Portal Orzeczeń Sądów Powszechnych

Formularz UK 2

Sygnatura akt

II AKa 332/20

Załącznik dołącza się w każdym przypadku. Podać liczbę załączników:

1

1.  CZĘŚĆ WSTĘPNA

1.1. Oznaczenie wyroku sądu pierwszej instancji

Wyrok Sądu Okręgowego w Warszawie z dnia 14 sierpnia 2020 r., sygn. XVIII Ko 90/19.

1.2. Podmiot wnoszący apelację

☐ oskarżyciel publiczny albo prokurator w sprawie o wydanie wyroku łącznego

☐ oskarżyciel posiłkowy

☐ oskarżyciel prywatny

☐ pełnomocnik wnioskodawców

☐ oskarżony albo skazany w sprawie o wydanie wyroku łącznego

☐ inny

1.3. Granice zaskarżenia

1.3.1. Kierunek i zakres zaskarżenia

☒ na korzyść

☐ na niekorzyść

☒ w całości

☐ w części

☐

co do winy

☐

co do kary

☐

co do środka karnego lub innego rozstrzygnięcia albo ustalenia

1.3.2. Podniesione zarzuty

Zaznaczyć zarzuty wskazane przez strony w apelacji

☐

art. 438 pkt 1 k.p.k. – obraza przepisów prawa materialnego w zakresie kwalifikacji prawnej czynu przypisanego oskarżonemu

☒

art. 438 pkt 1a k.p.k. – obraza przepisów prawa materialnego w innym wypadku niż wskazany
w art. 438 pkt 1 k.p.k., chyba że pomimo błędnej podstawy prawnej orzeczenie odpowiada prawu

☐

art. 438 pkt 2 k.p.k. – obraza przepisów postępowania, jeżeli mogła ona mieć wpływ na treść orzeczenia

☐

art. 438 pkt 3 k.p.k. – błąd w ustaleniach faktycznych przyjętych za podstawę orzeczenia,
jeżeli mógł on mieć wpływ na treść tego orzeczenia

☐

art. 438 pkt 4 k.p.k. – rażąca niewspółmierność kary, środka karnego, nawiązki lub niesłusznego zastosowania albo niezastosowania środka zabezpieczającego, przepadku lub innego środka

☐

art. 439 k.p.k.

☐

brak zarzutów

1.4. Wnioski

☐

uchylenie

☒

zmiana

2.  Ustalenie faktów w związku z dowodami przeprowadzonymi przez sąd odwoławczy

2.1. Ustalenie faktów

2.1.1. Fakty uznane za udowodnione

Lp.

Oskarżony

Fakt oraz czyn, do którego fakt się odnosi

Dowód

Numer karty

2.1.2. Fakty uznane za nieudowodnione

Lp.

Oskarżony

Fakt oraz czyn, do którego fakt się odnosi

Dowód

Numer karty

2.2. Ocena dowodów

2.2.1. Dowody będące podstawą ustalenia faktów

Lp. faktu z pkt 2.1.1

Dowód

Zwięźle o powodach uznania dowodu

2.2.2. Dowody nieuwzględnione przy ustaleniu faktów
(dowody, które sąd uznał za niewiarygodne oraz niemające znaczenia dla ustalenia faktów)

Lp. faktu z pkt 2.1.1 albo 2.1.2

Dowód

Zwięźle o powodach nieuwzględnienia dowodu

3.  STANOWISKO SĄDU ODWOŁAWCZEGO WOBEC ZGŁOSZONYCH ZARZUTÓW i wniosków

Lp. 1

Zarzut – obrazy prawa materialnego:

1.  art. 8 ust. 1 ustawy z 23 lutego 1991 r. o uznaniu za nieważne orzeczeń wydanych wobec represjonowanych za działalność na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego w zw. z art. 922 § 1 kc poprzez ich niewłaściwe zastosowanie i wyrażenie błędnego poglądu. Iż na spadkobierców ustawowych zmarłego A. C. oraz jego zmarłych córek nie przeszły prawa majątkowe, w tym zwłaszcza prawo do żądania zadośćuczynienia w związki z bezprawnym pozbawieniem A. C. wolności w latach 1946-1947;

2.  art. 445 § 3 kc poprzez jego błędne zastosowanie do ustalonego w sprawie stanu faktycznego i bezzasadne uznanie, że roszczenia zmarłego A. C. oraz jego zmarłych córek wynikające z „ustawy lutowej” nie przeszły na ich następców prawnych w drodze dziedziczenia ustawowego.

☐ zasadny

☐ częściowo zasadny

☒ niezasadny

Zwięźle o powodach uznania zarzutu za zasadny, częściowo zasadny albo niezasadny

Ad. 1 i 2

Wbrew formule zarzutu, wyrok Sądu I instancji, nie odnosił się do sukcesji ogółu praw majątkowych po zmarłym A. C. oraz jego zmarłych córkach H. B. (1) i W. I., ale rozstrzygał wyłącznie (nie zwłaszcza) o uprawnieniach do dochodzenia na podstawie art. 8 ust. 1 ustawy z 23 lutego 1991 r. o uznaniu za nieważne orzeczeń wydanych wobec osób represjonowanych za działalność na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego (Dz.U. 2020/1820 t.j., nazywanej dalej „ustawą lutową” lub „ustawą rehabilitacyjną”) roszczenia o zadośćuczynienie za krzywdy wynikłe z wykonania orzeczenia, co do którego stwierdzono nieważność, wszak taki przedmiot orzekania zakreślał wniosek inicjujący postępowanie.

Tymczasem ustawodawca przewidział szczególny tryb przejścia uprawnień do dochodzenia takiego roszczenia na klarownie wskazany w powołanym przepisie krąg następców, co oznacza, że ma on pierwszeństwo przed przepisami prawa spadkowego, zawężając grono sukcesorów.

Przede wszystkim podkreślenia wymaga, iż roszczenia o odszkodowanie i zadośćuczynienie, o jakich mowa w art. 8 ust. 1 „ustawy lutowej”, nie powstały z chwilą nastąpienia szkody lub krzywdy, ale dopiero z chwilą przyznania osobie represjonowanej i jej następcy uprawnienia do ich dochodzenia w powołanej ustawie, stanowiącej wyraz woli Państwa do zrekompensowania przez Skarb Państwa szkód i krzywd wyrządzonych osobom represjonowanym za działalność na rzecz niepodległego bytu tegoż Państwa, ale na zasadach określonych w tej ustawie.

Natomiast powstanie roszczenia w chwili wejścia w życie „ustawy lutowej” prowadzi do wniosku, iż w sytuacji, gdy osoba represjonowana w tym momencie już nie żyła, a także nie żył żaden z wyczerpująco zakreślonego w jej art. 8 ust. 1 kręgu „następców”, to uprawienie do odszkodowania i zadośćuczynienia nie mogło przejść na „następcę”, który zmarł zanim powstało roszczenie, wszak z chwilą śmierci utracił zdolność prawną i nie mógł nabyć powstałego po jego śmierci prawa.

W sytuacji zaś, gdy w chwili wejścia w życie ustawy nie żyje osoba represjonowana, ale żyją określeni w ustawie następcy (następca), to przysługuje im (jemu) uprawnienie do dochodzenia odszkodowania i zadośćuczynienia tak, jak przysługiwałoby represjonowanemu, gdyby dożył chwili wejścia w życie ustawy. Dotyczy to jednak wyłącznie małżonka osoby represjonowanej, jego dzieci i rodziców.

Mające swoje źródło w art. 8 ust. 1 „ustawy lutowej” roszczenia o odszkodowanie i zadośćuczynienie podlegają zatem dziedziczeniu na podstawie art. 922 § 1 kc, ale dopiero po uprzednim ich przejściu na ustawowo skonkretyzowanych następców osoby represjonowanej, przy czym w wypadku zadośćuczynienia dodatkowo po spełnieniu także warunków określonych w art. 445 § 3 kc.

Jakkolwiek rację ma skarżący, że ustawa rehabilitacyjna w art. 8 ust. 3 odsyła do rozdziału 58 Kodeksu postępowania karnego (poza przepisem art. 555 kpk dotyczącym przedawnienia), zaś przepis art. 558 kpk odsyła do przepisów Kodeksu postępowania cywilnego w sprawach o odszkodowanie za niesłuszne skazanie, tymczasowe aresztowanie lub zatrzymanie jedynie w kwestiach w Kodeksie postępowania karnego nieuregulowanych, to taki stan rzeczy nie zmienia prawidłowości wykładni przyjętej w zaskarżonym wyroku. W rozdziale tym zawarto wszak tylko jedno unormowanie dotyczące praw innych osób - wskazanie w art. 556 § 1 kpk, że w razie śmierci oskarżonego prawo do odszkodowania przysługuje temu, kto wskutek wykonania kary lub niewątpliwie niesłusznego tymczasowego aresztowania utracił:

1) należne mu od uprawnionego z mocy ustawy utrzymanie;

2) stale dostarczane mu przez zmarłego utrzymanie, jeżeli względy słuszności przemawiają za przyznaniem odszkodowania.

Pomijając nawet, że dotyczy ono wyłącznie odszkodowania podczas, gdy zgodnie z art. 558 kpk w kwestii zadośćuczynienia zastosowanie znajdują przepisy Kodeksu postępowania cywilnego, to przede wszystkim nie zmienia ono faktu, że „ustawa lutowa” w art. 8 ust. 1 zawiera własną w zakresie sukcesji prawa do roszczeń regulację specjalną.

Sąd I instancji dokonał zatem prawidłowej wykładni art. 8 ust 1 „ustawy rehabilitacyjnej” w zw. z art. 922 § 1 kc, odwołując się przy tym szeroko do ugruntowanego w tym zakresie orzecznictwa, trafnie uznając ten pierwszy za regulację szczególną, co doprowadziło do właściwego zastosowania tych przepisów, znajdując odzwierciedlenie w orzeczeniu oddalającym inicjujący przedmiotowe postepowanie wniosek o zadośćuczynienie.

Wobec bezspornego ustalenia, że A. C. zmarł przed wejściem w życie „ustawy rehabilitacyjnej”, jak również, że przed jej wejściem w życie zmarła jego żona J. C., a żadna z dwóch córek (H. B. (2) i W. I.) nie wystąpiła za życia z roszczeniem o zadośćuczynienie, wnukowie represjonowanego nie odziedziczyli prawa do roszczeń z tytułu zadośćuczynienia za doznaną przez ich dziadka krzywdę z tytułu wydania wyroku, którego nieważność stwierdzono (w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku, w punkcie „ustalenie faktów 3.1.3”, omyłkowo opisano jedynie postanowienie Sądu Okręgowego w Warszawie, sygn. VIII Ko 134/18, które zapadło nie 14 czerwca 2018 r., ale 07 stycznia 2019 r., stwierdzając nieważność wyroku Wojskowego Sądu Rejonowego w W-wie z 17 lutego 1947 r., sygn. R 839/46, a nie wyroku Wojskowego Sądu Rejonowego w Rzeszowie z 01 grudnia 1950 r., sygn. Sr 630/50, choć zarówno z dalszej z treści uzasadnienia, jak i przebiegu rozprawy głównej powyższe jawi się oczywistą omyłką pisarską o edycyjnym charakterze).

Taki stan rzeczy stanowi oczywistą konsekwencję braku wystąpienia z roszczeniem o zadośćuczynienie przez osoby uprawnione, enumeratywnie wymienione w art. 8 ust. 1 ustawy lutowej, za ich życia.

Nie sposób przy tym podzielić zarzut obrazy art. 445 § 3 kpk w sytuacji niekwestionowanej prawidłowości ustalenia, że ani represjonowany A. C., ani żadna z zawężonego do małżonka, dzieci i rodziców represjonowanego kręgu osób (art. 8 ust. 1 „ustawy lutowej”) nie wytoczyła powództwa o zadośćuczynienie.

Roszczenie o zadośćuczynienie za doznaną krzywdę (poza roszczeniem wynikającym z art. 446 § 4 kpc, wygasającym zawsze z chwilą śmierci spadkodawcy), jako ściśle związane z osobą zmarłego podlega wszak dziedziczeniu jedynie wtedy, gdy zostało uznane na piśmie albo gdy powództwo zostało wytoczone za życia poszkodowanego (art. 445 § 3 kpc oraz art. 448 kpc w zw. z art. 445 § 3 kpc), zaś ograniczenia te nie dotyczą jedynie wierzytelności wymagalnych w chwili śmierci spadkodawcy (np. zasądzonych prawomocnym wyrokiem).

W konsekwencji stwierdzić należy, że zarówno przepisy „ustawy lutowej”, jak też przepisy Kodeksu postępowania cywilnego, a także przepisy Rozdziału 58 Kodeksu postępowania karnego nie dostarczają prawnej podstawy dziedziczenia prawa do zainicjowania dochodzenia roszczeń rehabilitacyjnych przewidzianych w art. 8 ust. 1 ustawy z dnia 23 lutego 1991 r. o uznaniu za nieważne orzeczeń wydanych wobec osób represjonowanych za działalność na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego (Dz.U. 2020/1820 t.j.) przez osoby spoza ściśle wymienionego w tym przepisie kręgu uprawnionych.

Wniosek

O zmianę zaskarżonego wyroku przez zasądzenie od Skarbu Państwa – Sadu Okręgowego w Warszawie solidarnie na rzecz wnioskodawców kwoty 500.000 zł z tytułu zadośćuczynienia za krzywdę doznaną przez A. C., wynikłą z wykonania wyroku byłego Wojskowego Sądu Rejonowego w Warszawie z 17 lutego 1947 r., sygn. R 839/46, w związku ze stwierdzeniem jego nieważności.

☐ zasadny

☐ częściowo zasadny

☒ niezasadny

Zwięźle o powodach uznania wniosku za zasadny, częściowo zasadny albo niezasadny.

Wobec niezasadności zarzutów i trafności rozstrzygnięcia Sądu I instancji, wniosek jest niezasadny.

4.  OKOLICZNOŚCI PODLEGAJĄCE UWZGLĘDNIENIU Z URZĘDU

1.

Zwięźle o powodach uwzględnienia okoliczności

5.  ROZSTRZYGNIĘCIE SĄDU ODWOŁAWCZEGO

5.1. Utrzymanie w mocy wyroku sądu pierwszej instancji

1.

Przedmiot utrzymania w mocy

W całości.

Zwięźle o powodach utrzymania w mocy

Wobec braku podstaw do uchylenia lub zmiany zaskarżonego wyroku.

5.2. Zmiana wyroku sądu pierwszej instancji

1.

Przedmiot i zakres zmiany

Zwięźle o powodach zmiany

5.3. Uchylenie wyroku sądu pierwszej instancji

5.3.1. Przyczyna, zakres i podstawa prawna uchylenia

1.1.

☐ art. 439 k.p.k.

Zwięźle o powodach uchylenia

2.1.

Konieczność przeprowadzenia na nowo przewodu w całości

☐ art. 437 § 2 k.p.k.

Zwięźle o powodach uchylenia

3.1.

Konieczność umorzenia postępowania

☐ art. 437 § 2 k.p.k.

Zwięźle o powodach uchylenia i umorzenia ze wskazaniem szczególnej podstawy prawnej umorzenia

4.1.

☐ art. 454 § 1 k.p.k.

Zwięźle o powodach uchylenia

5.3.2. Zapatrywania prawne i wskazania co do dalszego postępowania

5.4. Inne rozstrzygnięcia zawarte w wyroku

Punkt rozstrzygnięcia z wyroku

Przytoczyć okoliczności

6.  Koszty Procesu

Punkt rozstrzygnięcia z wyroku

Przytoczyć okoliczności

II.

wydatkami postępowania obciążono Skarb Państwa – zgodnie z art. 13 ustawy z dnia 23 lutego 1991 r. o uznaniu za nieważne orzeczeń wydanych wobec osób represjonowanych za działalność na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego (Dz.U. 2020/1820 t.j.).

7.  PODPIS

Ewa Leszczyńska-Furtak Zbigniew Kapiński Anna Nowakowska

1.3. Granice zaskarżenia

Kolejny numer załącznika

1

Podmiot wnoszący apelację

Pełnomocnik wnioskodawców

Rozstrzygnięcie, brak rozstrzygnięcia albo ustalenie, którego dotyczy apelacja

w całości rozstrzygniecie oddalające wniosek

1.3.1. Kierunek i zakres zaskarżenia

☒ na korzyść

☐ na niekorzyść

☒ w całości

☐ w części

☐

co do winy

☐

co do kary

☐

co do środka karnego lub innego rozstrzygnięcia albo ustalenia

1.3.2. Podniesione zarzuty

Zaznaczyć zarzuty wskazane przez strony w apelacji

☐

art. 438 pkt 1 k.p.k. – obraza przepisów prawa materialnego w zakresie kwalifikacji prawnej czynu przypisanego oskarżonemu

☒

art. 438 pkt 1a k.p.k. – obraza przepisów prawa materialnego w innym wypadku niż wskazany
w art. 438 pkt 1 k.p.k., chyba że pomimo błędnej podstawy prawnej orzeczenie odpowiada prawu

☐

art. 438 pkt 2 k.p.k. – obraza przepisów postępowania, jeżeli mogła ona mieć wpływ na treść orzeczenia

☐

art. 438 pkt 3 k.p.k. – błąd w ustaleniach faktycznych przyjętych za podstawę orzeczenia,
jeżeli mógł on mieć wpływ na treść tego orzeczenia

☐

art. 438 pkt 4 k.p.k. – rażąca niewspółmierność kary, środka karnego, nawiązki lub niesłusznego zastosowania albo niezastosowania środka zabezpieczającego, przepadku lub innego środka

☐

art. 439 k.p.k.

☐

brak zarzutów

1.4. Wnioski

☐

uchylenie

☒

zmiana