Portal Orzeczeń Sądów Powszechnych

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 25 lutego 2015 roku.

Sąd Okręgowy w Piotrkowie Trybunalskim w IV Wydziale Karnym Odwoławczym w składzie:

Przewodniczący SSO Ireneusz Grodek

Protokolant sekr. sądowy Agnieszka Olczyk

przy udziale ----------

po rozpoznaniu w dniu 20 lutego 2015 roku

sprawy J. M. obwinionego z art.98 ust. 1 pkt 1 a i 6 ustawy z dnia 13.10.1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (tj. Dz. U. z 2009 r. Nr 205, poz. 1585 ze zm.)

z powodu apelacji wniesionej przez obwinionego

od wyroku zaocznego Sądu Rejonowego w Opocznie

z dnia 21 października 2014 roku sygn. akt II W 380/14

na podstawie art. 437 § 1 i 2 kpk i art. 438 pkt 1 kpk w zw. z art. 109 § 2 kpw, art. 104 § 1 pkt 7 kpk w zw. z art. 5 § 1 pkt 4 kpw, art. 118 § 2 kpw, art. 624 § 1 kpk w zw. z art. 119 kpw

I. uchyla zaskarżony wyrok w części dotyczącejniedopełnienia przez obwinionego J. M. obowiązku opłacania składek na ubezpieczenie społeczne, ubezpieczenie zdrowotne, Fundusz Pracy i Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych za miesiące: styczeń, luty, marzec oraz maj 2013 r. i ustalając, iż obwiniony J. M., pełniąc funkcję prezesa zarządu (...) Spółdzielni (...) z siedzibą w N. nie dopełnił obowiązku opłacania składek na ubezpieczenia społeczne, ubezpieczenie zdrowotne, Fundusz Pracy oraz Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych w przewidzianych przepisami terminach, tj. do dnia 15 każdego miesiąca następującego po miesiącu, w którym powstał obowiązek opłacania składek, za miesiące: styczeń, luty, marzec oraz maj 2013 r. oraz przyjmując, że w związku z niedopełnieniem tego obowiązku za poszczególne, wyżej wymienione, miesiące obwiniony dopuścił się czterech odrębnych czynów, z których każdy wyczerpywał dyspozycję art. 98 ust. 1 pkt 1a ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych w zw. z art. 9 § 1 kw, na podstawie art. 5 § 1 pkt 4 kpw w zw. z art. 45 § 1 kw postępowanie w powyższym zakresie umarza oraz stwierdza, iż w części z tym związanej koszty postępowania w sprawie ponosi Skarb Państwa;

II. zmienia zaskarżony wyrok w pozostałej części w ten sposób, iż uznając obwinionego J. M. za winnego tego, że pełniąc funkcję prezesa zarządu (...) Spółdzielni (...) z siedzibą w N., nie dopełnił obowiązku opłacania składek na ubezpieczenia społeczne, ubezpieczenie zdrowotne, Fundusz Pracy oraz Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych w przewidzianych przepisami terminach, tj. do dnia 15 każdego miesiąca następującego po miesiącu, w którym powstał obowiązek opłacania składek, za miesiące: czerwiec i październik 2013 r. oraz styczeń i luty 2014 r., oraz przyjmując, że w związku z niedopełnieniem tego obowiązku za poszczególne, wyżej wymienione, miesiące obwiniony dopuścił się czterech odrębnych czynów, z których każdy wyczerpywał dyspozycję art. 98 ust. 1 pkt 1a ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych w zw. z art. 9 § 1 kw, na podstawie art. 39 § 1 kw odstępuje od wymierzenia mu za powyższe wykroczenia kary oraz zwalnia go w tej części od kosztów postępowania poniesionych w sprawie przez Skarb Państwa.

Sygn. akt IV Ka 13 / 15

UZASADNIENIE

Wyrokiem z dnia 21 października 2014 r. w sprawie II W 380 / 14 Sąd Rejonowy w Opocznie uznał obwinionego J. M. za winnego tego, że:

„ będąc Prezesem Zarządu (...) Spółdzielni (...)z siedzibą (...)-(...) A., N. (...) nie dopełnił obowiązku opłacania składek na ubezpieczenie społeczne, ubezpieczenie zdrowotne, Fundusz Pracy i FGŚP:

ubezpieczenie społeczne za okres 01-03.2013 r, 05-06.2013r, 10.2013r, 01-02.2014r. w kwocie 2534,15 zł. plus należne odsetki za zwłokę;

ubezpieczenie zdrowotne za okres 01-03.2013 r, 05-06.2013r, 10.2013r, 01-02.2014r. w kwocie 1131,40 zł. plus należne odsetki za zwłokę

Fundusz Pracy i FGŚP za okres 01-03.2013 r, 05-06.2013r, 10.2013r, 01-02.2014r. w kwocie 201,48 zł. plus należne odsetki za zwłokę ”

i uznając, iż czyn ten stanowi wykroczenie wyczerpujące dyspozycję art. 98 ust. 1 pkt 1a ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych na podstawie tego samego przepisu wymierzył za nie karę grzywny w kwocie 400 złotych, a nadto zasądził od obwinionego na rzecz Skarbu Państwa kwotę 100 złotych tytułem zryczałtowanych wydatków postępowania oraz kwotę 40 złotych tytułem opłaty.

Od powyższego wyrok apelację wywiódł oskarżony, nie formułując w niej jednak w sposób klarowny zakresu zaskarżenia, zarzutów oraz wniosków odwoławczych. Z jej treści wnosić jednak należy, iż orzeczenie zostało zaskarżone w całości, zaś opisane wyżej wykroczenie przypisano mu „ wbrew ustawie o spółdzielniach socjalnych ”, a zatem z obrazą przepisów prawa materialnego ujętych w tym akcie prawnym, z pominięciem specyfiki, celów statutowych oraz zasad funkcjonowania tego rodzaju spółdzielni. Nadto skarżący podnosił, iż Sąd I instancji pozbawił go prawa do obrony prowadząc rozprawę pod jego nieobecność.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Żaden z aktów prawnych regulujących funkcjonowanie spółdzielni socjalnych, łącznie z ustawą z dnia 27 kwietnia 1997 r. o tych spółdzielniach, nie przewiduje możliwości wyłączenia tego rodzaju podmiotów spod obowiązku uiszczania składek opisanych we wniosku o ukaranie. Jedynie pewne potencjalne możliwości preferencyjne – nie będące jednak zwolnieniem z obowiązku składkowego – przewidują przepisy art. 12 ust. 3a – 3c ustawy o spółdzielniach socjalnych, choć i na nie skarżący nie może się skutecznie powoływać. Przewidują, że w stosunku do osób wymienionych w art. 4 ust. 1 tej ustawy ( tj. wobec osób bezrobotnych w rozumieniu art. 2 ust. 1 pkt 2 ustawy z dnia 20 kwietnia 2004 r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy; osób, o których mowa w art. 1 ust. 2 pkt 1-4, 6 i 7 ustawy z dnia 13 czerwca 2003 r. o zatrudnieniu socjalnym oraz osób niepełnosprawnych w rozumieniu ustawy z dnia 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych ), zatrudnionych na podstawie spółdzielczej umowy o pracę oraz w formach określonych w art. 201 ustawy z dnia 16 września 1982 r. Prawo spółdzielcze, część wynagrodzenia odpowiadająca składce należnej od zatrudnionego na ubezpieczenia emerytalne, rentowe i chorobowe oraz część kosztów osobowych pracodawcy odpowiadająca składce na ubezpieczenia emerytalne, rentowe i wypadkowe za zatrudnionego, na podstawie umowy zawartej między starostą właściwym dla siedziby spółdzielni a spółdzielnią może podlegać finansowaniu ze środków Funduszu Pracy w pełnej wysokości przez okres 24 miesięcy od dnia zatrudnienia oraz w połowie wysokości przez kolejne 12 miesięcy, do wysokości odpowiadającej miesięcznie wysokości składki, której podstawą wymiaru jest kwota minimalnego wynagrodzenia. Zwrotu opłaconych składek dokonuje wówczas starosta, w okresach kwartalnych, na podstawie udokumentowanego wniosku spółdzielni, w terminie 30 dni od dnia jego złożenia. Oznacza to, że przywoływane przepisy nie zawierają uprawnienia spółdzielni do niepłacenia składek, a jedynie tworzą możliwość ich refundacji na zasadach wyżej opisanych, pod warunkiem ich wcześniejszego opłacenia przez spółdzielnię. Tym niemniej podkreślić należy ( por. wyjaśnienia obwinionego z rozprawy apelacyjnej ), że spółdzielnia, którą obwiniony reprezentuje, takiej umowy, stwarzającej możliwości do ubiegania się o refinansowanie kwot uiszczonych tytułem składek, z właściwym starostą nie zawierała.

Także przepisy bezpośrednio normujące powstawanie obowiązku opłacania składek: na ubezpieczenie społeczne ( ustawa z dnia z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych ), na ubezpieczenie zdrowotne ( ustawa z dnia 27 sierpnia 2004 r. o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych ), na Fundusz Pracy ( ustawa z dnia 20 kwietnia 2004 r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy ) oraz na Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych ( ustawa z dnia 29 grudnia 1993 r. o ochronie roszczeń pracowniczych w razie niewypłacalności pracodawcy ) nie przewidują, by spółdzielnie socjalne zwolnione były z obowiązku płacenia którejkolwiek z wyżej wymienionych kategorii składek na wypadek zatrudniania pracowników na podstawie spółdzielczej umowy o pracę.

Z powyższego zatem wynika, że mimo eksponowanych w apelacji argumentów nawiązujących do specyfiki funkcjonowania spółdzielni socjalnych oraz celów, dla których są one powoływane ( są nimi min. społeczna oraz zawodowa reintegracji jej członków będących osobami bezrobotnymi, niepełnosprawnymi, bezdomnymi, uzależnionymi od alkoholu, uzależnionymi od narkotyków lub innych środków odurzających, chorymi psychicznie, zwalnianymi z zakładów karnych, uchodźcami ) ustawodawca nie zdecydował się, by zwolnić je z obowiązku uiszczania składek na ubezpieczenie społeczne, zdrowotne, FP oraz FGŚP w razie zatrudniania pracowników na podstawie spółdzielczej umowy o pracę. Skarżący nie może więc poprzez podniesienie argumentów z tej właśnie sfery skutecznie domagać się uniewinnienia od zarzuconego mu czynu.

Nie ma też racji podnosząc, iż Sąd Rejonowy pozbawił go prawa do obrony przez to, że rozprawę, na której zapadł zaskarżony wyrok, przeprowadził pod jego nieobecność. Przypomnieć należy, iż stosownie do treści art. 71 § 4 kpw w razie nieusprawiedliwionej nieobecności obwinionego, któremu doręczono wezwanie na rozprawę, Sąd I instancji ma prawo przeprowadzić rozprawę zaocznie, chociażby nie był on przesłuchany w toku czynności wyjaśniających. Skarżący wezwanie na rozprawę w dniu 21 października 2014 r. odebrał osobiście ( w dniu 12 września 2014 r. – k. 21 ). Nie podał powodów, dla których się nie stawił, co pozwalało Sądowi I instancji uznać, iż była to nieobecność nieusprawiedliwiona. To nie Sąd ma obowiązek dociekać, dlaczego strona nie stawia się na wyznaczonym terminie – jeśli strona chce, by jej nieobecność potraktowano jako usprawiedliwioną, musi wykazać się inicjatywą i przedstawiając przyczyny, dla których stawić się nie mogła, przekonać sąd, że przyczyny te jej „ nie obciążają ”.

Sąd Okręgowy z urzędu natomiast – mając na uwadze, iż apelację wniesiono co do winy – dokonał korekt zaskarżonego wyroku stwierdzając, iż wydany został z obrazą przepisów prawa materialnego.

Punktem wyjścia jest stwierdzenie, że Sąd Rejonowy – w ślad za wnioskiem o ukaranie – w niewłaściwy sposób ocenił charakter prawny zachowań polegających na powtarzającym się nieopłacaniu składek za poszczególne, następujące po sobie, okresy. Uznał, iż wszystkie razem wzięte stanowią jeden czyn, wyczerpujący dyspozycję art. 98 ust. 1 pkt 1a ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych, choć z uzasadnienia nie wynika, czy przyjęta jedność czynu oparta jest na założeniu trwałości wykroczenia, konstrukcji wykroczenia ciągłego, czy też z innych jeszcze względów. Przywołać w tym miejscu należy postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 25 maja 2010 r. ( I KZP 4 / 10, opubl: Legalis), w którym w sposób przekonujący zaprezentowano powody, dla których uznać należy, iż wykroczenie opisane w art. 98 ust. 1 pkt 1a ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych nie jest ani wykroczeniem trwałym, ani ciągłym. Według SN, zachowania polegające na wielokrotnym niewykonaniu w ustawowym terminie obowiązku opłacania składek na ubezpieczenie społeczne ( zdaniem Sądu Okręgowego, dotyczy to także w drodze analogii pozostałych składek ), musi być oceniane jako popełnienie wielu powtarzających się wykroczeń, a za czas ich popełnienia należy przyjmować każdorazowo moment początkowy sytuacji, w której płatnik składek nie może już wykonać nałożonego na niego obowiązku w przewidzianym przepisami terminie. Próba zastosowania do takiej sytuacji instytucji ciągłości lub trwałości czynu rodziłaby dla obwinionych negatywne następstwa, szczególnie w zakresie przedawnienia takiego wykroczenia.

W sytuacji więc, gdy zachowania obwinionego, polegające na wielokrotnym niewykonaniu w ustawowym terminie obowiązku opłacania składek na ubezpieczenie społeczne oraz innych, winno być oceniane jako popełnienie wielu powtarzających się wykroczeń, przypomnieć należy, że stosownie do art. 45 § 1 kw karalność wykroczenia ustaje, jeżeli od czasu jego popełnienia upłynął rok, a jeżeli w tym okresie wszczęto postępowanie, karalność wykroczenia ustaje z upływem 2 lat od popełnienia czynu. Za moment wszczęcia postępowania w rozumieniu art. 45 § 1 kw przyjmuje się wydanie przez prezesa sądu na podstawie art. 59 § 2 kpw zarządzenia o skierowaniu sprawy do rozpoznania na rozprawie lub na posiedzeniu ( por. komentarz do art. 45 kw w: Kodeks wykroczeń. Komentarz; prof. dr hab. Marek Bojarski, prof. dr hab. Wojciech Radecki, rok wydania: 2013, wydawnictwo: C.H.Beck, wydanie: 6, opubl. Legalis ). Skoro w niniejszej sprawie wszczęcie to miało miejsce w dniu 27 czerwca 2014 r., to wobec czynów popełnionych przed tą datą ( tj. związanych z nieopłaceniem składek za miesiące maj 2014 r. i poprzednie ) postępowanie należało umorzyć, albowiem stosownie do treści art. 5 § 1 pkt 4 kpw nie wszczyna się postępowania w sprawie o wykroczenie, a wszczęte umarza, gdy nastąpiło przedawnienie orzekania.

W przypadku składek za pozostałe opisane we wniosku o ukaranie miesiące uznać należało, iż w związku z ich nieopłaceniem do dnia 15 miesiąca następującego po tym, w którym powstał obowiązek podatkowy, są to każdorazowo „ samodzielne ” ( odrębne ) wykroczenia.

Co do zasady niepłacenie w terminie składek:

- na ubezpieczenie społeczne – wyczerpuje dyspozycję art. art. 98 ust. 1 pkt 1a ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych,

- na Fundusz Pracy – art. 122 ust. 1 ustawy o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy,

- na ubezpieczenie zdrowotne – art. 193 pkt 3 ustawy z dnia 27 sierpnia 2004 r. o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych,

- na Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych – art. 98 ust. 2 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych w zw. z art. 19 ust. 1 ustawy z dnia 29 grudnia 1993 r. o ochronie roszczeń pracowniczych w razie niewypłacalności pracodawcy,

( por. przywoływane wyżej postanowienie SN z dnia 25 maja 2010 r. ). Jednak w sytuacji, gdy sprawca, który wbrew ciążącemu na nim obowiązkowi nie opłaca w terminie obowiązkowych składek do ZUS płatnych w tym samym dniu, popełnia jedno wykroczenie, które zgodnie z regułą wyrażoną w art. 9 § 1 kw winno być jest kwalifikowane na podstawie przepisu przewidującego najsurowszą karę ( por. S. Kowalski w: Wykroczenie nieterminowego opłacania składek, publ. Sł.Pracow.2009 / 3 / 3 oraz LEX el. ). Oznacza to, że w podstawie prawnej skazania należy zastosować jedynie przepis przewidujący karę najsurowszą ( art. 9 § 1 kw ). Pozostałe naruszone przepisy, które przewidują kary łagodniejsze, przy kształtowaniu kwalifikacji prawnej czynu są eliminowane ( pomijane ) – por. komentarz do art. 9 kw w: Kodeks wykroczeń. Komentarz; prof. dr hab. Marek Bojarski, prof. dr hab. Wojciech Radecki, rok wydania: 2013, wydawnictwo: C. H.Beck, wydanie: 6, opubl. Legalis. Porównując zagrożenia ujęte w przywołanych wyżej, wchodzących w grę w odniesieniu do poszczególnych składek, przepisach, uznać należy, iż najsurowszym w rozumieniu art. 9 § 1 kw jest art. 122 ust. 1 ustawy o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy ( mając na uwadze, iż dolną granicę ustawowego zagrożenia kształtuje on jako grzywnę w rozmiarze nie niższym, niż 3000 złotych ). Jednak wobec tego, iż apelacja wniesiona została wyłącznie na korzyść obwinionego, Sąd Okręgowy korekt na jego niekorzyść czynić już nie mógł i w związku z tym pozostał przy podstawie skazania uwzględniającej łagodniejszy przepis zastosowany przez Sąd I instancji, który przy tym najpełniej charakteryzuje istotę zachowania sprawcy.

Sąd odstąpił od wymierzenia kary za przypisane ostatecznie obwinionemu wykroczenia mając na uwadze, iż było to pierwsze tego rodzaju naruszenie przepisów przez niego, dotyczyło składek za krótki, czteromiesięczny okres, łączna kwota zaległych składek jest bardzo mała, zaś obwiniony zadeklarował rychłe uregulowanie zaległości w całości.