Portal Orzeczeń Sądów Powszechnych

POSTANOWIENIE

Dnia 9 listopada 2015 roku

Sąd Okręgowy w Piotrkowie Trybunalskim II Wydział Cywilny Odwoławczy

w składzie następującym:

Przewodniczący:	SSO Jarosław Gołębiowski (spr.)
Sędziowie:	SSA w SO Grzegorz Ślęzak SSO Alina Gąsior
Protokolant:	Paulina Neyman

po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 9 listopada 2015 roku

sprawy z wniosku B. P.

z udziałem K. K. (1), D. K., K. K. (2) i B. K. (1)

o zniesienie współwłasności

na skutek apelacji uczestników: D. K., K. K. (2) i B. K. (1)

od postanowienia Sądu Rejonowego w Piotrkowie Tryb.

z dnia 28 stycznia 2014 roku, sygn. akt I Ns 475/13

postanawia: oddalić apelację i ustalić, iż każdy z uczestników ponosi koszty postępowania odwoławczego związane ze swoim udziałem w sprawie.

SSO Jarosław Gołębiowski

SSA w SO Grzegorz Ślęzak SSO Alina Gąsior

Na oryginale właściwe podpisy

Sygn. akt II Ca 128/15

UZASADNIENIE

Zaskarżonym postanowieniem z dnia 28 stycznia 2014 r. Sąd Rejonowy w Piotrkowie Tryb. po rozpoznaniu sprawy z wniosku B. P. z udziałem D. K., B. K. (1), K. K. (2) i K. K. (1) o uzupełniający dział spadku i podział majątku wspólnego

1.  dokonał uzupełniającego działu spadku po A. K. (1) z domu M., córce J. i M. zmarłej (...) roku w P. i M. K., synu A. i J. zmarłym (...) roku w P. oraz podziału ich majątku wspólnego a nadto działu spadku po H. K. synu M. i A., zmarłym (...) roku w P. i podziału majątku wspólnego H. i K. małżonków K., których przedmiotem jest zabudowana nieruchomość położona w P. oznaczona ewidencyjnie numerem działki (...) o powierzchni 0,0919 ha, która nie ma urządzonej w Wydziale Ksiąg Wieczystych Sądu Rejonowego w P. księgi wieczystej ani zboru dokumentów w ten sposób, że nieruchomość przyznać na wyłączną własność wnioskodawczyni B. P.;

2.  zasądził od wnioskodawczyni B. P. na rzecz uczestników D. K., B. K. (1), K. K. (2) i K. K. (4) kwoty po 28 210 złotych 50 groszy tytułem spłaty płatne w terminie sześciu miesięcy od uprawomocnienia się orzeczenia z ustawowymi odsetkami w razie uchybienia terminowi płatności;

3.  nakazał uczestnikom D. K., B. K. (1), K. K. (2) i K. K. (1) solidarnie wydać wnioskodawczyni B. P. opisaną w punkcie pierwszym nieruchomość w terminie sześciu miesięcy od uprawomocnienia się orzeczenia;

4.  nakazał pobrać na rzecz Skarbu Państwa (kasy Sądu Rejonowego w Piotrkowie Trybunalskim) od wnioskodawczyni B. P. kwotę 6685 złotych 77 groszy i od uczestników D. K., B. K. (1), K. K. (2) i K. K. (1) kwoty po 1273 złote 22 grosze tytułem zwrotu kosztów sądowych tymczasowo pokrytych z zasobów Skarbu Państwa;

5.  ustalił, iż każdy z uczestników ponosi koszty postępowania związane ze swoim udziałem w sprawie.

Podstawę powyższego rozstrzygnięcia stanowiły przytoczone poniżej ustalenia i zarazem rozważania Sądu Rejonowego:

A. i M. małżonkowie K. nabyli przez zasiedzenie z dniem 1.06.1991 r. na prawach wspólności majątkowej małżeńskiej własność zabudowanej nieruchomości położonej w P. przy ulicy (...) oznaczonej ewidencyjnie numerem działki (...) o powierzchni 0.08 ha, która to nieruchomość nie ma urządzonej księgi wieczystej ani zbioru dokumentów. Powołany w sprawie biegły geodeta K. S. (1) ustalił, że nieruchomość ma rzeczywistą powierzchnię 0,0919 ha.

M. K. zmarł dnia (...) r. w P. Tryb., spadek po nim na podstawie ustawy nabyli: żona A. K. (2) w 6/24 częściach oraz dzieci - T. K., Z. K., B. K. (2), H. K., B. P. i Z. E. po 3/24 części.

A. K. (2) zmarła dnia (...) r. w P. Tryb., spadek po niej na podstawie ustawy nabyły dzieci - T. K., Z. K., B. K. (2), H. K., B. P. i Z. E. po 1/6 części.

T. K. zmarł dnia (...) r. w Tuszynie, spadek po nim na podstawie ustawy nabyła w całości córka E. P..

Ugodą z dnia 22.11.2005 r. zawartą przed tut. Sądem w sprawie sygn. akt I Ns 528/05 E. P. zrzekła się swojego udziału spadkowego po A. i M. małżonkach K. oraz po swoim ojcu T. K. w zakresie nieruchomości położonej w P. i oznaczonej ewidencyjnie numerem działki (...) na rzecz H. K. , natomiast Z. K., B. K. (2) i Z. E. zrzekli się swoich udziałów na rzecz B. P..

H. K. zmarł dnia (...) r. w P. (popełnił samobójstwo), spadek po nim na podstawie ustawy nabyli: żona K. K. (1) oraz synowie -B. K. (1), K. K. (2) i D. K. po % części każdy z nich.

Na nieruchomości położonej w P. i oznaczonej ewidencyjnie numerem działki (...) stoi budynek mieszkalny oraz budynek gospodarczy. Nieruchomość jest ogrodzona. Budynki postawili A. i M. małżonkowie K., oni także ogrodzili nieruchomość.

Budynek składa się z dwóch pokoi, kuchni i łazienki.

Po śmierci męża A. K. (2) zamieszkała wraz z synem T. K. w budynku gospodarczym przerobionym na mieszkalny, który składa się z dwóch pokoi, a H. K. wraz z rodziną w domu mieszkalnym. Obecnie na nieruchomości zamieszkuje K. K. (1) z synami.

Nieruchomość według stanu na czerwiec 1998 r. miała wartość 105.507 złotych (wg aktualnych cen rynkowych).

H. K. wyremontował budynek mieszkalny - założył centralne ogrzewanie, przyłączył wodę z sieci, ocieplił budynek od zewnątrz, wymienił pokrycie dachowe, dobudował werandę z łazienką i cementowe schody wejściowe, wymienił podłogi, okna, drzwi wewnętrzne, założył boazerię, założył gładzie gipsowe na ściany, wybudował szambo. H. K. dokonał także generalnego remontu budynku gospodarczego służącego na cele mieszkaniowe. W/w nakłady H. K. na tą nieruchomość poczynione po czerwcu 1998 r. wynosiły 67.689 złotych.

Budynki nie posiadają żadnej dokumentacji budowlanej.

B. P. ma (...) lata. jest emerytką. Zamieszkuje w lokalu spółdzielczym w bloku w K. wraz z mężem. Utrzymuje się z emerytury. Łącznie małżonkowie P. mają z tytułu emerytur dochód miesięczny w kwocie 3.500 złotych. Nie ma oszczędności. Na spłatę uzyskałaby pieniądze ze sprzedaży własnościowego prawa do lokalu mieszkalnego oraz samochodu. Mogłaby wziąć także kredyt hipoteczny.

Nie wie, dlaczego K. K. (1) obwiniają za śmierć męża.

K. K. (1) ma (...) lata. utrzymuje się z działalności gospodarczej (prace biurowe), jej dochody miesięczne to kwota około 1.200-1.700 złotych. Nie ma innych dochodów, nie ma oszczędności. Oczekuje na rentę po mężu, który pracował w Anglii. Otrzyma kwotę ponad 6.789 funtów szterlingów. Ewentualna spłata wnioskodawczym pochodziłaby z tej renty. Nie wyobraża sobie sąsiedztwa z wnioskodawczynią. Ocenia, że w terminie pół roku byłaby w stanie wraz z synami wynieść się z nieruchomości.

B. K. (1) ma (...) łata, jego zawód to monter. Obecnie zarejestrowany jest jako osoba bezrobotna bez prawa do zasiłku. Jest na utrzymaniu mamy. Ubiega się o datacje z Powiatowego Urzędu Pracy na rozpoczęcie własnej działalności gospodarczej.

D. K. ma (...) lata, pracuje w Wielkiej Brytanii. Jego dochody miesięczne sięgają kwoty 4.000 złotych. Ocenia, że przez pół roku byliby w stanie znaleźć jakieś lokum zastępcze i wynieść się z posesji. Nie chce sąsiadować z wnioskodawczynią.

K. K. (2) ma (...) lat, jest z zawodu dziennikarzem. Zarabia około 1.000 złotych miesięcznie.

Pomiędzy B. P., jej mężem a K. K. (1) i jej dziećmi istnieje ostry, zadawniony konflikt. Stosunki źle się układają.

Sąd Rejonowy zważył, iż w sprawie Sąd dokonał uzupełniającego działu spadku po A. K. (2) i M. K. (art. 1038 kc), albowiem częściowy dział został już dokonany w sprawie tut. Sądu sygn. akt 1 Ns 528/05 - w ugodzie część spadkobierców nieodpłatnie przeniosła swoje udziały na rzecz pozostałych spadkobierców - B. P. i H. K.. Ugoda ta nie miała charakteru stricte działowego, albowiem nie doprowadziła do definitywnego zniesienia wspólności wynikającej z dziedziczenia, ale ograniczyła liczbę współwłaścicieli do dwóch. Ponieważ w trakcie postępowania zmarł uczestnik - H. K., Sąd dokonał także częściowego działu spadku po tym uczestniku. W skład spadków wchodziły udziały w majątku objętym wspólnością ustawową, stąd też konieczność dokonania jednoczesnego podziału tego majątku (zgodnie z ugruntowanym już w tej kwestii poglądem Sądu Najwyższego np. postanowienie z dnia 12.03.1972 r. w sprawie III CZP 100/71, opubl. w OSPIKA z 1973 r., nr 7-8, poz. 149).

Kwestie związane z działem spadku i podziałem majątku wspólnego regulują przepisy art. 1037 kc i następne; w zakresie postępowania zastosowanie znajdują przepisy art. 680 kpc i następne oraz art. 617 kpc i następne. Przy dziale spadku obowiązuje generalna zasada, iż sąd w swoim orzeczeniu uwzględnia zgodny wniosek uczestników postępowania, jeżeli nie narusza on oczywiście prawa lub zasad współżycia społecznego (art. 687 kpc, art. 622 § 2 kpc).

Zgodnie z treścią art. 684 kpc skład i wartość spadku podlegającemu podziałowi ustala sąd, przy czym sądowy dział spadku powinien obejmować cały spadek (art. 1038 zdanie pierwsze kc). W postępowaniu działowym sąd rozstrzyga także o istnieniu zapisów, których przedmiotem są rzeczy lub prawa należące do spadku, jak również o wzajemnych roszczeniach pomiędzy współspadkobiercami z tytułu posiadania poszczególnych przedmiotów spadkowych, pobranych pożytków i innych przychodów, poczynionych na spadek nakładów i spłaconych długów spadkowych (art. 686 kpc).

W sprawie Sąd ustalił, iż w skład spadku wchodzi jedynie zabudowana nieruchomość położona w P. przy ulicy (...) oznaczona ewidencyjnie numerem działki (...) o powierzchni 0,0919 ha (zgodnie z opinią biegłego geodety K. S. (1)), nie mająca urządzonej w Wydziale Ksiąg Wieczystych tut. Sądu księgi wieczystej ani zbioru dokumentów. Sąd ustalił tak że, iż wartość tej nieruchomości według aktualnych cen rynkowych i stanu na czerwiec 1998 r. (drugi z pierwotnych współwłaścicieli nieruchomości -A. K. (2) zmarła dnia 8.06.1998 r., pierwszy ze współwłaścicieli - jej mąż zmarł pięć lat wcześniej) wynosiła 105.507 złotych. Okoliczności te były ostatecznie bezsporne pomiędzy stronami. Opinia biegłej rzeczoznawcy majątkowego A. J. (1), w: oparciu o którą Sąd ustała} wartość spadku, nie była kwestionowana.

Sporną kwestią w sprawie był sposób podziału majątku spadkowego. Wnioskodawczym domagała się fizycznego podziału nieruchomości na dwie części, ostatecznie zaaprobowała przyznanie całej nieruchomości na jej rzecz. Pierwotny uczestnik H. K. początkowo wnosił o przyznanie całej nieruchomości na jego rzecz ze spłatą na rzecz wnioskodawczym, później zmienił zdanie - zaakceptował fizyczny podział nieruchomości. Po jego śmierci nowi uczestnicy (jego spadkobiercy) wycofali się z koncepcji podziału nieruchomości - wnosili o przyznanie całej nieruchomości na ich rzecz, ewentualnie -jak stwierdzili na ostatniej rozprawie - dopuścili możliwość przyznania nieruchomości w całości na rzecz wnioskodawczym ze spłatami na ich rzecz.

Podział spadku pomiędzy współspadkobierców może zostać dokonany w ten sposób, że poszczególne przedmioty zostaną podzielone fizycznie i przyznanie poszczególnym spadkobiercom zgodnie z wielkością ich udziału spadkowego. W ramach takiego podziału dopuszczalne jest ustalenie dopłat na rzecz niektórych współspadkobierców, jeżeli majątek spadkowy nie da się podzielić w taki sposób, aby wartość przedmiotów przyznanych poszczególnym osobom odpowiadała wielkości ich udziałów. W rozpoznawanej sprawie wnioskodawczym dysponowała udziałem w wysokości 16/24 części, a uczestnicy K. K. (1), B. K. (1), K. K. (2) i D. K. udziałami po 2/24 części. Podział fizyczny nieruchomości zgodnie z tak drobnymi udziałami uczestników był niemożliwy. Możliwym natomiast było podzielenie nieruchomości na dwie części i przyznanie jednej części wnioskodawczym, a drugiej - uczestnikom na współwłasność (zgodnie z opinią biegłego geodety S. B. (1)). Podział ten co prawda nie odzwierciedlał wielkości udziałów wnioskodawczym i uczestników, ale za obopólną zgodą stron mógł dojść do skutku. Ponieważ jednak uczestnicy kategorycznie oponowali przeciwko jakiemukolwiek podziałowi, nic wyobrażali sobie sąsiedztwa z wnioskodawczynią, Sąd odstąpił od takiego podziału.

W bogatym orzecznictwie Sądu Najwyższego na tle art. 211 kc, a także art. 623 kpc. dominuje stanowisko, że stwierdzenie sprzeczności fizycznego podziału nieruchomości ze społeczno - gospodarczym przeznaczeniem rzeczy może być wynikiem oceny całokształtu okoliczności sprawy, w tym wykaz stosunków osobistych pomiędzy zainteresowanymi. Istniejący pomiędzy współwłaścicielami konflikt może uzasadniać odstąpienie przez sąd od zniesienia współwłasności przez podział fizyczny rzeczy, jako fakt, który powinien być brany pod uwagę w ramach całokształtu okoliczności sprawy (np. wyrok SN z 3.10.1980 r., III CRN 126/80, OSNC 1981. nr 8, poz. 150. postanowienie z 24.04.1997 r., II CKN 124/97. nie publ., z 10.12.1999 r.. II CKN 635/98, nie publ., z 5 7.12.1999 r., III CKN 502/98, nie publ., z 12.10.2000 r., IV CKN 1525/00, nie publ., z 17.04. 2002 r., IV CKN 975, nie publ., z 9.01.2004 r., IV CSK 339/09. nie publ., z 9.06.2011 r. , IV CSK 519/10 nie publ.). Należy przy tym zauważyć, że także w tych orzeczeniach Sądu Najwyższego, w których nie uznawano konfliktu pomiędzy współwłaścicielami za wystarczającą, samodzielną przesłankę odmowy zniesienia współwłasności przez podział fizyczny, dopuszczano uwzględnienie takiego faktu jako jednego z elementów składających się na „całokształt okoliczności sprawy", decydujący o sposobie zniesienia współwłasności (np. postanowienie z 12.10.2000 r., IV CKN 1525, nie publ., z 2.02.2001 r., IV CKN 251/00, nie publ. i z 4.10.2002 r., III CKN 1283, OSNC 2003, nr 12, poz. 170). Uznanie, że okoliczności dotyczące osobistych stosunków pomiędzy współwłaścicielami mogą być wzięte pod uwagę przy rozstrzyganiu istniejącego pomiędzy nimi sporu co do postulowanego sposobu zniesienia współwłasności i uzasadniać ocenę, że jej zniesienie przez podział fizyczny byłoby sprzeczne ze społeczno-gospodarczym przeznaczeniem rzeczy, nie stanowi błędu wykładni art. 211 kc.

W związku z powyższym Sąd przy ustalaniu stanu faktycznego sprawy pominął wszystkie przeprowadzone dowody z opinii biegłych mające na celu ustalenie możliwości podziału nieruchomości oraz wartości poszczególnych jej części, jako nie mających znaczenia dla rozpoznania istoty sprawy.

Drugim sposobem podziału majątku spadkowego jest przyznanie przedmiotów spadkowych w całości jednemu spadkobiercy z obowiązkiem spłaty na rzecz pozostałych. W niniejszej sprawie Sąd dokonał właśnie takiego podziału - przyznał nieruchomość wnioskodawczyni na wyłączność. Sąd wziął przy tym pod uwagę okoliczność, iż wnioskodawczyni dysponowała największym udziałem we współwłasności (16/24) oraz taki podział został zaakceptowany jako ewentualny przez obie strony postępowania. Przyznanie nieruchomości jednej stronie uchroni uczestników postępowania przed dalszą eskalacją konfliktu. Sąd miał na względzie także i tą okoliczność, iż uczestniczka postępowania K. K. (1), wnosząca w pierwszym rzędzie o przyznanie na jej rzecz i rzecz jej dzieci całej nieruchomości, nic b\ la związana z tą nieruchomością emocjonalnie tak mocno jak jej zmarły mąż. poprzez pokrewieństwo z pierwotnymi właścicielami posesji (domagała się nieruchomości głównie z uwagi na nakłady poczynione przez męża na tą nieruchomość). Jej dzieci natomiast synowie w wieku 22, 23 i 26 lat stoją na progu etapu usamodzielniania się, uniezależniania od rodziców. Nieruchomość z dwoma skromnymi zabudowaniami nieuregulowanymi poił w /pledem zgodności z prawem budowlanym nie stanowi zabezpieczenia mieszkaniowego dla trzech potencjalnych rodzin i uczestniczki K. K. (1).

Mając na uwadze powyższe Sąd orzekł jak w punkcie pierwszym postanowienia.

Sąd zasądził na rzecz uczestników spłaty odpowiadające wartości ich udziałów spadkowych (po 8.792,25 złotych) oraz odpowiednio wartości nakładów koniecznych i użytecznych poczynionych przez ich spadkodawcę (męża i ojca H. K.) na nieruchomość po czerwcu 1998 r. (67.689 : 4 = 19.418,25 złotych).

Kodeks cywilny nie zawiera definicji nakładów, odróżnia natomiast nakłady konieczne i inne nakłady (użyteczne i zbytkowne). Nakłady konieczne to takie nakłady, których celem jest utrzymanie rzeczy w stanie zdatnym do normalnego użytku. Nakłady użyteczne to takie, które zmierzają do ulepszenia rzeczy. Nakłady zbytkowne to takie, które zmierzają do nadania rzeczy wyglądu lub charakteru odpowiadającemu upodobaniu tego, kto ich dokonuje. W orzecznictwie sądowym i doktrynie przyjmuje się, że zakresem art. 686 kpc dotyczącym rozliczeń nakładów przy dziale spadku obejmuje się nakłady konieczne i użyteczne (np. tak A. Stempniak w: Postępowanie o dział spadku Wydawnictwo C. H. Beck W-wa 2006 str. 267), a nie tylko nakłady konieczne, jak podnosiła wnioskodawczym. Z ustalonego w sprawie stanu faktycznego nie wynika, ażeby uwzględnione przez biegłą nakłady miały charakter zbytkowny.

Sąd nakazał uczestnikom wydanie nieruchomości wnioskodawczym odraczając termin wydania na 6 miesięcy celem umożliwienia uczestnikom znalezienia sobie nowego lokum, zgodnie z ich wnioskiem.

Sąd odroczył także termin spłaty uczestników przez wnioskodawczynię na 6 miesięcy, zgodnie z wnioskiem wnioskodawczym, celem umożliwienia zgromadzenia stosownych funduszy na spłatę (sprzedaż mieszkania, samochodu, zaciągnięcia kredytu hipotecznego).

O kosztach postępowania Sąd orzekł na podstawie art. 520 § 1 kpc zgodnie z ogólną zasadą obowiązującą w postępowaniu nieprocesowym, iż każdy z uczestników ponosi koszty postępowania związane ze swoim udziałem w sprawie (wnioskodawczyni - 16/24, uczestnicy -po 2/24). W postępowaniach działowych sam fakt zgłoszenia przez uczestników odmiennych wniosków co do sposobu tego zniesienia nie powoduje powstania sprzeczności interesów, gdyż na podstawie art. 520 § 2 kpc. omawiana przesłanka nie jest związana ze stanowiskiem zajętym przez zainteresowanych w sprawie (tak też SN np. w postanowieniu z dnia 3.02.2012 r. I Cz 133/11).

O nieuiszczonych w sprawie kosztach sądowych pokrytych tymczasowo z zasobów Skarbu Państwa Sąd orzekł na podstawie art. 113 ust. ustawy z dnia 28.07.2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych w zw. z art. 520 § 1 kpc. W sprawie opinie sporządzili biegli rzeczoznawcy majątkowi J. D. i A. J., biegli do spraw budownictwa C. J., A. S. i J. P., biegli geodeci S. B. i K. S. z Skarbu Państwa tymczasowo zostało wypłacone wynagrodzenie biegłego J. D. a w łącznej wysokości 307,19 złotych (138,11 złotych + 169,08 złotych), pozostała część została pokryta z zaliczki uiszczonej przez wnioskodawczynię w kwocie 1.000 złotych. Ze Skarbu Państwa tymczasowo zostało wypłacone także wynagrodzenie C. J. w łącznej kwocie 2.255,21 złotych (1.114 złotych + 854,56 złotych +191,10 złotych +95,55 złotych, pozostała część została pokryta z zaliczki uiszczonej przez wnioskodawczynię w kwocie 500 złotych, wynagrodzenie A. S. w kwocie 692,74 złotych, wynagrodzenie K. S. w kwocie 2.435,24 złotych, wynagrodzenie J. P. w łącznej kwocie 863,01 złotych (767,43 złotych + 95,58 złotych), S. B. w kwocie 1.816,57 złotych i A. J. w kwocie 3.408,72 złotych.

Apelację od powyższego postanowienia wnieśli uczestnicy: D. K., B. K. (1), K. K. (2) zaskarżając go w punkcie pierwszym, w zakresie przyznającym całą nieruchomość na wyłączną własność wnioskodawczyni B. P., w punkcie drugim w zakresie zasądzenia spłaty na rzecz uczestników postępowania w kwocie po 28 210 złotych na rzecz każdego z nich oraz w punkcie trzecim w zakresie nakazującym uczestnikom postępowania wydanie spornej nieruchomości wnioskodawczyni. Apelacja zaskarżonemu orzeczeniu zarzuca błędne przyjęcie, iż zostały spełnione przesłanki do przyznania całej nieruchomości na rzecz wnioskodawczyni oraz zaniżenie wysokości ewentualnej spłaty, a ponadto błędne przyjęcia że uczestnicy postępowania wyrazili zgodę na przyznanie całej nieruchomości na rzecz wnioskodawczyni z zasądzeniem na ich rzecz spłaty pieniężnej.

Biorąc pod uwagę powyższe apelujący wnosili o zmianę punktu 1 zaskarżonego postanowienia i przyznanie całej nieruchomości na współwłasność uczestników postępowania, z zasądzeniem stosownej spłaty na rzecz wnioskodawczyni, adekwatnej do jej udziału spadkowego, ewentualnie o uchylenie wydanego rozstrzygnięcia w całości celem ponownego jej rozpoznania przez Sąd Rejonowy z uwzględnieniem zgłoszonych w uzasadnieniu apelacji zarzutów.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Apelacja nie jest zasadna.

Na wstępie należy zaznaczyć, że Sąd Okręgowy podziela ustalenia faktyczne Sądu Rejonowego i przyjmuje je jako własne.

Skarżący zarzucili Sądowi I instancji, że przyznał sporną nieruchomość na własność wnioskodawczyni, z obowiązkiem spłaty pozostałych uczestników, mimo że nie wyrazili oni na to zgody.

W pierwszej kolejności wyjaśnienia wymaga, jakimi kryteriami kieruje się sąd, dokonując wyboru odpowiedniego sposobu zniesienia współwłasności.

Zgodnie z art. 211 kc, każdy ze współwłaścicieli może żądać, ażeby zniesienie współwłasności nastąpiło przez podział rzeczy wspólnej, chyba że podział byłby sprzeczny z przepisami ustawy lub ze społeczno-gospodarczym przeznaczeniem rzeczy albo że pociągałby za sobą istotną zmianę rzeczy lub znaczne zmniejszenie jej wartości.

Zgodnie z utrwalonym orzecznictwem podział fizyczny jest podstawowym sposobem zniesienia współwłasności, wyraźnie preferowanym przez Kodeks cywilny (tak orzeczenia SN: z 30 października 1978 r., III CRN 214/78, LexPolonica nr 309199; z 16 listopada 1993 r., I CRN 176/93, niepubl., oraz z 29 lipca 1998 r., II CKN 748/97, LexPolonica nr 334446, Biul. SN 1999, nr 1, s. 9, i zgodne poglądy na ten temat w piśmiennictwie). Wynika z tego, że jeśli zniesienie współwłasności następuje z mocy orzeczenia sądu, powinien on brać pod uwagę przede wszystkim ten sposób wyjścia ze wspólności, chyba że współwłaściciele sami żądają przyznania rzeczy wspólnej jednemu z nich w zamian za spłaty albo sprzedaż stosownie do przepisów Kodeksu postępowania cywilnego. Trzeba bowiem pamiętać o tym, że podział fizyczny rzeczy jest z reguły najbardziej sprawiedliwy i pożądany zwłaszcza dla niezamożnych współwłaścicieli dlatego, iż unika się w ten sposób obciążania ich wysokimi, częstokroć nierealnymi spłatami. Przy rozstrzyganiu o sposobie zniesienia współwłasności (podziale majątku wspólnego - art. 46 k.r.o.) decydujący jest stan prawny i faktyczny istniejący w chwili dokonywania zniesienia współwłasności (podziału majątku wspólnego). Nakaz ten, wynikający także z art. 316 § 1 k.p.c., odnosi się zarówno do sądu pierwszej, jak i drugiej instancji.

Podział fizyczny nie może nastąpić, jeżeli byłby sprzeczny „ze społeczno-gospodarczym przeznaczeniem rzeczy” albo „pociągałby za sobą istotną zmianę rzeczy lub znaczne zmniejszenie jej wartości”. Istotna zmiana rzeczy lub znaczne zmniejszenie jej wartości są kategoriami, przynajmniej w zasadzie, obiektywnymi i dającymi się określić, dlatego pojęcia te nie budzą większych wątpliwości w kontekście konkretnego stanu faktycznego, nawet pomimo pewnej dozy charakteru ocennego. Natomiast nie można tego powiedzieć o pojęciu „społeczno-gospodarcze przeznaczenie rzeczy”. Wykorzystywanie dorobku orzecznictwa Sądu Najwyższego sprzed nowelizacji Kodeksu cywilnego w 1990 r. wymaga obecnie niejednokrotnie uważnej weryfikacji. Nowelizacja ta bowiem, znosząc uprzywilejowane formy własności, spowodowała konieczność odejścia od protekcjonistycznego traktowania podmiotów własności ze względu na ich pozycję socjalną i - przynajmniej w zasadzie - status majątkowy. Takie zaś protekcjonistyczne traktowanie jednych współwłaścicieli z niekorzyścią dla pozostałych było zjawiskiem częstym, o czym najlepiej świadczy lektura niektórych orzeczeń Sądu Najwyższego z poprzedniego okresu, w którym „klasowe podejście” i formy własności cieszące się „szczególną opieką państwa ludowego” nadawały bardzo często kierunek rozstrzygnięciom sądowym.

Przykładem prawidłowego rozumienia przesłanki społeczno-gospodarczego przeznaczenia nieruchomości może być rozstrzygnięcie Sądu Najwyższego (orzeczenie z 24 maja 1974 r., III CRN 373/73, LexPolonica nr 309190, PUG 1975, nr 1, s. 24), w którym uznał on, że przesłance tej „nie czyni zadość podzielenie małej działki na działki znikomej wielkości, pozbawione wszelkiego funkcjonalnego znaczenia, dzielenie małej działki linią łamaną, tworzenie maleńkich enklaw usytuowanych wewnątrz innych działek, tworzenie odrębnych nieruchomości z maleńkiego kawałka gruntu, zajętego bezpośrednio przez sam budynek”.

W niniejszej sprawie biegły K. S. (1) w swojej opinii wyraźnie wykluczył fizyczny podział nieruchomości, podając szereg argumentów przemawiających za takim rozwiązaniem. Ponadto Sąd Rejonowy, uzasadniając wybrany podział spornej nieruchomości, słusznie przytoczył orzecznictwo Sądu Najwyższego, zgodnie z którym istniejący między współwłaścicielami konflikt może uzasadniać odstąpienie przez sąd od zniesienia współwłasności przez podział fizyczny rzeczy, jako fakt, który powinien być brany pod uwagę w ramach całokształtu okoliczności sprawy (np. wyrok SN z 3.10.1980 r. III CRN 126/80, OSNC 1981, nr 8, poz. 150, postanowienie SN z 24.04.1997 r. II CKN 124/97, niepubl.).

Za sposobem podziału spornej działki, jakiego dokonał Sąd Rejonowy przemawiają dwa argumenty. Po pierwsze, wnioskodawczyni ma znacznie większy udział we współwłasności działki – 16/24. Pozostali uczestnicy mają udział we własności działki w 2/24 części każdy. Druga kwestia łączy się z ideą zniesienia współwłasności. W zamierzeniu ustawodawcy, w postępowaniu o zniesienie współwłasności dąży się do ukonstytuowania takiego stanu prawnego, w którym ta współwłasność rzeczywiście przestaje istnieć. W przedmiotowej sprawie uwzględnienie żądania uczestników, aby to im przyznać sporną nieruchomość, prowadziłoby w istocie do utrzymania współwłasności, co jest sprzeczne z celem niniejszego postępowania. Dnia (...) r. zmarł bowiem uczestnik H. K., a w jego miejsce wstąpili do postępowania jego żona K. K. (1) oraz synowie: B. K. (1), K. K. (2) i D. K.. W związku z tym, zasadne było przyznanie działki na wyłączną własność wnioskodawczyni, z obowiązkiem spłaty pozostałych uczestników. Podniesiony przez uczestników zarzut w apelacji, odnośnie uznania przez Sąd Rejonowy, że przesłanką do wydania przedmiotowego orzeczenia w sprawie był brak związku emocjonalnego K. K. (1) z działką, jakkolwiek trafny, nie może być jednak wzięty pod uwagę, albowiem okoliczność ta nie miała wpływu na przyznanie spornej nieruchomości jednej ze stron. Zarzut ten nie ma zatem żadnego wpływu na merytoryczne rozstrzygnięcie Sądu Rejonowego, które było słuszne ze względu na wyżej wskazane powody. Niezasadny jest zarzut uczestników postępowania, że nie wyrazili zgody na przyznanie działki wnioskodawczyni na wyłączną własność. K. K. (1), na rozprawie w dniu 14 stycznia 2014 r. wnosiła o ewentualne przyznanie nieruchomości na rzecz wnioskodawczyni ze stosowną spłatą na rzecz pozostałych uczestników.

Nie zasługują na uwzględnienie zarzuty uczestników postępowania odnoszące się do ustaleń dotyczących powierzchni przedmiotowej działki i jej wartości rynkowej. Powyższe dane zostały ustalone w postępowaniu przed Sądem I instancji przez biegłych sądowych. Uczestnicy mieli wyznaczony termin na wypowiedzenie się, czy kwestionują treść sporządzonych przez biegłych opinii. Opinie biegłych zostały doręczone uczestnikom (k. 675-679), albo ich pełnomocnikowi procesowemu, co wynika z dowodów doręczeń (k. 371). W wyznaczonym przez Sąd Rejonowy terminie, ani uczestnicy ani ich pełnomocnik, nie zakwestionowali ustaleń biegłych ani w przedmiocie powierzchni nieruchomości, ani w przedmiocie jej ceny, zatem Sąd Rejonowy okoliczności w ten sposób ustalone słusznie uznał za przyznane przez uczestników. Co więcej, na rozprawie w dniu 14 stycznia 2014 r. K. K. (1) nie zakwestionowała wyceny nieruchomości dokonanej przez biegłego (k. 683-684). Zgodnie z art. 229 kpc, nie wymagają dowodu fakty przyznane w toku postępowania przez stronę przeciwną, jeżeli przyznanie nie budzi wątpliwości.

Apelujący, skarżąc ustalenia Sądu Rejonowego w przedmiocie powierzchni przedmiotowej działki, podnieśli, że w rzeczywistości jej powierzchnia wynosi 0,0800 ha, nie zaś 0,0919 ha. Mniejsza powierzchnia nieruchomości automatycznie obniża wartość nieruchomości/ To zaś musiałoby skutkować obniżeniem spłat, co byłoby rozstrzygnięciem niekorzystnym dla apelujących.

Z tych przyczyn i na podstawie art. 385 kpc należało wniesioną apelację oddalić, rozstrzygając o kosztach postępowania na podstawie art. 520 § 1 kpc.

SSO Jarosław Gołębiowski

SSA w SO Grzegorz Ślęzak SSO Alina Gąsior

Na oryginale właściwe podpisy