cmentarzach komunalnych, ograniczając tym samym konkurencję przedsiębiorców pogrzebowych na rynku tych usług w J., brak było podstaw do stwierdzenia nieważności spornych zapisów umowy stron oraz regulaminów na podstawie art. 9 ust. 3 u.o.k.k. i art. 58 k.c.

Sąd Apelacyjny we Wrocławiu wyrokiem z 26 października 2015 r. oddalił apelację powodów od tego wyroku, w pełni podzielając dokonaną przez Sąd Okręgowy ocenę stanu faktycznego i wyprowadzone z niej wnioski prawne.

Powodowie zaskarżyli powyższy wyrok w całości, zarzucając mu obrazę art. 9 ustawy z dnia 16 lutego 2007 r. o ochronie konkurencji i konsumentówi art. 58 k.c., a w szczególności:

1.  art. 9 ust. 2 pkt 5 ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów oraz art. 6, 46 i 64 ustawy o swobodzie działalności gospodarczej poprzez przyjęcie, że § 3 pkt 1, § 7, § 11 umowy nr (...) i pkt 4, 6 Regulaminu organizacji, przygotowania i prowadzenia ceremonii pogrzebowej na cmentarzach komunalnych J. nie są sprzeczne z ustawą i zasadami współżycia społecznego;

2.  art. 9 ust. 2 pkt 2 i 5 ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów poprzez przeciwdziałanie zaistnienia konkurencyjności na rynku usług (...) oraz ograniczanie rynku zbytu oraz 6 ustawy o swobodzie działalności gospodarczej poprzez przyjęcie, że pkt 4, 6, 7, 23 Regulaminu porządkowego cmentarzy komunalnych zarządzanych przez (...) sp. z o.o. w J. z powodu naruszenia nie są sprzeczne z ustawą i zasadami współżycia społecznego;

3.  art. 7 ust. 1 pkt 13 ustawy o samorządzie gminnym w jakim narusza obowiązek gminy zapewnienia potrzeb zbiorowych wspólnoty poprzez przyjęcie, że 13 Regulaminu organizacji, przygotowania i prowadzenia ceremonii pogrzebowej na cmentarzach komunalnych J., nie jest sprzeczny z ustawą i zasadami współżycia społecznego;

4.  art. 9 ust. 2 pkt 3, 5 i 6 ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów poprzez przyjęcie, że pkt 15, 25 Regulaminu porządkowego cmentarzy komunalnych zarządzanych przez (...) sp. z o.o. w J. nie są sprzeczne z ustawą i zasadami współżycia społecznego;

5.  art. 9 ust. 2 pkt 2 i 3 ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów poprzez ograniczanie dostępu do rynku i stosowanie uciążliwych zapisów umownych oraz art. 29 ust. 1 Ustawy Prawo budowlane poprzez przyjęcie, że pkt 24 Regulaminu porządkowego cmentarzy komunalnych zarządzanych przez (...) sp. z o.o. w J. z powodu naruszenia nie jest sprzeczny z ustawą i zasadami współżycia społecznego;

6.  art. 9 ust. 2 pkt 6 a contario ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów poprzez tworzenie zbędnie uciążliwych warunków prowadzenia działalności gospodarczej oraz art. 41 ust. 1 Konstytucji RP poprzez przyjęcie, że pkt 25 Regulaminu porządkowego cmentarzy komunalnych zarządzanych przez (...) sp. z o.o. w J. z powodu naruszenia nie są sprzeczne z ustawą i zasadami współżycia społecznego;

7.  art. 9 ust. 2 pkt 2 i 3 ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów poprzez stosowanie uciążliwych zapisów umownych i ograniczenie dostępu do rynku zbytu oraz art. 6 Ustawy o swobodzie działalności gospodarczej poprzez przyjęcie, że pkt 25 ust. 2 Regulaminu organizacji, przygotowania i prowadzenia ceremonii pogrzebowej na cmentarzach komunalnych J. oraz § 11 umowy z powodu naruszenia narusza nie są sprzeczne z ustawą i zasadami współżycia społecznego;

8.  art. 9 ust. 2 pkt 2 i 3 ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów poprzez ograniczanie dostępu do rynku i stosowanie uciążliwych zapisów umownych oraz art. 6 Ustawy o swobodzie działalności gospodarczej poprzez przyjęcie, że pkt 30 Regulaminu organizacji, przygotowania i prowadzenia ceremonii pogrzebowej na cmentarzach komunalnych J. oraz § 7 umowy
z powodu naruszenia nie są sprzeczne z ustawą i zasadami współżycia społecznego;

9.  art. 9 ust. 2 pkt 1 ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów poprzez przyjęcie, że pkt 25 ust. 2, 30, 34 Regulaminu organizacji, przygotowania i prowadzenia ceremonii pogrzebowej na cmentarzach komunalnych J. z powodu naruszenia nie są sprzeczne z ustawą i zasadami współżycia społecznego.

Przy tych zarzutach wnieśli o zmianę punktu I zaskarżonego wyroku i uznanie za nieważne postanowień:

− § 3 pkt 1, § 7 i § 11 umowy nr (...) łączącej strony;

− punktów 4, 6, 7, 15, 23, 24 i 25 Regulaminu porządkowego cmentarzy komunalnych zarządzanych przez (...) sp. z o.o. w J.,

− punktów 4, 6, 13, 25 ust 2, oraz 30 i 34 Regulaminu organizacji, przygotowania i prowadzenia ceremonii pogrzebowej na cmentarzach komunalnych J.,

a także o zmianę pkt II zaskarżonego wyroku poprzez stosowne obciążenie stron kosztami postępowania sądowego.

Strona pozwana wniosła o oddalenie apelacji i o zasądzenie od powodów na jej rzecz zwrotu kosztów postępowania apelacyjnego.

Sąd Apelacyjny uznał apelację za bezzasadną i wyrokiem z 26 sierpnia 2015 r. oddalił ją, zasądzając od powodów solidarnie na rzecz strony pozwanej 270 zł kosztów postępowania apelacyjnego.

Ustalenia faktyczne uznał Sąd Apelacyjny za prawidłowe, podobnie jak dokonaną przez Sąd I instancji ich ocenę.

Zdaniem Sądu Apelacyjnego, okoliczność, iż ceny usług cmentarnych nie podlegają negocjacjom, nie stanowi wystarczającej podstawy do przyjęcia, że strona pozwana nadużywa swojej pozycji prawnego monopolisty na rynku usług cmentarnych do narzucania przedsiębiorcom pogrzebowym umów zawierających uciążliwe warunki i przynoszących jej nieuzasadnione korzyści. Powodowie
nie wykazali, aby tego rodzaju sytuacje miały miejsce. Nie można również dopatrywać się naruszenia przepisów ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów oraz ustawy o swobodzie działalności gospodarczej w ograniczeniu czasu wykonywania pochówków do godzin pracy zarządcy cmentarzy (tj. od 8:00 do 15:00), a traktujące o tym postanowienia regulaminu porządkowego uznać za sprzeczne z prawem i dlatego nieważne. Zdaniem Sądu, z uwagi na szczególny charakter terenów cmentarnych, za uzasadnione należy uznać wprowadzenie pewnych regulacji o charakterze porządkowym, które gdzie indziej byłyby postrzegane jako ograniczenie swobody prowadzenia działalności gospodarczej. Powodowie nie wykazali, aby dochodziło z tego powodu do ograniczenia konkurencji na rynku usług pogrzebowych, a zgromadzony w sprawie materiał dowodowy nie potwierdza tego, że powodowie nie osiągają korzyści, które mogliby osiągnąć w razie zmiany regulaminów w zakresie określającym godziny pochówków. Ponadto powodowie nie kwestionowali przyjętego przez Sąd ustalenia, że strona pozwana faktycznie nie pobiera żadnych dodatkowych opłat od prac pogrzebowych prowadzonych po godzinie 15:00.

Sąd Apelacyjny nie znalazł też podstaw do uznania za sprzeczne z prawem zapisów zaskarżonych regulaminów dotyczących opłat za usługi wykonywane w soboty i w niedziele oraz terminów płatności faktur wystawianych przez stronę pozwaną, uznając, że skoro pozwana nie korzysta z możliwości pobierania dodatkowych opłat za usługi wykonywane w niedziele i święta, a faktury przez nią wystawiane mają kilkudniowy termin zapłaty, to nie można tu mówić o nadużywaniu pozycji dominującej. Kwestie związane z kontrolą ładunków przewożonych przez pracowników powodów, w związku z wykonywaniem prac na terenie cmentarzy, nie świadczą o istnieniu nieprawidłowości związanych ze stosowaniem przez stronę pozwaną uciążliwych lub dyskryminujących praktyk wobec powodów. Zapisy regulaminów w zakresie wydawania poleceń o charakterze porządkowym umożliwiają stronie pozwanej wywiązywanie się z obowiązków zarządcy cmentarza, natomiast powodowie nie przedstawili dowodów, które wskazywałyby, że strona pozwana za ich pomocą nadużywała pozycji dominującej na rynku.

Skargę kasacyjną od wyroku Sądu Apelacyjnego złożyli powodowie podnosząc zarzuty naruszenia art. 9 ust. 2 pkt 5, art. 9 ust. 2 pkt 2 i 5, art. 9 ust. 2 pkt 3, 5, i 6, art. 9 ust. 2 pkt 2 i 3, art. 9 ust. 2 pkt 6 a contrario i art. 9 ust. 2 pkt 1 ustawy z dnia 15 lutego 2007 r. o ochronie konkurencji i konkurentów (j. t. Dz. U. 2015 r., poz. 184; dalej u.o.k.k.), art. 6, 46 i 64 ustawy z dnia 2 lipca 2004 r. o swobodzie działalności gospodarczej (j. t. Dz. U. 2016 r., poz. 1829; dalej u.s.d.g.) oraz art. 7 ust. 1 pkt 13 ustawy z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym (j.t. 2016 r., poz. 446; dalej u.s.g.) przez przyjęcie, że nie są sprzeczne z ustawą i zasadami współżycia społecznego § 3 pkt 1, § 7, § 11 umowy nr (...), pkt 4, 6, 13, 25 ust. 2, 30 i 34 regulaminu organizacji oraz pkt 4, 6, 7, 15, 23, 24 i 25 regulaminu porządkowego. Wnieśli o zmianę zaskarżonego wyroku i orzeczenie co do istoty sprawy przez uznanie za nieważne postanowień:

− § 3 pkt 1, § 7 i § 11 umowy nr (...) łączącej strony;

− punktów 4, 6, 7, 15, 23, 24 i 25 Regulaminu porządkowego cmentarzy komunalnych zarządzanych przez (...) sp. z o.o. w J.,

− punktów 4, 6, 13, 25 ust. 2, oraz 30 i 34 Regulaminu organizacji, przygotowania i prowadzenia ceremonii pogrzebowej na cmentarzach komunalnych J.,

oraz o rozstrzygnięcie w przedmiocie kosztów postępowania.

Sąd Najwyższy po rozpoznaniu skargi kasacyjnej powodów wyrokiem z dnia 19 października 2016 r. uchylił zaskarżony wyrok i przekazał sprawę Sądowi Apelacyjnemu we Wrocławiu do ponownego rozpoznania oraz rozstrzygnięcia o kosztach postępowania kasacyjnego.

W motywach wyroku wskazał, że zasadą jest konkurencja pomiędzy niezależnymi podmiotami gospodarczymi, a posiadanie przez przedsiębiorcę pozycji dominującej nie jest zakazane; bezwzględnym zakazem objęte jest z mocy art. 9 ust. 1 u.o.k.k. nadużywanie pozycji dominującej, a więc wykorzystywanie jej w sposób sprzeczny z przepisami ustawy, bezprawny i zagrażający bezpieczeństwu konkurencji na danym rynku. Przedsiębiorca, który ma pozycję dominującą na jednym rynku może nadużywać tej pozycji na rynku powiązanym, na którym działa, ale nie ma pozycji dominującej (transfer nadużycia pozycji dominującej). Takie nadużycie zachodzi także wtedy, gdy przedsiębiorcy działający na rynku powiązanym muszą współpracować z przedsiębiorcą posiadającym pozycję dominującą na innym rynku i spełniającym funkcję organizatora na rynku lokalnym, by móc oferować swoje towary (usługi) na rynku powiązanym.

Nadużywanie pozycji dominującej jest niezależne od winy i motywów działania lub jego skutku, jeżeli jego wystąpienie jest możliwe. Kwalifikacji takiej podlegają działania, które co do zasady są legalne, a cechy zgodności z prawem zostają pozbawione wskutek dokonania ich przez przedsiębiorcę dominującego z naruszeniem przepisów ustawy. Ustalenie, czy działanie danego przedsiębiorcy nosi cechy działania zakazanego, nakierowanego na wywołanie niekorzystnego skutku dla konkurencji na rynku, następuje in casu z uwzględnieniem wszystkich okoliczności dotyczących zarówno pozycji tego przedsiębiorcy, jak i rynku właściwego lub powiązanego oraz pozycji konkurentów, możliwego wpływu działania na interesy konsumentów oraz w razie stwierdzenia nadużycia - ewentualnych okoliczności obiektywnie usprawiedliwiających działanie przedsiębiorcy.

Sąd Najwyższy wskazał, że pozycja dominująca pozwanej na rynku usług cmentarnych umożliwia jej wpływanie na strukturę i warunki funkcjonowania rynku usług pogrzebowych powiązanego funkcjonalnie z rynkiem relewantnym, a więc ma miejsce transfer nadużycia pozycji dominującej, co uzasadnia badanie zarzutów w świetle art. 9 ust. 1 i 2 u.o.k.k., a ponieważ rynek właściwy, na którym działają strony, jest rynkiem niewielkim ograniczającym się do czterech cmentarzy, zarządzanych przez pozwaną, rozważania dotyczące tego, czy pozwana nadużywa pozycji dominującej winny nastąpić w odniesieniu do rynku właściwego, a jedynie posiłkowo w odniesieniu do innych rynków.

Sąd Najwyższy podkreślił, że dla oceny ważności postanowień umowy i postanowień regulaminów dokonywanej przez pryzmat regulacji ustanawiającej zakaz nadużywania pozycji dominującej, nie ma znaczenia to, czy są one przez stronę pozwaną w praktyce stosowane. Nadużycie pozycji dominującej jest bowiem niezależne od wystąpienia skutku działania przedsiębiorcy, jeśli tylko jest możliwe, że skutek ten wystąpi i wywrze wpływ na działanie konkurentów. Nie ma też znaczenia to, że powodowie mają większy udział w rynku niż strona pozwana, ponieważ nadużycie pozycji dominującej może przejawiać się również w osłabieniu konkurentów albo w uniemożliwieniu konkurentom umocnieniu ich pozycji.

Do ustalenia tego, czy strona pozwana wykorzystała swoją pozycję dominującą należy porównać sytuację prawną i ekonomiczną stron w aspekcie wpływu, jaki na wykonywanie działalności mogą lub mają wpływ zakwestionowane postanowienia umowy i regulaminów. To dopiero pozwoli na ocenę, czy działanie pozwanej polegające na kompleksowym i szczegółowym uregulowaniu, w zakwestionowanym zakresie, sposobu wykonywania działalności przez przedsiębiorców pogrzebowych na zarządzanych przez nią cmentarzach, można zakwalifikować jako zgodne z prawem lub jako bezprawne.

Odnosząc się do zarzutu powodów, iż za naruszające przepisy uznać należy obowiązek zawarcia umowy z zarządcą i obowiązek przestrzegania ustalonych przez niego regulaminów, Sąd Najwyższy wskazał, że powodowie nietrafnie chcą zrównać obowiązek zawarcia umowy z zarządcą, z reglamentowaniem działalności, pomijając, że działalność wykonywana jest na nieruchomości stanowiącej własność Gminy i podpisanie umowy stanowi uregulowanie stosunków cywilnoprawnych z zarządcą, działającym w jej imieniu w zakresie korzystania z tej nieruchomości. Co do zasady podpisanie umowy będącej wzorcem nie jest sprzeczne z art. 9 u.o.k.k., lecz dopiero działania zmierzające do eliminacji danego przedsiębiorcy z rynku. Oznacza to, że zarządca cmentarza nie może tak ukształtować postanowień umownych, by niezależnie od obiektywnych warunków konkurencyjnych na rynku, osiągał jako przedsiębiorca pogrzebowy korzyści niemożliwe do osiągnięcia w warunkach konkurencji. Umowa i regulaminy mogą regulować kwestie porządkowe związane ze świadczeniem usług na cmentarzach, ale nie mogą ingerować w sposób prowadzenia działalności konkurentów.

Sąd Najwyższy wskazał, że motywy uzasadnienia Sądu Apelacyjnego nie pozwalają na ustalenie czy Sąd ten ocenił czy zakwestionowane postanowienia wpływają na sytuację ekonomiczną lub mogą mieć wpływ i czy różnicują pozycję stron na rynku. Nie jest natomiast wykluczone, że będą wpływać i będą naruszać więcej niż 1 przepis ustawy.

Sąd Apelacyjny dodatkowo ustalił:

Najwyższa Izba Kontroli w wstąpieniu pokontrolnym działalności Gminy J. z października 2014 roku zwróciła uwagę na to, że zatwierdzenie przez Prezydenta § 8 regulaminu świadczonych usług pogrzebowych i cmentarnych dopuścił on do stanu, że obowiązkowe opłaty w wysokości 1390 zł za uroczystość pogrzebową z tytułu tzw. usługi cmentarnej i przygotowania ceremonii pogrzebowej określane były przez uchwały zarządu (...). NIK nie podzieliło wyjaśnień Prezydenta, że delegowanie uprawnień dla zarządcy do podejmowania uchwał w zakresie ustalania wysokości cen za usługi i roboty wypełnia wymóg zatwierdzenia przez organ wykonawczy Gminy, kwoty płatności za korzystanie z usług publ. świadczonych przez spółkę. Według NIK doszło do naruszenia art. 13 ustawy o gospodarce komunalnej.

Dowód: wystąpienie pokontrolne NIK, k. 398-405.

Z inicjatywy powodów prowadzone były przeciwko stronie pozwanej postępowania przed Urzędem Ochrony Konkurencji i Konsumentów. Dotyczyły one limitowania czasu pracy zakładów pogrzebowych stosownie do godzin pracy biura zarządu strony pozwanej jako zarządcy cmentarzy, ilości możliwych do wykonania grobów murowanych oraz zakazu umieszczania przez zakłady pogrzebowe reklamy na terenie cmentarza. Prezes UOKiK odmówił wszczęcia postępowania antymonopolowego, uznając że zakwestionowane działania strony pozwanej nie stanowią zagrożenia dla konkurencji.

UOKiK prowadziło również postępowanie wyjaśniające, po powzięciu informacji, że (...) pokrywa koszty opłat cmentarnych z prowadzonej działalności pogrzebowej, co nie potwierdziło się.

Natomiast w 2005 roku, tj. przed zawarciem umowy łączącej strony, prowadzone było postępowanie o wykorzystanie przez stronę pozwaną pozycji dominującej na rynku pogrzebowym, w którym (...) uznała zasadność wszczęcia postępowania antymonopolowego i rozpoczęła rozmowy z przedsiębiorcami świadczącymi usługi pogrzebowe na terenie J. na temat stworzenia jednakowych warunków do ich wykonywania dla wszystkich zakładów pogrzebowych. Decyzją z 26 kwietnia 2005 roku Prezes (...) zobowiązał (...) do umożliwienia od 10.05.2005r. innym przedsiębiorcom wykonywania usług pogrzebowych przez udostępnienie kaplicy cmentarnej na czas uroczystości pogrzebowej oraz umożliwienie wykonywania przez nich transportu zwłok w trakcie ceremonii pogrzebowej, wykopania i zasypania grobu, uformowania mogiły i ekshumacji, co zostało wykonane w terminie.

Dowód: pismo z UOKiK, k. 425-426, 406-407.

Sąd Apelacyjny rozpoznając ponownie sprawę zważył co następuje:

Apelacja powodów zasługiwała na częściowe uwzględnienie.

Dokonując ponownej oceny żądania pozwu, Sąd Apelacyjny oparł się na ustaleniach faktycznych poczynionych przez Sąd Okręgowy i dodatkowo poczynionych na etapie postępowania apelacyjnego ustaleniach dotyczących postępowań, jakie były inicjowane przez powodów przed Prezesem Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów, których przedmiotem były częściowo tożsame, co w niniejszym postępowaniu zarzuty odnoszące się do nadużywania przez stronę pozwaną pozycji dominującej w stosunkach między nią a powodami.

Ponieważ z uzupełniającego postępowania dowodowego wynika, że w okresie obowiązywania umowy z (...) nie została wydana żadna ostateczna decyzja Prezesa Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów stwierdzająca nadużycie pozycji dominującej (...) Sp. z o.o., wbrew odmiennemu stanowisku strony pozwanej, dla ustalenia nieważności zapisów łączącej strony umowy i zapisów regulaminów niezbędne było samodzielne stwierdzenie w niniejszym postępowaniu, czy doszło do naruszenia zakazu nadużywania pozycji dominującej (tak SN w uchwale z 23 lipca 2008 r., III CZP 52/08).

Ponowna analiza całokształtu zebranego w sprawie materiału dowodowego, dokonana przy uwzględnieniu wytycznych Sądu Najwyższego, doprowadziła Sąd Apelacyjny do częściowo odmiennych od Sądu Okręgowego wniosków, iż w stosunku do niektórych postanowień umownych kształtujących stosunek zobowiązaniowy między stronami istnieją podstawy do uznania ich za nieważne. Użyte bowiem w art. 9 ust. 1 tej ustawy sformułowanie „zakazane jest nadużywanie pozycji dominującej na rynku (...)” oznacza, że czynności prawne będące następstwem takich bezprawnych zachowań są nieważne z mocy samego prawa, co wynika z art. 9 ust. 3 ustawy, który stanowi, że „czynności prawne będące przejawem nadużywania pozycji dominującej są w całości lub w odpowiedniej części nieważne”.

Tym samym częściowo zasadne były zarzuty apelacyjne.

Dochodząc w procesie uznania za nieważne postanowień § 3 pkt 1, § 7 i § 11 łączącej powodów i stronę pozwaną umowy nr (...) z dnia 11 stycznia 2012r., pkt 4, 6, 7, 14h, 15, 17a, 23-24 Regulaminu porządkowego cmentarzy komunalnych zarządzanych przez stronę pozwaną, oraz pkt 4, 8, 11, 13, 25 ust. 2, 30, 34 Regulaminu organizacji, przygotowania i prowadzenia ceremonii pogrzebowej na cmentarzach komunalnych J., powodowie wskazywali, iż regulacje te naruszają art. 9 ust. 2 pkt 2, 3, 5 i 6 ustawy z dnia 16 lutego 2007 r. o ochronie konkurencji i konsumentów (dalej: u.o.k.k.) i stanowią przejaw nadużycia przez stronę pozwaną pozycji dominującej.

Jak wskazał Sąd Najwyższy, koniecznym warunkiem uznania, że doszło do naruszenia art. 9 ustawy z dnia 16 lutego 2007 r. o ochronie konkurencji i konsumentów (dalej: u.o.k.k.) jest stwierdzenie, iż przedsiębiorca posiada pozycję dominującą w rozumieniu art. 4 pkt 10 ustawy, na określonym rynku właściwym. Pod pojęciem pozycji dominującej rozumie się pozycję przedsiębiorcy, która umożliwia mu zapobieganie skutecznej konkurencji na rynku właściwym przez stworzenie mu możliwości działania w znacznym zakresie niezależnie od konkurentów, kontrahentów oraz konsumentów (art. 4 pkt 10 u.o.k.k.). Przez pojęcie rynek właściwy rozumie się przy tym rynek towarów, które ze względu na ich przeznaczenie, cenę oraz właściwości, w tym jakość, są uznawane przez ich nabywców za substytuty oraz są oferowane na obszarze, na którym, ze względu na ich rodzaj i właściwości, istnienie barier dostępu do rynku, preferencje konsumentów, znaczące różnice cen i koszty transportu, panują zbliżone warunki konkurencji (art. 4 pkt 10 u.o.k.k.). Przepis art. 4 pkt 10 u.o.k.k. ustanawia domniemanie, że przedsiębiorca ma pozycję dominującą, jeżeli jego udział w rynku właściwym przekracza 40% (art. 4 pkt 10 u.o.k.k.), a zatem ustalenie, że udział przedsiębiorcy w rynku właściwym przekracza 40% przenosi na przedsiębiorcę ciężar wykazania okoliczności, że takiej pozycji w istocie nie posiada. Jak przy tym wskazał Sąd Najwyższy, przedsiębiorca, który ma pozycję dominującą na jednym rynku może nadużywać tej pozycji na rynku powiązanym, na którym działa, ale nie ma pozycji dominującej, co określa się jako transfer nadużycia pozycji dominującej. Z taką sytuacją mamy też do czynienia, gdy przedsiębiorcy na rynku powiązanym, by móc oferować swoje usługi, muszą współpracować z przedsiębiorcą mającym pozycję dominującą na innym rynku, który jest organizatorem na rynku lokalnym.

Jak wykazało przeprowadzone w sprawie postępowanie dowodowe, udział strony pozwanej na rynku usług pogrzebowych o zasięgu obejmującym 4 cmentarze (rynek relewantny), na których pełni ona funkcję zarządcy, nie przekracza ustawowego progu 40%. Inaczej rzecz się ma w przypadku rynku usług cmentarnych, na którym strona pozwana, jako jedyny organizator tego rynku, posiada pozycję dominującą. Dzięki uprawnieniom „zarządczym” strona pozwana kształtuje zasady świadczenia usług związanych z organizacją pogrzebów, które to usługi sama też świadczy, działając jako konkurent powodów. By móc świadczyć usługi pogrzebowe na rynku usług pogrzebowych, powiązanym z rynkiem usług cmentarnych, powodowie muszą zawrzeć umowę ze stroną pozwaną i z nią współpracować. W przeciwnym wypadku, strona pozwana ma prawo do tego, by wypowiedzieć powodom umowę, co wykluczy ich uczestnictwo na relewantnym rynku jako usługodawców usług pogrzebowych. Mając to na uwadze, nie ulega więc wątpliwości, iż strona pozwana, jako zarządca cmentarzy komunalnych, jest przedsiębiorcą posiadającym pozycję dominującą na ustalonym rynku właściwym usług cmentarnych, która przejawia się w transferze tej pozycji na rynek powiązany, tj. na rynek usług pogrzebowych, mimo że na tym ostatnim pozycji dominującej nie ma. Jak przy tym wyjaśnił Sąd Najwyższy, nie ma znaczenia to, że to powodowie wykonują więcej pochówków niż strona pozwana, bowiem ewentualne nadużycie pozycji dominującej może prowadzić nie tylko do wyeliminowania, ograniczenia czy osłabienia funkcjonowania konkurencyjnego przedsiębiorcy, ale też do uniemożliwienia lub utrudnienia mu uzyskania silniejszej pozycji rynkowej albo dominującej.

Obowiązujące przepisy prawa nie ustanawiają zakazu posiadania pozycji dominującej przez przedsiębiorcę, a jedynie zakazują jej nadużywania, czyli wykorzystywania w sposób sprzeczny z ustawą. Przepis art. 9 u.o.k.k. nie zawiera definicji "nadużywania" pozycji dominującej w drodze działań jednostronnych skierowanych do innych uczestników rynku (konkurentów, kontrahentów i konsumentów). W doktrynie wskazuje się, że otwarty (przykładowy) charakter wyliczenia praktyk nadużywających (art. 9 ust. 2) nie w pełni pozwala na jednoznaczne określenie istoty nadużywania pozycji dominującej z treści poszczególnych praktyk abuzywnych. W konsekwencji odkodowanie (rekonstrukcja) tej przesłanki musi dokonywać się w procesie stosowania art. 9. Organy stosowania prawa muszą więc każdorazowo stwierdzać, kiedy określone jednostronne działanie przedsiębiorcy lub przedsiębiorców posiadających pozycję dominującą jest jeszcze używaniem (korzystaniem z), a kiedy już nadużywaniem tej pozycji. W tym celu muszą odwoływać się do aksjologii ustawy wyrażonej w jej art. 1 ust. 1 u.o.k.k., z której powinno wynikać, jakie skutki zachowań jednostronnych dominujących przedsiębiorców pozwalają uznać te zachowania za abuzywne, czyli naruszające art. 9 w zw. z art. 1 ust. 1 u.o.k.k.

Przedmiotem regulacji ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów jest określenie warunków rozwoju i ochrony konkurencji oraz zasad podejmowanej w interesie publicznym ochrony interesów przedsiębiorców i konsumentów. konkurencja zaś jest określonym mechanizmem funkcjonowania gospodarki, takim który poprzez rywalizację i wzrost efektywności uczestników gry rynkowej prowadzi do optymalnej alokacji zasobów, a w konsekwencji do obniżania kosztów produkcji (działalności) i przez to do upowszechniania (zwiększenia dostępności) towarów i usług, do innowacyjności, do wzrostu dobrobytu społeczeństwa. Warunkami koniecznymi spełniania przez konkurencję opisanej powyżej funkcji efektywnościowej (alokacyjnej) są przede wszystkim: wolność prowadzenia działalności gospodarczej, swoboda wyboru kontrahentów, otwarty i równy dostęp do rynku. Na gruncie ustawy ochronie podlegają sam mechanizm konkurencji, ale także warunki niezbędne dla jego niezakłóconego działania. Każde więc działanie przedsiębiorców wymierzone w którąkolwiek z tych wartości powinno być, zgodnie z przepisami ustawy, sankcjonowane.

Mając to wszystko na uwadze, kierując się wytycznymi Sądu Najwyższego, wskazać należy, iż nietrafnie apelujący utożsamiają obowiązek zawarcia umowy o realizację usług pogrzebowych i obowiązek przestrzegania ustalonych przez stronę pozwaną regulaminów z naruszeniem art. 9 ust. 2 pkt 2 i 5 u.o.k.k. i art. 6, 46 i 64 ustawy o swobodzie działalności gospodarczej (dalej: u.s.g.), chcąc zrównać obowiązek zawarcia umowy z zarządcą z reglamentowaniem działalności. Nie można tracić z pola widzenia, że działalność związana z pochówkami wykonywana jest na nieruchomości stanowiącej własność Gminy, w imieniu której działa strona pozwana, jako zarządca cmentarza, a zatem nie ma przeszkód, aby w umowie z podmiotem świadczącym usługi z zakresu wykonywania pochówku zmarłych na tej nieruchomości, ustanowić zasady dotyczące ich realizacji. Co do zasady samo podpisanie umowy, będącej wzorcem umownym, nie jest sprzeczne z art. 9 u.o.k.k. Dopiero gdyby zarządca (strona pozwana) w sposób nieuzasadniony odmówił zawarcia umowy, czy dostępu do kluczowej infrastruktury potrzebnej do wykonywania działalności, co zmierzałoby do eliminacji danego podmiotu z rynku, a nie pogorszenia warunków konkurowania, można mówić o naruszeniu reguł konkurencji.

Istotne jest to, jak podkreślił Sąd Najwyższy, aby zarządca cmentarza, który równocześnie działa na tym samym rynku, co powodowie, jako organizator pogrzebów, nie kształtował tak postanowień umownych, aby osiągać korzyści, których by nie uzyskał w warunkach konkurencji. Ze względu na specyfikę materii, z jaką mamy do czynienia w analizowanej sprawie (usługi na terenach cmentarnych), uzasadnione jest, aby kwestie porządkowe z tym związane unormować w drodze umów czy regulaminów, jednak – jak podkreślił Sąd Najwyższy – bez ingerowania w strukturę wewnętrzną funkcjonowania podmiotów świadczących usługi na relewantnym rynku. Postanowienia umów i regulaminów nie powinny być tak skonstruowane, aby różnicować sytuację podmiotów- stron tych uregulowań. Jednoczenie to strona pozwana jako dominant powinna ponosić ryzyko niejasnej redakcji umowy czy regulaminu.

Dlatego zapisu § 3 ust 1 umowy, który stanowi, że „usługodawca realizujący usługi pogrzebowe na terenach cmentarnych zobowiązany jest do ścisłego przestrzegania „Regulaminu świadczenia usług pogrzebowych i cmentarnych na cmentarzach komunalnych J.”, nie można uznać za nieważne, bowiem z samego obowiązku przestrzegania regulaminu nie wynika różnicowanie stron umowy i wykorzystywanie przez stronę pozwaną pozycji dominującej.

Natomiast za noszące znamiona działania antykonkurencyjnego uznać należało, przede wszystkim, wprowadzenie postanowień umownych przewidujących obowiązek posługiwania się aktualnie zatrudnionymi pracownikami do wykonywania pochówków. Zgodnie z art. 6 ust. 1 u.s.g. podejmowanie, wykonywanie i zakończenie działalności gospodarczej jest wolne dla każdego na równych prawach, z zachowaniem warunków określonych przepisami prawa. W pojęciu „wykonywanie działalności gospodarczej” mieszczą się dwa istotne elementy wolności gospodarczej, a mianowicie: swoboda prawnej organizacji działalności gospodarczej oraz samodzielność w wykonywaniu tej działalności. Swoboda dotyczy: wyboru formy organizacyjno-prawnej wykonywania działalności gospodarczej, kształtowania systemu kierowania i organizacji wewnętrznej przedsiębiorstwa, dokonywania zmian strukturalnych (łączenia, podziału, likwidacji, przekształceń) i zrzeszania się przedsiębiorców. Natomiast samodzielność oznacza możliwość podejmowania decyzji na własny rachunek i odpowiedzialność w sferze działalności eksploatacyjnej i inwestycyjnej przedsiębiorstwa oraz w zakresie jego finansów.

W ocenie Sądu Apelacyjnego, nieuzasadnione jest i sprzeczne z ustawą o swobodzie działalności gospodarczej, nakładanie na stronę powodową w § 7 umowy obowiązku wykonywania usług wyłącznie przez „aktualnie zatrudnionych pracowników, estetycznie ubranych oraz posiadających wyraźne oznaczenia identyfikacyjne”), podobnie jak w § 11 przyznanie pozwanemu prawa nadzoru nad realizacją usług i robót realizowanych przez usługodawcę na terenie cmentarzy komunalnych. Brak jest podstaw dla ustanowienia dla zarządcy cmentarzy takich uprawnień, w szczególności do decydowania o formie prawnej zatrudnionych u powoda osób, czy będą to osoby zatrudnione na umowę o pracę, jak wynika z literalnego brzmienia § 7. Tego rodzaju okoliczność niewątpliwie ma wpływ na wynik ekonomiczny prowadzonej działalności i powodowie powinni móc samodzielnie decydować, jakie osoby będą wykonywały zleconą im usługę. Natomiast jakość usług podmiotu działającego na rynku usług pogrzebowych, w tym zatrudnionych przez niego osób, winien zweryfikować sam rynek. Wskazane zapisy umowy stanowią nadużycie pozycji dominującej strony pozwanej, skoro dają jej możliwość ingerowania w funkcjonowanie spółki powodów, która jest przedsiębiorcą konkurencyjnym na rynku usług pogrzebowych. A zatem zachodziły podstawy do stwierdzenia nieważności § 7 i 11 umowy jako sprzecznych z art. 9 ust. 2 pkt 5 i 6 u.o.k.k.

Odpowiednikiem § 7 umowy jest zapis pkt 30 regulaminu organizacji, przygotowania i prowadzenia ceremonii pogrzebowej, wprowadzający obowiązek realizacji usługi „wyłącznie przez aktualnie zatrudnionych pracowników, estetycznie i odpowiednio ubranych, posiadający oznaczenia identyfikacyjne” i z tych samych przyczyn, co wskazane powyżej, należy uznać, że zapis ten sprzeczny jest z zakazem nadużywania pozycji dominującej, bowiem podmiot prowadzący tożsamą działalność gospodarczą, nie może tak dalece kontrolować konkurencyjnego podmiotu, korzystając ze swojej pozycji na rynku relewantnym.

Kwestionowany przez powodów pkt 25 ust 2 regulaminu organizacji, przygotowania i prowadzenia ceremonii pogrzebowej wprowadza obowiązek wykonywania wszelkich poleceń kierownika cmentarza lub osoby przez niego upoważnionej, a związanych z uwagami dotyczącymi świadczonych usług. Tego rodzaju zapis również ogranicza podmiot w swobodzie podejmowania decyzji z zakresu prowadzonej działalności gospodarczej, w zależności od rodzaju poleceń kierownika, które są niedookreślone, co może mieć wpływ na koszty związane ze świadczoną usługą, a także wpływa na wizerunek firmy. Wobec tego zapis ten należy uznać za odpowiadający dyspozycji art. 9 ust 2 pkt 5 u.o.k.k., a nie jak twierdzili powodowie pkt 1 tego przepisu.

Kolejny przepis, który wskazuje na nadużywanie pozycji dominującej, to, w ocenie Sądu Apelacyjnego, punkt 25 regulaminu porządkowego cmentarzy komunalnych zarządzanych przez (...) sp. z o.o. w J., który stronie pozwanej jako zarządcy cmentarzy komunalnych, daje upoważnienie do kontrolowania wwożonego i wywożonego ładunku ( a), osób wykonujących prace lub roboty na terenie cmentarza (b), dokumentu uwierzytelniającego prowadzenie firmy pogrzebowej oraz zlecenia na organizację pogrzebu (c). Dla pewności, że na teren cmentarzy wjeżdżają osoby uprawnione zdecydowanie wystarczająca jest kontrola dokumentów, o jakiej mowa w podpunkcie c, zwłaszcza, że na wykonanie prac kamieniarskich i budowlanych wymagana jest zgoda zarządcy (pkt 17 a). Kontrolowanie ładunku, a tym bardziej osób wykonujących prace na terenie cmentarza podważa nie tylko zaufanie do kontrahenta, jakim są powodowie, może wpływać na wizerunek firmy, którą prowadzą i dobre imię, a nawet przeprowadzone w określonych sytuacjach może być odebrane jako szykana. Postanowienia tego przepisu mogą utrudnić konkurencyjną dla strony pozwanej działalność powodów, dlatego zapis punktu 25 a i b, który odpowiada dyspozycji art. 9 ust. 2 pkt 5 ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów uznać należało za nieważne.

Przepisem różnicującym sytuację podmiotów konkurencyjnych i odpowiadającym art. 9 ust 2 pkt 5 i 6 jest pkt 15 b regulaminu porządkowego cmentarzy komunalnych zarządzanych przez (...) sp. z o.o. w J., który przewiduje opłaty za przejazd karawanem dla osób zatrudnionych w zakładach pogrzebowych, podczas, gdy strona pozwana opłat takich nie ponosi. Nie ma tutaj znaczenia okoliczność, czy strona pozwana faktycznie pobiera takie opłaty, ale wystarcza sama możliwość pobierania opłat, co może wpływać na konkurencyjność przedsiębiorców pogrzebowych. Również zatem ten przepis należało uznać za nieważny.

Sąd Apelacyjny nie dopatrzył się podstaw do stwierdzenia nieważności pozostałych wskazywanych przez powodów uregulowań, powodowie nie wykazali, by przepisy te naruszały ich pozycję na rynku usług pogrzebowych i miały wpływ na ich sytuacje ekonomiczną. Zauważyć należy, że Prezes UOKiK odmówił wszczęcia postępowania antymonopolowego dotyczącego limitowania czasu pracy zakładów pogrzebowych stosownie do godzin pracy biura zarządu strony pozwanej jako zarządcy cmentarzy, ilości możliwych do wykonania grobów murowanych oraz zakazu umieszczania przez zakłady pogrzebowe reklamy na terenie cmentarza, uznając że zakwestionowane działania strony pozwanej nie stanowią zagrożenia dla konkurencji, a zatem poddawał analizie te zapisy. Powodowie w niniejszym postępowaniu nie wykazali okoliczności, które pozwoliłyby dokonać odmiennej oceny.

Zupełnie nieuzasadnione było kwestionowanie punktu 4 regulaminu porządkowego dotyczącego godzin pracy biura. Ograniczenie w punkcie 6 czasu usług pogrzebowych do godzin pracy zarządcy (do 15:00), ma charakter porządkowy i ma na celu zapewnienie odpowiednich warunków na cmentarzu. W żaden sposób nie stanowi on nadużycia pozycji dominującej, bowiem zapis ten dotyczy wszystkich podmiotów. Nie jest też tak, że w ogóle nie ma dostępu do cmentarza i możliwości przeprowadzenia uroczystości pogrzebowej w pozostałych godzinach. Istnieje taka możliwość za dodatkową opłatą (pkt 7), co jest uzasadnione wydatkami na pracowników obsługi zarządcy i nie stanowi naruszenia zakazu z art. 9 u.o.k.k. Rozliczanie usług świadczonych przez zarządcę według jej cennika (pkt 34 regulaminu organizacji) nie wskazuje na to, by pozycja strony pozwanej była w tym zakresie na rynku usług pogrzebowych uprzywilejowana.

Nie można też uznać za nieważny zapisu o zakazie umieszczania reklam na terenie cmentarza ( pkt 14 h regul. porządkowego), który uznać należy za wszech miar prawidłowy i dotyczący wszystkich podmiotów.

Przypominając jeszcze raz o tym, że cmentarze znajdują się na nieruchomości stanowiącej własność Gminy, w imieniu której działa strona pozwana, nie mogą dziwić zapisy wymagające zgody zarządcy na prowadzenie prac kamieniarskich czy budowlanych, stawianie pomników czy grobowców ( pkt 17 a, pkt 24 regulaminu porządkowego, pkt 11 regulaminu organizacji), które z założenia nie mają wpływu na pozycję strony pozwanej na rynku konkurencyjnym. Powodowie również nie wykazali aby wpływało to na konkurencyjność podmiotów.

Nie mają wpływu na pozycję stron na rynku konkurencyjnym zapisy
o konieczności zawarcia umowy z zarządcą cmentarza, powodowie nie wykazali, by strona pozwana odmówiła zawarcia umowy z nimi czy innym podmiotami, bądź dostępu do infrastruktury potrzebnej do wykonywania działalności. Niezadowolenie powodów z ograniczeń, które wynikają z działania strony pozwanej w imieniu Gminy dla zachowania porządku na cmentarzach komunalnych nie są wystarczającą przyczyną dla uznania za nieważne stosownych przepisów.

Mając na uwadze powyższe, uznać należało, że wyrok Sądu Okręgowego
w części zasługiwał na zmianę na podstawie art. 386 §1 k.p.c., o czym orzeczono
jak w punkcie 1, oddalając apelację w pozostałym zakresie na podstawie art.
385 k.p.c.

Konsekwencją zmiany wyroku w punkcie I była zmiana orzeczenia o kosztach postępowania. Orzeczenie to oparto na podstawie art. 100 k.p.c., przy uwzględnieniu, że strona powodowa wygrała w 30% (mając na uwadze zakres kwestionowanych regulacji tj. 3 paragrafy umowy oraz po 8 regulaminów). Ponieważ jednak strona powodowa poniosła opłatę sądową od pozwu w kwocie 600 zł, a koszty zastępstwa procesowego po obu stronach były takie same ( 360 zł), koszty te zostały wzajemnie zniesione.

O kosztach postępowania odwoławczego orzeczono na podstawie art.
100 k.p.c., dokonując ich stosunkowego rozdzielenia. Koszty postępowania odwoławczego powoda to 1650 zł (apelacyjnego i koszty sporządzenia skargi kasacyjnej). Uwzględniając 30% wygranej powoda, należne koszty to 495 zł. Wygrana strony pozwanej to 70% z 270 zł kosztów wynagrodzenia pełnomocnika, co dało 189 zł, zatem w konsekwencji należało zasądzić na rzecz powodów 306 zł.