Portal Orzeczeń Sądów Powszechnych

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 19 lipca 2018 r.

Sąd Okręgowy w Kaliszu V Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie :

Przewodniczący SSO Romuald Kompanowski

Protokolant sekr. sądowy Małgorzata Przybyła

po rozpoznaniu w dniu 6 lipca 2018 r. w Kaliszu

odwołania K. H.

od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w O.

z dnia 30 listopada 2017 r. Nr (...)

w sprawie K. H.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddział w O.

o zwrot nienależnie pobranego świadczenia

1.  zmienia zaskarżoną decyzję Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w O. z dnia 30 listopada 2017 r. znak (...)
w ten sposób, że ustala, iż odwołująca K. H. nie jest zobowiązana do zwrotu wypłaconej jej w zbiegu z emeryturą renty
z tytułu niezdolności do pracy z tytułu choroby zawodowej za okres od
1 stycznia 2016 r.

2.  zasądza od Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w O. na rzecz odwołującej K. H. kwotę 180 zł tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego

Sygn. akt V U 180/18

UZASADNIENIE

Decyzją z 30 listopada 2017 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w O. zobowiązał K. H. do zwrotu nienależnie pobranej renty z tytułu niezdolności do pracy w związku z chorobą zawodową za okres od 01.12.2014 r. do 30.11.2017 r. w kwocie 34 905,03 zł.

Odwołanie od decyzji w części zobowiązującej do zwrotu świadczenia za okres dłuższy niż 12 miesięcy złożyła K. H. wnosząc o zmianę decyzji w tej części poprzez zwolnienie odwołującej od obowiązku zwrotu wypłaconego świadczenia albowiem zawiadamiała organ o osiąganiu przychodu z prowadzonej działalności gospodarczej.

Organ rentowy wniósł o oddalenie odwołania.

Sąd ustalił i zważył co następuje :

Odwołująca K. H. urodzona (...), od stycznia 1994 r. pobierała rentę z tytułu niezdolności do pracy w związku z chorobą zawodową. 11 grudnia 2002 r. w związku z nadchodzącym terminem wejścia w życie ustawy z 30 października 2002 r. o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych, organ rentowy wysłał odwołującej informację, z której wynika między innymi obowiązek informowania organu o osiąganych dochodach oraz konieczności dokonania wyboru świadczenia ( renta czy emerytura), ponadto informacja zawierała szczegółowe wyjaśnienia dotyczące przychodu oraz zasady zawieszania świadczeń. Informacja została wysłana za zwrotnym poświadczeniem, którą odwołująca pokwitowała 18 grudnia 2002 r.

W grudniu 2003 r. odwołująca złożyła wniosek o emeryturę wskazując w nim na pobierane renty z tytułu niezdolności do pracy i numer świadczenia. Do wniosku dołączone zostało oświadczenie odwołującej o osiąganiu przychodu z tytułu pozarolniczej działalności gospodarczej. Załatwiając powyższy wniosek, organ rentowy decyzją z 7 stycznia 2004 r. przyznał odwołującej prawo do emerytury poczynając od 25 listopada 2003 r. Inną decyzją z tego samego dnia, ZUS wstrzymał od 25 listopada 2003 r. wypłatę renty z tytułu niezdolności do pracy w związku z chorobą zawodową z uwagi na osiąganie przychodu. W styczniu 2005 r., w październiku 2006 r., we wrześniu 2007 r., w lipcu 2008 r. odwołująca składała kolejne oświadczenia o osiąganiu w przychodu z działalności gospodarczej w roku poprzedzającym rok złożenia oświadczenia. Organ rentowy poczynając od 1 stycznia 2014 r. wznowił wypłatę renty „wypadkowej” w zbiegu z emeryturą. W ten sposób odwołująca pobierała emeryturę w pełnej wysokości oraz połowę renty.

/ bezsporne, także zeznania świadka P. K.,

wyjaśnienia odwołującej /

Do akt rentowych odwołującej zostały złożone dwie niepodpisane karty, zawierające identycznie wydrukowany tekst zatytułowany „ Decyzja o wznowieniu wypłaty renty” z informacją, że po rozpoznaniu wniosku odwołującej z 17 grudnia 2013 r. organ rentowy wznawia odwołującej wypłatę połowy renty wypadkowej od najbliższego terminu płatności tj. od 1 stycznia 2014 r. w zbiegu z emeryturą ( k.126 i 127 akt ZUS ).

W zasobach ZUS nie zachowała się jakakolwiek wzmianka o osobie sporządzającej powyższy tekst jak i o tym czy odwołująca została zawiadomiona o takim sposobie załatwienia sprawy. Brak jest również śladów wskazujących na złożenie przez odwołującą wniosku w organie rentowy w grudniu 2014 r. ( por. pismo ZUS z 7.06.2018 r. w aktach sprawy ).

Sąd zważył, co następuje:

Zgodnie z art. 26 ust. 1 ustawy z dnia 30.10.2002r. o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych , osobie uprawnionej do renty z tytułu niezdolności do pracy z ubezpieczenia wypadkowego oraz do emerytury na podstawie odrębnych przepisów wypłaca się, zależnie od jej wyboru : przysługującą rentę powiększoną o połowę emerytury albo emeryturę powiększoną o połowę renty. Stosownie zaś do treści ust 3 tego samego artykułu, przepisu ust. 1 nie stosuje się jeżeli osoba uprawniona osiąga przychód powodujący zawieszenie prawa do świadczeń lub zmniejszenie ich wysokości określony w ustawie o emeryturach i rentach z Funduszu ubezpieczeń Społecznych, niezależnie od wysokości tego przychodu.

Zgodnie zaś z art.138 ust 1 i 2 ustawy z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych osoba, która pobrała nienależnie świadczenia, zobowiązana jest do ich zwrotu; za nienależnie pobrane świadczenia w rozumieniu powyższego uregulowania uważa się świadczenia wypłacone mimo zaistnienia okoliczności powodujących ustanie lub zawieszenie prawa do świadczeń albo wstrzymanie wypłaty świadczeń w całości lub części, jeżeli osoba pobierająca świadczenia była pouczona o braku prawa do ich pobierania. Odwołująca w trakcie procesu nie zaprzeczała okoliczności, że pobrała nienależne świadczenie w podawanej przez ZUS wysokości. Nie zaprzeczyła także uzyskania informacji o nieprzysługiwaniu świadczenia w warunkach osiągania dodatkowego przychodu.

W ocenie Sądu orzekającego, nie ulega więc żadnej wątpliwości, że wnioskodawczyni była pouczona przez organ rentowy o fakcie, że świadczenie jest nienależne. Wprost takie pouczenie wynika z informacji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych nadesłanej K. H. 18 grudnia 2002 r. W informacji Zakład Ubezpieczeń Społecznych pouczył odwołującą o ciążącym na niej obowiązku informowania organu rentowego o osiąganych dochodach oraz konieczności dokonania wyboru świadczenia ( renta czy emerytura), ponadto informacja zawierała szczegółowe wyjaśnienia dotyczące przychodu oraz zasady zawieszania świadczeń. W punktach III i IV informacji wprost jest zawarte pouczenie o zasadach zawieszalności świadczeń, przychodzie powodującym zawieszenie prawa do świadczeń lub zmniejszenie ich wysokości. Ponadto organ rentowy zawarł w tym punkcie również definicję co należy rozumieć pod pojęciem przychodu osób prowadzących pozarolniczą działalność gospodarczą. W punkcie VII informacji organ rentowy pouczył odwołującą, iż jeżeli pobiera ona rentę z tytułu niezdolności do pracy spowodowanej wypadkiem lub chorobą zawodową i osiąga przychód z tytułów wymienionych w punkcie IV, jest zobowiązana do powiadomienia organu rentowego o wysokości osiąganego przychodu. Ponadto organ rentowy pouczył o obowiązku powiadomienia Zakładu Ubezpieczeń Społecznych wypłacającego świadczenia o osiąganiu przychodu, jego wysokości oraz dokonaniu wyboru świadczenia, które zamierza pobierać, w sytuacji jeżeli będzie pobierała rentę z tytułu niezdolności do pracy spowodowanej wypadkiem lub chorobą zawodową w zbiegu z emeryturą.

Dla oceny czy w tych warunkach odwołująca zobowiązana jest do zwrotu całego świadczenia istotne są zatem informacje jakie odwołująca składała w ZUS-ie. Przede wszystkim odwołująca składając wniosek o emeryturę, powiadomiła Zakładu Ubezpieczeń Społecznych o tym, że prowadzi pozarolniczą działalność gospodarczą i uzyskuje z tego tytułu przychód. Po tym wniosku, odwołująca w kolejnych latach składała informacje o kontynuowaniu działalności i osiąganiu z tego tytułu przychodu. Co prawda ostatnie takie oświadczenie przed wznowieniem wypłaty renty, odwołująca złożyła w 2008 r. a po wznowieniu wypłaty renty – w listopadzie 2017 r. to jednak w warunkach gdy ZUS nie potrafił wykazać w jakikolwiek sposób aby informacja o wznowieniu wypłaty renty z ubezpieczenia wypadkowego do odwołującej dotarła, nie wystąpiła tym samym konieczność przekazania ZUS-owi informacji o uzyskiwaniu przychodu. Ponadto w aktach rentowych brak jest wniosku o wznowienie wypłaty renty co na obecnym etapie uniemożliwia odtworzenie trybu działania organu rentowego podejmującego wypłatę świadczenia. Skoro na konto odwołującej przelewana była tylko jedna kwota, w której zawierały się faktycznie dwa świadczenia to tylko w oparciu o tę okoliczność brak jest podstaw do przypisania odwołującej wiedzy o pobieraniu dwóch świadczeń. Brak takiej wiedzy z kolei zwalniał odwołującą z obowiązku oddzielnego informowania ZUS o uzyskiwaniu przychodu i bezzasadności wypłaty z tego powodu świadczenia zbiegowego.

Powstała zatem sytuacja o jakiej jest mowa w art.138 ust. 4 cytowanej ustawy o emeryturach i rentach … Organ rentowy uzyskał więc jedynie prawo do żądania zwrotu renty za okres nie dłuższy niż 12 miesięcy liczony od daty podjęcia wypłaty renty. Zatem za okres od stycznia 2016 r. odwołująca nie ma obowiązku zwrotu wypłaconego świadczenia.

W prawie ubezpieczeń społecznych, w którym pojęcie nienależnego świadczenia obejmuje także delikt wyłudzenia świadczeń, obowiązek zwrotu - ograniczony do wypadków, w których wzbogacony przyjął świadczenia w złej wierze, wiedząc, że mu się one nie należą - dotyczy osoby, która uzyskała świadczenia na podstawie nieprawdziwych zeznań lub dokumentów albo w innych przypadkach świadomego wprowadzenia w błąd instytucji ubezpieczeniowej. "Błąd" wiąże się zawsze z pierwotną wadliwością rozstrzygnięć organu rentowego lub odwoławczego, z etapem ustalania prawa do świadczeń. Istotną cechą konstrukcyjną tego rodzaju "błędu", odróżniającą go od innych uchybień organów rentowych lub odwoławczych, jest istnienie mylnego wyobrażenia organu o stanie uprawnień wnioskodawcy, które powstało na skutek świadomego zachowania osoby pobierającej świadczenie. Przesłanka "świadomego wprowadzenia w błąd" nawiązuje do zagadnienia winy osoby pobierającej świadczenie, więc świadomym wprowadzeniem w błąd jest umyślne działanie zainteresowanego przyjmujące postać dolus directus lub dolus eventualis, również w formie przemilczenia. Judykatura zakreśla szeroko ramy zachowań kwalifikowanych jako świadome wprowadzenie w błąd organu rentowego lub odwoławczego. Zalicza do nich bezpośrednie oświadczenie nieprawdy we wniosku zainteresowanego poprzez posłużenie się dokumentem zawierającym nieprawdziwe informacje lub posłużenie się oświadczeniami świadków ze świadomością, że nie są prawdziwe, przemilczenie przez wnioskodawcę faktu mającego wpływ na prawo do świadczeń, złożenie wniosku w sytuacji oczywiście nieuzasadniającej powstania prawa do świadczenia oraz okoliczność domniemanego współdziałania wnioskodawcy z innymi podmiotami we wprowadzeniu w błąd organu rentowego, podanie we wniosku nieprawdziwej informacji, że wnioskodawca nie pobiera innych świadczeń (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 5 kwietnia 2001 r. II UKN 309/2000; wyrok Sądu Najwyższego z dnia 14 kwietnia 2000 r. II UKN; wyrok Sądu Najwyższego z dnia 8 stycznia 1999 r. II UKN 406/98). Jednocześnie Sąd Najwyższy wielokrotnie podkreślał, że ustalenia organów i sądów - we wskazanym wyżej zakresie - winny zmierzać do wykazania, że fałszywe przeświadczenie organu rozpoznającego sprawę o istniejącym stanie rzeczy zostało wywołane zamierzonym działaniem świadczeniobiorcy skierowanym na uzyskanie świadczenia nienależnego.

Jak wynika z wyżej zaprezentowanych ocen do poboru przez ubezpieczonego nienależnego świadczenia dochodzi również w konsekwencji tzw. przemilczenia, (tak np. K. Antonów (red.), M. Bartnicki, B. Suchacki, Komentarz do ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, ABC 2009) gdzie ubezpieczony świadomie nie wykazuje we wniosku o emeryturę oraz w kwestionariuszu dotyczącym okresów składkowych i nieskładkowych, w dacie jego złożenia zatrudnienia co powoduje brak wiedzy o tym zatrudnieniu po stronie organu rentowego i w konsekwencji ustalenie prawa do emerytury i wypłatę świadczenia emerytalnego, pomimo niespełniania przez ubezpieczonego ustawowych przesłanek. W takim przypadku nie może być mowy o nieświadomym i niezawinionym działaniu ubezpieczonego.

Organ rentowy nie jest również zobowiązany z urzędu ustalić, czy nie zachodzą negatywne przesłanki przyznania ubezpieczonemu prawa do emerytury. Stosownie do treści art. 116 ust. 1 i 5 ustawy o emeryturach i rentach z FUS - postępowanie w sprawach świadczeń wszczyna się na podstawie wniosku zainteresowanego, chyba że ustawa stanowi inaczej, a do wniosku tego powinny być dołączone dowody uzasadniające prawo do świadczeń i ich wysokości, określone w drodze rozporządzenia przez ministra właściwego do spraw zabezpieczenia społecznego. Obowiązek przedłożenia przez ubezpieczonego dowodów uzasadniających prawo i wysokość świadczenia oznacza, że ciężar dowodu w tym zakresie spoczywa na składającym wniosek. (por. wyrok Sądu Najwyższego - Izba Administracyjna, Pracy i Ubezpieczeń Społecznych z dnia 28 marca 2001 r. II UKN 297/2000 OSNAPiUS 2002/23 poz. 577). Powyższa zasada dotyczy zarówno konieczności wykazania pozytywnych przesłanek warunkujących ustalenie prawa do danego świadczenia, jak również - w sytuacjach spornych - udowodnienia, że nie zachodzą przesłanki negatywne. W poprzednim i aktualnym stanie prawnym, w związku z regulacjami ustawy o emeryturach i rentach z FUS, jak również rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z 11 października 2011 r. w sprawie postępowania o świadczenia emerytalno – rentowe (Dz. U. z 2011 r. Nr 237, poz. 1412 z późn. zm.) postępowanie w sprawie tych świadczeń odbywa się zasadniczo w oparciu o dowody i oświadczenia wnioskodawcy, które podlegają weryfikacji przez organ rentowy. Brak jest zatem podstaw prawnych do uznania, że na organie rentowym ciąży obowiązek prowadzenia postępowania w zakresie szerszym niż wyznaczony przez zaoferowane przez wnioskodawcę dowody. (tak także wyrok Sądu Apelacyjnego w Gdańsku z dnia 27 marca 2012 r. III AUa 1487/2011).

W świetle przedstawionych wyżej okoliczności przyjąć należy za oczywiste, że odwołująca nie wprowadziła organu rentowego w błąd. Nie zostało jej bowiem wykazane złożenie wniosku o podjęcie wypłaty renty, nie zostało wykazane poinformowanie o zaprzestaniu prowadzenia działalności gospodarczej i utracie dodatkowego źródła przychodu, nie zostało wreszcie wykazane aby organ rentowy wydał decyzję podejmującą wypłatę renty zawieszonej w 2004 r.

W świetle dokonanych w sprawie ustaleń oraz przedstawionych rozważań istniały warunki do zmiany decyzji jak w punkcie 1 sentencji wyroku.

O kosztach sąd orzekł w oparciu o przepis art. 98 §1 i 3 k.p.c. oraz § 9 ust. 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie.