Portal Orzeczeń Sądów Powszechnych

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 12 listopada 2014 roku

Sąd Okręgowy w Nowym Sączu Wydział IV Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

Przewodniczący: SSO Alicja Kowalska-Kulik

Protokolant: sekr. sąd. Ewa Rusnarczyk

po rozpoznaniu w dniu 4 listopada 2014 roku w Nowym Sączu

na rozprawie

odwołania D. K.

od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddziału w N.

z dnia 20 lutego 2014 roku znak: (...)

w sprawie D. K.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddziałowi w N.

o zwrot nienależnie pobranego świadczenia

I.  zmienia zaskarżoną decyzję w ten sposób, iż stwierdza, że D. K. jest zobowiązany do zwrotu nienależnie pobranego świadczenia za okres od 1 stycznia 2013 roku do 31 października 2013 roku.

II.  oddala odwołanie w pozostałym zakresie.

III.  przekazuje Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddziałowi w N. wniosek D. K. z dnia 4 listopada 2014 roku o rozłożenie na raty należności żądanych przez organ rentowy do zwrotu – celem rozpoznania.

Sygn. akt IV U 317/14

UZASADNIENIE

wyroku z dnia 12 listopada 2014 roku

Decyzją z dnia 20 lutego 2014 roku, znak: (...) Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w N., na podstawie art. 138 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 roku o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U. z 2013 roku , poz. 1440 ze zm.) oraz art. 84 ust.1 ustawy z dnia 13 października 1998 roku o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz. U. z 2013 roku, poz. 1442) zobowiązał D. K. do zwrotu nienależnie pobranych świadczeń za okres od dnia 1 października 2012 roku do dnia 31 października 2013 roku w kwocie 19436,04 zł.

Powyższą decyzję zaskarżył D. K. w drodze odwołania, w którym zarzucił naruszenie przez organ rentowy art. 68 ust.1 pkt 2 ustawy o emeryturach i rentach z FUS, polegające na jego błędnej wykładni i niewłaściwym zastosowaniu wskutek uznania, że odwołujący zobowiązany jest do zwrotu renty rodzinnej. Podniósł, iż renta rodzinna przysługiwała mu do ukończenia nauki, w czasie której mogą występować przerwy. Odwołujący zaznaczył, że jest w bardzo trudnej sytuacji materialnej po śmierci jego matki w 2012 roku. Utrzymuje się sam, w związku z czym zmuszony był podjąć pracę, którą nadal wykonuje. Wskazując na powyższe zarzuty odwołujący wniósł o zmianę zaskarżonej decyzji i ustalenie, że odwołujący nie jest zobowiązany do zwrotu renty rodzinnej.

W odpowiedzi na odwołanie organ rentowy wskazał, iż zaskarżona decyzja wydana została na podstawie art. 138 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 roku o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U. z 2013 roku, poz. 1440 ze zm.). Podniósł, iż na podstawie zaświadczenia z dnia 28 września 2012 roku wystawionego przez Policealną Szkołę (...) w N., decyzją z dnia 12 października 2012 r. przyznał odwołującemu prawo do renty rodzinnej na okres od dnia 1 października 2012 roku do dnia 31 października 2014 roku. Decyzja ta zawierała pouczenie o obowiązku powiadomienia organu rentowego o zaprzestaniu uczęszczania do szkoły. W dniu 30 grudnia 2013 r. odwołujący poinformował organ rentowy, iż jest słuchaczem semestru pierwszego roku kształcenia w zawodzie technik rachunkowości Policealnego Niepublicznego Studium (...) w G.. Na tej podstawie ZUS przedłużył wypłatę renty rodzinnej do dnia 31 sierpnia 2014 r. , a jednocześnie wezwał odwołującego do przedłożenia zaświadczenia stwierdzającego fakt kontynuowania nauki w (...) w roku szkolnym 2012 /2013. Z zaświadczenia, które wpłynęło do ZUS wynikało, iż odwołujący był słuchaczem szkoły od września 2012 roku oraz, że został skreślony z listy słuchaczy z dniem 27 lutego 2013 roku. Na pisemną prośbę organu rentowego szkoła udzieliła informacji, że odwołujący nie uczęszczał na zajęcia, nie oddawał prac kontrolnych oraz nie przystąpił do egzaminów semestralnych i z tych przyczyn został skreślony z listy słuchaczy. W ocenie organu rentowego zachowanie odwołującego w spornym okresie nie świadczyło o kontynuowaniu nauki. Poglądu tego nie zmienia zaświadczenie Policealnej Szkoły (...) w N. wystawione w dniu 10 marca 2014 roku, a więc już po wydaniu zaskarżonej decyzji, w którym szkoła poinformowała, że skarżący uczestniczył w zajęciach , ale jednocześnie wskazała, że nie uzyskał wymogu 50 % obecności potrzebnej do sklasyfikowania, gdyż w sumie na 172 godziny był obecny na 36 godzinach.

Bezspornym w niniejszej sprawie jest, że decyzją z dnia 12 października 2012 r. przyznano D. K. rentę rodzinną na okres od 1 października 2012 roku do dnia 31 stycznia 2014 roku – na podstawie zaświadczenia z dnia 28 września 2012 r. nr (...), z którego wynikało, iż odwołujący od dnia 1 września 2012 roku jest słuchaczem pierwszego semestru Policealnej Szkoły (...) w N. w roku szkolnym 2012/2013 na kierunku technik bezpieczeństwa i higieny pracy. W treści dokumentu wskazano, iż nauka trwa trzy semestry, planowany termin zakończenia nauki to styczeń 2014 r. W w/w decyzji pouczono odwołującego o przesłankach pobierania renty rodzinnej w wypadku kontynuowania nauki oraz o obowiązku powiadomienia organu rentowego o zaprzestaniu uczęszczania do szkoły (uczelni), a także o zasadach zwrotu nienależnie pobranych świadczeń. W dniu 30 grudnia 2013 r. do organu rentowego wpłynęło zaświadczenie Policealnego Niepublicznego Studium (...) w G. z dnia 18 listopada 2013 r., iż odwołujący jest słuchaczem pierwszego semestru pierwszego roku kształcenia w zawodzie technik rachunkowości, a nauka będzie trwać cztery semestry. Decyzją z dnia 7 stycznia 2014 r. ZUS przeliczył rentę rodzinną i przyznał ją odwołującemu do dnia 31 sierpnia 2014 r., wzywając o przedłożenie w terminie 14 dni zaświadczenia stwierdzającego fakt kontynuowania nauki w roku szkolnym 2012/2013. Zaświadczeniami z dnia 20 stycznia 2014 r. i 28 stycznia 2014 r. Policealna Szkoła (...) w N. potwierdziła, iż D. K. był słuchaczem szkoły od września 2012 r. do 27 lutego 2013 r., kiedy to został skreślony z listy słuchaczy. Z kolei zaświadczeniem z dnia 6 lutego 2014 r. Policealne Niepubliczne Studium (...) w G. potwierdziło, że D. K. rozpoczął zajęcia dydaktyczne z opóźnieniem w dniu 18 listopada 2013 r. i kontynuuje je nadal. W okresie od 1 marca 2013 r. do 17 listopada 2013 r. odwołujący nie był uczniem żadnej szkoły (uczelni).

Sąd Okręgowy ustalił następujący stan faktyczny:

D. K. był zatrudniony w firmie (...) sp. z o.o. z siedzibą w R. od 1 czerwca 2012 roku do dnia 30 września 2014 roku – na czas określony. Odwołujący zatrudniony został (w salonie sprzedaży – sklepie) w G. jako doradca klienta w pełnym wymiarze czasu pracy ( od 9.00 do 15.00). Rozpoczęcie pracy związane było z faktem, że odwołującemu zmarła w dniu 12 maja 2012 roku matka i musiał znaleźć zatrudnienie, aby samodzielnie się utrzymać się. Od 1 października 2014 r. odwołujący kontynuuje zatrudnienie w w/w firmie. Odwołujący mieszka obecnie z dziadkami, którzy nie dysponują znacznymi środkami pieniężnymi.

D. K. - jako słuchacz Policealnej Szkoły (...) w N. - w okresie od 1 września 2012 r. do 27 lutego 2013 roku brał udział w zajęciach w następującej liczbie godzin: w miesiącu wrześniu na 21 godzin był obecny na 4 godzinach, w miesiącu październiku na 39 godzin był obecny na 10 godzinach, w miesiącu listopadzie na 21 godzin był obecnych na 7 godzinach, w miesiącu grudniu na 66 godzin był obecny na 14 godzinach, w miesiącu styczniu na 20 godzin był obecny na 1 godzinie, w miesiącu lutym na 5 godzin nie był obecny na żadnej godzinie. Zajęcia w w/w szkole odbywały się w soboty (minimum 8 godzin i maksymalnie 11 godzin) i w niedziele (minimum 8 godzin i maksymalnie 11 godzin) - co drugi tydzień. Z uwagi na okoliczność, że odwołujący pracował w soboty, jeździł do w/w szkoły na zajęcia tylko w niedzielę, aczkolwiek nie zawsze. D. K. nie oddawał prac kontrolnych, nie przystąpił do obowiązkowych egzaminów semestralnych. Nie uzyskał wymogu 50 % na zajęciach potrzebnej do klasyfikacji. W związku z powyższym został skreślony z listy słuchaczy z dniem 27 lutego 2013 roku.

( dowód: zaświadczenie z dnia 4 października 2012 roku k.63 akt ZUS, pismo z dnia 20 stycznia 2014 roku k. 131 akt ZUS, pismo z dnia 10 marca 2014 roku k. 157 akt ZUS, umowy o pracę k. 58 – 59, zeznania D. R. i zeznania odwołującego – nagranie na płycie k. 67 )

Powyższy stan faktyczny Sąd ustalił na podstawie dokumentów zgromadzonych w aktach sprawy, których autentyczności i mocy dowodowej żadna ze stron nie kwestionowała, a także na podstawie zeznań świadka D. R. (pracownika (...)) oraz zeznań odwołującego. Świadek D. R. w sposób wiarygodny przedstawiła zasady kształcenia w Centrum (...), wyjaśniając przekonująco rozbieżności w wystawionych zaświadczeniach odnośnie uczestnictwa odwołującego w zajęciach w okresie od września 2012 r. do lutego 2013 r. Sąd dał również wiarę zeznaniom odwołującego, aczkolwiek nie podzielił przedstawionej przez niego oceny prawnej w przedmiotowej sprawie dotyczącej zasad przyznawania i pobierania renty rodzinnej.

Sąd zważył, co następuje:

Odwołanie zasługuje tylko na częściowe uwzględnienie.

W niniejszej sprawie spór sprowadzał się do oceny czy odwołujący winien zwrócić rentę rodzinną, jako nienależnie pobrane świadczenie za okres od 1 października 2012 roku do 31 października 2013 roku. Ustalona przez ZUS kwota świadczenia do zwrotu nie była przez odwołującego się kwestionowana.

Zgodnie z art. 138 ust. 1 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 roku o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U. z 2013 r. poz. 1440 ze zm.), osoba, która nienależnie pobrała świadczenia jest obowiązana do ich zwrotu. Za nienależnie pobrane świadczenia w rozumieniu ust. 1 uważa się:

1)świadczenia wypłacone mimo zaistnienia okoliczności powodujących ustanie lub zawieszenie prawa do świadczeń albo wstrzymanie wypłaty świadczeń w całości lub w części, jeżeli osoba pobierająca świadczenia była pouczona o braku prawa do ich pobierania;

2)świadczenia przyznane lub wypłacone na podstawie fałszywych zeznań lub dokumentów albo w innych przypadkach świadomego wprowadzenia w błąd przez osobę pobierającą świadczenia (art. 138 ust. 2 cytowanej ustawy).

Zgodnie z art. 68 ust. 1 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 roku o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U. z 2013 r., poz. 1440), dzieci własne, dzieci drugiego małżonka i dzieci przysposobione mają prawo do renty rodzinnej:

1)do ukończenia 16 lat;

2)do ukończenia nauki w szkole, jeżeli przekroczyły 16 lat życia, nie dłużej jednak niż do osiągnięcia 25 lat życia, albo

3) bez względu na wiek, jeżeli stały się całkowicie niezdolne do pracy oraz do samodzielnej egzystencji lub całkowicie niezdolne do pracy w okresie, o którym

W świetle powyższych przepisów można stwierdzić, iż generalną zasadą jest, że dzieci, o których mowa w art. 67 ust. 1 pkt 1, mogą pobierać rentę rodzinną do momentu ukończenia 16 roku życia. Po ukończeniu 16 roku życia, renta rodzinna nie przysługuje już dziecku bezwzględnie, ale jedynie wówczas, gdy kontynuuje naukę w szkole. A zatem prawo do renty rodzinnej dla dziecka ze względu na wiek ulega przedłużeniu wyłącznie w przypadku kontynuowania nauki w szkole (nie dłużej niż do osiągnięcia 25 lat życia, z zastrzeżeniem art. 68 ust. 2). Utratę uprawnień spowoduje ukończenie nauki (chodzi tu również o takie sytuacje jak usunięcie ze szkoły, skreślenie z listy studentów itp.). Nie można zaakceptować więc poglądu odwołującego, iż renta rodzinna przysługuje do ukończenia 25 roku życia, również w okresach przerw w nauce, gdyż pogląd ten jest całkowicie sprzeczny z wyżej zacytowanymi przepisami (nie wystarcza sam wiek, konieczne jest również kontynuowanie nauki).

Organ rentowy stanął na stanowisku, że odwołujący w okresie wskazanym w zaskarżonej decyzji nie spełnił warunków do przyznania renty rodzinnej, bowiem nie kontynuował on nauki; zdaniem ZUS w okresie od września 2012 r. do lutego 2013 r. odwołujący posiadał status ucznia, ale faktycznie nie kształcił się, nie realizował programu, nie uczęszczał w wymaganym rozmiarze na zajęcia, co przekonuje, iż zapisanie się do szkoły miało na celu wyłącznie zachowanie prawa do renty rodzinnej.

Należy wskazać, że w orzecznictwie sądów wielokrotnie rozważano rozumienie pojęcia „do ukończenia nauki w szkole”. W wyroku z dnia 5 lipca 2012 roku, I UK 65/12 Sąd Najwyższy wskazał, że skoro dzieciom do ukończenia 16 lat renta rodzinna przysługuje bez wyraźne zastrzeżonego w ustawie warunku nauki w szkole, to zapewne dlatego, że w tym wieku występuje obowiązek szkolny. Natomiast jeżeli dziecko przekroczyło 16 lat, to renta rodzinna przysługuje mu "do ukończenia nauki w szkole", nie dłużej niż do osiągnięcia 25 lat życia, co oznacza, że nie wystarcza sam wiek, lecz chodzi także o kontynuowanie nauki, a to zależy od ucznia, a więc renta rodzinna zależy od określonych starań dziecka w roli ucznia, gdyż z regulacji ustawy wynika, że celem nie jest sama nauka ale także jej "ukończenie". Sąd Apelacyjny w Krakowie w wyroku z dnia 14 marca 2013 roku, III AUa 1035/12 podkreślił, że nauka ta może być przerwana i stąd ukończenie szkoły nie stanowi warunku sine qua non prawa do renty rodzinnej, niemniej pojęcie „nauki" w szkole nie powinno być rozumiane dowolnie. Wydaje się, że nawet gdyby przyjąć, że również przypadek braku obowiązku udziału w zajęciach szkolnych ma na uwadze ustawowa regulacja o rencie rodzinnej, to nie może on być w efekcie oceniany bezkrytycznie w sytuacji, gdy ubezpieczony nie tylko nie uczęszczał na zajęcia, ale nie uzyskiwał zaliczeń, nie podchodził do egzaminów i nie zaliczył żadnego semestru. Zachodzi bowiem wówczas zasadnicze pytanie co świadczy o tej nauce, wszak nie sam formalny status ucznia, który w określonym czasie nie został administracyjnie skreślony z listy uczniów (słuchaczy). Nauka semantycznie (słownikowo) to: uczenie się, kształcenie się lub uczenie, kształcenie kogoś; lekcje, studia edukacja; stąd ktoś jest chętny i przykłada się do nauki lub nie. Jednak trudno mówić o pobieraniu nauki, gdy uczeń nic nie robi i status ten ma tylko z samego zapisania się do szkoły. Zgodnie z wyrokiem Sądu Najwyższego z dnia 6 listopada 2012 roku, III UK 153/11 prawo do renty rodzinnej nie przysługuje ubezpieczonemu zapisanemu do szkoły, który bez usprawiedliwienia nie uczestniczy w żadnych zajęciach (art. 68 ust. 1 pkt 2 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, jednolity tekst: Dz.U. z 2009 r. Nr 153, poz. 1227 ze zm.).

Z powyższego wynika, że każdy przypadek winien być oceniany indywidualnie, należy odróżnić sytuacje, w których uczeń poprzestawał jedynie na zapisaniu się do szkoły i uzyskaniu formalnego statusu ucznia, by otrzymywać rentę rodzinną od przypadków, w których nauka była przez niego kontynuowana - chociaż z brakiem pozytywnych rezultatów.

Jak ustalono w niniejszej sprawie D. K. był słuchaczem na kierunku technik bezpieczeństwa i higieny pracy od września 2012 do lutego 2013 r. Odwołujący się nie poprzestał na samym zapisaniu się do szkoły i uzyskaniu statusu ucznia - uczestniczył w części zajęć, choć nie oddawał prac kontrolnych i nie przystąpił do egzaminów semestralnych. Powyższe wynikało z faktu, iż odwołujący się podjął po śmierci matki zatrudnienie, aby się utrzymać i w soboty, kiedy pracował, nie mógł przyjeżdżać do N. na zajęcia. Odwołujący wskazywał, iż zapisując się do szkoły liczył na to, iż w soboty zastąpi go w pracy któryś z kolegów, jednak okazało się to niemożliwe. D. K. podnosił, iż chciał się uczyć, o czym świadczy obecne, trwające od listopada 2013 r. kontynuowanie nauki w Policealnym Studium (...) w G.. W związku z powyższym w ocenie Sądu nie można przyjąć, że w okresie od września 2012 r. do grudnia 2013 r. odwołujący nie wykazywał żadnej aktywności w szkole, gdyż w części zajęć jednak uczestniczył. Dlatego w tym okresie prawo do renty przysługiwało. Inaczej należy ocenić okres od stycznia 2013 r. do lutego 2013 r., kiedy to w miesiącu styczniu 2013 roku odwołujący na 20 wymaganych godzin był obecny tylko na 1 godzinie, a w miesiącu lutym 2013 r. na 5 godzin nie był obecny na żadnej godzinie. Biorąc pod uwagę marginalną obecność na zajęciach (jedna godzina na dwa miesiące), czyli praktycznie brak jakiejkolwiek aktywności, uznać trzeba, iż w tym okresie D. K. nie kontynuował nauki w rozumieniu powołanych wyżej przepisów.

Odnośnie pozostałego okresu od marca 2013 r. do października 2013 r. wskazać trzeba, iż D. K. w tym czasie nie kontynuował nauki w żadnej szkole (uczelni) - co było okolicznością bezsporną. Nie może budzić więc wątpliwości fakt – w świetle wcześniej przytoczonych okoliczności – że za powyższy okres renta rodzinna nie przysługiwała. Za ten okres wypłacono rentę rodzinną, bowiem odwołujący, po skreśleniu go z listy uczniów (...), nie powiadomił o tym organu rentowego, choć był pouczony o takim obowiązku w decyzji o przyznaniu renty. W tej sytuacji uznać należy, iż odwołujący jest zobowiązany do zwrotu nienależnie pobranego świadczenia tylko za okres od 1 stycznia 2013 r. do 31 października 1013 r. (z wyłączeniem okresu od października 2012 r. do grudnia 2012 r. albowiem w tym czasie odwołujący kontynuował naukę i dlatego na zasadzie 477 ^{( 14)} § 2 k.p.c. oraz przepisów prawa materialnego powołanych wyżej Sąd orzekł jak w pkt I wyroku. Na zasadzie art. 477 ^{( 14)} § 1 k.p.c. Sąd oddalił odwołanie w pozostałym zakresie w jakim odwołujący domagał się ustalenia, że nie jest zobowiązany do zwrotu świadczenia za 2013 r. (pkt II wyroku). Na podstawie art. 477 ^{( 10)} § 2 k.p.c. Sąd przekazał organowi rentowemu wniosek odwołującego się o rozłożenie na raty należności żądanych do zwrotu – celem rozpoznania jako nowego żądania (pkt III wyroku).