Portal Orzeczeń Sądów Powszechnych

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 7 grudnia 2017 r.

Sąd Apelacyjny w Łodzi I Wydział Cywilny w składzie:

Przewodniczący: SSA Anna Miastkowska

Sędziowie: SA Małgorzata Dzięciołowska

del. SO Marta Witoszyńska (spr.)

Protokolant: st. sekr. sąd. Julita Postolska

po rozpoznaniu w dniu 7 grudnia 2017 r. w Łodzi na rozprawie

sprawy z powództwa W. O.

przeciwko Skarbowi Państwa-Ministerstwu Finansów i Sądowi Apelacyjnemu
w Ł.

o zapłatę

na skutek apelacji powoda

od wyroku Sądu Okręgowego w Łodzi

z dnia 22 lutego 2017 r. sygn. akt II C 1034/16

1.  oddala apelację;

2.  nie obciąża powoda kosztami postępowania apelacyjnego.

Sygn. akt I ACa 463/17

UZASADNIENIE

Zaskarżonym wyrokiem z dnia 22 lutego 2017 r. Sąd Okręgowy w Łodzi w sprawie z powództwa W. O. przeciwko Skarbowi Państwa – Ministrowi Finansów i Sądowi Apelacyjnemu w Łodzi o zapłatę – oddalił powództwo i nie obciążył powoda kosztami postępowania.

Powyższy wyrok Sąd Okręgowy oparł na następujących ustaleniach faktycznych, które Sąd Apelacyjny uznaje za własne:

W dniu 25 października 1993 r. powód zawarł z A. L. (...) na (...) S.A. umowę indywidualnego ubezpieczenia mieszanego na życie z udziałem w dodatkowym zysku i automatycznym kredytowaniem składek i z sumą ubezpieczenia w wysokości 100.000.000 starych złotych. Czas trwania ubezpieczenia określono na 20 lat jako równoważny okresowi opłacania co sześć miesięcy składek ubezpieczeniowych, ustalonych na kwotę po 2.189.200 starych zł.

W piśmie z dnia 29 października 2013 r. powód został poinformowany przez (...) S.A. o przyznaniu mu do wypłaty świadczenia z w.w. polisy w kwocie 11.970,37 zł, którą powód przyjął zastrzegając, że traktuje ją jako zaliczkę.

W dniu 28 października 2013 r. powód złożył pozew do Sądu Okręgowego w Łodzi o zasądzenie od (...) S.A. kwoty 124.800 zł z odsetkami tytułem zapłaty zwaloryzowanego świadczenia z w.w. umowy .

Wyrokiem z dnia 11 lipca 2014 r., wydanym w sprawie II C 90/14, Sąd Okręgowy w Łodzi oddalił roszczenia powoda. Od wyroku tego powód wniósł apelację, która została oddalona wyrokiem Sądu Apelacyjnego w Łodzi z dnia 26 lutego 2015 r., w sprawie I ACa 1307/14.

Powód nie skorzystał z przysługującego mu prawa wniesienia skargi kasacyjnej od tego wyroku.

Dokonując ustaleń faktycznych w niniejszej sprawie Sąd Okręgowy oparł się na dowodach z dokumentów. Okoliczności mające istotne znaczenie dla rozstrzygnięcia były bezsporne.

Przy tak ustalonym stanie faktycznym Sąd Okręgowy uznał, że powództwo podlegało oddaleniu.

W niniejszej sprawie powód domagał się zasądzenia na jego rzecz odszkodowania w związku z błędną – zdaniem powoda - oceną Sądu Apelacyjnego w Łodzi, wyrażoną w wyroku z dnia 26 lutego 2015 r., wydanym w sprawie I ACa 1307/14, braku spełnienia przesłanek do dokonania waloryzacji świadczenia należnego powodowi z umowy ubezpieczenia na życie, zawartej między powodem a (...) S.A. w dniu 25 października 1993 r., co wiązało się z poniesieniem przez powoda szkody w wysokości 42.771 zł.

Sąd Okręgowy wskazał, że podstawą roszczenia powoda w tej części jest zatem art. 417 ¹ § 2 k.c. Z przepisu tego wynika, że jeżeli szkoda została wyrządzona przez wydanie prawomocnego orzeczenia lub ostatecznej decyzji, jej naprawienia można żądać po stwierdzeniu we właściwym postępowaniu ich niezgodności z prawem, chyba że przepisy odrębne stanowią inaczej. Odnosi się to również do wypadku, gdy prawomocne orzeczenie lub ostateczna decyzja zostały wydane na podstawie aktu normatywnego niezgodnego z Konstytucją, ratyfikowaną umową międzynarodową lub ustawą.

Źródłem szkody według tej regulacji jest niezgodne z prawem prawomocne orzeczenie. Pojęcie to obejmuje zarówno wyroki, jak i postanowienia sądowe, od których nie przysługuje środek odwoławczy. Niezgodność z prawem prawomocnego orzeczenia, co do zasady, nie powinna być przedmiotem samodzielnych ustaleń sądu w procesie o naprawienie szkody. Sąd rozpoznający sprawę odszkodowawczą nie jest bowiem właściwy do indywidualnej oceny legalności konkretnego wyroku lub postanowienia stanowiącego źródło szkody. Jeżeli ustawa wiąże oznaczone skutki prawne z obowiązywaniem prawomocnego orzeczenia, a jednocześnie reguluje zasady i tryb jego wzruszania z powodu niezgodności z prawem, to prawna skuteczność takich orzeczeń nie może być podważana (kwestionowana) bezpośrednio w każdym procesie odszkodowawczym, z pominięciem zasad i trybu postępowania zastrzeżonego do kontroli prawomocnych orzeczeń. Dlatego też odpowiedzialność władzy publicznej za szkodę wyrządzoną wydaniem niezgodnego z prawem orzeczenia wymaga tzw. prejudykatu (por. wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 7 sierpnia 2015 roku o sygn. VI ACa 313/14). Przesłanką odpowiedzialności odszkodowawczej za szkodę wyrządzoną przez wydanie niezgodnego z prawem orzeczenia sądowego lub decyzji administracyjnej jest zatem stwierdzenie tej niezgodności z prawem we właściwym postępowaniu.

Przepisem szczególnym, który wyłącza konieczność uzyskania prejudykatu, stwierdzającego niezgodność z prawem prawomocnego orzeczenia jest art. 424 ^1b k.p.c., zgodnie z którym w wypadku prawomocnych orzeczeń, od których skarga nie przysługuje, odszkodowania z tytułu szkody wyrządzonej przez wydanie prawomocnego orzeczenia niezgodnego z prawem można domagać się bez uprzedniego stwierdzenia niezgodności orzeczenia z prawem w postępowaniu ze skargi, chyba że strona nie skorzystała z przysługujących jej środków prawnych.

Przez środki prawne należy natomiast rozumieć nie tylko zwyczajne środki zaskarżenia, czyli środki odwoławcze (apelację i zażalenie), inne środki zaskarżenia (w rozumieniu art. 363 § 1 k.p.c., określane również mianem szczególnych, jak np. sprzeciw od wyroku zaocznego, zarzuty od nakazu zapłaty w postępowaniu nakazowym, sprzeciw od nakazu zapłaty w postępowaniu upominawczym), ale także nadzwyczajne środki zaskarżenia (przede wszystkim skargę kasacyjną i skargę o wznowienie postępowania).

Jak wynika z dokonanych ustaleń faktycznych, wyrok Sądu Apelacyjnego w Łodzi z dnia 26 lutego 2015 r., w sprawie I ACa 1307/14 został wydany w sprawie o prawa majątkowe, w której wartość przedmiotu zaskarżenia wynosiła 124.800 zł, a zatem w świetle art. 398 ² k.p.c. od wyroku tego przysługiwała powodowi skarga kasacyjna do Sądu Najwyższego.

Z prawa tego powód nie skorzystał, a zatem brak jest spełnienia przesłanki w postaci prejudykatu, co samo w sobie powoduje już, że roszczenie powoda nie podlegało uwzględnieniu.

Za bezzasadne należało uznać roszczenie powoda także w kontekście, wskazywanych przez powoda zaniechań drugiego statio fisci. Przede wszystkim nie zostały wykazane przez powoda przesłanki odszkodowawcze z art. 417 k.c., tj. niezgodne z prawem działanie lub zaniechanie przy wykonywaniu władzy publicznej, szkoda i związek przyczynowy między tym zaniechaniem, a powstałą szkodą.

W odniesieniu do niezgodności z prawem zachowania Ministra Finansów powód ograniczył się do stwierdzenia, że upatruje jej w pozwoleniu (...) S.A. na prowadzenie działalności bez jakiejkolwiek próby wskazania norm, które zachowanie to miałoby naruszać. Tymczasem nieprawidłowość w działaniu władzy publicznej może przybrać postać naruszeń konstytucyjnych praw i wolności, konstytucyjnych zasad funkcjonowania władzy publicznej, uchybień określonych w ustawach zwykłych, aktach wykonawczych jak i uchybień normom pozaprawnym, w różny sposób powiązanych z normami prawnymi. Przy ocenie przesłanki bezprawności niezbędne jest, zatem odróżnienie czynności podejmowanych w wykonaniu ustawowych obowiązków od zachowań będących ich naruszeniem. Ponadto nie każde naruszenie prawa będzie stanowiło podstawę odpowiedzialności odszkodowawczej Skarbu Państwa na gruncie art. 417 § 1 k.c., a jedynie takie, które stanowiło warunek konieczny powstania uszczerbku poszkodowanego i którego normalnym następstwem w danych okolicznościach jest powstanie szkody.

Także odnosząc się do kwestii szkody należało wskazać, że powód ograniczył się do twierdzenia, że jest nią uszczerbek majątkowy w postaci pozbawienia go środków pieniężnych w dochodzonej pozwem kwocie, przy czym kwota ta była zdecydowanie różna od tej jaka była dochodzona w sprawie II C 90/14 Sądu Okręgowego i następnie I ACa 1307/14 Sądu Apelacyjnego w Łodzi .

Powołanie się na wystąpienie szkody bez przedstawienia stosownych dowodów bądź środków uwiarygodniających twierdzenia strony w tym zakresie nie jest wystarczające do spełnienia obowiązku uprawdopodobnienia szkody. Sąd Najwyższy wyjaśnił, że utożsamianie z wyrządzeniem szkody nie może być nieuwzględnienie powództwa i ostateczne przegranie sprawy przez stronę. Także za udowodnienie jej wysokości nie może być uznawane podanie kwoty w rozmiarze odpowiadającym wartości określonego w pozwie żądania, które zostało oddalone. Gdyby powołanie się na oddalenie powództwa bądź apelacji od wyroku oddalającego powództwo miało być wystarczające do spełnienia tego wymagania, wprowadzenie przez ustawodawcę przepisów dotyczących choćby nadzwyczajnych środków zaskarżenia traciłoby sens (por. m.in. postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 13 listopada 2007 r., III BP 7/07, OSNP 2009, nr 1-2, poz. 11 i z dnia 8 grudnia 2009 r., III CNP 53/09, niepubl.).

W ocenie Sądu Okręgowego brak było także podstaw do stwierdzenia występowania trzeciej przesłanki w postaci związku przyczynowego. W niniejszej sprawie nie ulega bowiem wątpliwości, że jeśli po stronie powoda wystąpiła jakakolwiek szkoda to jest ona wyłącznie konsekwencją zawarcia przez powoda dobrowolnej i zgodnej zasadą swobody umów, cywilnoprawnej umowy ubezpieczenia.

Z przedstawionych względów Sąd Okręgowy powództwo oddalił.

Mając na uwadze sytuację materialną powoda przywołaną w oświadczeniu o stanie rodzinnym, majątku i dochodach, która stała się także przyczyną jego zwolnienia od kosztów sądowych w sprawie, Sąd pierwszej instancji odstąpił od obciążania powoda kosztami procesu w oparciu o art. 102 k.p.c.

Apelację od wyroku Sądu Okręgowego złożył powód, zaskarżając go w całości, wnosząc o jego zmianę i zasądzenie od pozwanych na rzecz powoda kwoty 42. 771 zł.

W odpowiedzi na apelację pozwany wniósł o oddalenie apelacji i zasądzenie na rzecz Skarbu Państwa Prokuratorii Generalnej Rzeczypospolitej Polskiej kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja jako bezzasadna podlegała oddaleniu.

Na wstępie należy wskazać, że Sąd Okręgowy poczynił w niniejszej sprawie prawidłowe ustalenia faktyczne i zastosował właściwe przepisy prawa materialnego.

Powód nie formułuje co prawda wprost w wywiedzionej apelacji zarzutów naruszenia prawa procesowego, które mogłyby prowadzić do zmiany ustalonego stanu faktycznego, niemniej dla porządku należy podkreślić, że dokonana przez Sąd pierwszej instancji ocena dowodów odpowiadała zasadom swobodnej ich oceny, w szczególności uwzględnia zasady doświadczenia życiowego, wskazania wiedzy i logicznego rozumowania, a zatem podlega ochronie art. 233 § 1 k.p.c.. Sąd Okręgowy prawidłowo ocenił wiarygodność i moc dowodów na podstawie wszechstronnego rozważenia zebranego w sprawie materiału.

Ocena wiarygodności i mocy dowodów jest podstawowym zadaniem sądu orzekającego, wyrażającym istotę sądzenia, a więc rozstrzygania kwestii spornych w warunkach niezawisłości, na podstawie własnego przekonania sędziego, przy uwzględnieniu całokształtu materiału dowodowego (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 13 grudnia 1999 r. I CKN 294/98). W ramach swobody oceny dowodów, mieści się wybór określonych dowodów spośród dowodów zgromadzonych, pozwalających na rekonstrukcję istotnych w sprawie faktów. Jak podkreśla się w orzecznictwie i doktrynie procesu cywilnego, normy swobodnej oceny dowodów wyznaczane są wymaganiami prawa procesowego, doświadczenia życiowego oraz regułami logicznego myślenia, według których sąd w sposób bezstronny, racjonalny i wszechstronny rozważa materiał dowodowy, dokonuje wyboru określonych środków dowodowych i ważąc ich moc oraz wiarygodność, odnosi je do pozostałego materiału dowodowego (por. orzeczenie Sądu Najwyższego z dnia 10 czerwca 1999 r., II UKN 685/99). Skuteczne postawienie zarzutu naruszenia przez sąd art. 233 § 1 k.p.c. wymaga wykazania, że sąd uchybił zasadom logicznego rozumowania lub doświadczenia życiowego, to bowiem jedynie może być przeciwstawione uprawnieniu sądu do dokonywania swobodnej oceny dowodów. Nie jest wystarczające przekonanie strony o innej niż przyjął sąd wadze (doniosłości) poszczególnych dowodów i ich odmiennej ocenie niż ocena sądu (tak: Sąd Najwyższy w orzeczeniu z dnia 6 listopada 1998 r., II CKN 4/98, niepubl.).

Sytuacja, w której w sprawie pozostają zebrane dowody mogące prowadzić do wzajemnie wykluczających się wniosków, jest sytuacją immanentnie związaną z kontradyktoryjnym procesem sądowym. Weryfikacja zatem dowodów i wybór przez sąd orzekający w pierwszej instancji określonej grupy dowodów, na podstawie których sąd rekonstruuje okoliczności, które w świetle przepisów prawa materialnego mogą doprowadzić do ustalenia istotnych w sprawie faktów, stanowi realizację jednej z płaszczyzn swobodnej oceny dowodów. Powiązanie przy tym wynikających z dowodów tych wniosków w zgodzie z zasadami logiki i doświadczenia życiowego wyklucza możliwość skutecznego zdyskwalifikowania dokonanej przez sąd pierwszej instancji oceny, tylko z tej przyczyny, że w procesie zgromadzono też dowody, prowadzące do innych, niż wyprowadzone przez sąd pierwszej instancji, wniosków (por. wyrok Sądu Apelacyjnego w Szczecinie z dnia 31 maja 2016 r. I ACa 1011/15).

W związku z powyższym należy stwierdzić, że powód w apelacji nie zdołał podważyć prawidłowości dokonanej przez Sąd Okręgowy oceny zgromadzonego materiału dowodowego, a w konsekwecji poczynionych w oparciu o niego ustaleń faktycznych.

Odnosząc się w następnej kolejności do zagadnienia zastosowanego przez Sąd Okręgowy prawa materialnego, to należy wskazać, że również w tym aspekcie Sąd Apelacyjny podzielił rozważania Sądu pierwszej instancji. Zarzuty materialnoprawne, które podnosi pozwany w apelacji są w zasadzie jedynie powtórzeniem jego argumentów zawartych w pozwie, do których Sąd Okręgowy odniósł się już w sposób wyczerpujący w uzasadnieniu wyroku.

Niemniej podkreślenia wymaga, że rację miał Sąd I instancji wskazując na art. 417 ¹ § 2 k.c. (a nie art. 415 k.c. jak podnosi powód) jako na podstawę roszczenia powoda o odszkodowanie za szkodę powstałą w wyniku wydania prawomocnego orzeczenia, które to roszczenie skierowane zostało do Skarbu Państwa - Sądu Apelacyjnego w Łodzi. Powód w uzasadnieniu roszczenia podnosił wadliwość wyroku Sądu Apelacyjnego w Łodzi dnia 26 lutego 2015 r., wydanego w sprawie I ACa 1307/14, zgodnie z którym Sąd nie dopatrzył się przesłanek do dokonania waloryzacji świadczenia należnego powodowi. Wspomniany art. 417 ¹ § 2 k.c. stanowi, że żądanie naprawienia szkody wyrządzonej przez wydanie prawomocnego orzeczenia lub ostatecznej decyzji administracyjnej staje się możliwe wyłącznie po stwierdzeniu ich niezgodności z prawem we właściwym postępowaniu. Już z tego wynika, że sąd rozpoznający roszczenie odszkodowawcze nie może samodzielnie ustalić niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia sądowego (tak: Komentarz do Kodeksu cywilnego, Księga trzecia- Zobowiązania, t. I, G. Bieniek, H. Ciepła, S. Dmowski i in.). Jak słusznie wskazał Sąd pierwszej instancji przepisem szczególnym, który wyłącza konieczność uzyskania prejudykatu stwierdzającego niezgodność z prawem prawomocnego orzeczenia jest art. 424 ^1b k.p.c., według którego przy prawomocnych orzeczeniach, od których skarga nie przysługuje, odszkodowania z tytułu szkody wyrządzonej przez wydanie prawomocnego orzeczenia niezgodnego z prawem można domagać się bez wcześniejszego stwierdzenia niezgodności orzeczenia z prawem w postępowaniu ze skargi, chyba że strona nie skorzystała z przysługujących jej środków prawnych. Sąd Okręgowy słusznie przy tym zwrócił uwagę na fakt, że od wyroku Sądu Apelacyjnego w sprawie I ACa 1307/14 powodowi przysługiwała skarga kasacyjna do Sądu Najwyższego, z możliwości wniesienia której powód nie skorzystał. Zatem o spełnieniu przesłanek z art. 424 ^1b k.p.c. także nie może być mowy.

Reasumując, należy zgodzić się ze stanowiskiem Sądu Okręgowego, że powód nie korzystając ze wspomnianego prawa do złożenia skargi o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia nie spełnił przesłanki w postaci prejudykatu, co z kolei przesądziło o oddaleniu powództwa w stosunku do Skarbu Państwa - Sądu Apelacyjnego w Łodzi.

Wbrew zarzutom apelacji powoda, za prawidłowe, według Sądu Apelacyjnego, należało uznać także rozstrzygnięcie Sądu Okręgowego odnośnie roszczenia powoda sformułowanego na gruncie wskazywanych przez powoda zaniechań drugiego statio fisci - Ministerstwa Finansów. Przyjęty przez Sąd pierwszej instancji jako podstawa odpowiedzialności odszkodowawczej Skarbu Państwa – Ministerstwa Finansów przepis art. 417 § 1 k.c. wymaga wykazania wystąpienia w danym stanie faktycznym przesłanek z tego przepisu wynikających. Przy czym wszystkie przesłanki odpowiedzialności odszkodowawczej Skarbu Państwa winien udowodnić powód zgodnie z art. 6 k.c. i art. 232 k.p.c.. Jak słusznie zauważył Sąd Okręgowy, powód powołując się na doznanie szkody nie przedstawił stosownych dowodów na jej wykazanie. Zgodzić się także należy z konstatacją Sądu pierwszej instancji, iż powód nie wykazał przesłanki niezgodnego z prawem działania lub zaniechania przy wykonywaniu władzy publicznej, które zarzuca pozwanemu Skarbowi Państwa – Ministerstwu Finansów. Nie wykazał wreszcie również wystąpienia związku przyczynowego między rzekomym zdarzeniem szkodzącym a rzekomą niewykazaną szkodą. Jak słusznie wskazał Sąd Okręgowy, w niniejszej sprawie nie ulega wątpliwości, że jeśli po stronie powoda wystąpiła jakakolwiek szkoda to jest ona wyłącznie konsekwencją zawarcia przez powoda dobrowolnej i zgodnej z zasadą swobody umów, cywilnoprawnej umowy ubezpieczenia.

Mając na uwadze powyższe rozważania Sąd Apelacyjny na podstawie art.385 k.p.c. oddalił apelacja powoda jako bezzasadną.

O kosztach postępowania apelacyjnego Sąd Apelacyjny orzekł na podstawie art.102 k.p.c., kierując się analogiczną do przejętej przez Sąd pierwszej instancji argumentacją, a mianowicie ustaleniami odnośnie trudnej sytuacji materialnej powoda wynikającej z oświadczenia o stanie rodzinnym, majątku i dochodach, która stała się także przyczyną jego zwolnienia od kosztów sądowych w sprawie. Ponadto należało uwzględnić okoliczność występowania powoda bez pomocy profesjonalnego pełnomocnika, co mogło mieć wpływ, zważywszy na skomplikowane zagadnienia natury prawnej, podlegające rozstrzyganiu w niniejszej sprawie, na prawidłową ocenę zasadności prezentowanego stanowiska w sprawie, a w konsekwencji pozostawania przez powoda w subiektywnym przekonaniu o zasadności tego stanowiska.