Portal Orzeczeń Sądów Powszechnych

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 11 stycznia 2017 r.

Sąd Okręgowy w Warszawie V Wydział Cywilny Odwoławczy w składzie:

Przewodniczący:	SSO Joanna Wiśniewska-Sadomska
Sędziowie:	SO Bogusława Jarmołowicz-Łochańska (spr.) SR del. Stanisław Wojciechowski
Protokolant:	protokolant Iwona Szczygieł

po rozpoznaniu w dniu 11 stycznia 2017 r. w Warszawie

na rozprawie

sprawy z powództwa B. S.

przeciwko (...) Bankowi (...) S.A w W.

o zapłatę

na skutek apelacji pozwanego

od wyroku Sądu Rejonowego dla Warszawy-Mokotowa w Warszawie

z dnia 18 lutego 2016 r., sygn. akt XVI C 1584/15

1.  oddala apelację;

2.  zasądza od (...) Banku (...) S.A w W. na rzecz B. S. kwotę 2.627,33 (dwa tysiące sześćset dwadzieścia siedem 33/100) złotych tytułem zwrotu kosztów zastępstwa prawnego w instancji odwoławczej.

Sygn. akt V Ca 919/16

UZASADNIENIE

B. S. wystąpiła przeciwko (...) Bank (...) SA w W. (dalej także jako (...)) o zapłatę kwoty 18.459,21 zł, w tym 14.433,96 zł tytułem części przypadającej powódce ze środków zgromadzonych na należącym do zmarłego R. D. (1) rachunku (...) z (...) w PLN nr (...), wraz z należnymi odsetkami z tytułu oprocentowania rachunku bankowego oraz ustawowymi odsetkami od dnia 23 października 2013 r. do dnia zapłaty, 2548,62 zł tytułem części przypadającej powódce ze środków zgromadzonych na mieszkaniowej książeczce oszczędnościowej nr (...)- (...) zmarłego R. D. (1), wraz z należnymi odsetkami z tytułu oprocentowania wkładu terminowego na książeczce oszczędnościowej oraz ustawowymi odsetkami od dnia 23 października 2013 r. do dnia zapłaty, 1476,63 zł tytułem części przypadającej powódce ze środków zgromadzonych na mieszkaniowej książeczce oszczędnościowej nr (...)- (...) zmarłego R. D. (1), wraz z należnymi odsetkami z tytułu oprocentowania wkładu terminowego na książeczce oszczędnościowej oraz ustawowymi odsetkami od dnia 23 października 2013 r. do dnia zapłaty, a także o zasądzenie od pozwanego na rzecz powódki kosztów postępowania w tym kosztów zastępstwa procesowego wg norm przepisanych, powiększonych o kwotę 17 zł tytułem uiszczenia opłaty skarbowej od pełnomocnictwa.

W odpowiedzi na pozew (...) SA wniósł o oddalenie powództwa oraz zasądzenie od powódki na rzecz pozwanego kosztów procesu, w tym kosztów zastępstwa według norm przepisanych. Nie podzielił argumentacji pozwu i podniósł, iż zgodnie z art. 1037 §1k.c. do wypłaty świadczenia potrzebne jest albo przeprowadzenie sądowego działu spadku albo umowa pomiędzy wszystkimi współspadkobiercami. Zakwestionował możliwość zastosowania do sytuacji powódki normy art. 379 § 1k.c.

Wyrokiem z dnia 18 lutego 2016r. Sąd Rejonowy zasądził od pozwanego na rzecz powódki kwotę 18.368,03 zł z ustawowymi odsetkami za opóźnienie:

- od kwoty 14.433,96 zł od dnia 23 października 2013r. do dnia zapłaty

- od kwoty 2547,94 zł od dnia 2 grudnia 2013r, do dnia zapłaty

- od kwoty 1386,13 zł od dnia 2 grudnia 2013r. do dnia zapłaty ;

oddalił powództwo w pozostałej części i zasądził od pozwanego na rzecz powódki koszty procesu w całości pozostawiając ich szczegółowe wyliczenie referendarzowi sądowemu; nakazał pobrać od pozwanej od pozwanego na rzecz Skarbu Państwa – Sądu Rejonowego dla Warszawy – Mokotowa w W. kwotę 923 zł tytułem opłaty od pozwu, od której powódka była zwolniona.

Podstawę rozstrzygnięcia Sądu Rejonowego stanowiły następujące ustalenia faktyczne i ocena prawna:

R. D. (1) od 1986 r. do swojej śmierci był posiadaczem rachunku bankowego oszczędnościowo-rozliczeniowego o nazwie o nazwie S. (...) W PLN nr (...). Nadto w latach 2006-2007 stał się on również posiadaczem dwóch oszczędnościowych książeczek mieszkaniowych w PLN o numerach: (...)- (...) i (...)- (...). Wszystkie rachunki były prowadzone przez (...) SA. Był on żonaty z J. D. ale żona nie była współposiadaczem opisanych wyżej rachunków.

R. D. (1) zmarł w dniu 9 lutego 2010 r. Spadek po nim nabyli: jego żona J. D. i brat R. D. (2) po 1/2 części spadku każdy z nich.

W dniu 9 lutego 2010 r. stan rachunków wynosił:

- na rachunku nr (...): 30730,46 zł,

- na rachunku nr (...): 5095,88 zł,

- na rachunku nr (...): 2772,25 zł.

Po śmierci R. D. (1) z jego rachunku oszczędnościowo pozwany wypłacił kwotę 1892 zł na rzecz jego żony tytułem zwrotu poniesionych kosztów pogrzebu.

J. D. zmarła 7 października 2012 r. Spadek po niej nabyła w całości powódka B. S..

W dniu 7 października 2012 r. stan rachunków wynosił:

- na rachunku nr (...): 28867,92 zł,

- na rachunku nr (...): 5097,24 zł,

- na rachunku nr (...): 2953,26 zł.

W dniu 16 października 2013 r. powódka powołując się na nabycie przez nią spadku po J. D. i załączając kopie postanowień sądu w sprawach I Ns 42/10 i IX Ns 461/13, wezwała pozwanego do wypłaty połowy środków zgromadzonych na rachunku R. D. (1) nr (...). Pozwany odmówił wypłaty wskazując, iż konieczne jest przedłożenie w banku dokumentu potwierdzającego nabycie spadku przez spadkobierców R. D. (2) oraz dokumentu określającego zasady podziału masy spadkowej pomiędzy tych spadkobierców.

W piśmie z dnia 25 listopada 2013 r. powódka dodatkowo wezwała (...) do wypłaty środków z książeczek mieszkaniowych o numerach (...).

W odpowiedzi na wezwanie (...) odmówił wypłaty środków.

Z kolejnych ustaleń Sądu pierwszej instancji wynika , iż pozwany bank wprowadził w formie regulaminu wprowadził wewnętrzne regulacje dotyczące prowadzenia rachunków oszczędnościowo-rozliczeniowych, także realizacji dyspozycji z tytułu spadkobrania. Pierwszy z 1985r. nie przewidywał rozwiązań dotyczących funkcjonowania rachunku po śmierci jego posiadacza. Kolejny z 1989 r. przewidywał, że w przypadku śmierci posiadacza rachunku następuje zamknięcie konta (§ 41 ust. 1 pkt 3) zaś wypłata salda konta jest dokonywana na rzecz spadkobierców po przedłożeniu prawomocnego postanowienia sądu o stwierdzeniu nabycia prawa do spadku (§ 48).Identyczne postanowienia zawierał regulamin z 1992 r. (§ 41 ust. 1 pkt 3 i § 47).

W kolejnym regulaminie, obowiązującym od 1 lipca 1997 r. (...) zrezygnował z powyższego uregulowania, wprowadzając postanowienie, że zamknięcie konta osobistego następuje w przypadku:

1)  wypowiedzenia umowy rachunku oszczędnościowo-rozliczeniowego przez posiadacza lub współposiadaczy konta,

2)  rozwiązania umowy przez (...) z zachowaniem lub bez zachowania 30-dniowego terminu wypowiedzenia,

3)  wygaśnięcia umowy (§ 81 ust. 2)

Zgodnie z tym regulaminem zamknięcie konta osobistego oznacza, że oddział (...) zaprzestaje wykonywania wszelkich operacji bankowych prowadzonych na tym koncie i wstrzymuje możliwość korzystania z konta przez jego posiadacza lub współposiadaczy (§ 81 ust. 1). Natomiast wygaśnięcie rachunku oszczędnościowo-rozliczeniowego następuje z upływem okresu, na jaki umowa została zawarta (§ 85).

Pozwany określił wymagania związane z wypłatą środków zgromadzonych na koncie osobistym po śmierci posiadacza konta, stwierdzając, że wypłata tych środków jest dokonywana na rzecz spadkobierców po przedłożeniu prawomocnego postanowienia sądu o stwierdzeniu nabycia spadku lub prawomocnego postanowienia sądu o dziale spadku albo zgodnego pisemnego oświadczenia wszystkich spadkobierców o podziale kwot ulokowanych na koncie osobistym – jeżeli jest co najmniej dwóch spadkobierców (§ 78 ust. 1)

Regulamin z 2003 r. wprowadza odmienne rozwiązanie, w § 42 stanowiąc, że rozwiązanie umowy następuje w przypadku wypowiedzenia umowy przez posiadacza rachunku lub bank lub upływu terminu, na który umowa została zawarta. Nie wprowadza rozwiązań dotyczących wypłaty środków po śmierci posiadacza rachunku.

Kolejny regulamin został wprowadzony w lipcu 2010 r. Na podstawie decyzji nr (...) dyrektora Pionu Klienta Detalicznego z dnia 24 sierpnia 2012 r. pozwany wprowadził u siebie procedurę produktową regulująca sposób postępowania pracowników w przypadku przyjęcia dyspozycji dot. realizacji dyspozycji z tytułu spadkobrania. W przypadku dziedziczenia przez wielu spadkobierców wypłata może zostać zrealizowana na podstawie postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku lub notarialnego aktu poświadczenia dziedziczenia w częściach określonych w postanowieniu o dziale spadku albo w umownym dziale spadku, przy czym zgodne oświadczenie spadkobierców o podziale środków na rachunku bankowym jest traktowane jak umowny dział spadku.

Sąd pierwszej instancji wskazał , że okoliczności faktyczne w niniejszej sprawie okazały się niesporne, a stan faktyczny został ustalony w oparciu o dokumenty prywatne i urzędowe w postaci: postanowienia sygn. I Ns 42/10 k. 10, postanowienia sygn. IX Ns 461/13 k. 11, zaświadczeń (...) z 20 lutego 2014 r. k. 12 i z 19 listopada 2015 r. k. 139-140, pism powódki z 16 października 2013 r. k. 13, z 25 listopada 2013 r. k. 15-17, z 18 lutego 2014 r. k. 20, pism (...) z 22 października 2013 r. k. 14, z 28 stycznia 2014 r. k. 18-19, z 3 marca 2014 r. k. 21, zestawienia operacji k. 135-136, historie operacji k. 137-138, wniosku o otwarcie rachunku oszczędnościowo-rozliczeniowego k. 141-142, postanowienia NBP dla posiadaczy rachunków oszczędnościowo-rozliczeniowych w oddziałach NBP k. 143-148 oraz kolejnych regulaminów dla posiadaczy rachunków oszczędnościowo-rozliczeniowych „kont osobistych” k. 149-261, uchwały zarządu nr (...) z dnia 11 maja 2012 r. k. 66, decyzji nr (...) dyrektora Pionu Klienta Detalicznego z dnia 24 sierpnia 2012 r. k. 67-72, uchwały zarządu nr (...) k. 73-74, decyzji nr (...) dyrektora Pionu Klienta Detalicznego z dnia 29 marca 2013 r. k. 75-80, statut (...) k. 81-97.

W tak ustalonym stanie faktycznym Sąd pierwszej instancji uwzględnił powództwo główne niemal w całości oraz w zakresie odsetek w części.

Elementy przedmiotowo istotne umowy rachunku bankowego zostały wskazane w art. 725 k.c., zgodnie z którym przez umowę rachunku bankowego bank zobowiązuje się względem posiadacza rachunku, na czas oznaczony lub nieoznaczony, do przechowywania jego środków pieniężnych oraz, jeżeli umowa tak stanowi, do przeprowadzania na jego zlecenie rozliczeń pieniężnych. Szczegółowe dalsze regulacje dotyczące umowy rachunku bankowego zostały zamieszczone w dalszych przepisach kodeksu cywilnego oraz w art. 49 i następnych ustawy z 29 sierpnia 1997 r. Prawo bankowe (j. t. Dz. U. 2012.1376 ze zm.).

Umowa rachunku bankowego jest umową konsensualną, dwustronnie zobowiązującą oraz odpłatną lub nieodpłatną. Bank może obracać czasowo wolnymi środkami pieniężnymi i jest zobowiązany do ich zwrotu w całości lub części na każde żądanie (art. 725 i 726 k.c.). Stronami umowy są bank i posiadacz rachunku bankowego. Z powołanego wyżej art. 725 k.c. umowa rachunku bankowego zawiera w sobie elementu umowy zlecenia i depozytu nieprawidłowego. Posiadacz rachunku przenosi na rzecz banku własność określonej nominalnie ilości pieniędzy, bank zaś ma obowiązek zwrócić je (nominalną wartość) na każde żądanie posiadacza rachunku. Ponadto bank przeprowadza określone czynności rozliczeniowe na zlecenie posiadacza rachunku. Do dnia 9 lutego 2010 r. przepisy te nie regulowały sytuacji stron po śmierci posiadacza rachunku bankowego. Zarówno z powołanych przepisów, jak również odpowiednio stosowanych przepisów regulujących umowę zlecenia (art. 734-751 k.c.) i depozyt nieprawidłowy (art. 835-844 k.c. w zw. z art. 845 k.c.) nie wynika, aby umowa rachunku bankowego miała ulec rozwiązaniu z mocy prawa w razie śmierci posiadacza rachunku.

Sąd pierwszej instancji wskazał, że z analizy treści wniosku o otwarcie rachunku z 1986 r., jak również kolejno wprowadzanych regulaminów, jedynie regulaminy obowiązujące w okresie od 1989 r. do 30 czerwca 1997 r. wprost przewidywały, że w chwili śmierci posiadacza rachunku (konta osobistego) następuje zamknięcie tego rachunku. Kolejno obowiązujące regulaminy, wiążące R. D. (1) jako stronę umowy nie przewidywały żadnych rozwiązań w tym zakresie. Nie oznacza to, że mimo śmierci posiadacza rachunku umowa nadal obowiązywała. Zauważył, że każdy z regulaminów – aż do wprowadzonego w 2003 r. – przewidywał wypłatę wkładu zgromadzonego na rachunku po śmierci posiadacza rachunku. Ponadto, każdy z regulaminów wskazywał, że rachunek jest prowadzony dla indywidualnego posiadacza, wskazanego z imienia i nazwiska. Rachunek ten bywał również określany mianem „konta osobistego”. Żaden z obowiązujących regulaminów nie przewidywał sytuacji wstąpienia spadkobiercy, z mocy prawa lub postanowień umownych, w miejsce zmarłego posiadacza rachunku. Jedyną przewidzianą zmianą, wymagająca zresztą podpisania stosownego aneksu, była zmiana rachunku wspólnego na indywidualny, ewentualnie dwa indywidualne bądź zmiana rachunku indywidualnego na wspólny.

W konsekwencji Sąd pierwszej instancji przyjął, że obowiązująca strony tego rachunku umowa wygasła z chwilą śmierci R. D. (3) w dniu 9 lutego 2010 r, a jego spadkobiercy na podstawie art. 922 § 1 k.c. dziedziczą prawo własności środków pieniężnych zgromadzonych na rachunku i mają prawo żądania wypłacenia kwot pieniężnych w takiej kwocie, w jakiej znajdowały się na rachunku bankowym w dacie śmierci spadkodawcy. Z chwilą śmierci posiadacza rachunku środki pieniężne mogą być wypłacone wyłącznie spadkobiercom po przeprowadzeniu postępowania spadkowego (tak Sąd Apelacyjny w Warszawie w wyroku z dnia 19 kwietnia 2005 r., I ACa 923/04).

Sąd Rejonowy podniósł, iż zgodnie z art. 1036 k.c. spadkobierca może za zgodą pozostałych spadkobierców rozporządzić udziałem w przedmiocie należącym do spadku. W braku zgody któregokolwiek z pozostałych spadkobierców rozporządzenie jest bezskuteczne o tyle, o ile naruszałoby uprawnienia przysługujące temu spadkobiercy na podstawie przepisów o dziale spadku. Unormowanie to jednak nie rozwiązuje jednak istotnej w rozpoznanym przypadku kwestii dopuszczalności dochodzenia przez jednego ze spadkobierców, przed działem spadku, ułamkowej części spadkowej wierzytelności pieniężnej, odpowiadającej jego udziałowi w spadku. Przepis art. 1035 k.c. nakazuje stosować do wspólności majątku spadkowego odpowiednio przepisy o współwłasności w częściach ułamkowych (art. 196 i nast. k.c.). Te jednak dotyczą sytuacji, gdy własność tej samej rzeczy przysługuje niepodzielnie kilku osobom, nie mają zaś zastosowania do wypadku, gdy kilku osobom przysługuje uprawnienie nie do jednej rzeczy, lecz do jednej wierzytelności. Stosunki powstające na tle przysługiwania kilku osobom jednej wierzytelności regulują natomiast przepisy tytułu II księgi trzeciej k.c. o wielości dłużników albo wierzycieli. Zgodnie z art. 379 § 1 i 2 k.c., jeżeli jest kilku dłużników albo kilku wierzycieli, a świadczenie jest podzielne, zarówno dług, jak i wierzytelność dzielą się na tyle niezależnych od siebie części, ilu jest dłużników albo wierzycieli. Części te są równe, jeżeli z okoliczności nie wynika nic innego. Świadczenie jest natomiast podzielne wówczas, jeżeli może być spełnione częściowo bez istotnej zmiany przedmiotu lub wartości.

Według Sądu Rejonowego na podstawie przepisów o zobowiązaniach podzielnych spadkobierca może również przed działem spadku dochodzić przysługującego mu z tytułu dziedziczenia udziału w wierzytelności. Jak trafnie uznał Sąd Najwyższy w postanowieniu z dnia 7 listopada 1967 r. (I CZ 97/67) i który to pogląd tut. sąd podziela, ani przepisy dotyczące spadku, ani stosowane odpowiednio przepisy o współwłasności w częściach ułamkowych nie pozbawiają spadkobiercy uprawnienia do dochodzenia od dłużnika udziału w wierzytelności przysługującej spadkobiercy z tytułu dziedziczenia, jeżeli przypadające od dłużnika świadczenie jest podzielne. Na podstawie przepisów o zobowiązaniach podzielnych spadkobierca - również przed działem spadku - może w zasadzie dochodzić przysługującego mu z tytułu dziedziczenia udziału w wierzytelności. Dłużnik zobowiązany jest do spełnienia części świadczenia podzielnego. Pogląd ten, jakkolwiek nie jest przyjmowany jednolicie, zachowuje aktualność w praktyce orzeczniczej (por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 7 marca 2013 r. II CZ 177/12, wyrok Sądu Najwyższego z 10 lutego 2004 r., IV CK 12/03) i w piśmiennictwie (J. Pietrzykowski, [w:] Kodeks, 1972, t. III, s. 1960, za: J. Kremis [w:] E. Gniewek, P. Machnikowski (red.), Kodeks cywilny. Komentarz, komentarz do art. 1035, Legalis; E.Skowrońska-Bocian, J. Wierciński [w:] J.Gudowski (red.), Kodeks cywilny. Komentarz, Warszawa 2013, s. 195).

Jednocześnie Sąd Rejonowy nie podzielił poglądu strony pozwanej, że zniesienie wspólności majątku spadkowego może się odbyć jedynie przez umowny lub sądowy dział spadku, bez powyższego natomiast samodzielne dochodzenie przez spadkobiercę zaspokojenia wierzytelności spadkowej o świadczenie podzielne jest – jako prowadzące do likwidacji wspólności majątku spadkowego – sprzeczne z art. 1035 k.c. Stanowisko, że dział spadku może zostać zastąpiony przez wyrażenie zgody na wypłatę środków przez pozostałych spadkobierców, stoi w sprzeczności z poglądem o konieczności przeprowadzenia działu spadku. Skoro jednak, jak wyżej wskazano, przedmiotem sporu nie jest rzecz wchodząca w skład majątku wspólnego, lecz wierzytelność pieniężna, to ograniczenia wynikające ze stosowania art. 1035 k.c. nie wchodzą w rachubę. Podkreślił , że skoro ustawa nie zawiera regulacji szczególnych ani nie wyłącza stosowania przepisów o zobowiązaniach podzielnych w stosunkach między współspadkobiercami przed działem spadku, to roszczenie spadkobiercy, realizującego własne prawo, należy uznać za dopuszczalne. W jego ocenie art. 1036 k.c. ma takie znaczenie w niniejszej sprawie, że w razie, gdyby doszło do rozporządzenia bez zgody pozostałych spadkobierców, a jednocześnie zostałoby ustalone, że rozporządzenie narusza uprawnienia przysługujące pozostałym spadkobiercom na podstawie przepisów o dziale spadku, dział spadku można przeprowadzić w ten sposób, jakby rozporządzenia nie było. W takim wypadku sąd - ustalając zgodnie z art. 684 k.p.c. skład i wartość spadku - bierze pod uwagę stan spadku z chwili jego otwarcia (por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 23 stycznia 2013 r., I CSK 262/12). Powołany przepis przewiduje jedynie względną nieskuteczność rozporządzeń. Zgoda współspadkobierców może poprzedzać rozporządzenie, może zostać wyrażona jednocześnie z takim rozporządzeniem albo zostać wyrażona ex post, ze skutkiem wstecznym (art. 63 § 1 k.c.).

Odnosząc się do normy art. 50 ust. 1 ustawy Prawo bankowe, Sąd pierwszej instancji wskazał, że posiadacz rachunku bankowego dysponuje swobodnie środkami pieniężnymi zgromadzonymi na rachunku. Stosownie zaś do art. 726 k.c. bank jest zobowiązany do zwrotu środków zdeponowanych na rachunku w całości lub w części na każde żądanie jego posiadacza. Spadkobierca posiadacza rachunku nie stał się wprawdzie posiadaczem rachunku w miejsce zmarłego, z uwagi na właściwości tego stosunku prawnego, jednakże wstąpił on w prawa zmarłego posiadacza, który miał zapewniony swobodny dostęp do zgromadzonych środków. Zgodnie z art. 1027 k.c. względem osoby trzeciej, która nie rości sobie praw do spadku z tytułu dziedziczenia, spadkobierca może udowodnić swoje prawa wynikające z dziedziczenia tylko stwierdzeniem nabycia spadku albo zarejestrowanym aktem poświadczenia dziedziczenia. Postanowienie sądu lub notarialny akt poświadczenia dziedziczenia są dla banku wiążące i wyczerpująco wykazują uprawnienia spadkobiercy do określonej części środków pieniężnych zmarłego posiadacza.

Powoływanie się przez bank na możliwość pokrzywdzenia współspadkobierców lub zaistnienia możliwości roszczeń odszkodowawczych w stosunku do banku Sąd pierwszej instancji uznał za nadmierną ingerencję w stosunki wewnętrzne między spadkobiercami posiadacza rachunku zwłaszcza, że nawet zgodne oświadczenia wszystkich spadkobierców zmarłego posiadacza rachunku bankowego mogą okazać się niewystarczająca w tym zakresie.

Reasumując Sąd pierwszej instancji przyjął , iż powódka niewątpliwe w wymagany ustawą (art. 1027 k.c.) sposób wykazała swój tytuł do żądania części środków zgromadzonych na rachunku spadkodawcy, do wysokości swego udziału w spadku. Powódka żądała połowy kwoty zdeponowanej na rachunku prowadzonym uprzednio na rzecz zmarłego R. D. (3), jako spadkobierczyni jego spadkobiercy J. D., zgodnie z przypadającym jej udziałem w spadku. Zauważył przy tym , iż z uwagi na treść art. 922 § 1 k.c. powódka może domagać się środków przypadających zmarłej J. D. według stanu na dzień śmierci R. D. (1). W odniesieniu do wierzytelności z rachunków bankowych spadkodawcy oznacza to, że wchodzą one w skład spadku jedynie w takim zakresie, w jakim istniały w dniu śmierci spadkodawcy (tak Sąd Apelacyjny w Łodzi w wyroku z 20 stycznia 2014 r., I ACa 920/13).

W związku ze śmiercią R. D. (1) powódka nie mogła nabyć więcej środków, niż nabyła jej poprzedniczka prawna J. D..Stad za zasadne uznał żądanie wypłaty kwoty 14433,96 zł stanowiącej 1/2 środków zgromadzonych na rachunku oszczędnościowo-rozliczeniowym, kwot 2547,94 zł i 1386,13 zł stanowiących 1/2 środków zgromadzonych na oszczędnościowych książeczkach mieszkaniowych, tj. łącznie 18368,03 zł. W pozostałym zakresie powództwo okazało się nieuzasadnione.

O odsetkach sąd orzekł na podstawie art. 481 k.c. Zgodnie z § 1 tego przepisu jeżeli dłużnik opóźnia się ze spełnieniem świadczenia pieniężnego, wierzyciel może żądać odsetek za czas opóźnienia, chociażby nie poniósł żadnej szkody i chociażby opóźnienie było następstwem okoliczności, za które dłużnik odpowiedzialności nie ponosi. Stosownie zaś do treści § 2 w brzmieniu obowiązującym do dnia 31 grudnia 2015 r. jeżeli stopa odsetek za opóźnienie nie była z góry oznaczona, należą się odsetki ustawowe, w brzmieniu obowiązującym od 1 stycznia 2016 r. – jeżeli stopa odsetek za opóźnienie nie była oznaczona, należą się odsetki ustawowe za opóźnienie w wysokości równej sumie stopy referencyjnej Narodowego Banku Polskiego i 5,5 punktów procentowych.

Powódka żądała zasądzenia od pozwanego (...) odsetek za zwłokę od dnia 23 października 2013 r. Jak wynika z treści pism z 22 października 2013 r. i z dnia 25 listopada 2013 r., w piśmie z dnia 22 października 2013 r. powódka domagała się wypłaty połowy środków z rachunku oszczędnościowo-rozliczeniowego o wskazanym numerze, natomiast dopiero w piśmie z 25 listopada 2013 r. domagała się ponadto wypłaty połowy środków zgromadzonych na wskazanych oszczędnościowych książeczkach mieszkaniowych. Na żądanie zawarte w piśmie z dnia 16 października 2013 r. pozwany udzielił odpowiedzi w piśmie z dnia 22 października 2013 r. Powódka nie załączyła dowodu nadania ani doręczenia pisma z 25 listopada 2013 r. pozwanemu, jednakże pozwany nie zaprzeczył, że otrzymał opisane pismo. Mając na uwadze powyższe, sąd zasądził od pozwanego na rzecz powódki kwotę 14433,96 zł wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia 23 października 2013 r. do dnia zapłaty, zaś od kwoty 3934,07 zł od dnia 2 grudnia 2013 r., uwzględniając czas potrzebny na doręczenie przesyłki przez operatora pocztowego i zapoznanie się przez pozwanego z treścią wezwania. Odsetki za opóźnienie są naliczane do dnia zapłaty. W pozostałym zakresie sąd oddalił powództwo.

Rozstrzygając o kosztach procesu Sąd Rejonowy wskazał, że powódka domagała się kwoty 18459,21 zł, zaś zasądzona kwota wyniosła 18368,03 zł co oznacza, że wygrała proces w 99,51%, to jest niemal w całości. Stosując zasadę odpowiedzialności za wynik procesu, na podstawie art. 113 ust. 1 ustawy z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (Dz. U. z 2014 r. poz. 1025 ze zm.) w zw. z art. 98 k.p.c. Sąd nakazał pobrać od pozwanego na rzecz Skarbu Państwa – Sądu Rejonowego dla Warszawy-Mokotowa w Warszawie kwotę 923 zł tytułem opłaty od pozwu, od której uiszczenia powódka została zwolniona. Na podstawie art. 98 k.p.c. i § 6 pkt 5 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu (j.t. Dz. U. 2013. 461) sąd nakazał zwrócić powódce poniesione przez nią koszty zastępstwa procesowego wykonywanego przez adwokata. Sąd pozostawił rozliczenie kosztów procesu referendarzowi sądowemu, stosownie do treści art. 108 k.p.c.

Apelację od wyroku wniósł pozwany zaskarżył go w części uwzględniającej powództwo i zarzucając mu :

1) naruszenie przepisów prawa materialnego tj. art. 1037 k.c. poprzez jego niezastosowanie i w konsekwencji uznanie, iż do wypłaty środków znajdujących się na rachunku zmarłego na rzecz powódki nie jest potrzebne dokonanie umownego albo sądowego działu spadku, w okoliczności gdy faktyczne wydzielenie przedmiotów wchodzących w skład masy spadkowej nie jest możliwe bez jego przeprowadzenia, a Bank prowadzący rachunek, na którym znajdują się środki finansowe pozostawione po spadkodawcy nie ma wystarczającej podstawy prawnej do dokonania wypłaty środków na rzecz jednego ze spadkobierców bez ryzyka pokrzywdzenia pozostałych spadkobierców;

2)naruszenie przepisów prawa materialnego tj. art. 1035 k.c. w zw. 1027 § 1 k.c. w zw. z art. 6 k.c, poprzez dokonanie ich błędnej wykładni i przyjęcie, że powódka wykazała w sposób wymagany ustawą swój tytuł do żądania części środków zgromadzonych na rachunku spadkodawcy do wysokości swego udziału w spadku, w okoliczności gdy z chwilą otwarcia spadku (przed jego działem) nabyła ona jedynie określony ułamkowo udział w spadku, który jest niewystarczający do dokonywania fizycznego wydzielenia poszczególnych przedmiotów wchodzących w skład masy spadkowej;

3)obrazę przepisów postępowania tj. naruszenie art. 328 § 2 k.p.c. poprzez niewskazanie w sposób dostateczny w uzasadnieniu wyroku motywów, jakimi kierował się Sąd I instancji uwzględniając powództwo, w szczególności poprzez niedokonanie miarodajnego wyjaśnienia, dlaczego Bank nie może wstrzymać się z wypłatą środków na rzecz jednego ze spadkobierców do czasu przedstawienia przez nich postanowienia rozstrzygającego kwestię działu spadku, chroniąc w ten sposób interes wszystkich spadkobierców oraz interes własny, w konsekwencji czego uzasadnienie wyroku sądu I instancji nie spełnia ustawowych wymogów i uniemożliwia jednoznaczne odtworzenie toku rozumowania Sądu meriti oraz prawidłową kontrolę zaskarżonego wyroku;

W konkluzji skarżący wnosił o: zmianę zaskarżonego wyroku poprzez oddalenie powództwa w zaskarżonej części oraz zasądzenie od powódki na rzecz pozwanego zwrotu kosztów procesu za obie instancje, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych; ewentualnie o uchylenie zaskarżonego wyroku w całości i przekazanie sprawy sądowi 1 instancji do ponownego rozpoznania.

Sąd Okręgowy zważył co następuje:

Apelacja nie była uzasadniona i została na podstawie art. 385k.p.c. oddalona. Sąd Okręgowy podziela bowiem w całości i przyjmuje za własne zarówno ustalenia faktyczne Sądu pierwszej instancji jak i dokonaną na ich podstawie ocenę prawną i na podstawie art. 382k.pc. przyjmuje za własne, co właściwie czyni zbędnym jej powielanie.

W pierwszej kolejności należy odnieść się do zarzutu naruszenia normy art. 328 §2k.p.c. Zgodnie z nim uzasadnienie wyroku powinno zawierać wskazanie podstawy faktycznej rozstrzygnięcia, a mianowicie: ustalenie faktów, które sąd uznał za udowodnione, dowodów, na których się oparł, i przyczyn, dla których innym dowodom odmówił wiarygodności i mocy dowodowej, oraz wyjaśnienie podstawy prawnej wyroku z przytoczeniem przepisów prawa. W ocenie Sądu Okręgowego skarżone uzasadnienie zawiera wszystkie elementy określone w powyższym przepisie. Sąd Rejonowy dokonał ustaleń faktycznych, powołał dowody, które stanowiły podstawę tych ustaleń oraz dokonał oceny prawnej dochodzonego roszczenia zarówno w kontekście przepisów prawa spadkowego , bankowego i zobowiązań. Nadto należy zauważyć, że zgodnie z dotychczasową linią orzeczniczą ( np. wyrok SA w w Szczecinie z 2016-04-28, I ACa 1126/15, opubl: www.orzeczenia.ms.gov.pl) , którą Sąd rozpoznający sprawę podziela, o „ skutecznym postawieniu zarzutu naruszenia art. 328 § 2 KPC można mówić tylko wtedy, gdy uzasadnienie wyroku nie zawiera elementów pozwalających na weryfikację stanowiska sądu, a braki uzasadnienia w zakresie poczynionych ustaleń faktycznych i oceny prawnej muszą być tak znaczne, że sfera motywacyjna orzeczenia pozostaje nieujawniona, bądź ujawniona w sposób uniemożliwiający poddanie jej ocenie instancyjnej. Zarzut ten może więc odnieść skutek jedynie w tych wyjątkowych sytuacjach, w których treść uzasadnienia orzeczenia sądu pierwszej instancji uniemożliwia całkowicie dokonanie oceny toku wywodu, który doprowadził do wydania zaskarżonego orzeczenia”.

Powyższych uchybień sporządzone przez Sąd pierwszej instancji nie zawiera, a sfera motywacyjna orzeczenia poddaje się kontroli instancyjnej. Wbrew zarzutowi apelacji Sąd pierwszej instancji odniósł się do kwestii pokrzywdzenia wierzyciela i banku.

Innych uchybień wskazujących na naruszenie prawa procesowego, w tym zarzutów dotyczących ustaleń faktycznych apelacja nie zawiera, toteż dokonanymi ustaleniami Sąd drugiej instancji jest związany .

Sąd Okręgowy rozpoznający niniejszą nie znalazł także podstaw do podzielenia zarzutów naruszenia prawa materialnego albowiem odmiennie niż sąd rozpoznający sprawę VCa 2996/15 w dniu 7.06. 2016r., podzielił stanowisko Sądu pierwszej instancji i uznał, że współspadkobierca legitymujący się jedynie postanowieniem o stwierdzeniu nabycia spadku, które to jest dokumentem stwierdzającym, że został powołany do spadku w rozumieniu art. art.1027kc, może dochodzić do banku jako dłużnika wierzytelności wchodzącej w skład spadku zgodnie ze swoim udziałem w spadku. Koncepcja Sądu pierwszej instancji, iż legitymacja takiego spadkobiercy wynika z przepisów dotyczących zobowiązań podzielnych jest jak najbardziej uprawniona i znajduje także w uzasadnienie w orzecznictwie SN. Sad pierwszej instancji słusznie zauważył, iż w postanowieniu z 1967-11-07( I CZ 97/67, OSNCP i Uz 1968 r., Nr 8-9, poz. 145), wprawdzie wydanym w trochę odmiennym stanie faktycznym ,ale dotyczącym dochodzenia części wierzytelności spadkowej , Sąd Najwyższy wskazał , że ani „przepisy dotyczące spadku, ani stosowane odpowiednio przepisy o współwłasności w częściach ułamkowych nie pozbawiają spadkobiercy uprawnienia do dochodzenia od dłużnika udziału w wierzytelności przysługującej spadkobiercy z tytułu dziedziczenia, jeżeli przypadające od dłużnika świadczenie jest podzielne. Na podstawie przepisów o zobowiązaniach podzielnych spadkobierca również przed działem spadku może w zasadzie dochodzić przysługującego mu z tytułu dziedziczenia udziału w wierzytelności, której dłużnik obowiązany jest do spełnienia świadczenia podzielnego. Wykazanie przez powoda swego przymiotu spadkobiercy powinno nastąpić w sposób przewidziany w art. 1027 KC”. W uzasadnieniu tegoż postanowienia Sąd Najwyższy zaś wskazał, że ….przepisy tytułu VIII księgi kodeksu cywilnego regulują w sposób wyraźny rozporządzenie przez spadkobiercę udziałem w przedmiocie spadkowym (art. 1036), przepis ten jednak nie rozwiązuje występującej w niniejszej sprawie kwestii dopuszczalności dochodzenia przez spadkobiercę przed działem spadku ułamkowej części spadkowej wierzytelności pieniężnej, odpowiadającej jego udziałowi w spadku. Jak już wspomniano, przepisy tytułu VIII nie regulują tej kwestii w sposób bezpośredni, natomiast w art. 1035 KC nakazują do wspólności majątku spadkowego stosować odpowiednie przepisy o współwłasności w częściach ułamkowych. Otóż przepisy o współwłasności dotyczą sytuacji, gdy własność tej samej rzeczy przysługuje niepodzielnie kilku osobom. Przepisy te nie mają zastosowania do wypadku, gdy kilku osobom przysługuje uprawnienie nie do jednej rzeczy, lecz do jednej wierzytelności. Ostatnio wymienione stosunki dotyczące przysługującej kilku osobom wierzytelności regulują przepisy tytułu II księgi trzeciej KC o wielości dłużników albo wierzycieli… .” Podobne stanowisko zostało wyrażone także w postanowieniu Sądu Najwyższego - Izba Cywilna z 2015-01-22, I CZ 117/14, opubl: www.sn.pl), w którym wskazano, że spadkobierca jest uprawniony do dochodzenia od dłużnika udziału w wierzytelności z tytułu dziedziczenia, jeżeli przypadające od dłużnika świadczenie jest podzielne; w takim przypadku świadczenie - stosownie do art. 379 § 1 KC - dzieli się na tyle części, ilu jest spadkobierców będących wierzycielami.

W niniejszej sprawie nie było sporu, że środki zdeponowane na rachunku oszczędnościowym i na rachunkach książeczek mieszkaniowych wyrażone są w pieniądzu , a zatem ze swojej istoty mają charakter podzielny. Zgodnie z art. 379§ 1.k.c. jeżeli jest kilku dłużników albo kilku wierzycieli, a świadczenie jest podzielne, zarówno dług, jak i wierzytelność dzielą się na tyle niezależnych od siebie części, ilu jest dłużników albo wierzycieli. Części te są równe, jeżeli z okoliczności nie wynika nic innego.§ 2. Świadczenie jest podzielne, jeżeli może być spełnione częściowo bez istotnej zmiany przedmiotu lub wartości .

O podzielności przedmiotu świadczenia decyduje zatem właściwość , iż może być ono spełnione częściowo bez istotnej zmiany przedmiotu lub wartości. Podzielny charakter będzie miało zatem świadczenie pieniężne i zazwyczaj także świadczenie rzeczy oznaczonych co do gatunku, a świadczenie rzeczy oznaczonych co do tożsamości będzie niepodzielne, chociaż ostatecznie ocena możliwości spełnienia świadczenia w częściach uwzględniać musi zarówno właściwości przedmiotu świadczenia, jak i cel zobowiązania (tak SN w wyr. z 14.3.2002 r., IV CKN 821/0.).

Wierzytelność dochodzona przez powódkę jako świadczenie pieniężne mogła być zatem wypłacona na podstawie postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku przed dokonaniem jego działu, zgodnie z udziałem w spadku ,jak słusznie przyjął to Sąd pierwszej instancji.

Na przeszkodzie do zaspokojenia powódki na podstawie przepisów o niepodzielności świadczeń w ocenie Sądu Okręgowego nie stoi na przeszkodzie norma art. 1036 k.c. Zgodnie z nim spadkobierca może za zgodą pozostałych spadkobierców rozporządzić udziałem w przedmiocie należącym do spadku. W braku zgody któregokolwiek z pozostałych spadkobierców rozporządzenie jest bezskuteczne o tyle, o ile naruszałoby uprawnienia przysługujące temu spadkobiercy na podstawie przepisów o dziale spadku. Skarżący wprawdzie słusznie wskazuje, iż zasada jest, że rozporządzenie przez spadkobiercę udziałem w przedmiocie należącym do spadku - obejmujące wszelkie czynności prawne, zarówno odpłatne, jak i nieodpłatne, prowadzące do wyzbycia się takiego udziału lub jego obciążenia - zależne jest od zgody pozostałych współspadkobierców, gdyż spadek stanowi jednolity kompleks majątkowy, co przy nieograniczonym prawie współspadkobiercy do rozporządzania udziałem w każdym przedmiocie spadkowym mogłoby prowadzić do naruszenia. Zapomina, jednak, ze wyrażenie zgody , o której mowa w tym przepisie może nastąpić przed podjęciem czynności rozporządzającej udziałem, równocześnie z taką czynnością lub po jej dokonaniu. Nadto uszło jego uwadze , iż do czynności rozporządzającej udziałem w przedmiocie należącym do spadku, dokonanej bez zgody pozostałych współspadkobierców, ustawodawca nie zastosował sankcji nieważności bezwzględnej. Oznacza to , że czynność taka będzie bowiem - mimo braku wspomnianej zgody - skuteczna, jeżeli przy dziale spadku nie zostaną naruszone prawa tych spadkobierców, którzy nie wyrazili zgody na dokonanie czynności. W tej sytuacji wypłata udziału w wierzytelności przez pozwanego na rzecz jednego ze współspadkobierców legitymującym się postanowieniem o stwierdzeniu nabycia spadku będzie skuteczna dopóki przy dziale spadku współspadkobiercy nie zgłoszą zarzutu bezskuteczności tej czynności względem nich. Bezskuteczność rozporządzenia udziałem w przedmiocie należącym do spadku powoduje, że sąd orzekający o dziale spadku może traktować ten przedmiot tak, jakby udział w nim należał nadal do współspadkobiercy, jakby więc nie został zbyty. Jeżeli więc sąd doszedłby do wniosku, że przedmiot spadku, w którym spadkobierca zbył swój udział, należy przyznać innemu spadkobiercy, to uprawnienia nabywcy udziału zostałyby w konsekwencji ograniczone do możliwości żądania spłaty stanowiącej równowartość tegoż udziału.

Powyższe wskazania oznaczają, że podział wierzytelności zgodnie z treścią postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku nie prowadzi, jak twierdzi to pozwany ani do pokrzywdzenia wierzycieli ani nie naraża go na odpowiedzialność odszkodowawczą względem pozostałych współspadkobierców. Jak wspomniano wyżej, współspadkobierca, który zostanie pokrzywdzony wypłatą na rzecz innego spadkobiercy części wierzytelności będzie mógł dochodzić ochrony w sprawie o dział spadku.

Dokonując oceny dochodzonego roszczenia Sąd odwoławczy zwraca również uwagę , iż żadne racje nie przemawiają aby upoważniać bank do przetrzymywania środków zgromadzonych na rachunku zmarłego posiadacza do czasu dokonania działu spadku w sytuacji , gdy krąg spadkobierców jest znany i wynika z postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku , a wierzytelność jest podzielna. Należy mieć również na uwadze, że nie zawsze możliwe będzie szybkie przeprowadzenie działu spadku zwłaszcza, w sytuacji , jak w niniejszej sprawie, gdy krąg spadkobierców nie składa się z najbliższej rodziny. Znalezienie współspadkobierców czasami byłoby wręcz niemożliwe lub nastręczałoby znaczne trudności. Uzależnienie przez bank wypłaty części środków z rachunku od złożenia postanowienia o dziale spadku lub zgody wszystkich spadkobierców doprowadzić mogłoby do sytuacji , gdy środki te nie zostałyby nigdy wypłacone.

Należy też mieć na uwadze, że wierzytelność podzielna jest innym , szczególnym przedmiotem wchodzącym w skład spadku , a zatem także ocena czynności rozporządzenia nią w rozumieniu art. 1036k.c także powinna być ostrożna i szczególna.

Biorąc powyższe pod uwagę orzeczono jak w sentencji orzeczenia, w tym o kosztach instancji odwoławczej na podstawie art. 98 k.p.c. zgodnie z zasadą odpowiedzialności za wynik postępowania obciążając nimi pozwanego jako stronę przegrywającą sprawę.