Portal Orzeczeń Sądów Powszechnych

UZASADNIENIE

Zaskarżonym wyrokiem z dnia 13 grudnia 2017 roku Sąd Rejonowy w Skierniewicach:

1) nakazał pozwanym W. B., I. B. i A. B. aby wydali Skarbowi Państwa – Państwowemu Gospodarstwu Leśnemu Lasom Państwowym – Nadleśnictwu S. i opróżnili zabudowaną budynkiem mieszkalnym oraz budynkami gospodarczymi nieruchomość położoną w W., o powierzchni 0,15 ha, obejmującą działkę ewidencyjną nr (...), dla której w Sądzie Rejonowym w Skierniewicach prowadzona jest księga wieczysta nr (...),

2) nakazał pozwanemu W. B., aby wydał Skarbowi Państwa – Państwowemu Gospodarstwu Leśnemu Lasom Państwowym – Nadleśnictwu S. część działki ewidencyjnej nr (...), dla której w Sądzie Rejonowym w Skierniewicach prowadzona jest księga wieczysta nr (...), o powierzchni 300 m2, usytuowaną wzdłuż północno – wschodniej granicy działki nr (...), na długości 20 metrów i szerokości 15 metrów, na której pozwany posadowił pszczele ule,

3) zasądził solidarnie od pozwanych W. B. i I. B. na rzecz Skarbu Państwa – Państwowego Gospodarstwa Leśnego Lasów Państwowych – Nadleśnictwa S. kwotę 377 złotych tytułem zwrotu kosztów procesu,

4) przyznał i nakazał wypłacić ze Skarbu Państwa – Sądu Rejonowego w Skierniewicach na rzecz adw. A. Ż. kwotę 442,80 złote tytułem kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej pozwanej I. B. z urzędu,

5) przyznał i nakazał wypłacić ze Skarbu Państwa – Sądu Rejonowego w Skierniewicach na rzecz adw. A. T. kwotę 442,80 złote tytułem kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej pozwanemu W. B. z urzędu,

6) nakazał pobrać solidarnie od W. B. i I. B. na rzecz Skarbu Państwa – Sądu Rejonowego w Skierniewicach kwotę 200 złotych tytułem opłaty sądowej od pozwu, której powód nie miał obowiązku uiścić,

7) orzekł, że nieuiszczone koszty sądowe w pozostałej części poniesie Skarb Państwa.

Powyższy wyrok wynikał z uznania za zasadne i podlegające uwzględnieniu żądanie wydania lokalu zajmowanego dotychczas przez pozwanych. Sąd Rejonowy stanął na stanowisku, że pozwani nie wykazali ustawowej przesłanki stałego, wspólnego zamieszkiwania z najemcą do jego śmierci, co prowadziłoby do wstąpienia z mocy prawa na zasadzie art. 691 k.c. w stosunek najmu po matce pozwanego, która dotychczas zajmowała lokal stanowiący przedmiot sporu. Sąd I instancji oparł się w tym względzie na ustaleniach, że centrum życiowe pozwanego znajdowało się w należącej do niego nieruchomości w S., gdzie zamieszkiwał wraz z żoną i dziećmi, zaś w lokalu, którego wydania domaga się powód przebywał co prawda często i regularnie, ale jedynie w związku z pogarszającą się sytuacją zdrowotną matki, a także ze względu na usytuowanie na tej samej nieruchomości pasiece, której prowadzeniem zajmował się w okresie wiosenno – letnim. W rezultacie uzasadniony okazał się wniosek, że pozwani nie dysponują tytułem prawnym do lokalu, w oparciu o który mogliby skutecznie przeciwstawić się żądaniu pozwu.

Apelację od powyższego wyroku w zakresie uwzględniającym powództwo oraz co do rozstrzygnięcia o kosztach procesu i kosztach tymczasowo poniesionych przez Skarb Państwa wywiódł pozwany, podnosząc następujące zarzuty:

- naruszenia art. 102 k.p.c. poprzez jego niezastosowanie wyrażające się uznaniem, że nie zachodzi szczególnie uzasadniony wypadek przemawiający za zwolnieniem pozwanego od kosztów postępowania podczas gdy sytuacja zdrowotna i majątkowa pozwanego przemawia za zwolnieniem go od kosztów sądowych w całości;

- sprzeczności istotnych ustaleń Sądu z całokształtem materiału dowodowego zgromadzonego w przedmiotowej sprawie wyrażającej się bezpodstawnym uznaniem, że W. B. nie mieszkał stale i nieprzerwanie w L. położonej w W., a tym samym nie wstąpił w stosunek najmu na podstawie art. 691 k.c. po zmarłej matce Z. B., podczas gdy przeczą temu zeznania przesłuchanych w toku postępowania świadków oraz pozwani;

- naruszenie art. 14 ust. 1,3,4 pkt 4 ustawy z dnia 21 czerwca 200l roku o ochronie lokatorów, mieszkaniowym, zasobie gminy i o zmianie Kodeksu Cywilnego poprzez nierozstrzygnięcie o uprawnieniu pozwanego do otrzymania lokalu socjalnego, w sytuacji gdy pozwany jest emerytem.

W konkluzji pozwany wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku i oddalenie powództwa w całości, ewentualnie zaś o jego zmianę w części dotyczącej kosztów sądowych poprzez zwolnienie pozwanego od kosztów sądowych w całości przed Sądem I instancji. Pozwany sformułował także wniosek o zwolnienie go od kosztów postępowania przed Sądem II instancji oraz zasądzenie kosztów zastępstwa adwokackiego według norm przepisanych za pomoc prawną świadczoną z urzędu przed Sądem II instancji.

W odpowiedzi na apelację powód wniósł o jej oddalenie i zasądzenie od pozwanego na rzecz powoda kosztów zastępstwa procesowego w postępowaniu apelacyjnym według norm przepisanych.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

apelacja jest niezasadna.

Ustalenia faktyczne, jak również ocena prawna przedstawiona w uzasadnieniu zaskarżonego orzeczenia przez Sąd Rejonowy, znajdują pełną akceptację Sądu Okręgowego.

Ustosunkowanie się do zarzutów apelacji wymaga w istocie rozstrzygnięcia kwestii, czy Sąd I instancji prawidłowo uznał, że pozwany nie wstąpił w stosunek najmu lokalu po zmarłej najemcy – matce pozwanego. W ocenie Sądu Okręgowego na powyższe pytanie należy odpowiedzieć twierdząco. Dla uzasadnienia tego stanowiska w pierwszej kolejności trzeba uwypuklić, że w myśl dyspozycji art. 691 k.c. sąd ocenia jedynie zaistnienie dwóch wskazanych w nim przesłanek koniecznych dla wstąpienia z mocy prawa w stosunek najmu, a mianowicie stosunek bliskości z poprzednim najemcą i stałe zamieszkiwanie z nim aż do chwili jego śmierci. O ile przesłanka stosunku bliskości pomiędzy pozwanym a zmarłym najemcą nie była kwestionowana, spór pomiędzy stronami ogniskował się wokół drugiej z wymienionych powyżej kwestii. W tym miejscu odwołać należy się do dominującego w orzecznictwie poglądu, zgodnie z którym stałe zamieszkiwanie z najemcą osoby mu bliskiej oznacza ześrodkowanie przez tę osobę całej swej działalności życiowej w lokalu najemcy, tak by zajmowany przez tę osobę lokal stanowił jej centrum życiowe, a osoba bliska najemcy nie miała w tym czasie innego mieszkania ( zob. m.in. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 3 lutego 2000 r., I CKN 40/99, publ. (...) oraz wyrok Sądu Najwyższego z dnia 2 marca 1999 r., I CKN 1031/97, publ. Program Komputerowy Lex nr 1213435). Odnotować należy również pogląd wyrażony w wyroku z dnia 29 kwietnia 1998 roku wydanym w sprawie o sygn. akt I CKN 637/97, w którym Sąd Najwyższy stanął na stanowisku, iż udzielanie przez stronę pomocy w codziennych sprawach życiowych poprzedniemu najemcy, z uwagi na łączące ją z nim pokrewieństwo i w związku z tym przebywanie w zajmowanym przez niego lokalu, a nawet fakt zameldowania w nim, nie przesądzają o tym, że strona w lokalu tym stale zamieszkiwała i by tam znajdowało się centrum jej spraw życiowych, rodzinnych i majątkowych.

Odnosząc powyższe do stanu faktycznego z jakim mamy do czynienia w niniejszej sprawie, nie można uznać za spełnioną w stosunku do pozwanego przesłanki stałego wspólnego zamieszkiwania ze zmarłym najemcą. Prawidłowość powyższego stwierdzenia znajduje potwierdzenie zwłaszcza w świetle zgromadzonego w sprawie materiału dowodowego, którego oceny, wbrew odmiennemu przekonaniu skarżącego, Sąd Rejonowy dokonał w sposób prawidłowy i zgodny z regułami logicznego rozumowania. Przede wszystkim wyeksponować należy, iż twierdzenia pozwanego, że stale zamieszkiwał do chwili śmierci w lokalu stanowiącym przedmiot niniejszego sporu, nie dają się pogodzić z zasadami doświadczenia życiowego, na co trafnie zwrócił uwagę Sąd I instancji. Nie powtarzając słusznych w tym względzie wywodów zawartych w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku wyeksponować trzeba, że okoliczności związane ze stanem zdrowia matki pozwanego, a także dotyczące założonej na nieruchomości w W. pasieki nie wydają się być racjonalnym i podyktowanym rzeczywistą potrzebą, uzasadnieniem dla podjęcia przez pozwanego decyzji o stałym zamieszkaniu z dala od rodziny, którą tworzył z żoną i dziećmi. Przede wszystkim, jak wynika z zeznań świadków matka powoda pomimo kłopotów ze zdrowiem zachowała względną samodzielność. Miarodajne w tym względzie są zeznania świadka M. J., przesłuchanego na wniosek pozwanych, który powoływał się łączącą go z Z. B. przyjaźń i częstą obecność w leśniczówce. Zeznał on, że Z. B. co prawda w zasadzie się nie poruszała, niemniej jeszcze na pół roku przed śmiercią była w stanie dojść do ogrodzenia posesji, tj. pokonać o własnych siłach odległość około 40 metrów. Poinformował również, że wielokrotnie w takich okolicznościach rozmawiał z matką pozwanego, bowiem w okolicach leśniczówki bywał niemal codziennie w celach rekreacyjnych, jeżdżąc rowerem lub biegając na nartach. Na wiarę nie zasługują również twierdzenia pozwanego co do potrzeby permanentnego zajmowania się pszczelimi ulami, a zwłaszcza w okresie jesienno – zimowym. Dodać też trzeba, iż pozwany nie powołał się na inne okoliczności, dotyczące choćby osobistych relacji z członkami najbliższej rodziny zamieszkałej w S., które w świetle zasad doświadczenia życiowego mogły tłumaczyć stałe i długotrwałe zamieszkiwanie skarżącego w rozłączeniu od żony i dzieci. Ocena ta jest zasadna tym bardziej, że w S. pozwany przez wiele lat prowadził gospodarstwo ogrodnicze. Nie może również umknąć uwadze fakt, że pozwany reprezentując matkę w staraniach o zakup leśniczówki wskazał swój adres korespondencyjny w S.. Truizmem jest twierdzenie, że gdyby skarżący rzeczywiście na stałe zamieszkiwał w W., nie poleciłby kierowania korespondencji w S.. Powyższe podważa prawdziwość twierdzeń pozwanego, że jego centrum życiowe znajdowało się w leśniczówce w W.. Wskazuje natomiast, iż rzeczywiste miejsce zamieszkania skarżącego mieściło się w S. wraz z najbliższą rodziną. Powyższa konstatacja nie pozostaje natomiast w sprzeczności z ustaleniem, że pozwany często przebywał w nieruchomości zajmowanej przez matkę, zwłaszcza w sezonie letnim w okresie miodobrania, w związku zaś z potrzebą zapewnienia opieki matce, okresowo nawet w niej nocował, przechowywał tam również osobiste rzeczy. Nie negując zatem faktu okresowego przebywania przez pozwanego w lokalu swojej matki, świadczy to jedynie o jego wspólnym z nią zajmowaniu, nie stanowi natomiast przesłanki do wstąpienia w stosunek najmu po jej śmierci z mocy art. 691 k.c.

Do odmiennych wniosków w tym względzie nie prowadzą zeznania świadków A. D., B. Ż., A. K., A. F. i A. J., którzy swoją wiedzę odnosili do okresu, kiedy pozwany przed zakupem nieruchomości w S., zamieszkiwał z żoną i dziećmi w leśniczówce z matką, a zatem nie posiadali oni informacji o jego miejscu zamieszkania w okresie poprzedzającym śmierć jego matki. Także zeznania świadków M. D. i I. J. nie mogą stanowić dowodu na okoliczność, iż pozwany stale zamieszkiwał z matką przed jej śmiercią. Ich twierdzenia dotyczące okresu w jakim I. B. mieszkała jeszcze w leśniczówce, są sprzeczne nawet z wersją prezentowaną przez pozwanych, a przez to zupełnie niewiarygodne. Podobnie należy ocenić zeznania świadków A. U., M. P., D. B., P. D., L. K. i D. C., których wiedza na temat okoliczności istotnych dla rozstrzygnięcia sprawy była fragmentaryczna i nie mogła przez to stanowić podstawy do poczynienia ustaleń w zakresie rzeczywistego miejsca zamieszkania pozwanego. Jeśli zaś chodzi o świadka P. D., przyznał on, że swoją wiedzę w omawianej sprawie czerpie z przekazu innych osób. Z kolei świadek M. G. wprost zeznał, iż pozwany mieszkał w S., a w leśniczówce przybywał jedynie w okresie letnim w związku z prowadzeniem pasieki. Również świadek J. W. przyznał, że widywał się z pozwanym w jego domu w S., a spotkanie te miały charakter zarówno zaplanowany jaki i przypadkowy. Także świadek potwierdził, że M. J. odwiedził oboje pozwanych w S..

Reasumując, materiał dowodowy zgromadzony w sprawie nie wspiera twierdzeń pozwanego odnośnie jego stałego i nieprzerwanego zamieszkiwania w leśniczówce. Przeciwnie, ocena materiału dowodowego daje podstawy do przyjęcia, że pozwany w rzeczywistości zamieszkiwał w S., a w W. jedynie okresowo i przede wszystkim w związku konieczności sprawowania opieki nad matką oraz prowadzeniem pasieki. Wychodząc z tego założenia Sąd I instancji trafnie uznał na gruncie okoliczności faktycznych sprawy, że lokal, którego dotyczy spór nie stanowił dla pozwanego centrum życiowego w rozumieniu art. 691 k.c., gdyż na stałe zamieszkiwał on wraz ze swoją rodziną w S.. Podkreślić jednocześnie należy, iż ciężar wykazania okoliczności świadczących o zamieszkiwaniu pozwanego z najemcą do dnia jego śmierci spoczywał właśnie na pozwanym. W konsekwencji, nie budzi żadnych zastrzeżeń konkluzja Sądu Rejonowego, że pozwany nie wstąpił z mocy prawa w stosunek najmu po Z. B.. Ostatecznie prowadzi to do dalej idącego wniosku, że skarżącemu nie przysługuje skuteczny względem powoda tytuł prawny do lokalu, którego żądanie wydania jest przedmiotem postępowania w niniejszej sprawie.

Chybiony jest także zarzut naruszenia art. 14 ust. 1,3,4 pkt 4 ustawy z dnia 21 czerwca 2001 roku o ochronie praw lokatorów, mieszkaniowym zasobie gminy i o zmianie Kodeksu cywilnego ( tj. Dz.U. z 2018 r. poz. 1234 ze zm.), którego zasadności skarżący upatruje w nieprzyznaniu mu uprawnienia do lokalu socjalnego pomimo, iż posiada status emeryta. Pozwany nie dostrzega bowiem, że obowiązek dostarczenia lokalu socjalnego osobom wymienionym w art. 14 ust. 4 pkt cyt. ustawy odpada w sytuacji, gdy mogą oni zamieszkać w innym lokalu niż dotychczas używany. Z taką sytuacją mamy właśnie do czynienia w niniejszej sprawie, albowiem z przyczyn przedstawionych na dotychczasowym etapie rozważań ustalono, że pozwany może zamieszkać w należącej do niego nieruchomości położonej w S..

Wreszcie, niezasadnie skarżący kwestionuje rozstrzygnięcie o kosztach procesu. Sąd Rejonowy z powołaniem na właściwe przepisy i wynikające z nich stawki zastępstwa procesowego profesjonalnych pełnomocników, a także uwzględniając poniesione przez powoda koszty sądowe związane z dochodzeniem należności objętej pozwem, obciążył kosztami postępowania pozwanego stosownie do wyniku postępowania, jako stronę przegrywającą sprawę w całości. Sąd Okręgowy nie dopatrzył się przesłanek do odstąpienia od zasady obowiązku zwrotu kosztów przeciwnikowi przez stronę przegrywającą proces. W oparciu o zasadę słuszności unormowaną w przepisie art. 102 k.p.c. w wypadkach szczególne uzasadnionych Sąd może zasądzić od strony przegrywającej tylko część kosztów albo nie obciążać jej kosztami w ogóle. Przenosząc powyższe na płaszczyznę rozpoznawanej sprawy należy wyrazić przekonanie, że ani sytuacja osobista pozwanego, jego postawa procesowa w toku postępowania ani też charakter żądania poddanego rozstrzygnięciu Sądu nie uzasadniają skorzystania przez niego z dobrodziejstwa tej instytucji. Sama zaś niska wysokość dochodów skarżącego nie wyczerpuje pojęcia „szczególnie uzasadnionego wypadku” w rozumieniu powołanego przepisu.

Z tych względów Sąd Okręgowy uznał, iż apelacja nie zawiera uzasadnionych zarzutów mogących podważyć stanowisko Sądu Rejonowego, a tym samym jako bezzasadna podlega oddaleniu na podstawie art. 385 k.p.c.

O kosztach postępowania apelacyjnego orzeczono na podstawie art. 98 § 1 k.p.c. w związku z § 10 ust. 1 pkt 1 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości w sprawie opłat za czynności radców prawnych z dnia 22 października 2015 roku ( Dz.U.2015.1804. ze zm.). Na koszty te złożyła się kwota120 złotych kosztów zastępstwa procesowego.

W przedmiocie kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej pozwanym z urzędu w postępowaniu apelacyjnym w wysokości 147,60 złotych ( z podatkiem VAT ) orzeczono na podstawie § 2 w związku z § 8 pkt 1 i § 16 ust. 1 pkt 1 Rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 3 października 2016 r. w sprawie ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej przez adwokata z urzędu (Dz.U. z 2016 r. poz. 1714).