Portal Orzeczeń Sądów Powszechnych

Formularz UK 2

Sygnatura akt

IV Ka 805/23

Załącznik dołącza się w każdym przypadku. Podać liczbę załączników:

1

1.  CZĘŚĆ WSTĘPNA

1.1.  Oznaczenie wyroku sądu pierwszej instancji

Wyrok Sądu Rejonowego w Bełchatowie z dnia 26 września 2023 roku w sprawie II K 736/22.

1.2.  Podmiot wnoszący apelację

☐ oskarżyciel publiczny albo prokurator w sprawie o wydanie wyroku łącznego

☐ oskarżyciel posiłkowy

☐ oskarżyciel prywatny

☒ obrońca

☐ oskarżony albo skazany w sprawie o wydanie wyroku łącznego

☐ inny

1.3.  Granice zaskarżenia

1.1.1.  Kierunek i zakres zaskarżenia

☒ na korzyść

☐ na niekorzyść

☒ w całości

☐ w części

☐

co do winy

☐

co do kary

☐

co do środka karnego lub innego rozstrzygnięcia albo ustalenia

1.1.2.  Podniesione zarzuty

Zaznaczyć zarzuty wskazane przez strony w apelacji

☒

art. 438 pkt 1 k.p.k. – obraza przepisów prawa materialnego w zakresie kwalifikacji prawnej czynu przypisanego oskarżonemu

☐

art. 438 pkt 1a k.p.k. – obraza przepisów prawa materialnego w innym wypadku niż wskazany
w art. 438 pkt 1 k.p.k., chyba że pomimo błędnej podstawy prawnej orzeczenie odpowiada prawu

☒

art. 438 pkt 2 k.p.k. – obraza przepisów postępowania, jeżeli mogła ona mieć wpływ na treść orzeczenia

☒

art. 438 pkt 3 k.p.k. – błąd w ustaleniach faktycznych przyjętych za podstawę orzeczenia,
jeżeli mógł on mieć wpływ na treść tego orzeczenia

☐

art. 438 pkt 4 k.p.k. – rażąca niewspółmierność kary, środka karnego, nawiązki lub niesłusznego zastosowania albo niezastosowania środka zabezpieczającego, przepadku lub innego środka

☐

art. 439 k.p.k.

☐

brak zarzutów

1.4.  Wnioski

☐

uchylenie

☒

zmiana

2.  Ustalenie faktów w związku z dowodami
przeprowadzonymi przez sąd odwoławczy

1.5.  Ustalenie faktów

1.1.3.  Fakty uznane za udowodnione

Lp.

Oskarżony

Fakt oraz czyn, do którego fakt się odnosi

Dowód

Numer karty

2.1.1.1.

-------------------

----------------------------------------------------------

------------

---------------

1.1.4.  Fakty uznane za nieudowodnione

Lp.

Oskarżony

Fakt oraz czyn, do którego fakt się odnosi

Dowód

Numer karty

2.1.2.1.

-------------------

----------------------------------------------------------

-------------

---------------

1.6.  Ocena dowodów

1.1.5.  Dowody będące podstawą ustalenia faktów

Lp. faktu z pkt 2.1.1

Dowód

Zwięźle o powodach uznania dowodu

---------------

--------------------------------------------------------------

-----------------------------------------------

1.1.6.  Dowody nieuwzględnione przy ustaleniu faktów
(dowody, które sąd uznał za niewiarygodne oraz niemające znaczenia dla ustalenia faktów)

Lp. faktu z pkt 2.1.1 albo 2.1.2

Dowód

Zwięźle o powodach nieuwzględnienia dowodu

---------------

--------------------------------------------------------------

-----------------------------------------------

3.  STANOWISKO SĄDU ODWOŁAWCZEGO WOBEC ZGŁOSZONYCH ZARZUTÓW i wniosków

Lp.

Zarzut

3.1.

P. apelacji obrońcy oskarżonego M. D. (1) :

1. obrazy przepisów prawa procesowego (art. 438 pkt 2 k.p.k.), tj.:

1) art. 4 k.p.k., art. 5 k.p.k., art. 7 k.p.k., art. 10 k.p.k. oraz art. 410 k.p.k. poprzez:

a) przekroczenie granic swobodnej oceny zebranego w sprawie materiału dowodowego i przyjęcie w sposób dowolny, z przekroczeniem zasad logicznego rozumowania i doświadczenia życiowego, iż materiał ten pozwolił na uznanie, że oskarżony dopuścił się zanieczyszczenia powierzchni ziemi metalami kobaltu, cynku, pierwiastkiem molibdenu oraz frakcji oleju (...) w wartościach przekraczających dopuszczalne normy, czym spowodował istotne obniżenie jakości ziemi, czym wypełnił znamiona czynu zabronionego opisanego w art. 182 § 1 k.k.;

b) dowolne ustalenie, że M. D. (2) udzielił prawidłowego pełnomocnictwa dla J. T. (1), który brał udział w oględzinach na terenie działki należącej do oskarżonego, co skutecznie sankcjonowało jego udział w tych oględzinach i jako takie zostały przeprowadzone bez uchybień proceduralnych,

c) odmowę przyznania waloru wiarygodności wobec wyjaśnień oskarżonego w sytuacji, gdy zeznania te, zwłaszcza w zakresie braku wiedzy o dacie planowanych oględzin celem pobrania próbek gleby do badań oraz o wynikach oględzin, były spójne i logiczne,

d) przypisanie oskarżonemu sprawstwa w sytuacji, gdy z opinii biegłego J. D. wprost wynika, że wykazane zanieczyszczenia spowodowały obniżenie jakości gleby, ale wykazane przekroczenia zawartości wykazanych zanieczyszczeń „nie mogły spowodować obniżenia jakości powietrza lub wody, czy też spowodować zniszczeń w świecie roślinnym lub zwierzęcym”, co tym samym wyklucza, by zachowanie oskarżonego wypełniło znamiona czynu zabronionego z art. 182 § 1 k.k.,

e) przypisanie oskarżonemu sprawstwa w sytuacji, gdy istniejące w sprawie wątpliwości co do tego, czy oskarżony wypełnił swoim zachowaniem znamiona czynu zabronionego, winny zostać rozstrzygnięte na jego korzyść,

2) art. 193 k.p.k. poprzez niewzięcie przez Sąd pod uwagę treści opinii przy podejmowaniu zaskarżonego rozstrzygnięcia w sytuacji, gdy biegły jako osoba posiadająca wiadomości specjalne wprost opisał zachowanie oskarżonego i konsekwencje tego zachowania, co powinno dać Sądowi asumpt do tego, iż oskarżony swoim zachowaniem nie wypełnił znamion czynu, o dokonanie którego został oskarżony,

3) art. 170 § 1 i 2 k.p.k. poprzez bezzasadne oddalenie przez Sąd wniosku dowodowego obrońcy oskarżonego w zakresie przeprowadzenia dowodów w postaci opinii grafologa na okoliczność zbadania, czy na pełnomocnictwie udzielonym przez oskarżonego na rzecz J. T. (2) widniał podpis oskarżonego oraz przesłuchania świadka J. T. (2) na okoliczność udzielonego mu pełnomocnictwa, w jakich okolicznościach zostało ono mu udzielone, czy jego udział był aktywny oraz zakresu i sposobu wykonywania działalności przez J. T. (2) w sytuacji, gdy obrona podnosiła wątpliwości związane z autentycznością pełnomocnictwa, jakim J. T. (2) legitymował się podczas kontroli inspektorów (...), podczas której zostały pobrane próbki gleby,

4) art. 170 § 1 i 2 k.p.k. w zw. z art. 6 k.p.k. poprzez bezzasadne oddalenie przez Sąd wniosku dowodowego obrońcy oskarżonego w postaci uzupełniającego przesłuchania świadków, którzy zeznawali w dniu 05 czerwca 2023 roku, pomimo złożonego przez obrońcę wniosku o odroczenie w/w terminu rozprawy z uwagi na chorobę obrońcy oskarżonego i przedłożenie przez obrońcę zwolnienia lekarskiego, co spowodowało uniemożliwienie zrealizowania przysługującego oskarżonemu prawa do obrony, w tym udziału jego obrońcy w czynnościach podejmowanych przed Sądem w szczególności do przesłuchania świadków,

co w konsekwencji miało spowodować dopuszczenie się przez Sąd błędu w ustaleniach faktycznych, które miały wpływ na treść rozstrzygnięcia.

2. A nadto, obrazy przepisów prawa materialnego, tj. art. 182 § 1 k.k. mającą wpływ na treść zaskarżonego wyroku przez dokonanie przez Sąd jego nieprawidłowej wykładni i w konsekwencji błędne przyjęcie, że oskarżony swoim zachowaniem wypełnił znamiona czynu opisanego w w/w przepisie.

☐ zasadny

☐ częściowo zasadny

☒ niezasadny

Zwięźle o powodach uznania zarzutu za zasadny, częściowo zasadny albo niezasadny

Ad. 1. 1) – 4) Wskazane zarzuty obrońcy oskarżonego M. D. (2) są bezzasadne i jako takie nie mogły podważyć prawidłowości rozstrzygnięcia Sądu Rejonowego. Wbrew bowiem twierdzeniom sformułowanym w apelacji obrońcy Sąd orzekający w niniejszej sprawie nie naruszył wskazanych w niej przepisów postępowania karnego.

Na przedpolu rozważań dotyczących przedmiotowych zarzutów – uznanych za niezasadne – wskazać należy, iż w przypadku postawieniu wyrokowi zarzutów opartych o treść art. 438 pkt 2 k.p.k., powinnością skarżącego winno być nie tylko wykazanie, że doszło do obrazy przepisów postępowania. Konieczne jest również wykazanie, że zarzucana obraza przepisów postępowania mogła mieć wpływ na treść orzeczenia. Taki obowiązek wynika wprost z zacytowanego przepisu art. 438 k.p.k. Samo wszak uchybienie przepisom postępowania, jeżeli nie miało wpływu na treść wyroku nie skutkuje uznaniem orzeczenia jako wadliwego. Poza powyższym przy stawianiu zarzutów opartych na obrazie art. 7 k.p.k. sprowadzających się do dokonania oceny wiarygodności materiału dowodowego w oparciu o wszechstronną, zgodną z zasadami logicznego rozumowania, wskazaniami wiedzy i doświadczenia życiowego analizę nie można ograniczać jedynie do zaprezentowania własnego, arbitralnego stanowiska i w przypadku obrońcy oskarżonego ukierunkowaną jedynie na dowody korzystne dla oskarżonego. W przypadku, gdy skarżący stawiając zarzut naruszenia tego przepisu zmierza do podważenia zasadności rozstrzygnięcia Sądu poprzez wykazywanie dowolnej oceny dowodów nie może ograniczyć się do prostego jej zanegowania i stwierdzenia, że za wiarygodne winny być uznane jedynie wybrane dowody, patrz korzystne dla oskarżonego, w tym jego wyjaśnienia. Taki sposób kwestionowania trafności skarżonego orzeczenia w kontekście przeprowadzonej oceny nie może być uznany za skuteczny. Obowiązkiem skarżącego jest wykazanie, jakich konkretnych uchybień dopuścił się Sąd meriti, w tym zasad wiedzy, logicznego rozumowania oraz doświadczenia życiowego. Nie może być uznane za skuteczne i wystarczające samo przeciwstawienie dowodom, na których oparł się Sąd orzekający, li tylko dowodów przeciwnych. Konieczne jest wykazanie przez skarżącego, że te prezentowane dowody przeciwne, ocenione swobodnie, nie jednostronnie, czy też dowolnie, w świetle zasad logiki i doświadczenia życiowego winny uzyskać walor wiarygodności. Przekonanie Sądu o wiarygodności jednych dowodów i niewiarygodności innych pozostaje pod ochroną procesową, a mianowicie art. 7 k.p.k. wtedy, gdy m.in. stanowi wynik rozważenia wszystkich okoliczności przemawiających tak na korzyść, jak i niekorzyść oskarżonego (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 15.12.2011 r., II KK 183/11, Legalis). Natomiast wskazanie naruszenia przepisu art. 410 k.p.k. wymaga wykazania, że przy wyrokowaniu Sąd opierał się na materiale nieujawnionym na rozprawie głównej, bądź oparł się na części materiału ujawnionego. Dokonanie wadliwej oceny dowodów nie stanowi natomiast uchybienia dyspozycji art. 410 k.p.k. (por. wyrok Sądu Apelacyjnego w Krakowie, KZS 2007/2/42). Treść sformułowanych w apelacji zarzutów i ich uzasadnienia wskazuje natomiast, że w istocie apelujący zarzucili nieprawidłową, jego zdaniem, ocenę materiału dowodowego. Wymóg orzekania na podstawie całokształtu okoliczności ujawnionych w toku przewodu nie oznacza bynajmniej, że na Sądzie orzekającym ciąży bezwzględny obowiązek przywoływania i wypowiadania się odnośnie wszystkich bez wyjątku dowodów (por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 19.01.2012 r., VKK 428/11, Legalis). Istotą art. 410 k.p.k. jest to, że Sąd ferując wyrok nie może opierać się na tym, co nie zostało ujawnione na rozprawie, jak również i to, że wyroku nie można wydawać na części materiału dowodowego, a musi on być wynikiem analizy całokształtu ujawnionych okoliczności, a więc i tych, które je podważają. Co więcej, wiązanie art. 7 k.p.k. i art. 410 k.p.k. jest zasadne tylko wówczas, gdy wykazane zostanie, że uchybienie poprawnej oceny dowodów było spowodowane pominięciem istotnej okoliczności zdarzenia, bądź nieujawnienia jej na rozprawie w sposób niezgodny z procedurą gromadzenia i przeprowadzania dowodów. W przypadku, gdy Sąd prawidłowo ujawnił na rozprawie dowody, które pozwoliły na wydanie rozstrzygnięcia w sprawie i poddał je ocenie to zarzut naruszenia art. 410 k.p.k. jest bezpodstawny. Kolejną kwestią wymagającą omówienia jest podnoszenie zarzutu opartego na obrazie art. 5 § 2 k.p.k. Od dawna jednolicie prezentowany jest pogląd, że przepisy art. 7 k.p.k. i art. 5 § 2 k.p.k. mają charakter rozłączny. Dopiero w sytuacji, gdy Sąd przeprowadzi postępowanie w sposób pełny i kompletny i podda zebrane dowody ocenie spełniającej rygory art. 7 k.p.k., to zastosowanie zasady z art. 5 § 2 k.p.k. nastąpi dopiero wówczas, gdy tak przeprowadzona ocena dowodów potwierdzi istnienie wciąż niedających się - w oparciu o nią - usunąć wątpliwości (por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 17.09.2014 r., V KK 127/14, Legalis). Równocześnie przepis art. 5 § 2 k.p.k. dotyczy wątpliwości, jakie może powziąć Sąd orzekający, a nie strona. Gdyby Sąd je powziął, a nie rozstrzygnął ich na korzyść oskarżonego, zasadny byłby zarzut naruszenia tego przepisu.

Przechodząc do rozważań szczegółowych podkreślenia wymaga, że w treści apelacji obrońcy oskarżonego M. D. (2) – w zarzutach sformułowanych w punktach od 1 do 4 przenikają się kwestie dotyczące udzielenia pełnomocnictwa J. T. (2) do udziału w oględzinach na terenie działki należącej do oskarżonego, oceny opinii biegłego J. D., czy też przesłuchania świadków na rozprawie w dniu 05 czerwca 2023 roku. Zarzuty postawione w kontekście naruszenia art. 7 k.p.k. i art. 410 k.p.k. są literalnie sloganowe i abstrahują od przeprowadzonego w sprawie postępowania dowodowego toczącego się przed Sądem, w którym ujawniono wszystkie istotne dla tej sprawy dowody i okoliczności.

Kontrola odwoławcza dokonana przez Sąd Okręgowy nie potwierdziła trafności tych zarzutów. W tej części rozważań należy zauważyć, że tak sformułowane zarzuty nie mogą zostać inaczej ocenione niż jako polemika z ustaleniami Sądu I instancji. Po to by skutecznie zanegować dokonaną ocenę przez Sąd orzekający, czy też zarzucić powstały na skutek tejże oceny błąd w ustaleniach faktycznych nie jest wystarczające przez stronę swego odmiennego stanowiska w sprawie. „Przy ocenie zarzutu błędu w ustaleniach faktycznych, opartego na wadliwej ocenie dowodów, konieczne jest wykazanie przez skarżącego, jakich konkretnych uchybień w zakresie zasad logicznego rozumowania oraz wiedzy i doświadczenia życiowego dopuścić się miał sąd. Odmienna ocena materiału dowodowego przez skarżącego, nie czyni zadość wymaganiom wykazania podstawy zaskarżenia orzeczenia wynikającej z art. 438 pkt 3 k.p.k.” (por. uchwała Sądu Najwyższego z dnia 23.06.2003 r., SNO 40/03).

Sąd Okręgowy dokonując podsumowania i oceny dowodów w pisemnym uzasadnieniu orzeczenia omówił kompleksowo i w sposób skrupulatny przeprowadzone w sprawie dowody osobowe i nieosobowe. Przede wszystkim, Sąd I instancji prawidłowo – zgodnie z doświadczeniem życiowym i zasadami logicznego rozumowania – obdarzył walorem wiarygodności depozycje świadków M. S., R. I., B. Z., R. M., P. G. i J. K. oraz dokumenty w postaci protokołów kontroli (...) P., jak i opinię biegłego z zakresu chemii i inżynierii środowiska i tym samym, nie zasługują na aprobatę twierdzenia skarżącego o dowolnym uznaniu zanieczyszczenia powierzchni ziemi metalami kobaltu, cynku, pierwiastkiem molibdenu oraz frakcji oleju (...) w wartościach przekraczających dopuszczalne normy, czym oskarżony spowodował istotne obniżenie jakości ziemi. Bowiem podnoszenie przez skarżącego, jakoby oględziny na terenie działki należącej do oskarżonego nie zostały przeprowadzone zgodnie z wymogami proceduralnym co w konsekwencji skutkowało zaistnieniem rzekomych uchybień mających wpływ na wyniki tejże kontroli, jest bezskuteczne. Tym bardziej, że w rozmowie telefonicznej z M. S. oskarżony potwierdził umocowanie J. T. (2) do udziału w kontroli (...) ((...)).

W aspekcie powyższego, brak podstaw do uwzględnienia zarzutu z punktu 1. omawianej apelacji. Nie negując wywodów natury teoretycznej, jak też nie kwestionując przytoczonych w apelacji orzeczeń należy stwierdzić, że nie znajdują one przełożenia na realia niniejszej sprawy. Należy także mieć na uwadze, że orzeczenia Sądów powszechnych zapadają zawsze w określonych stanach faktycznych i dlatego też ich tezy nie zawsze znajdują proste zastosowanie w innych sprawach. Odnosząc się zatem stricte do sformułowanych zarzutów– wskazać należy, iż Sąd I instancji (vide k. 397) w sposób precyzyjny wskazał, z jakich powodów przypisał oskarżonemu M. D. (2) przestępstwo zanieczyszczenia powierzchni ziemi, co spowodowało istotne obniżenie jakości ziemi na terenie 38mx08m. Sąd Okręgowy w całości aprobuje to stanowisko, uznając zarzuty w tym zakresie za chybione. Dowody istniejące w tej materii poddał ocenom Sąd I instancji i oceny te nie wyszły poza ramy art. 7 k.p.k. Nie doszło także do obrazy art. 410 k.p.k. Ustalenia faktyczne tego tyczące należy zatem uznać za trafne. Choć apelujący kwestionuje te oceny i ustalenia, podnosząc, że doszło do wybiórczego potraktowania materiału dowodowego, to nie przedstawia przekonujących argumentów na ich poparcie.

Niewątpliwie przestępstwo przypisane oskarżonemu wyrokiem w sprawie niniejszej z art. 182 k.k. należy do swoistej grupy przestępstw z narażenia dobra prawnego na niebezpieczeństwo, niestanowiących ani przestępstw z narażenia na niebezpieczeństwo konkretne, ani niezaliczających się do czystych typów z narażenia abstrakcyjnego. Przeważająca liczba autorów zgadza się, że „w siatce pojęciowej wypracowanej w dogmatyce prawa karnego przestępstwo z art. 182 k.k. należy zaliczyć do przestępstw zagrożenia abstrakcyjno-konkretnego (potencjalnego), ponieważ zagrożenie nie jest znamieniem przestępstwa, lecz możliwość zagrożenia lub zniszczenia ma wynikać z rodzaju lub postaci substancji lub promieniowania jonizującego” (W. Radecki [w:] Kodeks karny..., red. M. Filar, s. 909; tak też A. Marek, Kodeks karny..., s. 428; R. Dębski, Przestępstwa przeciwko środowisku w nowym polskim kodeksie karnym, PUG 1999/10, s. 4; J. Lachowski [w:] Kodeks karny..., red. V. Konarska-Wrzosek, 2020, s. 929; M. Gałązka [w:] Kodeks karny..., red. A. Grześkowiak, K. Wiak, 2021, s. 1115; I. Sepioło-Jankowska [w:] Kodeks karny. Część szczególna..., t. 1, red. M. Królikowski, R. Zawłocki, 2017, s. 512; R. Zawłocki, Karnoprawna ochrona..., s. 512). Przestępstwa określane jako czyny z zagrożenia potencjalnego czy – z terminologii niemieckiej – Eignungsdelikte stanowią kategorię bardzo zróżnicowaną pod względem konstrukcyjnym. W uproszczeniu można stwierdzić, że charakterystyczne dla tej grupy jest właśnie występowanie dookreślenia zachowania sprawczego jako zdatnego, mogącego wywołać niebezpieczeństwa. Samo jednak niebezpieczeństwo nie jest nigdy jako takie obecne wśród znamion typu, znamieniem jest wyłącznie owa zdatność do jego sprowadzenia (tak też w orzecznictwie (por. wyrok Sądu Apelacyjnego we Wrocławiu z 21.09.2017 r., II Aka 236/17, LEX nr 2381444). „Abstrakcyjność niebezpieczeństwa polega w tej sytuacji na tym, że oceniamy możliwe następstwa zanieczyszczeń, niezależnie od rzeczywistych przebiegów związków przyczynowych. Konkretność natomiast sprowadza się do tego, że analizę prowadzimy na tle konkretnej sytuacji, którą jednak ostatecznie generalizujemy” (W. Radecki, Ochrona środowiska w polskim prawie karnym, cz. 2, Prawnokarna ochrona przed zanieczyszczeniami, odpadami i promieniowaniem, M. Praw. 1998/1, s. 14). Zważyć należy, iż trudności praktyczne w ustaleniu tzw. stanu konkretnej niebezpieczności zachowania uzasadniają aprobatę stanowiska, że przestępstwo z art. 182 k.k. jest przestępstwem formalnym (tak też G. Bogdan [w:] Kodeks karny..., t. 2, red. A. Zoll, 2017, s. 543; J. Sobczak [w:] Kodeks karny..., red. R.A. Stefański, 2021, art. 182 k.k.; I. Sepioło-Jankowska [w:] Kodeks karny. Część szczególna..., t. 1, red. M. Królikowski, R. Zawłocki, 2017, s. 512). „Jest to więc przestępstwo formalne z narażenia wymienionych dóbr na niebezpieczeństwo (...). Przesądza o tym ilość wprowadzonych do wody lub ziemi albo wyemitowanych w powietrze zanieczyszczeń, która »mogła« być przyczyną szkód (np. śnięcia ryb w jeziorze) bez konieczności ustalania w tym zakresie związku przyczynowego. (...) Jeżeli następstwem tak określonego zanieczyszczenia środowiska są efektywne szkody w postaci zniszczeń w świecie roślinnym lub zwierzęcym w znacznych rozmiarach albo śmierci człowieka lub ciężkiego uszczerbku na zdrowiu wielu osób, odpowiedzialność karna sprawcy zanieczyszczeń podlega znacznemu obostrzeniu (A. Marek, Kodeks karny..., s. 428–429).

Do znamion omawianego przestępstwa nie należy zatem spowodowanie skutków w zakresie życia lub zdrowia ludzi albo zniszczeń w świecie roślinnym lub zwierzęcym. Jest to więc przestępstwo formalne z narażenia wymienionych dóbr na niebezpieczeństwo, które nawet nie musi wystąpić w formie bezpośredniego zagrożenia, ale wystarczy, że wystąpi ono potencjalnie. Przesądza o tym ilość wprowadzonych do wody lub ziemi albo wyemitowanych w powietrze zanieczyszczeń, która "mogła" być przyczyną szkód (np. śnięcia ryb w jeziorze) bez konieczności ustalania w tym zakresie związku przyczynowego (por. W. Radecki, Przestępstwa..., s. 108). Odmienny pogląd M. K., iż jest to przestępstwo materialne (skutkowe) nie jest trafny (zob. M. Mozgawa (red.), Komentarz, s. 352).

W aspekcie zarzutów apelanta podnieść też należy, że wykładnię znamienia czynnościowego, jako „zanieczyszczanie”, determinuje definicja legalna umiejscowiona wprawdzie nie w samym Kodeksie, ale w art. 3 pkt 49 ustawy z dnia 27.04.2001 r. Prawo ochrony środowiska (Dz. U. z 2001 r., Nr 62, poz. 627) jako zanieczyszczenie kwalifikuje się „emisję, która może być szkodliwa dla zdrowia ludzi lub stanu środowiska, może powodować szkodę w dobrach materialnych, może pogarszać walory estetyczne środowiska lub może kolidować z innymi, uzasadnionymi sposobami korzystania ze środowiska”. Za „emisję” należy natomiast uznawać (art. 3 pkt 49 cytowanej ustawy) wprowadzane bezpośrednio lub pośrednio, w wyniku działalności człowieka, do powietrza, wody, gleby lub ziemi substancje, oraz energie, takie jak ciepło, hałas, wibracje lub pola elektromagnetyczne. Zanieczyszczenie, zgodnie z dyspozycją art. 182 § 1 k.k., następuje przy użyciu m. in. właśnie substancji. Substancja może mieć postać stałą, płynną lub gazową. Przez substancję zaś, zgodnie z art. 3 pkt 36 cytowanej ustawy – Prawo ochrony środowiska, należy rozumieć pierwiastki chemiczne oraz ich związki, mieszaniny lub roztwory występujące w środowisku lub powstałe w wyniku działalności człowieka. W niniejszym postępowaniu ustalono, że oskarżony poprzez wykonywanie prac piaskowania i malowania elementów metalowych na obszarze 38m x 08 m na nieruchomości położonej w miejscowości (...), gmina B. spowodował zanieczyszczenia metalami kobaltu, cynku, pierwiastkiem molibdenu oraz frakcji oleju (...) w wartościach przekraczających dopuszczalne normy, co spowodowało istotne obniżenie jakości ziemi, a działaniem tym wyczerpał znamiona strony przedmiotowej przestępstwa z art. 182 § 1 k.k. Nie nasuwa zatem żadnych zastrzeżeń ustalenie sądu pierwszej instancji w zakresie zrealizowania, przez oskarżonego, znamion przestępstwa stypizowanego w art. 182 § 1 k.k.

W ocenie Sądu Okręgowego, nie jest też zasadny zarzut z punktu 1. 1) dotyczący naruszenia art. 5 § 2 k.p.k. Zarzut naruszenia art. 5 § 2 k.p.k. może być uznany za skuteczny tylko wówczas, gdy zostanie wykazane, że orzekający sąd rzeczywiście powziął niedające się usunąć wątpliwości, jednak nie rozstrzygnął ich na korzyść oskarżonego. Dla zasadności tego zarzutu nie wystarczy zaprezentowanie przez stronę własnych wątpliwości co do zgromadzonego materiału dowodowego i wymowy poszczególnych dowodów. Jeżeli poczynione ustalenia faktyczne uzależnione są od obdarzenia wiarą tej, czy innej grupy dowodów, nie wchodzi w rachubę naruszenie reguły in dubio pro reo, jak w przedmiotowej sprawie. Jak wynika z tezy do postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 15 listopada 2021 r. w sprawie o sygn. akt V KK 528/21 przepis art. 5 § 2 k.p.k. dotyczy wątpliwości, które ma i nie jest w stanie rozstrzygnąć sąd rozpoznający sprawę, nie zaś wątpliwości którejś ze stron co do prawidłowości rozstrzygnięcia dokonanego przez ten sąd. Analiza zaś uzasadnienia wskazuje, że sąd I instancji po przeprowadzeniu szczegółowego postępowania nie miał wątpliwości w kwestii sprawstwa i winy oskarżonego M. D. (2) w zakresie inkryminowanego mu czynu. Tymczasem zasadnicze znaczenie w wykorzystaniu normy art. 5 § 2 k.p.k. ma stanowisko sądu rozstrzygającego daną sprawę. To sąd orzekający musi mieć określone wątpliwości i mimo ich niewyjaśnienia rozstrzyga je na niekorzyść oskarżonego. Dopiero wówczas można skutecznie podnosić zarzut naruszenia art. 5 § 2 k.p.k., co w przedmiotowej sprawie nie nastąpiło. W ocenie Sądu Okręgowego, zarzut obrazy art. 5 § 2 k.p.k. nie może być podnoszony jednocześnie z zarzutem naruszenia art. 7 k.p.k., a w przedmiotowej sprawie w zasadzie zarzut naruszenia art. 7 k.p.k. nie został skonkretyzowany przez obrońcę oskarżonego. Zarzut błędu "dowolności" jest zaś tylko wtedy słuszny, gdy zasadność ocen i wniosków wyprowadzonych przez sąd orzekający z okoliczności ujawnionych w toku przewodu sądowego nie odpowiada prawidłowości logicznego rozumowania, przy czym dla swej skuteczności wymaga on od apelującego wykazania, jakich konkretnych uchybień w świetle wskazań wiedzy, doświadczenia życiowego i logicznego rozumowania dopuścił się sąd w dokonanej ocenie materiału dowodowego, a nie tylko ograniczenia się do własnej oceny tego materiału.

Z powodów precyzyjnie określonych powyżej okazały się tym samym niezasadne zarzuty wyartykułowane w punkcie 1. 2) apelacji obrońcy oskarżonego M. D. (2).

W afirmowanych zarzutach z punktów od 1. 3) – 1. 4), w rozumieniu art. 438 pkt 2 k.p.k., autor apelacji sygnalizował naruszenie wskazanych w nich przepisów, w zakresie między innymi oddalenia wniosków dowodowych o wywołanie opinii biegłego grafologa, czy też zaniechanie przesłuchania świadka J. T. (2) oraz zaniechania ponownego przesłuchania świadków, którzy zeznawali na rozprawie w dniu 05 czerwca 2023 roku, a mianowicie R. I., J. K., P. G.. Przede wszystkim, przypomnieć należy, iż oddalenie przez sąd wniosku dowodowego samo przez się nie wskazuje na naruszenie zasady prawa do obrony wyrażonej w art. 6 k.p.k. Ustawodawca przewidział wprost w art. 170 § 1 k.p.k. podstawy do oddalenia wniosków dowodowych. Kluczowa jest więc ocena zasadności decyzji o unicestwieniu inicjatywy dowodowej strony, a nie fakt jej podjęcia. W tym miejscu, wypada wskazać, że zarzuty określone w punktach od 3) do 4) nie zasługują na uwzględnienie i nie podziela Sąd Okręgowy stanowiska autora apelacji w tym zakresie o rzekomym naruszeniu przepisów prawa procesowego, a mianowicie art. 6 k.p.k. oraz art. 170 § 1 i 2 k.p.k. Odnosząc się do kwestii zaniechania wywołania opinii biegłego grafologa to zważywszy na tezę dowodową zawartą we wniosku obrońcy słusznie stwierdził Sąd Rejonowy, że jego przeprowadzenie na wskazaną przez obrońcę okoliczność byłoby nieprzydatne do stwierdzenia wnioskowanej okoliczności, a więc rzeczywiście wniosek w tym względzie nie zasługiwał na uwzględnienie. Podobnie nie zasługiwały na aprobatę wnioski dowodowe obrońcy zmierzające do – jak to określił tenże w tezie dowodowej – uzupełniającego przesłuchania świadków, którzy zeznawali w dniu 05 czerwca 2023 roku. Bowiem obrońca nie wskazał zarówno okoliczności, na które świadkowie ci mieliby zeznawać ponownie, ani też nie podał, jakoby wobec w/w mogły zostać skierowane pytania przyczyniające się do poczynienia odmiennych ocen i wniosków stanowiących podstawę ustaleń faktycznych. Podstawą dowodową ustalonego stanu faktycznego, w zakresie czynu przypisanego oskarżonemu M. D. (2) stanowiły wszak również inne osobowe źródła dowodowe, co z uwagi na postawę oskarżonego, nieprzyznającego się do popełnienia zarzuconego mu czynu, wydaje się całkowicie naturalne. Jako niezasadne potraktować należy zatem zarzuty z punktów 3) i 4). Bowiem nie powielając wszystkich podniesionych wyżej argumentów skarżący nie wykazał, aby zaniechanie przeprowadzenia dowodów w nich określonych stanowiło naruszenie przepisów prawa mające wpływ na treść zapadłego orzeczenia.

Odnosząc się zaś do zarzutu z punktu 2. (wskazano w nim naruszenie art. 182 § 1 k.k. poprzez jego nieprawidłową wykładnię i błędne przyjęcie, że oskarżony swoim zachowaniem wypełnił znamiona czynu opisanego w w/w przepisie) – również niezasadnego - w pierwszej kolejności należy zaznaczyć, że Sąd Najwyższy odnośnie do tej przyczyny odwoławczej wyraził w wielu orzeczeniach istotne poglądy. Wskazał m.in., że odwołanie się do zarzutu rażącego naruszenia prawa materialnego może mieć miejsce jedynie wówczas, gdy skarżący zarzuca dokonanie błędnej wykładni zastosowanego przepisu, zastosowanie nieodpowiedniego przepisu lub niezastosowanie określonego przepisu w sytuacji, gdy jego zastosowanie jest obowiązkowe, ale pod jednym warunkiem – a mianowicie, że czyni to bez kwestionowania dokonanych przez sąd ustaleń faktycznych. Innymi słowy rzecz ujmując – obraza prawa materialnego może być przyczyną odwoławczą jedynie wtedy, gdy ma ona charakter samoistny (por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 04.05.2005 r., II KK 478/04, Legalis). Podkreślić przy tym trzeba, że obraza przepisów prawa materialnego może wystąpić z różnych przyczyn, a w szczególności polegać może na błędnej wykładni danego przepisu, na zastosowaniu nieodpowiedniego przepisu lub zastosowaniu go w nieodpowiedni sposób, bądź też na zastosowaniu przepisu pomimo zakazu określonego rozstrzygnięcia lub niezastosowaniu normy, której stosowanie było obowiązkowe. Natomiast zgodnie z doktryną i utrwalonym orzecznictwem Sądu Najwyższego nie stanowi obrazy prawa materialnego generalnie samo nieskorzystanie przez sąd z przysługujących mu możliwości określonego rozstrzygnięcia (wyr. SN z 18.6.2003 r., IV KKN 101/00, Legalis). A zatem, może też polegać na niezastosowaniu przepisu bezwzględnie obowiązującego albo zastosowaniu przepisu pomimo bezwzględnego zakazu. Natomiast zastosowanie albo niezastosowanie przepisu dotyczącego instytucji o charakterze fakultatywnym nie stanowi obrazy przepisów prawa materialnego. Istotnie też należy zgodzić się, że obraza prawa materialnego powinna wynikać z samej treści wyroku (por. postanowieni Sądu Najwyższego z dnia 28.03.2017 r., III KK 498/16, Legalis). Błędem zaś w ustaleniach faktycznych, a nie obrazą prawa materialnego, jest także przyjmowanie za punkt wyjścia nie to co sąd ustalił, lecz to co sąd powinien był ustalić (por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 05.01.2017 r., IV KK 430/16, KZS 2017, Nr 4, poz. 15). A zatem, obraza prawa materialnego ma miejsce wtedy, gdy stan faktyczny został w orzeczeniu prawidłowo ustalony, a nie zastosowano do niego właściwego przepisu prawa materialnego, a także w sytuacji niezastosowania określonego przepisu, gdy jego zastosowanie było obowiązkowe.

Nie ma zatem podstaw do kwestionowania uznania oskarżonego za winnego popełnienia przestępstwa. Podstawę dowodową tej części przestępczej działalności oskarżonego stanowiły zarówno osobowe źródła dowodowe, jak i dowody nieosobowe, co przedstawione zostało wyczerpująco w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku, ze wskazaniem konkretnych dowodów. W dalszej części uzasadnienia sąd pierwszej instancji wskazał powody, dla których uznał za wiarygodne dowody stanowiące podstawę ustalonych faktów i oceny tej nie da się zakwestionować mimo podejmowanej, w tym zakresie, próby przez autora apelacji w aspekcie naruszenia zasady swobodnej oraz kompleksowej oceny ujawnionego w sprawie materiału dowodowego. Ma tego świadomość apelujący obrońca oskarżonego, który w uzasadnieniu wniesionego środka odwoławczego nie afirmuje błędów logicznych czy precyzyjnych w rozumowaniu sądu, niezgodności oceny z wiedzą czy doświadczeniem życiowym. Prezentuje za to odmienny pogląd na ocenę przeprowadzonych dowodów i uważa, że skoro oskarżony przeczy wnioskom płynącym z przeprowadzonych dowodów i ustaleniom sądu pierwszej instancji, to ocena ta musi być dotknięta błędami. Nie akceptuje też sąd odwoławczy tezy stawianej przez obrońcę oskarżonego M. D. (2) o rzekomym naruszeniu prawa do obrony, w tym udziału obrońcy w czynnościach podejmowanych przed Sądem w szczególności do przesłuchania świadków. Tezy tej skarżący, w istocie rzeczy, w żaden merytoryczny sposób nie uzasadnia i nawet nie odnosi się do rozważań sądu pierwszej instancji, przedstawionych w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku. Trudno więc w tej sytuacji podjąć nawet polemikę z autorem apelacji, aby wykazać całkowitą bezpodstawność sygnalizowanego uchybienia w tym właśnie zakresie.

Reasumując, stwierdzić należy, że wbrew twierdzeniom autora apelacji, sąd pierwszej instancji w wielce obiektywny sposób ocenił ujawniony w sprawie materiał dowodowy i wyprowadził z tej oceny trafne wnioski. Nie jest więc tak, że w polu widzenia sądu meriti znajdowały się wyłącznie niekorzystne dla oskarżonego dowody, zaś tych dowodów, które, jak ujmuje to autor apelacji, świadczyć mają o braku winy oskarżonego – skarżący nie afirmuje. Być może są to te same dowody, ale ocenione zgodnie z intencją skarżącego. Rzecz jednak w tym, że jest to właśnie, tak wielokrotnie przypisywana sądowi pierwszej instancji, subiektywna ocena apelującego obrońcy, całkowicie oderwana od realiów sprawy.

Wniosek

Wniosek o zmianę zaskarżonego wyroku poprzez uniewinnienie oskarżonego M. D. (2) od dokonania zarzucanego mu czynu.

☐ zasadny

☐ częściowo zasadny

☒ niezasadny

Zwięźle o powodach uznania wniosku za zasadny, częściowo zasadny albo niezasadny.

Wniosek niezasadny z przyczyn wskazanych szczegółowo powyżej.

4.  OKOLICZNOŚCI PODLEGAJĄCE UWZGLĘDNIENIU Z URZĘDU

4.1.

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Zwięźle o powodach uwzględnienia okoliczności

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

5.  ROZSTRZYGNIĘCIE SĄDU ODWOŁAWCZEGO

1.7.  Utrzymanie w mocy wyroku sądu pierwszej instancji

5.1.1.

Przedmiot utrzymania w mocy

Utrzymanie w mocy w całości zaskarżonego wyroku..

Zwięźle o powodach utrzymania w mocy

Prawidłowość rozstrzygnięcia Sądu I instancji w zakresie ustalenia sprawstwa oskarżonego M. D. (2), kwestii jego winy i kwalifikacji prawnej przypisanych mu czynów, a także wymierzonej mu kary.

Brak stwierdzenia uchybień wskazanych w środku odwoławczym w tym zakresie, a także uznania zasadności podniesionych zarzutów oraz uwzględnienia sformułowanych wniosków. Zarzuty zawarte w złożonej apelacji oraz zaprezentowane twierdzenia w tej części, stanowią polemikę z prawidłowymi ustaleniami Sądu I instancji. Skarżący prezentuje w apelacji własny, subiektywny punkt widzenia odnośnie meritum sprawy bez uwzględnienia rzeczywistej treści dowodów i wymowy całokształtu ujawnionych w sprawie okoliczności.

Jakkolwiek apelujący obrońca oskarżonego nie kwestionował rozstrzygnięcia o karze, to jednak, z uwagi na zakres zaskarżenia, przyjąć należało, iż kontroli odwoławczej poddana musi być i ta część zaskarżonego wyroku. Nie wykazała ona jednak, aby wyrokujący w pierwszej instancji Sąd Rejonowy przekroczył reguły sędziowskiego wymiaru kary. W ocenie Sądu Okręgowego dobór oraz intensywność środków karnych, we właściwych, uzasadnionych ich rangą, proporcjach, uwzględnia dyrektywy oraz okoliczności mające wpływ na wymiar kary, a przede wszystkim nie przekraczają stopnia winy. Uprawnione jest przekonanie o współmierności orzeczonej kary grzywny w liczbie 400 stawek dziennych każda w wysokości 25 złotych, która nie może być uznana za rażąco niewspółmierna w rozumieniu art. 438 pkt 4 k.p.k.

Podkreślić również należy, iż orzekanie o karze ma charakter indywidualny i jest procesem do pewnego stopnia subiektywnym, obejmującym dokonanie wyboru oraz zastosowanie odpowiedniej represji karnej właściwej dla konkretnej sytuacji i konkretnego sprawcy. Z tych powodów zasady i dyrektywy orzekania w przedmiocie kary zawarte w art. 53 k.k. pozostawiają organowi orzekającemu pewien zakres swobody w procesie jej wymierzania. Przy czym, jak wskazuje się w orzecznictwie, zarzut niewspółmierności nie wymaga wskazania nowych, nieustalonych przez sąd okoliczności, polegać bowiem może na wykazaniu, że okoliczności prawidłowo ustalone mają takie znaczenie i ciężar gatunkowy, których orzeczona kara bądź nie uwzględnia w ogóle, bądź uwzględnia je w stopniu niedostatecznym (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 23.10.1974 r., V KRN 78/74, Lex 18899).

Sąd Rejonowy w przypadku oskarżonego M. D. (2) dostrzegł zarówno okoliczności łagodzące, w tym między innymi dotychczasową niekaralność i następcze naprawienie szkody przez oczyszczenie zanieczyszczonego metalami ciężkimi terenu nieruchomości, ale też okoliczności obciążające takie jak działanie z pełną premedytacją, bez zważania na potencjalne negatywne konsekwencje zachowania, spowodowanie znacznego obniżenia jakości gleby na obszarze 38m x 08m. Tym samym, w okolicznościach tej sprawy kara w wymiarze ukształtowanym orzeczeniem Sądu I instancji zapewnia odpowiednie oddziaływanie w zakresie prewencji ogólnej, będzie też odpowiadała społecznemu poczuciu sprawiedliwości. Taka sankcja – w swym całokształcie – uwzględnia wszystkie dyrektywy wymiaru kary wskazane w art. 53 k.k. Jest więc karą adekwatną i sprawiedliwą, czyli karą, która bilansuje zarówno okoliczności obciążające jak i łagodzące. W ocenie Sądu Okręgowego orzeczona wobec oskarżonego kara nie nosi cech rażącej niewspółmierności w rozumieniu art. 438 pkt 4 k.p.k.

Tym samym trafne jest rozstrzygnięcie w zakresie orzeczonej wobec oskarżonego kary grzywny, której nie można uznać za rażąco niewspółmiernie surowej w rozumieniu art. 438 pkt 4 k.p.k. Tylko zaś taka ocena pozwalałaby na zmianę orzeczenia w tym zakresie. Wymierzona kara jest karą współmierną do stopnia społecznej szkodliwości czynu oraz stopnia zawinienia, uwzględniają także właściwości i warunki osobiste oskarżonego. Orzeczona kara grzywny w sposób prawidłowy uwzględnia i realizuje stawiane przed nią cele wychowawcze i zapobiegawcze, o jakich mowa w art. 53 § 1 i 2 k.k.

Sąd Okręgowy nie znalazł podstaw do kwestionowania reakcji prawo – karnej zastosowanej wobec oskarżonego M. D. (2).

Brak także podstaw do uchylenia zaskarżonego wyroku i przekazania sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi I instancji w odniesieniu do oskarżonego M. D. (2), toteż Sąd Okręgowy, nie dopatrując się również uchybień podlegających uwzględnieniu z urzędu, określonych w art. 439 k.p.k. i art. 440 k.p.k., zaskarżony wyrok wobec oskarżonego utrzymał w mocy.

1.8.  Zmiana wyroku sądu pierwszej instancji

5.2.1.

Przedmiot i zakres zmiany

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Zwięźle o powodach zmiany

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

1.9.  Uchylenie wyroku sądu pierwszej instancji

1.1.7.  Przyczyna, zakres i podstawa prawna uchylenia

5.3.1.1.1.

-----------------------------------------------------------------------

☐ art. 439 k.p.k.

Zwięźle o powodach uchylenia

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

5.3.1.2.1.

Konieczność przeprowadzenia na nowo przewodu w całości

☐ art. 437 § 2 k.p.k.

Zwięźle o powodach uchylenia

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

5.3.1.3.1.

Konieczność umorzenia postępowania

☐ art. 437 § 2 k.p.k.

Zwięźle o powodach uchylenia i umorzenia ze wskazaniem szczególnej podstawy prawnej umorzenia

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

5.3.1.4.1.

-----------------------------------------------------------------------

☐ art. 454 § 1 k.p.k.

Zwięźle o powodach uchylenia

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

1.1.8.  Zapatrywania prawne i wskazania co do dalszego postępowania

------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

1.10.  Inne rozstrzygnięcia zawarte w wyroku

Punkt rozstrzygnięcia z wyroku

Przytoczyć okoliczności

-----------------

---------------------------------------------------------------------------------------------------------------

6.  Koszty Procesu

Punkt rozstrzygnięcia z wyroku

Przytoczyć okoliczności

2.

Na podstawie art. 636 k.p.k., art. 8 i art. 3 ust. 1 Ustawy z dnia 23 czerwca 1973r. o opłatach w sprawach karnych (Dz. U. z 2023 r., poz. 123 z póz. zm.) zasądzono od oskarżonego M. D. (2) na rzecz Skarbu Państwa kwotę 1000 złotych tytułem opłaty za druga instancję i kwotę 20 złotych tytułem wydatków poniesionych w postępowaniu odwoławczym.

7.  PODPIS

0.1.1.3. Granice zaskarżenia

Kolejny numer załącznika

1

Podmiot wnoszący apelację

Obrońca oskarżonego M. D. (2).

Rozstrzygnięcie, brak rozstrzygnięcia albo ustalenie, którego dotyczy apelacja

Wyrok Sądu Rejonowego w Bełchatowie z dnia 26 września 2023 roku w sprawie II K 736/22.

0.1.1.3.1. Kierunek i zakres zaskarżenia

☒ na korzyść

☐ na niekorzyść

☒ w całości

☐ w części

☐

co do winy

☐

co do kary

☐

co do środka karnego lub innego rozstrzygnięcia albo ustalenia

0.1.1.3.2. Podniesione zarzuty

Zaznaczyć zarzuty wskazane przez strony w apelacji

☒

art. 438 pkt 1 k.p.k. – obraza przepisów prawa materialnego w zakresie kwalifikacji prawnej czynu przypisanego oskarżonemu

☐

art. 438 pkt 1a k.p.k. – obraza przepisów prawa materialnego w innym wypadku niż wskazany
w art. 438 pkt 1 k.p.k., chyba że pomimo błędnej podstawy prawnej orzeczenie odpowiada prawu

☒

art. 438 pkt 2 k.p.k. – obraza przepisów postępowania, jeżeli mogła ona mieć wpływ na treść orzeczenia

☒

art. 438 pkt 3 k.p.k. – błąd w ustaleniach faktycznych przyjętych za podstawę orzeczenia,
jeżeli mógł on mieć wpływ na treść tego orzeczenia

☐

art. 438 pkt 4 k.p.k. – rażąca niewspółmierność kary, środka karnego, nawiązki lub niesłusznego zastosowania albo niezastosowania środka zabezpieczającego, przepadku lub innego środka

☐

art. 439 k.p.k.

☐

brak zarzutów

0.1.1.4. Wnioski

☐

uchylenie

☒

zmiana