Portal Orzeczeń Sądów Powszechnych

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 4 kwietnia 2014 r.

Sąd Okręgowy w Poznaniu Wydział II Cywilny Odwoławczy

w składzie:

Przewodniczący: SSO Anna Czarnecka ( spr.)

Sędzia: SO Ryszard Małecki

Sędzia: SR del. Dominik Stawicki

Protokolant: st. sekr. sąd. Monika Kwitowska

po rozpoznaniu w dniu 4 kwietnia 2014 r., w Poznaniu

na rozprawie

sprawy z powództwa małoletniego P. A. (1) reprezentowanego przez matkę A. A.

przeciwko P. A. (2)

o podwyższenie alimentów

oraz z powództwa P. A. (2)

przeciwko małoletniemu P. A. (1) reprezentowanemu przez matkę A. A.

o obniżenie alimentów

na skutek apelacji wniesionej przez pozwanego – powoda wzajemnego

od wyroku Sądu Rejonowego Poznań-Stare Miasto w Poznaniu

z dnia 30 października 2013 r.

sygn. akt IV RC 592/12

I. oddala apelację;

II. zasądza od Skarbu Państwa - Sądu Rejonowego Poznań – Stare Miasto w Poznaniu na rzecz adwokata W. N.prowadzącego Kancelarię Adwokacką w P.przy ulicy (...)w P.kwotę 73,80 zł brutto tytułem kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej pozwanemu – powodowi wzajemnemu z urzędu.

/-/ R. Małecki/-/ A. Czarnecka/-/ D. Stawicki

UZASADNIENIE

Małoletni powód P. A. (1) działający przez matkę A. A. wniósł o podwyższenie renty alimentacyjnej z 200 zł do 700 zł miesięcznie, płatnej do rąk matki małoletniego do dnia 15 każdego miesiąca, począwszy od dnia 01 listopada 2012 r. z ustawowymi odsetkami w przypadku opóźnienia w płatności którejkolwiek z rat oraz o zasądzenie od pozwanego na rzecz strony powodowej kosztów postępowania wg norm przepisanych.

W odpowiedzi na pozew pozwany wniósł o oddalenie powództwa w całości i wystąpił z powództwem wzajemnym, wnosząc o obniżenie alimentów z kwoty 200 zł miesięcznie do kwoty 100 zł miesięcznie oraz o zwolnienie pozwanego od kosztów sądowych w całości.

Wyrokiem z dnia 30 października 2013 r. Sąd Rejonowy Poznań- Stare Miasto w Poznaniu w punkcie 1 zasądził od pozwanego P. A. (3)na rzecz powoda P. A. (1)podwyższoną rentę alimentacyjną w kwocie po 300 zł miesięcznie począwszy od dnia 1 listopada 2013 r., płatną z góry do 15-go każdego miesiąca do rąk matki małoletniego powoda A. A.z ustawowymi odsetkami w razie opóźnienia w płatności którejkolwiek z rat i to w miejsce renty alimentacyjnej ustalonej ugodą zawartą przed Sądem Rejonowym w P., w dniu 26 sierpnia 1999 r. w sprawie IX RC (...), w punkcie 2 oddalił powództwo w pozostałym zakresie, w punkcie 3 w całości oddalił powództwo o obniżenie renty alimentacyjnej, w punkcie 4 wyrokowi w punkcie 1 nadał rygor natychmiastowej wykonalności, w punkcie 5 nadał wyrokowi w punkcie 1 klauzulę wykonalności, w punkcie 6 zasądził od Skarbu Państwa – Sądu Rejonowego Poznań-Stare Miasto w Poznaniu na rzecz Kancelarii Adwokackiej adw. W. N. ul. (...)kwotę 1500,60 zł tytułem kosztów pomocy prawnej udzielonej pozwanemu i powodowi wzajemnemu z urzędu, zaś w punkcie 7 odstąpił od obciążenia stron kosztami sądowymi.

Powyższe rozstrzygnięcie zapadło w oparciu o następujące ustalenia faktyczne i rozważania prawne:

Małoletni powód P. A. (1) urodził się w dniu (...) i jest synem pozwanego i A. A..

Postanowieniem z dnia 26 sierpnia 1999 r. Sąd Rejonowy w P.umorzył postępowanie w sprawie o sygn. IX RC (...) w której strona powodowa zawarła z pozwanym ugodę, mocą której P. A. (2)zobowiązał się łożyć na dziecko alimenty w wysokości 200 zł miesięcznie poczynając od dnia 01.08.1999 r. płatne z góry do dnia 15 każdego miesiąca wraz z ustawowymi odsetkami w razie opóźnienia w płatności którejkolwiek z rat do rąk przedstawicielki ustawowej małoletniego powoda A. A..

W dacie uprawomocnienia ww. postanowienia małoletni powód miał 4 miesiące, mieszkał wraz z matką u jej rodziców. Matka powoda była na urlopie wychowawczym, za mieszkanie płaciła rodzicom symboliczną kwotę. Pozwany nie łożył na utrzymanie syna.

Pozwany mieszkał osobno wraz z matką inwalidką I grupy. P. A. (2) zarabiał ok. 1000 zł netto, opłacał czynsz w wysokości ok. 400 zł, za prąd płacił 125 zł, za ogrzewanie 200 zł, za telefon 50 zł. Na żywność i własne potrzeby pozwanemu pozostawała kwota 300 zł.

Małoletni powód ma obecnie ukończone (...)lat i uczęszcza do II klasy gimnazjum. Powód zamieszkuje wraz z matką i jej konkubentem oraz córką konkubenta. Małoletni ma problemy zdrowotne w postaci martwicy tkanki kolanowej. Uczęszcza z tego powodu na basen, który kosztuje 60 zł miesięcznie. Małoletni jest również dyslektykiem i uczęszcza na terapię. Potrzebuje on dodatkowo korepetycji, które kosztują ok. 270 zł miesięcznie. Koszt utrzymania powoda wynosi w granicach 1500-1600 zł miesięcznie. Składają się na ten koszt wydatki na leki i basen, żywność, odzież, wyprawkę szkolną, telefon komórkowy, a także koszty utrzymania mieszkania (przypadającego na małoletniego w wysokości ok. 450 zł). Matka powoda jest z zawodu sprzedawcą, jednak nie pracuje na stałe. Zarabia ok. 500 zł miesięcznie, pracując dorywczo jako sprzątaczka. Prowadzi z partnerem wspólnie gospodarstwo domowe. Jej partner zarabia w granicach 4.000 zł netto miesięcznie - jest informatykiem. Matka powoda posiada 14 letni samochód D. (...).

Pozwany mieszka sam i otrzymuje rentę z tytułu całkowitej niezdolności do pracy w kwocie 1380 zł netto miesięcznie. Uposażenie jest orzeczone do 30 września 2016 r. Opłaty mieszkaniowe pozwanego wynoszą łącznie ok. 730 zł, a składają się na nie czynsz w kwocie 550 zł, prąd i gaz 60 zł, 81 zł za opał, 15 zł za telewizję kablową, opłata za telefon 30 zł. Pozwany łoży na syna regularnie alimenty w kwocie 200 zł miesięcznie. Pozwany jest chory na schizofrenię paranoidalną i uczęszcza do prywatnego psychiatry i za wizytę płaci 80 zł miesięcznie, na leki natomiast wydaje ok. 20 zł miesięcznie. Pozwany bardzo rzadko kupuje ubrania, bo go na to nie stać.

Powyższy stan faktyczny Sąd ustalił w oparciu o dokumenty zgromadzone w aktach niniejszej sprawy oraz w aktach Sądu Rejonowego w P. w sprawie sygnaturze akt IX RC (...), jak również na podstawie przesłuchania matki małoletniego powoda i pozwanego.

Sąd miał na uwadze, iż część dokumentów została złożona jedynie w niedoświadczonych za zgodność z oryginałem kserokopiach, jednakże żadna ze stron nie kwestionowała ich autentyczności, w związku z czym Sąd uczynił je podstawą istotnych dla rozstrzygnięcia sprawy ustaleń faktycznych.

Co do zasady za wiarygodne Sąd uznał zeznania złożone przez matkę małoletniego powoda i pozwanego.

Sąd wskazał, iż zeznania złożone przez matkę małoletniego powoda, co do kosztów utrzymania związanych bezpośrednio z powodem nie były zbyt szczegółowe, ale odwołując się do doświadczenia życiowego uznał wskazaną przez nią kwotę ok. 1500-1600 zł miesięcznie za jak najbardziej uzasadnioną i realną.

Przystępując do rozważań nad ustalonym przez siebie stanem faktycznym Sąd I instancji wskazał, że zarówno powództwo o obniżenie alimentów jak i powództwo o podwyższenie alimentów nie zasługiwało na uwzględnienie w całości, powództwo o obniżenie alimentów należało oddalić w całości, natomiast powództwo o podwyższenie renty alimentacyjnej zasługiwało na uwzględnienie w części.

Sąd Rejonowy powołując się na art. 138 k.r.o. oraz art. 135 § 1 i 2 k.r.o. oraz po wypowiedzeniu się na temat przesłanek obowiązku alimentacyjnego – podniósł, że strona powodowa wykazała, że od daty uprawomocnienia ostatniego orzeczenia w przedmiocie renty alimentacyjnej doszło do istotnej zmiany stosunków po stronie małoletniego powoda. Sama różnica wieku, zdaniem Sądu, daje podstawy do przyjęcia, iż koszty utrzymania małoletniego są wyższe. Do tego dochodzi znana Sądowi z urzędu okoliczność występowania inflacji pieniądza, która w ciągu 14 lat spowodowała niewątpliwie znaczny wzrost cen i tym samym kosztów utrzymania powoda. Ponadto dziecko cierpi na dysleksję, co pociąga za sobą dodatkowe koszty w postaci korepetycji.

Oceniając sytuację matki powoda w chwili zawierania ugody w 1999 r. Sąd zauważył, iż nie ma w aktach sprawy IX RC (...)zbyt dużo informacji na ten temat, więc sąd musiał się opierać jedynie na skromnym materiale dowodowym, na zeznaniach stron oraz doświadczeniu życiowym. Porównując jej sytuację z chwili zawierania ugody z obecną, Sąd uznał, iż nie uległa ona pogorszeniu.

Oceniając sytuację pozwanego Sąd doszedł do wniosku, że również nie uległa ona istotnej zmianie.

W ocenie Sądu Rejonowego koszty utrzymania powoda zwiększyły się istotnie, sytuacja jego rodziców nie uległa zmianie. Sąd powołując się na treść art. 96 k.r.o. i 133 § 1 k.r.o. podniósł, że trudna sytuacja materialna rodziców nie zwalnia ich od obowiązku świadczenia na potrzeby dzieci, zmuszeni są oni dzielić się z dziećmi nawet szczupłymi dochodami, chyba, że takiej możliwości są pozbawieni w ogóle. Mając powyższe na uwadze Sąd orzekł o podwyższeniu alimentów. Równocześnie Sąd biorąc pod uwagę sytuację osobistą pozwanego podwyższył te alimenty jedynie o 100 zł , gdyż uznał, iż tylko taka kwota jest kwotą realną, jaką pozwany jest w stanie płacić powodowi. Sąd miał na względzie przede wszystkim bezsporną okoliczność choroby psychicznej pozwanego, pociągającą za sobą całkowitą niezdolność do pracy. Fakt przyznania renty z tego tytułu daje asumpt do stwierdzenia, iż pozwany nie jest w stanie pracować ani osiągać innych dochodów poza rentą.

Pozwany nie ma majątku, oszczędności ani innych źródeł dochodu. Renta w wysokości 1.328 zł musi mu starczyć na opłacenie mieszkania za 550 zł, zapłacenie rachunków i alimentów. Musi także wystarczyć na kupienie żywności oraz koszty związane z leczeniem, w tym na leki i opłacenie psychiatry. Uwzględniając powództwo jedynie w części Sąd miał na względzie, iż wysokość świadczenia alimentacyjnego poza przesłanką usprawiedliwionych potrzeb uprawnionego zależy także od majątkowych i zarobkowych możliwości zobowiązanego. W niniejszym przypadku możliwości zarobkowe pozwanego nie są duże, a jego sytuacja majątkowa jest trudna. Zaznaczył, że zarówno powód, jak i pozwany wymagają leczenia. Pozwanego mimo trudnej sytuacji materialnej stać na prywatne wizyty u lekarza, a matka małoletniego powoda nie jest w stanie zapewnić dziecku i sobie takiego komfortu. W związku z powyższym Sąd podniósł kwotę renty alimentacyjnej o 100 zł mając na uwadze nadto, iż pozwany w praktycznie żaden sposób nie uczestniczy w procesie wychowawczym syna

. W tym stanie rzeczy, Sąd orzekł jak w punkcie I, II i III wyroku.

Sąd wskazał, że podstawę orzeczenia zawartego w punkcie IV wyroku stanowił przepis art. 333 § 1 pkt 1 k.p.c., zaś podstawę orzeczenia zawartego w punkcie V wyroku art. 1082 k.p.c. O kosztach Sąd orzekł biorąc pod uwagę art. 102 k.p.c (pkt VI wyroku) oraz art. 100 k.p.c. (pkt VII wyroku).

Od powyższego wyroku apelację wywiódł pozwany- powód wzajemny P. A. (2), zaskarżając go w części, tj. w zakresie pkt 1 oraz pkt 3 i 4, wnosząc:

- o zmianę wyroku w zaskarżonej części – oddalenie powództwa w całości oraz co do powództwa wzajemnego – o uchylenie obowiązku alimentacyjnego pozwanego do kwoty 100 zł płatnej z góry do 15-dnia każdego miesiąca. Apelujący wniósł również o zasądzenie od Skarbu Państwa na rzecz pełnomocnika wyznaczonego z urzędu zwrotu kosztów pomocy prawnej według norm przepisanych, albowiem nie zostały uiszczone przez pozwanego-powoda wzajemnego choćby w części.

Zaskarżonemu wyrokowi apelujący zarzucił:

1) błąd w ustaleniach faktycznych przyjętych za podstawę rozstrzygnięcia polegający na:

- ustaleniu, że koszt utrzymania powoda wynosi 1500 - 1600 zł, pomimo tego, że z dowodów (poza rachunkami za mieszkanie 450 zł, korepetycje 270 zł i basen 60zł) przedstawionych przez powoda nie wynika wysokość stałych kosztów jego utrzymania,

- nie ustaleniu, że poza wydatkami wskazanymi w uzasadnieniu wyroku pozwany posiada zadłużenie wobec właściciela mieszkania przez niego wynajmowanego w kwocie 12.051,63 zł, co stwierdzono już w umowie z 13.01.2009 r. w § 11 (wtedy na kwotę 9325,53 zł), przez co nie wzięto pod uwagę, że realnie pozwanemu pozostaje środków do życia 192 zł na pożywienie miesięcznie: 30 dni za 192 zł. tj. 192: 30 dni = co daje 6,40 dziennie,

- ustaleniu, że sytuacja pozwanego - powoda wzajemnego nie uległa zmianie od czasu ustalenia po raz ostatni wysokości alimentów,

- niezweryfikowaniu tego, w jakim zakresie matka powoda ma możliwości zarobkowe, w szczególności jakie były oferty zatrudnienia dla osób z przygotowaniem zawodowym matki powoda w okresie objętym sporem a zwłaszcza od dnia 1 listopada 2012 r. oraz za jakim były one wynagrodzeniem.

2) naruszenie prawa materialnego, polegające na niezastosowaniu art. 138 k.r.o. i nieuwzględnieniu powództwa wzajemnego, pomimo tego, że sytuacja powoda wzajemnego 21.11.2008 r. uległa pogorszeniu kiedy stal się niezdolny do pracy i obecnie orzeczona jest do 30.09.2016 r.

W uzasadnieniu apelujący podniósł, iż jego sytuacja na dzień wniesienia pozwu (20 września 2012r.) uległa zmianom na jego niekorzyść. W dacie pierwotnego ustalania o wysokości alimentów pozwany miał pełną zdolność zarobkowania i jego sytuacja materialna była znacznie korzystniejsza, przy czym koszty utrzymania mieszkania obciążały pozwanego ale także i jego matkę. W 2008 r. sytuacja pozwanego uległa jednak pogorszeniu, kiedy stał się niezdolny do pracy (obecnie orzeczona jest do 30.09.2016 r.).

Apelujący wskazał także, że poza wydatkami wskazanymi w uzasadnieniu wyroku posiada zadłużenie wobec właściciela mieszkania przez niego wynajmowanego w kwocie 12.051,63 zł, co stwierdzono w umowie z 13.01.2009r. w § 11. Stanowisko zaprezentowane przez Sąd I instancji pomija to, że realnie pozwanemu po zapłacie alimentów pozostanie środków do życia 192 zł na pożywienie. Powyższe wyliczenie dowodzi, że stan majątkowy pozwanego wskazuje na to, iż zaspokojenie przez pozwanego alimentów w orzeczonej wyrokiem kwocie spowoduje dla niego nadmierny uszczerbek. Pozwany nie może z listy wykluczyć wizyt prywatnych u psychiatry, albowiem wizyty u lekarzy w ramach NFZ są zbyt odległe.

W odpowiedzi na apelację powód –pozwany wzajemny P. A. (1) reprezentowany przez przedstawicielkę ustawową A. A. wniósł o oddalenie apelacji w całości.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Apelacja pozwanego – powoda wzajemnego okazała się niezasadna.

Sąd Okręgowy nie podziela w pełni ustaleń faktycznych Sądu Rejonowego i dokonanej na ich podstawie oceny prawnej żądania, ale orzeczenie ostatecznie odpowiada prawu.

Nie mógł odnieść zamierzonego skutku zarzut błędu w ustaleniach faktycznych oraz naruszenia prawa materialnego art. 138 k.r.o. poprzez nieuwzględnienie powództwa wzajemnego, pomimo tego, że część argumentacji apelującego nie była pozbawiona racji.

Zgodnie z treścią art. 138 k.r.o. w razie zmiany stosunków można żądać zmiany orzeczenia lub umowy dotyczącej obowiązku alimentacyjnego. Z kolei art. 135 § 1 k.r.o. stanowi, że zakres świadczeń alimentacyjnych zależy od usprawiedliwionych potrzeb uprawnionego oraz od zarobkowych i majątkowych możliwości zobowiązanego. W doktrynie powszechnie się przyjmuje, że przez zmianę stosunków rozumie się istotne zwiększenie możliwości zarobkowych i majątkowych zobowiązanego do alimentacji lub istotne zwiększenie się usprawiedliwionych potrzeb uprawnionego. Rozstrzygnięcie o żądaniu opartym na art. 138 k.r.o. wymaga zatem porównania stanu istniejącego w dacie ostatniego ustalenia obowiązku alimentacyjnego ze stanem istniejącym aktualnie.

Ze zgromadzonego materiału dowodowego wynika w sposób nie budzący wątpliwości, że z uwagi na znaczny upływ czasu (15 lat) i wiek powoda, jego potrzeby znacznie wzrosły. Doświadczenie życiowe wskazuje, że potrzeby dziecka z wiekiem wzrastają. Powód uczęszcza obecnie do szkoły, jest w okresie intensywnego rozwoju fizycznego i intelektualnego, co przekłada się na wydatki związane z nauką, wyżywieniem, ubraniem, realizacją zainteresowań. Ponadto małoletni ma problemy zdrowotne w postaci martwicy tkanki kolanowej, jest dyslektykiem ze wskazaniami do indywidualnego nauczania (k. 176), co niewątpliwie rodzi dodatkowe wydatki. Sąd Okręgowy nie podziela jednak ogólnikowego stanowiska Sądu Rejonowego co do wysokości usprawiedliwionych potrzeb powoda w sytuacji, gdy matka małoletniego przedstawiła szczegółowe zestawienie wydatków (k. 175), a następnie złożyła mało precyzyjne zeznania, w których wskazała inną kwotę. Sąd Rejonowy winien ustalić, w jakiej kwocie uznaje wydatki małoletniego za usprawiedliwione i co na tę kwotę się składa. Nie można do usprawiedliwionych wydatków powoda zaliczyć alimentów na córkę partnera matki (kwota 450 zł) ani raty kredytu mieszkaniowego (1100 zł), co wynika z zestawienia. Zatem, powód powinien partycypować w kosztach utrzymania mieszkania w ¼ części tj. w kwocie ok. 221,40 zł.

W konsekwencji, przy uwzględnieniu wszystkich okoliczności stwierdzić należało, że usprawiedliwione potrzeby powoda – pozwanego wzajemnego oscylują obecnie wokół łącznej kwoty ok. 1330 zł z (koszty mieszkania – 221,40 zł, wyżywienie 540 zł, środki czystości i higieny -70 zł, odzież i obuwie- 120 zł, korepetycje -270 zł, kieszonkowe – 40 zł, basen – 60 zł), a nie jak przyjął Sąd Rejonowy w kwocie 1500-1600 zł.

Co do zasady, pozwany-powód wzajemny, który nie sprawuje bezpośredniej opieki nad dzieckiem powinien w większym, niż matka zakresie partycypować w jego wydatkach. Tymczasem faktycznie zaspokaja znikomą część usprawiedliwionych potrzeb dziecka. Wskazać jednak należy, że jak prawidłowo uznał Sąd I instancji, zakres świadczeń alimentacyjnych zależy także od zarobkowych możliwości zobowiązanego. Sąd Odwoławczy w tym zakresie przeprowadził ponowną kontrolę wydatków pozwanego i ustalił, iż pozwany mimo trudnej sytuacji życiowej, jest w stanie sprostać zwiększonemu obowiązkowi alimentacyjnemu.

Pozwany choruje obecnie na schizofrenię paranoidalną, w związku z czym niewątpliwie jego sytuacja życiowa i zawodowa pogorszyła się. Nie ma innych możliwości uzyskania dochodu poza otrzymywaną rentą z tytułu całkowitej niezdolności do pracy w kwocie 1380 zł netto miesięcznie, a nadto musi leczyć się. Nie sposób też, przy rodzaju schorzenia, na jakie cierpi, odbierać mu prawa do leczenia u lekarza, do którego ma zaufanie. Biorąc jednak pod uwagę wyjaśnienia pozwanego złożone na rozprawie apelacyjnej, przyjąć należało, że aktualne koszty jego utrzymania wynoszą ok. 1000 zł. Na powyższą kwotę składają się: koszty wyżywienia w wysokości 220 zł miesięcznie (7,30 x 30 dni), koszty mieszkania -560 zł miesięcznie, gaz i prąd – 30 zł miesięcznie, lekarz – 80 zł miesięcznie, lekarstwa – 20 zł miesięcznie, odzież- 5 zł miesięcznie, opał 85 zł miesięcznie (1000 zł rocznie).

Podnoszona natomiast przez apelującego okoliczność, iż posiada zadłużenie wobec najemcy w kwocie 12.051,63 zł nie mogła mieć wpływu na treść rozstrzygnięcia, albowiem powyższe obciążenie nie może wyprzedzać ciążącego na nim obowiązku alimentacyjnego zwłaszcza, gdy się dodatkowo zważy, że powierzchnia zajmowanego przez pozwanego-powoda wzajemnego mieszkania (93,10m2), znacząco przekracza potrzeby jednej osoby. Zważyć w tym miejscu trzeba, że rodzice powinni dzielić się ze swoimi dziećmi nawet najmniejszymi dochodami, by zapewnić im w ten sposób możliwość rozwoju. Przy uwzględnieniu tych okoliczności, a przede wszystkim możliwości finansowych pozwanego-powoda wzajemnego, uznać należało za zasadne podwyższenie świadczenia alimentacyjnego do kwoty 300 zł miesięcznie, chociaż kwota ta nie daje możliwości zaspokojenia nawet jednej czwartej usprawiedliwionych potrzeb jego syna.

Z przedstawionych względów apelację jako bezzasadną należało oddalić na podstawie art. 385 k.p.c., o czym orzeczono jak w punkcie 1 sentencji.

O kosztach nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej pozwanemu z urzędu za II instancję orzeczono na podstawie § 2 oraz § 7 pkt 11 w zw. z § 13 ust. 2 pkt 1 w zw. z § 20 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu (t.j. Dz. U. z 2013r. poz. 461) (pkt 2 sentencji).

/-/ R. Małecki/-/ A. Czarnecka/-/ D. Stawicki