Portal Orzeczeń Sądów Powszechnych

UZASADNIENIE

Pozwem z 4 września 2012 roku Z. T. wniósł o zasądzenie, tytułem zachowku po zmarłej K. T., na jego rzecz od B. S. kwoty(...) zł wraz z odsetkami ustawowymi od dnia wniesienia pozwu do dnia zapłaty oraz kosztów procesu według norm przepisanych.

W uzasadnieniu powód wskazał, że postanowieniem z 29 lutego 2012 roku, XVI Ns 587/11 Sąd Rejonowy dla W.w W. stwierdził, że na podstawie testamentu spadek po zmarłej K. T. nabyli córka B. S. oraz syn M. S. w częściach równych, tj. w udziałach wynoszących 1/2 całości spadku. Powód był małżonkiem K. T., nadto
z uwagi na fakt bycia emerytem oraz stan zdrowia jest on osobą trwale niezdolną do pracy, a zatem z tytułu należnego zachowku przysługuje mu roszczenie o zapłatę 2/3 wartości udziału spadkowego jaki przypadłby mu gdyby dziedziczył po zmarłej na podstawie ustawy.

K. T. była na zasadzie wspólności małżeńskiej współwłaścicielem spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu nr (...) przy ul. (...)
w W. o wartości co najmniej (...) zł oraz działki zabudowanej położonej
w W. koło G. o powierzchni (...) ha o wartości około (...) zł, a zatem wartość spadku wynosiła (...) zł. Powód wskazał,
że w przypadku dziedziczenia ustawowego przypadła by mu w związku z tym kwota (...), co oznacza że kwota zachowku wynosi (...) zł. Jako, że pozwany jest jednym z dwojga spadkobierców kwota dochodzonego w niniejszym postępowaniu roszczenia to (...) zł (k. 5 - 8 - pozew).

W odpowiedzi na pozew pozwana wniosła o jego oddalenie oraz zasądzenie na jej rzecz kosztów procesu według norm przepisanych.

Uzasadniając swoje stanowisko pozwana wskazała, że powód został przez spadkodawczynię obdarowany udziałem w wysokości 1/2 prawa własności lokalu mieszkalnego nr (...) przy ul. (...) w W. (co potwierdza treść testamentu K. T.), a zatem jego roszczenie o zachowek zostało zaspokojone.

Niezależnie od powyższego pozwana podniosła, że w jej ocenie wskazana przez powoda kwota należnego zachowku jest niezasadna i zaprzeczyła jakoby wartość nabytego przez nią majątku spadkowego wynosiła (...) zł. Przede wszystkim wskazana przez powoda wartość działki jest znacznie zawyżona – zdaniem pozwanej powinna ona wynosić (...) zł, a nadto jej powierzchnia to (...) m ^{( 2)} , a nie jak określono w pozwie (...) m ^{( 2)}. Natomiast wartość lokalu mieszkalnego przy ul. (...) to około (...) zł. Na podstawie powyższego pozwana stwierdziła,
że łączna wartość majątku spadkowego (1/2 udziału we własności nieruchomości w W. oraz 1/2 udziału w spółdzielczym własnościowym prawie do lokalu przy ul. (...)) to (...) zł. W przypadku dziedziczenia ustawowego powodowi przysługiwałby udział w majątku spadkowym w wysokości 1/4 o wartości (...) zł. Kwota zachowku wynosiłaby tym samym (...) zł (k. 55 - 59 - odpowiedź na pozew).

W toku postępowania strony podtrzymały swoje stanowiska w sprawie.

Sąd ustalił następujący stan faktyczny:

22 grudnia 1968 roku Z. T. złożył deklarację członkowstwa w (...) Spółdzielni Mieszkaniowej (...) w W. oraz wniosek o przydział mieszkania. 15 maja 1974 roku Zarząd Międzyzakładowej Spółdzielni Mieszkaniowej (...) przydzielił Z. T. lokal nr (...) przy ul. (...) w W. na warunkach spółdzielczego lokatorskiego prawa do lokalu. Zaświadczeniem z 15 lipca 1974 roku (...) Spółdzielnia Mieszkaniowa (...) Sekcja Rozliczeń Udziałów i Wkładów stwierdziła, że Z. T. dokonał pełnego rozliczenia finansowego związanego z przydzieleniem mieszkania. 31 grudnia 1976 roku Z. T. i K. T. otrzymali przydział spółdzielczego własnościowego prawa do przedmiotowego lokalu. Aktem notarialnym z 24 lipca 2003 roku K. T. i Z. T. darowali na rzecz R. T. należące do ich majątku wspólnego spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu nr (...) przy ul. (...) w W. wraz z wkładem budowlanym (k. 125 - akta lokalu mieszkalnego nr (...) przy ul. (...) w W.).

Z. T. był małżonkiem zmarłej 27 kwietnia 2011 roku K. T.. Oprócz powoda spadkobiercami ustawowymi zmarłej były także jej dzieci – R. T., B. S., M. S. (bezsporne – k. 15 - 17 - protokół rozprawy w sprawie XVI Ns 587/11, k. 18 - postanowienie w sprawie XVI Ns 587/11).

W wyniku postępowania toczącego się przed Sądem Rejonowym dla Warszawy M. w W., XVI Ns 587/11, spadek po K. T. nabyli na podstawie testamentu B. S. i M. S. w częściach równych (bezsporne - postanowienie w sprawie XVI Ns 587/11 - k. 18).

W skład majątku spadkowego wchodził udział w wysokości 1/2 w spółdzielczym własnościowym prawie do lokalu mieszkalnego nr (...) przy ul. (...) w W. o wartości (...) zł oraz współwłasność w wysokości 1/2 działki zabudowanej przy ul. (...) położona w W. koło G. o wartości (...) zł (bezsporne - k. 16 - 17 zapewnienia spadkowe w postępowaniu XVI Ns 587/11, k. 176 - 222, 236 - 299 - operaty szacunkowe, e-protokół rozprawy z 14 października 2014 roku - opinia uzupełniająca).

Z. T. pobiera świadczenie emerytalne. Choruje na cukrzycę
i nadciśnienie tętnicze (k. 21 - 23 - decyzja o ustaleniu prawa do emerytury, k. 29 - 31 - dokumentacja medyczna).

Powyższy stan faktyczny Sąd ustalił na podstawie złożonych do akt sprawy dokumentów, które uznał za wiarygodne, bowiem ich autentyczność i prawdziwość nie budziła wątpliwości, jak również nie była kwestionowana przez strony.

Pomocne okazały się także opinie biegłego rzeczoznawcy majątkowego A. Ś. w przedmiocie wyceny wartości spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu mieszkalnego nr (...) przy ul. (...) w W. oraz działki zabudowanej przy ul. (...) położonej w W. koło G.. Przedstawione biegłemu zagadnienia zostały opracowane w kompleksowy i rzetelny sposób przy wykorzystaniu wiedzy fachowej. W oparciu o przedmiotowe opinie Sąd miał możliwość ustalić wartość poszczególnych składników majątku spadkowego. Żadna ze stron nie kwestionowała treści opinii w przedmiocie wyceny wartości spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu przy ul. (...) w W.. Natomiast odniesieniu do opinii w przedmiocie wyceny wartości działki zabudowanej przy ul. (...) położonej w W. zastrzeżenia sformułowała strona powodowa wskazując, że w jej ocenie nie została dokonana właściwa wycena nasadzeń na działce. Jak wskazała biegła w opinii uzupełniającej, okoliczne nieruchomości, z którymi porównywana była wyceniana nieruchomość również posiadały podobne nasadzenia, więc ich wartość była uwzględniona w analizowanych cenach transakcyjnych. Powyższe musiało zatem znaleźć odzwierciedlenie w oszacowanej przez biegłą wartości nieruchomości. Zważyć również należało, że jak wynikało z miejscowego studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego (k. 13 opinii), omawiana nieruchomość przeznaczona jest pod zabudowę mieszkaniową. Tym samym nasadzenia o charakterze sadu przydomowego (a nie sadu przemysłowego, który mógłby generować dochód i tym samym przedstawiać ekonomicznie istotną wartość) nie mogły stanowić istotnego ani samodzielnego składnika wartości tejże nieruchomości, który należało by poddać odrębnej wycenie. Podniesione przez powoda zarzuty uznać należało zatem za bezpodstawne. W konsekwencji nie zasługiwał również na uwzględnienie wniosek powoda o przeprowadzenie dowodu z kolejnej uzupełniającej opinii biegłego lub o powołanie nowego biegłego i dokonanie ponownej wyceny nieruchomości w W..

Nie stanowiły podstawy dokonania ustaleń faktycznych zeznania świadka E. S.. Wynikało z nich jedynie, że spadkodawczyni K. T. przed zawarciem związku małżeńskiego z powodem miała zgromadzony znaczny majątek osobisty jednakże okoliczność ta nie miała znaczenia dla rozstrzygnięcia sprawy.

Sąd zważył co następuje:

Roszczenie pozwu w niniejszej sprawie wynika z art. 991 § 1 k.c., zgodnie z którym zstępnym, małżonkowi oraz rodzicom spadkodawcy, którzy byliby powołani do spadku z ustawy, należą się, jeżeli uprawniony jest trwale niezdolny do pracy albo jeżeli zstępny uprawniony jest małoletni - dwie trzecie wartości udziału spadkowego, który by mu przypadał przy dziedziczeniu ustawowym, w innych zaś wypadkach - połowa wartości tego udziału.

Jak wynika ze zgromadzonego materiału dowodowego powód był małżonkiem zmarłej K. T.. W wyniku postępowania toczącego się przed Sądem Rejonowym dla W. w W., XVI Ns 587/11, spadek po K. T. nabyli na podstawie testamentu B. S. i M. S. w częściach równych. Z powyższego wynika, że powód był w świetle art. 991 § 1 k.c. legitymowany do wystąpienia z roszczeniem o zapłatę sumy zachowku od pozwanej B. S..

W dalszej kolejności należało rozważyć podnoszony przez pozwaną zarzut uczynienia przez spadkodawczynię darowizny na rzecz powoda. Pozwana wskazywała bowiem, że zgodnie z treścią testamentu K. T. dokonała ona „wydziedziczenia“ powoda, z uwagi na fakt, iż „otrzymał od niej mieszkanie przy ul. (...)“.

Zgodnie z treścią art. 993 k.c. przy obliczaniu zachowku nie uwzględnia się zapisów i poleceń, natomiast dolicza się do spadku darowizny uczynione przez spadkodawcę. Z kolei art. 994 § 1 k.c. stanowi, że przy obliczaniu zachowku nie dolicza się do spadku drobnych darowizn, zwyczajowo w danych stosunkach przyjętych, ani dokonanych przed więcej niż dziesięciu laty, licząc wstecz od otwarcia spadku, darowizn na rzecz osób niebędących spadkobiercami albo uprawnionymi do zachowku. Nie ulegało wątpliwości, że powód należy do kręgu osób powołanych do dziedziczenia po zmarłej z mocy ustawy. Zatem darowizny uczynione na jego rzecz zawsze podlegają zaliczeniu na należny zachowek chyba, że są one zwyczajowo przyjęte w danych stosunkach.

Z dokumentacji w postaci akt lokalu nr (...) ul. (...) w W. wynikało, że powód był członkiem spółdzielni oraz dokonał rozliczenia finansowego związanego z przydziałem mieszkania. W toku postępowania pozwanej nie udało się wykazać, że wykup przedmiotowego lokalu finansowany był wyłącznie przez K. T. - zeznający w sprawie świadek E. S. nie miała na ten temat wiedzy. Tym niemniej nawet jeśli środki pieniężne na ten cel w istocie pochodziły z majątku osobistego K. T. to stanowiły one nakład z majątku osobistego na majątek wspólny podlegający ewentualnemu rozliczeniu przy jeho podziale, a nie darowiznę uczynioną na rzecz powoda. Ponieważ zaś przydział lokalu miał miejsce po zawarciu małżeństwa przez K. T. i powoda to spółdzielcze lokatorskie, a później spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu weszło do majątku wspólnego małżonków. Nadto K. T. nie przekazała przysługującego jej udziału w prawie na rzecz powoda i powyższy stan utrzymał się do 24 lipca 2003 roku kiedy to małżonkowie darowali spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu nr (...) ul. (...) w W. R. T.. Ostatecznie uznać trzeba, że w odniesieniu do przedmiotowego lokalu K. T. nie dokonała jakiejkolwiek darowizny na rzecz powoda, zatem zarzuty pozwanej, jakoby w ten sposób otrzymał on już kwotę należnego mu zachowku, były bezzasadne.

Podsumowując dotychczasowe rozważania stwierdzić trzeba, że powództwo w niniejszej sprawie zasługiwało na uwzględnienie co do zasady.

Rozważając zgłoszone w niniejszej sprawie roszczenie pozwu co do wysokości w pierwszym rzędzie należało ustalić wysokość przypadającego powodowi udziału spadkowego. Jak wynika z art. art. 931. § 1 k.p.c. w pierwszej kolejności na podstawie ustawy do spadku powołane są dzieci spadkodawcy oraz jego małżonek; dziedziczą oni w częściach równych. Jednakże część przypadająca małżonkowi nie może być mniejsza niż jedna czwarta całości spadku. Z ustalonego w sprawie stanu faktycznego wynikało, że do kręgu spadkobierców po zmarłej K. T. należał powód oraz trójka dzieci - R. T., M. S. i pozwana. Oznacza to, że przysługujący powodowi udział spadkowy, w przypadku dziedziczenia ustawowego, wynosiłby 1/4 całości spadku.

W dalszej kolejności zbadania wymagała kwestia wielkości części udziału spadkowego jaki przysługiwał powodowi z tytułu roszczenia o zachowek. Zgodnie z art. 991 § 1 k.c. jeżeli uprawniony jest trwale niezdolny do pracy albo jeżeli zstępny uprawniony jest małoletni to przysługuje mu dwie trzecie wartości udziału spadkowego, który by mu przypadał przy dziedziczeniu ustawowym, w innych zaś wypadkach - połowa wartości tego udziału. Jak wynikało z ustalonego stanu faktycznego w chwili otwarcia spadku był emerytem. Nadto choruje on na nadciśnienie tętnicze oraz cukrzycę. Jak wskazał Sąd Apelacyjny w Gdańsku w uzasadnieniu wyroku z 11 stycznia 2013 r., V ACa 989/12, już sam zaawansowany wiek może zostać uznany za wystarczającą przesłankę do zaliczenia danej osoby do osób trwale niezdolnych do pracy w rozumieniu art. 991 § 1 k.c. W niniejszej sprawie, jak już wskazano, oprócz zaawansowanego wieku powód cierpi także na poważne schorzenia. Okoliczności te stanowią w ocenie Sądu wystarczającą przesłankę do uznania powoda za osobę trwale niezdolną do pracy, co uzasadnia roszczenie o zachowek w wysokości 2/3 wartości należnego mu udziału spadkowego w przypadku gdyby doszło do dziedziczenia ustawowego po K. T..

W dalszej kolejności należało obliczyć wartość tzw. substratu zachowku, który stanowi czystą wartość spadku, tj. wartość aktywów spadkowych pomniejszonych o długi spadkowe (bez uwzględnienia zapisów zwykłych i poleceń) i powiększoną o zapisy windykacyjne i darowizny podlegające zaliczeniu zgodnie z zasadami przewidzianymi w dalszych przepisach kodeksowych (art. 993 k.c.). Z poczynionych w toku postępowania ustaleń faktycznych wynikało, że w skład spadku po K. T. wchodził udział w wysokości 1/2 w spółdzielczym własnościowym prawie do lokalu mieszkalnego nr (...) przy ul. (...) w W. o wartości (...) zł oraz współwłasność w wysokości 1/2 działki zabudowanej przy ul. (...) położona w W. koło G. o wartości (...) zł. W toku postępowania żadna ze stron nie wykazała, by spadek obciążały takie długi, które winny być rozliczane w ramach przedmiotowego postępowania, strony nie podnosiły też takich zarzutów. Substrat zachowku stanowił zatem w niniejszej sprawie sumę wartości 1/2 udziału w spółdzielczym własnościowym prawie do lokalu mieszkalnego nr (...) przy ul. (...) w W. oraz 1/2 udziału w prawie własności nieruchomości gruntowej wraz z domkiem letniskowym położonej przy ul. (...) w W., tj. (...) zł ((...) zł + (...) zł / 2), będących jedynymi składnikami majątku spadkowego. Jak już wcześniej wskazano przy dziedziczeniu ustawowym powodowi przysługiwałby udział spadkowy w wysokości 1/4. Z uwagi zaś na to, że w chwili śmierci żony powód był trwale niezdolny do pracy, przysługiwało mu roszczenie o zachowek w wysokości 1/6 masy spadkowej (1/4 x 2/3), co odpowiada kwocie(...) zł / 6). Ponieważ jednak powód dochodził w ramach niniejszego postępowania zapłaty wyłącznie od pozwanej, która jest jednym z dwóch spadkobierców, obowiązek zapłaty zachowku obciążał ją do kwoty (...) / 2).

W zakresie roszczenia odsetkowego Sąd orzekł na podstawie art. 481 § 1 k.c. Roszczenie o zachowek jest roszczeniem bezterminowym i jego wymagalność należy ustalić w oparciu o regułę z art. 455 k.c. (dopóki dłużnik nie zostanie wezwany do spełnienia świadczenia, dopóty obowiązek zapłaty kwoty pieniężnej potrzebnej do pokrycia zachowku nie aktualizuje się). W niniejszej sprawie powód nie wzywał pozwanej do zapłaty wobec czego Sąd uznał, iż roszczenie stało się wymagalne najpóźniej w dniu doręczenia pozwanej odpisu pozwu, czyli 10 stycznia 2013 roku, zatem od 11 stycznia 2013 roku pozwana znajdowała się w zwłoce co uzasadnia przyznanie odsetek od tej daty.

Ostatecznie więc tytułem zachowku po zmarłej K. T. należało na rzecz powoda od pozwanej zasądzić kwotę (...) zł z ustawowymi odsetkami od 11 stycznia 2013 roku do dnia zapłaty, a w pozostałym zakresie powództwo oddalić,
w związku z czym orzeczono jak w punkcie 1 i 2 wyroku.

W zakresie rozstrzygnięcia o kosztach procesu podstawę orzekania stanowił art. 98 k.p.c. i wynikająca z niego zasada odpowiedzialności za wynik procesu przy jednoczesnym stosunkowym rozdzieleniu kosztów, z uwagi na fakt, że każda ze stron uległa co do części swoich żądań (art. 100 k.p.c.). Wartość przedmiotu sporu w niniejszej sprawie wynosiła (...) zł, zaś powództwo uwzględniono co do kwoty (...) zł. Oznacza to, że powód wygrał sprawę w 42% ( (...), a pozwana w 58% ((...) zł x 100%). Na koszty procesu poniesione przez powoda złożyły się kwota (...) zł tytułem częściowej opłaty od pozwu, kwota (...) zł tytułem zaliczki na poczet wynagrodzenia biegłego, kwota(...) zł tytułem kosztów zastępstwa procesowego (§ 6 pkt 6 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z 28 września 2002 roku w sprawie opłat za czynności adwokackie oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów pomocy prawnej udzielonej z urzędu) oraz kwota 17 zł tytułem opłaty skarbowej od pełnomocnictwa - w sumie (...)zł ((...) zł). Z kolei na koszty procesu poniesione przez pozwaną złożyły się kwota (...) tytułem kosztów zastępstwa procesowego (§ 6 pkt 6 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z 28 września 2002 roku w sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów pomocy prawnej radcy prawnego ustanowionego z urzędu) i kwota (...) zł opłaty skarbowej od pełnomocnictwa - w sumie (...) zł. Ostatecznie, przy uwzględnieniu w jakiej części żądanie każdej ze stron okazało się zasadne, należało od powoda na rzecz pozwanej zasądzić tytułem zwrotu kosztów procesu kwotę (...)zł ((...)) w związku z czym orzeczono jak w punkcie 2 wyroku.

Jednocześnie, stosownie do art. 113 ust. 1 u.k.s.c. w zw. z art. 83 ust. 2 u.k.s.c., zgodnie z wynikiem postępowania, w zakresie w jakim każda ze stron uległa co do swoich żądań, należało nakazać pobranie nieuiszczonych w toku postępowania kosztów sądowych, Złożyły się na nie kwota(...) zł tytułem brakującej opłaty od pozwu oraz kwota (...) zł tytułem kosztów dwóch opinii biegłego wraz z opinią uzupełniającą, pomniejszone o wpłaconą przez powoda zaliczkę w kwocie (...) zł. Ostatecznie zatem należało nakazać pobranie tytułem nieuiszczonych kosztów sądowych od powoda kwotę (...) zł x 0,58%) zaś od pozwanej kwotę (...)zł x 0,42%) w związku z czym orzeczono jak w punkcie 4 i 5 wyroku.