Portal Orzeczeń Sądów Powszechnych

POSTANOWIENIE

Dnia 31 stycznia 2020 r.

Sąd Rejonowy w Kutnie I Wydział Cywilny w składzie:

Przewodniczący Sędzia Paweł Wrzesiński

Protokolant st. sekr. sąd. Irena Anyszewska

po rozpoznaniu w dniu 31 stycznia 2020 r. w Kutnie

na rozprawie

sprawy z wniosku J. M. (1)

z udziałem B. B. (1) i Ł. P.

o stwierdzenie nabycia spadku po I. B. (1)

1.  stwierdza, że spadek po I. B. (2) z domu K.

córce W. i M.

zmarłej dnia 16 listopada 2016 r. w Z.

ostatnie miejsce zwykłego pobytu w K.

na podstawie testamentu notarialnego Repertorium A Nr 12332/1993 z dnia 18 listopada 1993 r. otwartego i ogłoszonego w Sądzie Rejonowym w Kutnie dnia 22 listopada 2019 r. w sprawie I Ns 314/19

z dobrodziejstwem inwentarza nabył

wnuk Ł. P. syn J. K. i J. M. (2)

w całości,

2.  pozostawia wnioskodawczynię i uczestników postępowania przy poniesionych kosztach postępowania.

Sygn. akt I Ns 314/19

UZASADNIENIE

Wnioskiem złożonym dnia 5 lipca 2019 r. wnioskodawczyni J. M. (1) wniosła o stwierdzenie, że spadek po I. B. (1) zmarłej dnia 16 października 2016 r. ostatnio zamieszkałej w K. na podstawie testamentu oraz ustawy nabyli: wnuk Ł. P., córka J. M. (1), syn B. B. (1). Wniosła także o orzeczenie, że wnioskodawca i uczestnicy postępowania ponoszą koszty solidarnie związane ze swoim udziałem w sprawie.

/wniosek – k. 3-5, pismo procesowe wnioskodawczyni z załącznikami – k. 59-116, e-protokół rozprawy z dnia 31 stycznia 2020 r. – k. 119-120/

W odpowiedzi na wniosek uczestnik postępowania Ł. P. potwierdził okoliczności wskazane we wniosku, uznał wniosek o stwierdzenie nabycia spadku w całości, wskazał, że do grona spadkobierców ustawowych należy J. M. (1) i B. B. (1), a jako spadkobierca testamentowy Ł. P.. Ponadto wskazał, że spadkodawczyni nie pozostawiła innych testamentów, poza tym, który został dołączony do wniosku. Według uczestnika postępowania Ł. P. brak przesłanek do twierdzenia, że złożony testament dotknięty jest wadą prawną.

/pisma procesowe uczestnika postępowania Ł. P. – k. 28-29, 40-47/

Uczestnik postępowania B. B. (1) wniósł o anulowanie jego zgody na rezygnację z jego udziału w podziale spadku po zmarłej matce. Wskazał, że jego matka chciała przeprowadzić anulowanie darowizny, chciała odwołać testament.

/pisma procesowe uczestnika postępowania B. B. (1) – k. 33, 52-58, protokół rozprawy z dnia 22 listopada 2019 r. – k. 35-36v, e-protokół rozprawy z dnia 31 stycznia 2020 r. – k. 119-120/

Na rozprawie w dniu 22 listopada 2019 r. sąd odebrał zapewnienie spadkowe od uczestnika postępowania B. B. (1), a także dokonał otwarcia i ogłoszenia testamentu sporządzonego przez I. B. (1) w formie aktu notarialnego Repertorium A Nr 12332/1993. Uczestnik postępowania B. B. (1) wskazał, że spadkodawczyni chciała odwołać ten testament. Jednak poza swoim twierdzeniem nie przedstawił żadnych dowodów, które ten fakt by potwierdzały. Uczestnik postępowania B. B. (1) nie miał wiedzy, aby spadkodawczyni pozostawiła jakikolwiek inny testament. W toku postępowania nie został ujawniony żaden inny, poza złożonym do akt sprawy, testament spadkodawczyni.

/protokół rozprawy z dnia 22 listopada 2019 r. – k. 35-36v, protokół otwarcia i ogłoszenia testamentu – k. 34, e-protokół rozprawy z dnia 31 stycznia 2020 r. – k. 119-120/

Sąd ustalił następujący stan faktyczny:

W dniu 18 listopada 1993 r. przed Notariuszem D. A. w Kancelarii Notarialnej w K. I. B. (1) sporządziła testament w formie aktu notarialnego Repertorium A Nr 12332/1993, w którym oświadczyła, że do całego spadku powołuje wnuka Ł. P. syna J. i J. zamieszkałego w K. przy ulicy (...).

/dowód: testament - wypis aktu notarialnego Repertorium A Nr 12332/1993 – k. 6/

Tego samego dnia testament sporządził także jej mąż T. B., który zmarł w dniu 1 marca 1997 r., spadek po nim na podstawie testamentu z dnia 18 listopada 1993 r. otwartego i ogłoszonego w Sądzie Rejonowym w Kutnie dnia 22 grudnia 1997 r. w sprawie Ns 512/97 nabył w całości wnuk Ł. P..

/dowód: odpis postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku po T. B. – k. 12, dokumenty znajdujące się w aktach sprawy Ns 512/97 Sądu Rejonowego w Kutnie/

W dniu 22 stycznia 1998 r. spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu mieszkalnego nr (...) w budynku położonym w K. przy ulicy (...), które objęte były wspólnością ustawową T. i I. małżonków B. zostało przeniesione na Ł. P..

/dowód: umowa darowizny – k. 13-15/

I. B. (2) z domu K. córka W. i M. zmarła dnia 16 listopada 2016 r. w Z., jej ostatnie miejsce zwykłego pobytu znajdowało się w K..

/dowód: odpis aktu zgonu I. B. (1) – k. 10, zapewnienie spadkowe – k. 35v-36v/

I. B. (3) z domu K. zmarła jako wdowa, pozostawiła po sobie dzieci: córkę J. M. (1) oraz syna B. B. (1). Miała jeszcze jedno dziecko, które zmarło niedługo po narodzinach. Innych dzieci nie miała, ani własnych, ani przysposobionych, ani takich, które zmarły.

/dowód: odpis aktu zgonu I. B. (1) – k. 10, odpis aktu urodzenia J. M. (1) – k. 7, odpis aktu urodzenia B. B. (1) – k. 9, odpis aktu małżeństwa J. M. (1) – k. 11, zapewnienie spadkowe – k. 35v-36v, odpis postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku po T. B. – k. 12, dokumenty znajdujące się w aktach sprawy Ns 512/97 Sądu Rejonowego w Kutnie/

I. B. (1) pozostawiła testament sporządzony w formie aktu notarialnego Repertorium A Nr 12332/1993 w dniu 18 listopada 1993 r. przed Notariuszem D. A., w którym do całego spadku powołała swego wnuka Ł. P.. Testament ten nie został odwołany. I. B. (1) nie pozostawiła innych testamentów.

/dowód : testament - wypis aktu notarialnego Repertorium A Nr 12332/1993 – k. 6, protokół otwarcia i ogłoszenia testamentu – k. 34, zapewnienie spadkowe – k. 35v-36, odpis aktu urodzenia Ł. P. – k. 8/

Po śmierci I. B. (1) spadkobiercy nie składali oświadczeń spadkowych. Nikt nie zrzekł się dziedziczenia. Nikt nie został uznany za niegodnego dziedziczenia. Nie toczyło się wcześniej postępowanie spadkowe, nie było sporządzane notarialne poświadczenie dziedziczenia.

/dowód: zapewnienie spadkowe – k. 34v-35/

Powyższy stan faktyczny sąd ustalił w oparciu o przywołane dowody, które w odpowiednim zakresie stanowiły podstawę poczynionych ustaleń faktycznych.

Przedłożone przez strony dokumenty oraz przywołane twierdzenia, które nie odnosiły się do okoliczności mających istotne znaczenie dla rozstrzygnięcia niniejszej sprawy, zostały pominięte.

Należy podkreślić szczególną moc dowodową zapewnienia spadkowego. Zapewnienie, o którym stanowi art. 671 k.p.c., służy do uzyskania przez sąd wyczerpujących informacji, że nie ma innych spadkobierców, poza wskazanymi przez składającego zapewnienie, z kręgu osób wezwanych na rozprawę, mogących wchodzić w rachubę jako spadkobiercy ustawowi. Złożone przez uczestnika postępowania zapewnienie spadkowe nie budziło wątpliwości.

Zarówno wnioskodawczyni, jak i uczestnicy postępowania, nie kwestionowali ważności testamentu sporządzonego przez spadkodawczynię.

Uczestnik postępowania B. B. (1) twierdził, że wolą spadkodawczyni było odwołanie tego testamentu. Jednak w sprawie nie zostały ujawnione żadne okoliczności, które potwierdzałyby to twierdzenie.

Zgodnie z regulacją przepisu art. 946 k.c., odwołanie testamentu może nastąpić bądź w ten sposób, że spadkodawca sporządzi nowy testament, bądź też w ten sposób, że w zamiarze odwołania testament zniszczy lub pozbawi go cech, od których zależy jego ważność, bądź wreszcie w ten sposób, że dokona w testamencie zmian, z których wynika wola odwołania jego postanowień.

Należy zauważyć, że postępowanie o stwierdzenie nabycia spadku zmierza do ustalenia: daty śmierci osoby wskazywanej we wniosku jako spadkodawca (chwili otwarcia spadku), osoby spadkobiercy spadku, ewentualnie gospodarstwa rolnego, jeśli istnienie takowego zostanie stwierdzone (obowiązek ten nie odnosi się do spadków, których otwarcie nastąpiło po dniu 13 lutego 2001 r., gdyż na podstawie wyroku Trybunału Konstytucyjnego z dnia 31 stycznia 2001 r., P 4/99, OTK 2001, nr 1, poz. 5, utraciły moc przepisy kodeksu cywilnego ustanawiające szczególny reżim dziedziczenia z ustawy spadku gospodarstwa rolnego w zakresie, w jakim odnoszą się do spadków otwartych od dnia 14 lutego 2001 r.) oraz tytułu do takiego dziedziczenia.

Obowiązek sądu zbadania, kto jest spadkobiercą, dotyczy spadkobierców powołanych do dziedziczenia zarówno z mocy ustawy, jak i na podstawie testamentu.

W piśmiennictwie podkreśla się, że w pierwszym przypadku wystarczające jest ustalenie pokrewieństwa w zakresie wskazanym w art. 931-937 k.c. oraz okoliczności wyłączających poszczególne osoby z dziedziczenia, w drugim natomiast stwierdzenie, czy spadkodawca pozostawił testament, następnie jego otwarcie i ogłoszenie, ewentualne zbadanie zarzutów kwestionujących ważność i skuteczność testamentu, a po ustaleniu spadkobierców powołanych do dziedziczenia z mocy testamentu, zbadanie okoliczności wyłączających lub ograniczających ich zdolność spadkobrania.

Sąd co do zasady nie bada, jakie składniki wchodzą w skład spadku (por. art. 961 k.c. i art. 673 pkt 3 k.p.c.).

Należy zauważyć, że testamentowy tytuł powołania do spadku wyłącza, z zastrzeżeniem wyjątku określonego w art. 926 § 3 k.c., powołanie z ustawy, także wówczas, gdy osoby powołane w testamencie należą do kręgu spadkobierców ustawowych.

Dziedziczenie ustawowe co do całości spadku ma miejsce wówczas, gdy spadkodawca nie pozostawił testamentu lub też żadna z osób powołanych w testamencie nie chce lub nie może być spadkobiercą (art. 926 § 2 k.c.).

Część spadku może być dziedziczona z ustawy w przypadku, gdy w testamencie spadkodawca rozrządził jedynie częścią spadku, albo gdy którakolwiek z kilku osób, które powołał do całości spadku, nie chce lub nie może być spadkobiercą (art. 926 § 3 k.c.).

Zawarte w testamencie sporządzonym przez I. B. (1) powołanie do spadku obejmuje cały spadek, nie zaś poszczególne przedmioty majątkowe, czy też część spadku. Nie zachodziły zatem żadne ustawowe przesłanki do badania przez sąd, jakie składniki wchodziły w skład spadku.

W polskim prawie spadkowym obowiązuje zasada swobody testowania,
a więc swobodnej możliwości dysponowania swoim majątkiem na wypadek śmierci.

Przepis art. 945 § 1 pkt 1 k.c. stanowi, że nieważny jest testament sporządzony w stanie wyłączającym świadome albo swobodne podjęcie decyzji i wyrażenie woli.

Oświadczenie woli testatora jest świadome, jeżeli w czasie sporządzania testamentu nie występowały żadne zaburzenia świadomości, a testator jasno i wyraźnie zdawał sobie sprawę, że sporządza testament określonej treści, natomiast oświadczenie testatora jest swobodne, jeżeli spadkodawca nie kieruje się motywami intelektualnymi lub pobudkami uczuciowymi, mającymi charakter chorobowy, nie pozostaje pod dominującym wpływem czyjejkolwiek sugestii i zachowuje wewnętrzne poczucie swobody postępowania.

Przy sporządzaniu testamentu brak świadomego albo swobodnego powzięcia decyzji i wyrażenia woli może wynikać z jakichkolwiek powodów, nawet jeżeli testator nie znajduje się w stanie nieprzytomności lub zakłócenia czynności psychicznych.

Oczywistym jest, że w ramach swej kognicji sąd spadku dokonuje oceny ważności ujawnionego testamentu. Do oceny ważności testamentu stosuje się przepisy obowiązujące w chwili jego sporządzenia oraz okoliczności istniejące w dacie sporządzenia testamentu.

Jak podkreśla się w orzecznictwie, w postępowaniu o stwierdzenie nabycia spadku znajduje odpowiednio zastosowanie art. 232 zdanie pierwsze w zw. z art. 13 § 2 k.p.c., gdyż przepis ten nie zwalnia uczestników z obowiązku wskazywania dowodów wymaganych do stwierdzenia okoliczności faktycznych, z których wywodzą skutki prawne (por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 21 kwietnia 2004 r., III CK 420/02, LEX nr 399729).

Należy w pełni podzielić stanowisko Sądu Najwyższego zawarte w uzasadnieniu postanowienia z dnia 16 października 2002 r., IV CKN 178/02, OSNC 2004, nr 2, poz. 25, że w wypadku gdy spadkodawca pozostawił testament, w stosunku do którego nie istnieją wątpliwości co do jego ważności lub skuteczności, sąd nie jest zobowiązany do przeprowadzenia dowodów z urzędu na potwierdzenie braku przesłanek z art. 945 k.c.

Jeżeli zarzut taki podniesie uczestnik postępowania, sąd spadku nie ma obowiązku z urzędu przeprowadzania dowodów na te okoliczności ani też prowadzenia dochodzenia w celu stwierdzenia istnienia takich dowodów. W takiej sytuacji zastosowanie mają ogólne zasady dowodowe (m.in. art. 232 k.p.c.). Na uczestniku postępowania, który podniósł zarzut, spoczywa ciężar udowodnienia jego prawdziwości (art. 6 k.c.).

Zgromadzony w przedmiotowej sprawie materiał dowodowy nie dawał podstaw do stwierdzenia występowania uzasadnionych wątpliwości, co do ważności testamentu sporządzonego przez I. B. (1). Problemy zdrowotne spadkodawczyni pojawiły się dopiero z postępującym wiekiem [dokumentacja medyczna spadkodawczyni – k. 95-103, orzeczenie o stopniu niepełnosprawności – k. 88], zaś testament został sporządzony wiele lat przed śmiercią wnioskodawczyni [18 listopada 1993 r.], gdy żył jeszcze jej małżonek.

Testament jest czynnością prawną jednostronną, osobistą, nie skierowaną do adresata, na wypadek śmierci (mortis causa), odwołalną oraz sformalizowaną do tego stopnia, że sporządzenie go z naruszeniem przepisów o formie testamentu, skutkuje jego bezwzględną nieważnością (art. 941 k.c., art. 944 § 2 k.c., art. 958 k.c.).

Aby można mówić o testamencie niezbędne jest ustalenie, że spadkodawca działał z wolą testowania. Innymi słowy, że celem jego działania był rozrządzenie majątkiem na wypadek śmierci, sporządzenie testamentu, a nie wywołanie innych skutków prawnych. Testator musi mieć świadomość tego, że reguluje losy swego majątku na czas po swojej śmierci. Jest to elementarny wymóg sporządzenia testamentu.

Kodeks cywilny wprowadza dwa rodzaje formy testamentu: testamenty zwykłe i testamenty szczególne. Do testamentów zwykłych zalicza się testament holograficzny (art. 949 k.c.), testament notarialny (art. 950 k.c.) i testament allograficzny (art. 951 k.c.). Testamentami szczególnymi są testament ustny (art. 952 k.c.), testament sporządzany na polskim statku morskim lub powietrznym (art. 953 k.c.) i testament wojskowy (art. 954 k.c.).

Testament musi być ważnie sporządzony, a więc musi spełniać wszelkie wymogi ważności czynności prawnej (art. 58 k.c.) oraz wymogi ustalone w przepisach prawa spadkowego. Stąd też przy ocenie ważności testamentu należy wziąć pod uwagę przepisy dotyczące zdolności testowania (art. 944 k.c.), wad oświadczenia woli przy testamencie (art. 945 k.c.), formy testamentu (art. 949-958 k.c.), treści testamentu (np. art. 962 zd. 1, art. 964, art. 923 § 1 zd. 2 k.c.). Naruszenie przepisów o formie testamentu prowadzi z zasady do nieważności testamentu, przy czym nieważność ta ma charakter nieważności bezwzględnej.

Ujawniony w niniejszej sprawie testament spełnia wymogi w zakresie formy testamentu.

Sąd zważył, co następuje:

Zgodnie z art. 1025 § 1 k.c., sąd na wniosek osoby mającej w tym interes stwierdza nabycie spadku przez spadkobiercę. Stwierdzenie nabycia spadku nie może nastąpić przed upływem sześciu miesięcy od otwarcia spadku, chyba że wszyscy znani spadkobiercy złożyli już oświadczenia o przyjęciu lub o odrzuceniu spadku (art. 1026 k.c.).

Spadkobierca nabywa spadek z chwilą otwarcia spadku, a więc z chwilą śmierci spadkodawcy (art. 925 k.c. w zw. z art. 924 k.c.). Jednakże w ciągu sześciu miesięcy od dnia, w którym spadkobierca dowiedział się o tytule swego powołania, może bądź przyjąć spadek bez ograniczenia odpowiedzialności za długi (przyjęcie proste), bądź przyjąć spadek z ograniczeniem tej odpowiedzialności (przyjęcie z dobrodziejstwem inwentarza), bądź też spadek odrzucić (art. 1012 w zw. z art. 1015 § 1 k.c.).

Brak oświadczenia spadkobiercy w powyższym terminie jest jednoznaczny z przyjęciem spadku z dobrodziejstwem inwentarza (art. 1015 § 2 k.c. w brzmieniu po noweli dokonanej ustawą z dnia 20 marca 2015 r. o zmianie ustawy - Kodeks cywilny oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. 2015 r., poz. 539).

Zgodnie z art. 926 k.c., powołanie do spadku wynika albo z ustawy albo z testamentu. Dziedziczenie ustawowe co do całości spadku następuje wtedy, gdy spadkodawca nie powołał spadkobiercy albo gdy żadna z osób, które powołał, nie chce lub nie może być spadkobiercą.

Dziedziczenie testamentowe wyłącza dziedziczenie przez spadkobierców ustawowych, gdyż spadkobierca za pomocą testamentu, a więc rozrządzenia na wypadek śmierci, wskazuje wyraźnie osoby, które powołuje do spadku po sobie (art. 941 k.c.). Wola spadkodawcy ma w tej sytuacji znaczenie decydujące.

Obowiązujące przepisy Kodeksu cywilnego dają pierwszeństwo porządkowi dziedziczenia określonemu przez spadkodawcę w testamencie (art. 926 k.c.).

Z przepisu art. 926 § 2 k.c. można wyprowadzić wniosek, że powołanie z ustawy do spadku następuje, gdy: 1. spadkodawca nie pozostawił testamentu; 2. spadkodawca wprawdzie sporządził testament, lecz go skutecznie odwołał; 3. testament okazał się nieważny albo bezskuteczny; 4. testament nie powołuje spadkobiercy, lecz zawiera wyłącznie dyspozycje w kwestii zapisów, poleceń, wydziedziczenia albo jest tzw. testamentem negatywnym; 5. żadna z osób fizycznych powołanych przez spadkobiercę nie dożyła otwarcia spadku; 6. żadna z osób prawnych objętych testamentem nie istnieje w chwili otwarcia spadku; 7. żadna z powołanych przez spadkodawcę osób nie chce dziedziczyć (odrzucenie spadku art. 1020 k.c.) lub nie może być spadkobiercą (uznanie za niegodnego art. 928 i nast. k.c.).

Testament może być sporządzony w formie zwykłej, ale także w formie szczególnej, w szczególności jako testament ustny (art. 952 § 1 k.c.).

I. B. (1) zmarła, pozostawiając sporządzony przez siebie ważny testament w formie aktu notarialnego, w którym powołała do dziedziczenia całego spadku swojego wnuka Ł. P.. Powołany w tym testamencie spadkobierca żył w chwili śmierci spadkodawcy, nie zachodziły również okoliczności wyłączające możliwość dziedziczenia przez niego spadku.

Materiał dowodowy zgromadzony w przedmiotowej sprawie nie dawał uzasadnionych podstaw do przyjęcia, że ujawniony testament został sporządzony przez testatora w stanie wyłączającym świadome albo swobodne powzięcie decyzji i wyrażenie woli, bądź też zachodziły inne wady oświadczenia woli testatora. Nie ulega również wątpliwości spełnienie przez ten testament wszystkich wymogów formalnych. Brak podstaw do przyjęcia, że testament ten został odwołany.

Należy także zauważyć, że nie zachodzą żadne okoliczności, które pozbawiałyby wskazanego w testamencie spadkobiercę uprawnienia do spadku.

W konsekwencji sąd stwierdził, że spadek po I. B. (3) z domu K. córce W. i M. zmarłej dnia 16 listopada 2016 r. w Z. ostatnie miejsce zwykłego pobytu w K. na podstawie testamentu notarialnego Repertorium A Nr 12332/1993 z dnia 18 listopada 1993 r. otwartego i ogłoszonego w Sądzie Rejonowym w Kutnie dnia 22 listopada 2019 r. w sprawie I Ns 314/19 z dobrodziejstwem inwentarza nabył wnuk Ł. P. syn J. K. i J. M. (2) w całości.

O kosztach postępowania sąd postanowił na podstawie art. 520 § 1 k.p.c., zgodnie z którym każdy uczestnik ponosi koszty postępowania związane ze swym udziałem w sprawie.

W ocenie sądu okoliczności przedmiotowej sprawy nie przemawiały za odstąpieniem od obowiązującej w postępowaniu nieprocesowym zasady rozstrzygania o kosztach postępowania wyrażonej w art. 520 § 1 k.p.c.

Regulacja przepisu art. 520 k.p.c. § 2 i § 3 stanowi wyjątek od zasady z art. 520 § 1 k.p.c. Zastosowanie tych przepisów w zakresie rozstrzygania o kosztach postępowania w postępowaniu nieprocesowym uwarunkowane jest różnym stopniem zainteresowania uczestników wynikiem postępowania, ewentualnie sprzecznością ich stanowisk. Taka sytuacja nie występowała w niniejszej sprawie. Nie sposób przyjąć, że stanowiska wnioskodawczyni i uczestników w niniejszym postępowaniu były sprzeczne, czy też, że byli w różnym stopniu zainteresowani wynikiem postępowania, którego celem było jedynie ustalenie kręgu spadkobierców osoby zmarłej. Sama zasada wniosku nie była kwestionowana, wszyscy dążyli do uzyskania rozstrzygnięcia w przedmiocie stwierdzenia nabycia spadku.

W ocenie sądu powyższe okoliczności przemawiały za pozostawieniem wnioskodawczyni i uczestników postępowania przy poniesionych kosztach postępowania.