Portal Orzeczeń Sądów Powszechnych

POSTANOWIENIE

Dnia 3 marca 2016 roku

Sąd Okręgowy w Krakowie, Wydział II Cywilny-Odwoławczy w składzie następującym:

Przewodniczący : SSO Grzegorz Buła (sprawozdawca)

Sędziowie: SSO Krzysztof Lisek

SSR (del.) Anna Kruszewska

Protokolant :

po rozpoznaniu w dniu 18 lutego 2016 roku w Krakowie

na rozprawie

sprawy z wniosku M. W.

przy uczestnictwie J. R.

o stwierdzenie nabycia spadku, dział spadku i podział majątku wspólnego

na skutek apelacji wnioskodawczyni i uczestniczki od postanowienia Sądu Rejonowego dla Krakowa-Nowej Huty w Krakowie z dnia 26 listopada 2013 roku, sygnatura akt I Ns 825/12/N

p o s t a n a w i a :

1.  zmienić zaskarżone postanowienie w ten sposób, że punktom II, IV i V nadać następujące brzmienie:

„II. ustalić, iż:

a) majątek wspólny J. R. i M. R. stanowią:

1.  prawo własności lokalu mieszkalnego nr (...) położonego w budynku nr (...) na Osiedlu (...) w K. wraz z udziałem w nieruchomości wspólnej, którą stanowi grunt oraz części budynku i urządzenia, które nie służą wyłącznie do użytku właścicieli lokali, objętej księgą wieczystą nr (...) w 6073/600861 częściach, dla którego prowadzona jest przez Sąd Rejonowy dla Krakowa – Podgórza w Krakowie, IV Wydział Ksiąg Wieczystych, księga wieczysta nr (...),

2.  środki pieniężne zgromadzone na lokatach terminowych nr: (...)\ (...), (...)\ (...), (...)\ (...) i (...)\ (...) w (...) Bank Spółka Akcyjna z siedzibą w W., których wysokość w dniu 13 marca 2012 roku wynosiła 34.448,21 zł, a które obecnie znajdują się na rachunku bankowym nr (...) prowadzonym w (...) Bank Spółka Akcyjna z siedzibą w W.,

3.  środki pieniężne zgromadzone na rachunku bankowym nr (...) oraz na lokatach o numerach (...), (...), (...), (...), (...), (...), (...), (...), (...), (...), (...), (...), (...), (...), (...) i (...) prowadzonych w (...) Bank Spółka Akcyjna z siedzibą w W., których wysokość w dniu 13 marca 2012 roku wynosiła łącznie 148.444,51 zł,

4.  środki pieniężne zgromadzone na lokatach terminowych nr: (...), (...),(...), (...), (...), (...) i (...) w (...) Bank Spółka Akcyjna z siedzibą w W., których wysokość w dniu 13 marca 2012 roku wynosiła 59.865,95 zł, a które obecnie znajdują się na rachunku bankowym nr (...) prowadzonym w (...) Bank Spółka Akcyjna z siedzibą w W., z wyjątkiem środków na lokacie (...), nadal znajdujących się w (...) Bank Spółka Akcyjna w W.,

5.  środki pieniężne zgromadzone na rachunku bankowym nr (...) w Banku (...) Spółka Akcyjna z siedzibą w K., których wysokość w dniu 13 marca 2012 roku wynosiła 0,02 zł,

6.  środki pieniężne zgromadzone na rachunku bankowym nr (...) prowadzonym w (...) Bank (...) Spółka Akcyjna z siedzibą w K., których wysokość na dzień 13 marca 2012 roku wynosiła 2,52 zł,

7.  środki pieniężne zgromadzone na rachunku bankowym nr (...) prowadzonym w (...) Spółka Akcyjna z siedzibą w W., których wysokość na dzień 13 marca 2012 roku wynosiła 41,09 zł,

8.  środki zgromadzone w (...) Otwartym Funduszu Emerytalnym (...) z siedzibą w W. na rachunku M. R. stanowiące 1929,4453 jednostek rozrachunkowych, których wartość na dzień 13 marca 2012 roku stanowiła kwotę 58.635,84 zł, a które w połowie zostały przekazane na rachunek uczestniczki w tym samym otwartym funduszu emerytalnym, a w połowie wypłacone zostały przez ten Fundusz na rzecz wnioskodawczyni,

9.  środki zgromadzone w (...) Spółka Akcyjna z siedzibą w W. na rachunku M. R. stanowiące 1894,3631 jednostek rozrachunkowych, których wartość na dzień 13 marca 2012 roku stanowiła kwotę 40.880,36 zł, którą w całości Fundusz wypłacił na rzecz wnioskodawczyni;

b) ustalić, że w skład spadku po M. R. wchodzą:

1. udział wynoszący ½ cześć we współwłasności nieruchomości opisanej w

punkcie IIa. ppkt 1;

2.  połowa środków pieniężnych wskazanych w punktach IIa. ppkt 2, 4, 5, 6 i 7 oraz kwota 2859,25 zł spośród środków zgromadzonych w (...) Bank Spółka Akcyjna z siedzibą w W. opisanych w punkcie IIa. ppkt 3;”

„IV. w drodze działu spadku po M. R. oraz podziału majątku wspólnego J. R. i M. R.:

a)  przyznać na wyłączną własność wnioskodawczyni M. W.:

- ½ część środków zgromadzonych w (...) Otwartym Funduszu Emerytalnym (...) z siedzibą w W. opisanych w punkcie IIa. ppkt 8 wypłaconych jej przez ten Fundusz,

- wszystkie środki zgromadzone w (...) Spółka Akcyjna z siedzibą w W. opisane szczegółowo w punkcie IIa. ppkt 9, które przez Fundusz zostały jej wypłacone,

- kwotę 40.030,52zł (czterdzieści tysięcy trzydzieści złotych pięćdziesiąt dwa grosze) ze środków zgromadzonych w (...) Bank Spółka Akcyjna z siedzibą w W. opisanych w pkt II.a ppkt 3;

b) przyznać na wyłączną własność uczestniczce J. R.:

- ½ część środków zgromadzonych w (...) Otwartym Funduszu

Emerytalnym (...) z siedzibą w W. opisanych w

punkcie IIa. ppkt 8 przekazanych na jej rachunek w tym samym Funduszu,

- kwotę 131.408,78zł (sto trzydzieści jeden tysięcy czterysta osiem złotych

siedemdziesiąt osiem groszy) stanowiącą środki opisane szczegółowo w

punktach IIa. ppkt 2, 4, 5, 6, 7 wraz z kwotą 36.765,06 zł ze środków

określonych w punkcie IIa. ppkt 3,

ustalając, że podział majątku wspólnego i dział spadku następuje bez obowiązku

jakichkolwiek wzajemnych spłat i dopłat;”

V. ustalić wartość przedmiotu postępowania w zakresie podziału majątku

wspólnego na kwotę 522.318,50 zł, a w zakresie działu spadku na kwotę

140.038,14zł”

2. oddalić apelację wnioskodawczyni w całości;

3. ustalić, że wnioskodawczyni i uczestniczka ponoszą koszty postępowania związane

ze swoim udziałem w postępowaniu apelacyjnym.

SSR (del.) Anna Kruszewska SSO Grzegorz Buła SSO Krzysztof Lisek

UZASADNIENIE

postanowienia z dnia 3 marca 2016 roku

Zaskarżonym postanowieniem z dnia 26 listopada 2013 roku wydanym w sprawie z sprawy z wniosku M. W. przy udziale J. R. o stwierdzenie nabycia spadku, dział spadku i podział majątku wspólnego, Sąd Rejonowy dla Krakowa – Nowej Huty w Krakowie w punkcie I stwierdził, że spadek po M. R. zmarłym (...) 2012 roku w K. na podstawie testamentu własnoręcznego z 12 marca 2012 roku wprost nabyły: żona J. R. – w ^{( 2)}/3 częściach oraz siostra M. W. – w ^{( 1)}/3 części; w punkcie II Sąd ustalił, że w skład spadku po M. R. i majątku wspólnego J. R. i M. R. wchodzi: prawo własności lokalu mieszkalnego nr (...) położonego w budynku nr (...) na Osiedlu (...) w K. wraz z udziałem w nieruchomości wspólnej, którą stanowi grunt oraz części budynku i urządzenia, które nie służą wyłącznie do użytku właścicieli lokali, objętej księgą wieczystą nr (...) w 6073/600861 częściach, dla którego prowadzona jest księga wieczysta nr (...) (ppkt. 1); środki pieniężne zgromadzone na lokatach terminowych nr: (...), (...),(...)i (...)w (...) Bank Spółka Akcyjna z siedzibą w W., których wysokość w dniu 13 marca 2012 roku wynosiła 34.448,21 zł (ppkt.2); środki pieniężne zgromadzone na rachunku bankowym nr (...) w (...) Bank Spółka Akcyjna z siedzibą w W., których wysokość w dniu 13 marca 2012 roku wynosiła 10.565,23 zł (ppkt 3); środki pieniężne zgromadzone na lokatach terminowych nr: (...), (...), (...), (...), (...), (...) i (...) w (...) Bank Spółka Akcyjna z siedzibą w W., których wysokość w dniu 13 marca 2012 roku wynosiła 59.865,95 zł (ppkt. 4), środki pieniężne zgromadzone na rachunku bankowym nr (...) w Banku (...) Spółka Akcyjna z siedzibą w K., których wysokość w dniu 13 marca 2012 roku wynosiła 0,02 zł (ppkt. 5); w punkcie III w drodze działu spadku po M. R. i majątku wspólnego J. R. i M. R. opisaną w pkt II.1. postanowienia nieruchomość Sąd przyznał na wyłączną własność uczestniczce J. R. bez obowiązku spłat na rzecz wnioskodawczyni M. W.; w puncie IV w drodze działu spadku po M. R. i podziału majątku wspólnego J. R. i M. R. opisane w pkt II.2. – 5. postanowienia środki pieniężne: w kwocie 41.951,84 zł przyznał na wyłączną własność wnioskodawczyni M. W. (ppkt. 1); a w kwocie 10.487,96 zł przyznał na wyłączną własność uczestniczce J. R. bez obowiązku wzajemnych spłat (ppkt. 2); w punkcie IV ustalił wartość przedmiotu postępowania na kwotę 284.880 zł; w punkcie V Sąd nakazał ściągnąć od wnioskodawczyni M. W. kwotę 175 zł na rzecz Skarbu Państwa Sądu Rejonowego dla Krakowa – Nowej Huty w Krakowie tytułem części opłaty stałej od wniosku, która nie została uiszczona; w punkcie VI Sąd nakazał ściągnąć od uczestniczki J. R. kwotę 525 zł na rzecz Skarbu Państwa Sądu Rejonowego dla Krakowa – Nowej Huty w Krakowie tytułem części opłaty stałej od wniosku, która nie została uiszczona; w VII Sąd stwierdził, że wnioskodawczyni i uczestniczka ponoszą koszty postępowania związane ze swym udziałem w sprawie.

Orzeczenie to zapadło w następującym stanie faktycznym:

Spadkodawca M. R. zmarł (...) 2013 roku w K.. Ostatnio przed śmiercią spadkodawca stale zamieszkiwał na Osiedlu (...) w K.. W chwili śmierci był żonaty. Związek małżeński zawierał jeden raz tylko z J. R.. Spadkodawca nie posiadał żadnych dzieci, w tym pozamałżeńskich lub przysposobionych. Rodzice spadkodawcy zmarli przed nim. Miał on jedną siostrę M. W.. Dnia 12 marca 2012 roku spadkodawca M. R. sporządził własnoręcznie testament, który podpisał i opatrzył datą. Na mocy tego testamentu powołał do całości spadku siostrę M. W. oraz żonę J. R.. M. W. przyznał 80% gotówki i lokat bankowych, a J. R. - 20% części gotówki i lokat bankowych oraz 100% własności lokalu mieszkalnego na Osiedlu (...) w K.. Spadkodawca podał, że w skład jego majątku wchodzą lokaty oszczędnościowe w (...)Bank, (...)Bank, (...)Bank, (...) S.A. i II Filarze Funduszu Emerytalnego A.. Wnioskodawczyni, ani uczestniczka postępowania nie składały przed sądem bądź przed notariuszem oświadczenia o przyjęciu bądź odrzuceniu spadku. Żadna z nich nie zrzekła się dziedziczenia. M. R. sporządził dyspozycję wkładu na wypadek śmierci w (...) S.A. z siedzibą w W. zgromadzonego na rachunkach nr (...). Posiadał także środki zgromadzone na rachunku (...)Otwartego Funduszu Emerytalnego (...) w W. nr (...).

W skład majątku wspólnego J. R. i M. R. wchodziły: prawo własności lokalu mieszkalnego położonego w budynku na Osiedlu (...) w K. wraz z udziałem w nieruchomości wspólnej, którą stanowi grunt oraz części budynku i urządzenia, które nie służą wyłącznie do użytku właścicieli lokali; środki pieniężne zgromadzone na lokatach terminowych w (...) (...) Bank, których wysokość w dniu 13 marca 2012 roku wynosiła 34.448,21 zł; środki pieniężne zgromadzone na rachunku bankowym w (...)Bank, których wysokość w dniu 13 marca 2012 roku wynosiła 10.565,23 zł; środki pieniężne zgromadzone na lokatach terminowych w (...), których wysokość w dniu 13 marca 2012 roku wynosiła 59.865,95 zł; środki pieniężne zgromadzone na rachunku bankowym w Banku (...), których wysokość w dniu 13 marca 2012 roku wynosiła 0,02 zł.

W okresie trwania związku małżeńskiego spadkodawcy z J. R. łączyła ich przez cały czas jego trwania ustawowa wspólność majątkowa. Oszczędności zgromadzone na rachunkach i lokatach w (...) Bank S.A. w W., (...) Bank S.A., (...) Bank S.A. i Banku (...) S.A. pochodziły z ich zarobków. Rachunki i lokaty zostały otwarte na nazwisko M. R.. Również mieszkanie należące do stron zostało wykupione w czasie trwania małżeństwa za pieniądze pochodzące z ich majątku wspólnego.

W oparciu o tak ustalony stan faktyczny Sąd Rejonowy uznał, iż wnioskodawczyni nie wykazała okoliczności, że pieniądze zgromadzone na rachunkach i lokatach bankowych wchodziły w skład majątku osobistego spadkodawcy, ani tym bardziej nie wykazała, że udziały w majątku M. i J. R. nie były równe. W związku z powyższym Sąd Rejonowy przyjął, że w skład majątku wspólnego M. i J. R. wchodziło prawo własności lokalu mieszkalnego na Osiedlu (...) w K. oraz środki pieniężne zgromadzone na rachunkach i lokatach w (...) (...) Bank, w (...)Bank, w (...)Bank i w Banku (...) w łącznej wysokości 104.879,41 zł.

Sąd pierwszej instancji stwierdził, że wnioskodawczyni i uczestniczka złożyły zgodne oświadczenie, iż przedmioty opisane w testamencie wyczerpują cały spadek, w związku z czym uznał, iż zostały one powołane do całego spadku w częściach ułamkowych odpowiadających stosunkowi wartości przeznaczonych im przedmiotów (art. 961 zd. 2 k.c.). Sąd wskazał, że ustalone w ten sposób udziały stanowiły następnie podstawę do dokonania rozliczeń pomiędzy współspadkobiercami w dziale spadku. Zatem na osoby wskazane w testamencie przeszedł udział w wielkości ½ części w prawie własności lokalu mieszkalnego na Osiedlu (...) oraz udział o wielkości ½ we własności środków pieniężnych zgromadzonych na rachunkach i lokatach w bankach w łącznej wysokości 52.439,70 zł. Zdaniem Sądu Rejonowego w skład spadku po M. R. nie wchodziły natomiast środki pieniężne zgromadzone w (...)Otwartym Funduszu Emerytalnym (...), na polisie (...) S.A. oraz jako wkład na wypadek śmierci w (...) Bank S.A. bowiem suma uzyskana z ubezpieczenia na wypadek śmierci w świetle art. 831 § 3 k.c. nie należy do spadku po ubezpieczonym, a z kolei według art. 56 ust. 5 ustawy z 29 sierpnia 1997 roku Prawo bankowe (tekst jednolity: Dz. U. 2012. 1376 ze zm.) kwoty wypłacone na podstawie tego przepisu nie wchodzą w skład spadku po śmierci posiadacza rachunku.

Sąd Rejonowy wskazał, że skoro strony zgodnie wniosły o dokonanie działu spadku z uwzględnieniem treści testamentu z 12 marca 2012 roku, to w związku z powyższym przyznał na wyłączną własność uczestniczki udział w prawie własności lokalu mieszkalnego o wartości 90.000zł i 20% środków z rachunków i lokat bankowych, czyli 10.488,84 zł. Z kolei na wyłączną własność wnioskodawczyni Sąd pierwszej instancji przyznał 80% środków z rachunków i lokat bankowych, czyli 41.952,84 zł. W dalszej zaś kolejności Sąd Rejonowy, kierując się zasadą wyrażoną w art. 961 k.c., określił przypadające wnioskodawczyni i uczestniczce części ułamkowe na podstawie stosunku wartości przeznaczonych im przedmiotów. W związku z powyższym wnioskodawczyni została powołana do spadku w 1/3 części, a uczestniczka w 2/3 częściach w stosunku do wartości spadku i dokonano działu spadku zgodnie z rozrządzeniem testamentowym z 12 marca 2012 roku, nie orzekając o spłatach należnych stronom.

Apelację od powyższego postanowienia wniosła wnioskodawczyni, zaskarżając je w części, to jest w zakresie punktu IV, którym Sąd Rejonowy przyznał na jej rzecz kwotę 41,951,84 złotych, zarzucając:

1.  błąd w ustaleniach faktycznych polegający na przyjęciu, że środki zgromadzone na rachunkach i lokatach bankowych pochodziły z majątku wspólnego, w szczególności z wynagrodzenia za pracę J. R., pomimo że uczestniczka - jak sama przyznała - nie wiedziała wcześniej o rachunkach i lokatach bankowych, a ponadto spadkodawca rozpoczął postępowanie o rozdzielność majątkową małżeńską z datą wcześniejszą, wskazując, iż J. R. poczyniła w swoim życiu tak duże zadłużenie, że obawia się, że jego oszczędności zostaną pochłonięte przez jej wierzycieli;

2.  sprzeczność ustaleń faktycznych ze zgromadzonym materiałem dowodowym polegającą na przyjęciu, że:

a)  oszczędności zgromadzone na rachunkach bankowych pochodziły ze wspólnej pracy M. R. jak i jego żony J. R., pomimo tego, że uczestniczka nie wiedziała o żadnych pieniądzach zgromadzonych na kontach męża;

b)  rachunki bankowe były zakładane na nazwisko J. R., pomimo braku wykazania tego faktu przez uczestniczkę;

c)  środki znajdujące się na rachunkach i lokatach zostały zgromadzone po zawarciu związku małżeńskiego, pomimo że rodzice M. R. poczynili na jego rzecz darowiznę w kwocie kilku tysięcy dolarów, która od lat procentowała;

d)  M. R. traktował środki zgromadzone na rachunkach bankowych i lokatach jako wspólne z J. R. pomimo treści listu spadkodawcy z dnia 10 lutego 2012r., w którym oświadczył, że zostawia siostrze „wszystko co posiada”.

e)  list z 10 lutego 2012r. nie ma znaczenia dla niniejszej sprawy, mimo że znajduje się w nim sformułowanie „zgodnie z moim testamentem”, a to oznacza, że testament, pomimo że opatrzony datą późniejszą musiał już zostać sporządzony lub też - istniały inne testamenty przed datą 10 lutego 2012r. jeszcze korzystniejsze niż testament otworzony w niniejszym postępowaniu.

W oparciu o tak sformułowane zarzuty apelująca wniosła o zmianę postanowienia w zaskarżonej części poprzez przyznanie na swoją rzecz 80% wszystkich środków zgromadzonych na lokatach i rachunkach bankowych a nie tylko 80% udziału spadkodawcy, oraz o zasądzenie na swoją rzecz kosztów postępowania, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

Apelację od powyższego postanowienia wniosła także uczestniczka J. R., zaskarżając je w części, to jest w zakresie punktu II. 3., a w konsekwencji także w punkcie IV., zarzucając błąd w ustaleniach faktycznych przyjętych za podstawę rozstrzygnięcia, polegający na przyjęciu, że: wysokość środków pieniężnych wchodzących w skład spadku po M. R. i majątku wspólnego J. R. i M. R., zgromadzonych w (...) Banku Spółka Akcyjna z siedzibą w W. w dniu 13.03.2012 roku wynosiła 10.565,23 zł, podczas gdy w rzeczywistości wynosiła ona 81.931,63 zł; i co wiąże się z powyższym, błędne wyliczenie, iż w drodze działu spadku po M. R. i podziału majątku wspólnego J. R. i M. R., przyznać należało wnioskodawczyni kwotę 41.951,84 zł, a uczestniczce - 10.487,96 zł, podczas gdy w rzeczywistości, przy uwzględnieniu treści art. 56 § 2 prawa bankowego, kwoty te powinny być następujące -odpowiednio - 70.155,76 zł i 17.538,94 zł.

W oparciu o powyższe uczestniczka wniosła o zmianę zaskarżonego orzeczenia w punkcie II .3., poprzez ustalenie, iż ogół środków pieniężnych, wchodzących w skład spadku po M. R. i majątku wspólnego J. R. i M. R., posiadanych przez M. R. w (...) Banku Spółka Akcyjna z siedzibą w W., wynosił 81.931,63 zł, przy czym na rachunku bankowym znajdowała się kwota 10.565,23 zł, a na lokatach terminowych (przy uwzględnieniu treści art. 56 § 2 Prawa bankowego oraz treści obwieszczenia Prezesa Głównego Urzędu Statystycznego z dnia 18 marca 2012 r. w sprawie przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia w sektorze przedsiębiorstw w listopadzie 2013 r.) kwota70.509,77 zł, a w konsekwencji o zmianę punktu IV., w ten sposób, aby w drodze działu spadku po M. R. i podziału majątku wspólnego J. R. i M. R., przyznać uczestniczce J. R., na wyłączną własność, kwotę 17.538,94 zł, a wnioskodawczyni M. W. - kwotę 70.155,76zł, bez obowiązku wzajemnych spłat. Ewentualnie uczestniczka wniosła o przekazanie sprawy Sądowi Rejonowemu do ponownego rozpoznania i orzeczenia przez ten Sąd również o kosztach postępowania apelacyjnego.

Rozpoznając niniejszą sprawę Sąd Okręgowy przyjął za własny stan faktyczny ustalony przez Sąd pierwszej instancji w zakresie faktu i daty śmierci spadkodawcy, kręgu jego spadkobierców, treści testamentu z dnia 12 marca 2012 roku, braku innych postępowań spadkowych po nim, faktu i treści rozporządzeń spadkodawcy w zakresie środków zgromadzonych w (...) Bank S.A., otwartym i pracowniczym funduszu emerytalnym, wysokości środków zgromadzonych na rachunkach spadkodawcy w (...) (...) Bank, (...)Bank i Banku (...) oraz wejścia ich w skład majątku wspólnego, nieruchomości lokalowej, ustroju majątkowego łączącego spadkodawcę z uczestniczką, źródeł pochodzenia pieniędzy ulokowanych w w/w Bankach, jak również w (...)Banku. W tym zakresie ustalenia Sądu pierwszej instancji są prawidłowe i oparte na właściwie przeprowadzonej ocenie zgromadzonego materiału dowodowego.

Nadto Sąd Okręgowy ustalił co następuje:

Na rachunkach bankowych prowadzonych na nazwisko uczestniczki J. R. na dzień 13 marca 2012 roku znajdowały się: kwota 2,52zł w (...) Banku (...) S.A. w K. (nr rachunku (...)) oraz kwota 41,09zł w (...) Spółka Akcyjna z siedzibą w W. (nr (...)).

Dowód: pismo (...) Bank S.A. w K. z dnia 5.09.2014r. –k. 211, pismo (...) S.A. w W. z dnia 20.05.2015r. –k. 249;

Na rachunku spadkodawcy w (...) Otwartym Funduszu Emerytalnym (...) z siedzibą w W. znajdowało 1929,4453 jednostek rozrachunkowych, których wartość na dzień 13 marca 2012 roku, wynosiła kwotę 58.635,84 zł. Po śmierci spadkodawcy połowa tych środków została przekazana na rachunek uczestniczki w tym samym otwartym funduszu emerytalnym, a w połowie wypłacone one zostały przez ten Fundusz na rzecz wnioskodawczyni.

Dowód: informacja o rachunku członka (...) OFE (...) z dnia 9.04.2014r. –k.187-188, pismo (...) OFE (...) z dnia 30.07.2014r. wraz załącznikami –k. 196-201, pismo (...) OFE (...) z dnia 9.09.2014r.- k. 213,

Na rachunku spadkodawcy w (...) Spółka Akcyjna z siedzibą w W. znajdowało się 1894,3631 jednostek rozrachunkowych, których wartość na dzień 13 marca 2012 roku stanowiła kwotę 40.880,36 zł. Po śmierci spadkodawcy równowartość powyższych środków została wypłacona przez Fundusz w całości na rzecz wnioskodawczyni.

Dowód: pismo (...) S.A. w W. z dnia 24.10.2014r. wraz załącznikiem –k.225-226, pismo (...) Spółka Akcyjna w W. z dnia 30.10.2015r. z załącznikami-k.290-303,

Wysokość środków pieniężnych zgromadzonych na rachunkach i lokatach spadkodawcy w (...) Banku S.A. wynosiła na chwilę jego śmierci łącznie kwotę 148.444,51 zł. Na ten moment środki te znajdowały się na rachunku bankowym nr (...) oraz na lokatach terminowych o numerach (...), (...), (...), (...), (...), (...), (...), (...), (...), (...), (...), (...), (...), (...), (...) i (...). Po śmierci spadkodawcy (...) Bank S.A. tytułem zapisu bankowego wypłacił na rzecz wnioskodawczyni kwotę 71.363zł. Również już po śmierci spadkodawcy na rachunek bankowy (...) wpłynęły środki z zakończonych lokat terminowych spadkodawcy w tym samym Banku, a także z zakończonych lokat terminowych M. R. w (...) Bank S.A. Na dzień 18 lutego 2016 roku na wskazany wyżej rachunek przekazane zostały wszystkie środki poprzednio zgromadzone w (...) Bank S.A. oraz wszystkie (poza lokatą o numerze (...)) poprzednio zgromadzone w (...) Bank S.A.

Dowód: pisma (...) Bank S.A. z dnia 3.09.2015r. –k.270, z dnia 15.12.2015r. –k.323, pisma (...) Bank S.A. z dnia 1.09.2015r. z załącznikiem-k. 272-275, z dnia 1.10.2015r. –k.282-283, z dnia 24.11.2015r. –k.320-321, z dnia 12.01.2016r. –k.332-333, z dnia 1.02.2016r. –k.336-337, pismo (...) Bank S.A. z dnia 28.12.2015r. –k.325-326,

Powyższe ustalenia faktyczne dokonane zostały na podstawie dokumentów stanowiących informacje pochodzące od w/w banków oraz funduszy emerytalnych. Dokumenty te nie były kwestionowane przez wnioskodawczynię i uczestniczkę. Sąd z urzędu podejmował starania w celu wyjaśnienia rozbieżności pomiędzy treścią informacji udzielanych przez te same banki na etapie postępowania pierwszoinstancyjnego, a przekazywanych obecnie Sądowi Okręgowemu w Krakowie. Wątpliwości te wynikały ze zmiany wysokości środków na poszczególnych rachunkach i w poszczególnych bankach, w sytuacji gdy osoba na rzecz, której rachunki i lokaty były prowadzone już nie żyła od kilku lat. Ostatecznie w ocenie Sądu Okręgowego wątpliwości te zostały w sposób przekonujący wyjaśnione, po pierwsze stwierdzeniem przez (...) Bank S.A., iż dokument przesłany Sądowi Rejonowemu w dniu 22 marca 2013 roku oraz przesłany tut. Sądowi w dniu 1 września 2015r. zostały sporządzone w sposób błędny, po drugie informacją o systematycznym wpływie na rachunek w (...) Bank S.A. środków z lokat znajdujących się w (...)Bank oraz (...) (...) Bank po upływie terminu na jaki zostały założone.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Apelacja wnioskodawczyni nie była zasadna, natomiast apelację uczestniczki należało uznać za trafną. Nadto zaskarżone postanowienie zostało częściowo zmienione na skutek dostrzeżenia przez Sąd Okręgowy naruszeń prawa materialnego, o czym w dalszej części rozważań.

W pierwszej kolejności odnieść się należy do zarzutów podniesionych przez wnioskodawczynię. W ocenie Sądu Okręgowego apelacja ta była całkowicie bezzasadna, bowiem dokonana przez Sąd Rejonowy ocena zgromadzonego materiału dowodowego, który w zakresie kwestionowanym przez apelującą M. W. nie uległ jakimkolwiek zmianom w postępowaniu odwoławczym, była prawidłowa. Czyniąc rozważania co do zarzutu naruszenia przepisu art. 233 § 1 k.p.c. wskazać trzeba, iż według ugruntowanego w orzecznictwie stanowiska, zarzut obrazy wskazanego przepisu nie może polegać jedynie na zaprezentowaniu własnych, korzystniejszych dla skarżącego ustaleń stanu faktycznego, dokonanych na podstawie własnej oceny materiału dowodowego. Wykazanie przez skarżącą, iż Sąd pierwszej instancji naruszył przepis art. 233 § 1 k.p.c. oraz że okoliczność ta mogła mieć istotny wpływ na wynik sprawy, nie może być zastąpione odmienną interpretacją dowodów zebranych w sprawie, chyba, że strona jednocześnie wykaże, iż ocena dowodów, przyjęta przez Sąd za podstawę rozstrzygnięcia, przekracza granice swobodnej oceny dowodów. Oznacza to, że postawienie zarzutu naruszenia przepisu art. 233 § 1 k.p.c. nie może polegać na zaprezentowaniu przez skarżącą stanu faktycznego przyjętego przez nią na podstawie własnej oceny dowodów. Osoba skarżąca może tylko wykazywać, posługując się wyłącznie argumentami jurydycznymi, że Sąd pierwszej instancji naruszył ustanowione w wymienionym przepisie zasady oceny wiarygodności oraz mocy dowodów i że naruszenie to miało wpływ na wynik sprawy.

Odnosząc te uwagi do stanu istniejącego w tej sprawie stwierdzić należy, że w apelacji wnioskodawczyni brak jakichkolwiek przekonujących argumentów, które podważyłyby prawidłowość oceny przez Sąd Rejonowy dowodów oraz dokonanych w oparciu o nią ustaleń, co do źródeł pochodzenia środków pieniężnych ulokowanych na rachunkach bankowych i lokatach prowadzonych na nazwisko M. R.. Zdaniem Sądu Okręgowego nie można bowiem uznać za zgodne z doświadczeniem życiowym i z logicznym rozumowaniem, że stan środków finansowych spadkodawcy w chwili jego śmierci był wyłącznie konsekwencją dokonanej na jego rzecz ponad 30 lat wcześniej darowizny w kwocie kilku tysięcy dolarów, która od lat miała procentować. Wskazać należy, że choć w latach 80-tych ubiegłego wieku, a więc przed przemianami wynikającymi ze zmiany systemu gospodarczego w Polsce, wartość dolara amerykańskiego w stosunku do narodowej waluty była dużo wyższa, to po roku 1990 stosunek ten stopniowo się zmniejszał. Zatem nawet jeżeli powyższa suma pieniężna została wpłacona na wieloletnią lokatę (co nie zostało wykazane), to brak przesłanek do wniosku, aby w chwili obecnej substratem tej kwoty były środki zgromadzone w bankach przez spadkodawcę. Tym samym w ocenie Sądu Okręgowego trafnym był wniosek do jakiego doszedł Sąd Rejonowy, że skoro spadkodawca przez cały okres małżeństwa z uczestniczką pracował, osiągał dochód i dbał o jego pomnażanie, to środki pieniężne będące obecnie przedmiotem podziału pochodziły z dochodu osiąganego w trakcie małżeństwa, a nie za bardzo odległej w czasie darowizny od jego matki.

Podnieść należy, iż dla rozstrzygnięcia tej sprawy nie mógł mieć jakiegokolwiek wpływu zarzut wnioskodawczyni związany z brakiem uznania przez Sąd Rejonowy listu z dnia 1 lutego 2012 roku jako testamentu spadkodawcy, jak również jej stanowisko o różnym wkładzie małżonków w powstanie majątku wspólnego. Stwierdzić bowiem należy, że zakresem przedmiotowej apelacji (jak również apelacji uczestniczki) nie było objęte rozstrzygnięcie Sądu pierwszej instancji w przedmiocie stwierdzenia nabycia spadku po M. R.. W tej sytuacji stało się ono prawomocne, ze wszystkimi tego konsekwencjami wynikającymi z art. 365 k.p.c. w związku z art. 13 §2 k.p.c. i art. 523 k.p.c. Sąd Okręgowy, jako sąd drugiej instancji rozpoznający sprawę w zakresie wynikającym z art. 378 §1 k.p.c. w związku z art. 13 §2 k.p.c., nie ma obecnie kognicji do badania prawidłowości postanowienia z dnia 26 listopada 2013 roku w zakresie orzeczenia o tytule powołania spadkobierców do spadku po M. R., jak również odnośnie udziałów poszczególnych spadkobierców w majątku spadkowym. Zwrócić też trzeba uwagę, że w tej sprawie nigdy nie zostało zgłoszone żądanie ustalenia przez Sąd nierównych udziałów małżonków w majątku wspólnym. Sąd orzekający w przedmiocie podziału majątku wspólnego nie jest uprawniony do samodzielnego odstąpienia od domniemania wynikającego z art. 43 §1 k.r.o., gdyż może to nastąpić jedynie na wniosek zgłoszony przez małżonka wraz ze wskazaniem na ważną przyczynę, która takie żądanie uzasadnia. Z art. 43 §2 zd.2 k.r.o. wynika, że spadkobiercy małżonka mogą wystąpić z powyższym żądaniem tylko w wypadku, gdy spadkodawca wytoczył powództwo o unieważnienie małżeństwa albo o rozwód lub wystąpił o orzeczenie separacji. Niezależnie jednak od tego czy wnioskodawczyni takie żądanie przysługiwało, czy też nie, nigdy formalnie nie zgłosiła go w tym postępowaniu. W związku z powyższym, jak wcześniej wspomniano, jej zarzuty związane z brakiem przyczynienia się uczestniczki do powstania oszczędności ulokowanych w bankach są bezprzedmiotowe, gdyż nie mogą zmienić konsekwencji wynikających z przepisów prawa materialnego w postaci art. 43 §1 k.r.o. i art. 31 §1 i §2 k.r.o. w związku z art. 5 ust.1 i 2 ustawy z dnia 17 czerwca 2004 roku o zmianie ustawy –Kodeks rodzinny i opiekuńczy oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. nr 162 poz. 1691).

Zdaniem Sądu Okręgowego na treść ustaleń faktycznych w tej sprawie, jak również na ocenę prawidłowości oceny dowodów przeprowadzonej przez Sąd Rejonowy, nie mógł też wpłynąć wniosek dowodowy zgłoszony przez wnioskodawczynię w apelacji. Po pierwsze wniosek ten należało uznać za spóźniony w rozumieniu art. 381 k.p.c. w zw. z art. 13 §2 k.p.c., a po drugie fakt wniesienia przez spadkodawcę pozwu przeciwko J. R. o ustanowienie rozdzielności majątkowej między małżonkami od dnia 1 grudnia 2003 roku, nie może wywrzeć jakiegokolwiek wpływu na wynik sprawy, skoro pozew ten został następnie cofnięty przez M. R., a więc nie zapadło jakiekolwiek merytoryczne orzeczenie sądu w zakresie tego powództwa. Nie zasługiwał na uwzględnienie również wniosek wnioskodawczyni o jej ponowne przesłuchanie. Zapis protokołu przesłuchania wnioskodawczyni przed Sądem Rejonowym nie zawiera jakichkolwiek treści, które wskazywałyby na ówczesny zły stan zdrowia wnioskodawczyni, bądź brak możliwości szczegółowego wypowiedzenia się w istotnych dla sprawy okolicznościach. Nie było więc jakichkolwiek powodów do ponownego przesłuchania wnioskodawczyni co do tych samych okoliczności faktycznych, które były już przedmiotem jej zeznań.

Jakkolwiek zgodzić się należy z wnioskodawczynią, iż z materiału dowodowego zgromadzonego przez Sąd pierwszej instancji nie wynikało, aby na nazwisko uczestniczki także były zakładane rachunki bankowe, to jednak stwierdzić trzeba, że zarzut ten nie miał jakiegokolwiek związku z kwestionowaniem przez wnioskodawczynię przynależności do majątku wspólnego pieniędzy ulokowanych na rachunkach prowadzonych na nazwisko spadkodawcy, jak również z treścią jej wniosku co do oczekiwanej zmiany zaskarżonego postanowienia. Na marginesie dodać w tym miejscu należy, że w toku postępowania odwoławczego Sąd Okręgowy z urzędu w ramach obowiązków wynikających z art. 684 k.p.c. podjął czynności zmierzające do ustalenia czy na nazwisko J. R. były prowadzone rachunki bankowe i lokaty, a także co do wysokości ewentualnych środków tam zgromadzonych. Ustalenia w tym zakresie zawarte są we wcześniejszej części niniejszego uzasadnienia, zaś m.in. konsekwencją ich dokonania była zmiana postanowienia Sądu Rejonowego.

Z powyższych względów apelacja wnioskodawczyni nie zasługiwała na uwzględnienie i została oddalona.

Przechodząc do rozważań zarzutów podniesionych przez uczestniczkę stwierdzić należy, iż były one zasadne. Trafnie bowiem uczestniczka zarzuciła, iż ustalenia dokonane przez Sąd pierwszej instancji co do wysokości środków zgromadzonych w (...) Banku S.A. i wchodzących w skład jej majątku wspólnego ze zmarłym mężem, pozostawały w sprzeczności z materiałem dowodowym w sprawie. Jako podstawę swoich ustaleń w tym zakresie Sąd Rejonowy podał pismo (...) Banku S.A. z dnia 28 marca 2013 roku. Jednak porównanie treści powyższego pisma z ustaleniami Sądu dokonanymi na jego podstawie wskazuje, że Sąd Rejonowy wywiódł z tego dokumenty nieprawidłowe wnioski. Słusznie bowiem zarzuca uczestniczka, iż z powołanej informacji Banku wynika, że na moment śmierci M. R. na jego rachunku bankowym i prowadzonych na jego nazwisko lokatach znajdowały się środki w kwocie 152.441,40zł, a nie tylko kwota 10.565,23zł, która stanowiła jedynie wartość środków znajdujących się na rachunku bankowym (...). Sąd pierwszej instancji całkowicie więc pominął pieniądze ulokowane na lokatach terminowych. Nadto w uzasadnieniu nie wyjaśnił przyczyn, które do tego doprowadziły. Zdaniem Sądu Okręgowego, powodu dla takiego ustalenia nie mogła stanowić informacja zawarta w tym samym piśmie, iż na dzień udzielania informacji przez Bank, lokaty te miały pozostawać zamknięte. Pomijając błędną, jak się okazało treść tej informacji, to Sąd Rejonowy nie zwrócił uwagi na jednoczesny wzrost (na dzień 22.03.2013r.) wartości środków na w/w rachunku bankowym i nie powiązał w jakikolwiek sposób zamknięcia lokat terminowych z tym wzrostem. Ponieważ dla rozstrzygnięcia sprawy w przedmiocie podziału majątku wspólnego i działu spadku istotne znaczenie ma stan tego majątku w dacie ustania wspólności pomiędzy małżonkami i otwarcia spadku, to stwierdzić należy, iż zarzut uczestniczki jako trafny musiał wywrzeć wpływ na treść rozstrzygnięcia w tej sprawie, jakkolwiek nie do końca w sposób przez nią wskazany we wnioskach zawartych w apelacji.

Na tym etapie uzasadnienia należy przejść do kwestii, które nie zostały wprost podniesione w apelacjach, a które w ocenie Sądu Okręgowego musiały zostać uwzględnione w toku postępowania odwoławczego, i które w konsekwencji miały istotny wpływ na zakres zmiany zaskarżonego postanowienia. Czyniąc na wstępie uwagi natury ogólnej stwierdzić należy, iż w obecnym modelu ukształtowania postępowania odwoławczego sąd drugiej instancji jest również sądem merytorycznym, który w zakresie zaskarżenia wynikającym z art. 378 §1 k.p.c. – ponownie rozpoznaje sprawę, a nie wyłącznie apelację wniesioną przez odwołująca się stronę (uczestnika postępowania nieprocesowego). W orzecznictwie nie budzi wątpliwości, że sąd drugiej instancji rozpoznający sprawę jest związany zarzutami naruszenia prawa procesowego (z wyjątkiem tych, które mają wpływ na nieważność postępowania), natomiast nie wiążą go zarzuty prawa materialnego, gdyż w każdym przypadku dostrzegając naruszenie w tym zakresie winien je wyeliminować. Odnosząc te uwagi do niniejszej sprawy stwierdzić należy, że jej przedmiotem było stwierdzenie nabycia spadku po M. R., dział spadku po tym spadkodawcy, a także podział majątku wspólnego M. R. i uczestniczki J. R.. Jak już wcześniej wspomniano ponieważ rozstrzygnięcie w przedmiocie stwierdzenia nabycia spadku po M. R. nie zostało zaskarżone ani przez wnioskodawczynię, ani przez uczestniczkę, nie podlega badaniu w ramach niniejszego postępowania odwoławczego, natomiast jako prawomocne wiąże tut. Sąd Okręgowy. W ramach niniejszego postępowania odwoławczego kognicją Sądu drugiej instancji objęte było natomiast rozstrzygnięcie Sądu Rejonowego w zakresie działu spadku po w/w spadkodawcy i podziału jego majątku wspólnego z uczestniczką. W tym miejscu nie można pominąć tego, iż zasadnicza część postępowania przed Sądem Rejonowym obejmowała rozpoznanie wniosku M. W. (popartego w zasadzie przez uczestniczkę) co do działu spadku z jednoczesnym stwierdzeniem nabycia spadku. W tym zakresie wniosek w zasadzie był zgodny, a jedyną sporną kwestią było to czy całość środków ulokowanych przez spadkodawcę w bankach wchodzi w skład spadku, czy też wyłącznie część tych środków, które stanowią udział spadkodawcy w majątku wspólnym. Dopiero na rozprawie w dniu 26 listopada 2013 roku, a więc na rozprawie bezpośrednio poprzedzającej wydanie zaskarżonego postanowienia pełnomocnik wnioskodawczyni oświadczył, że wnosi również o dokonanie podziału majątku wspólnego spadkodawcy z żoną, a uczestniczką postępowania, zaś J. R., działając poprzez swojego pełnomocnika wniosek w tym zakresie poparła (protokół rozprawy z 26.11.2013r. –k. 80). Zdaniem Sądu Okręgowego taki sposób procedowania częściowo doprowadził do wadliwości wydanego rozstrzygnięcia.

Kontynuując rozważania stwierdzić należy, że bez wątpienia prawidłowym zachowaniem Sądu Rejonowego było zwrócenie uczestnikom postępowania uwagi na konieczność objęcia tym postępowaniem także kwestii podziału majątku wspólnego, gdyż inaczej dział spadku nie mógłby zostać dokonany skoro jego elementem miałyby być wyłącznie składniki majątkowe objęte bezudziałową wspólnością majątkową małżeńską. Jednak Sąd Rejonowy wydając swoje postanowienie nie był konsekwentny i pomimo objęcia wnioskiem także żądania o podziale majątku wspólnego w zasadzie o nim nie orzekł.

Wskazać należy, że zgodnie z art. 43 §1 k.r.o. udziały małżonków w majątku wspólnym są równe, a także iż od chwili ustania wspólności ustawowej małżeńskiej sprawach nieunormowanych w kodeksie rodzinnym i opiekuńczym do majątku, który był nią objęty, jak również do podziału tego majątku, stosuje się odpowiednio przepisy o wspólności majątku spadkowego i o dziale spadku (art. 46 k.r.o.). Z kolei zasady dokonywania działu spadku uregulowane zostały w art. 1035 k.c. i następnych. Przepis art. 1035 k.c. w sprawach nieuregulowanych odsyła do unormowań związanych ze zniesieniem współwłasności. Z art. 1038 §1 zd.1 k.c. wynika, że sądowy dział spadku (podział majątku wspólnego) obejmować winien cały majątek spadkowy (wspólny). Z przepisem tym związany jest art. 684 k.p.c., z którego wynika że skład i wartość spadku (majątku wspólnego) ustala sąd. Dla rozstrzygnięcia tej sprawy istotne znaczenie mają również przepisy prawa spadkowego określające co wchodzi w skład spadku, a także z jakim momentem spadkobiercy nabywają spadek (w szczególności art. 922 k.c., art. 924 k.c., art. 925 k.c.) oraz przepisy prawa rodzinnego i opiekuńczego określające co wchodzi w skład majątku wspólnego, a co stanowi majątek osobisty każdego z małżonków (art. 31 k.r.o., art. 33 k.r.o. w związku z art. 5 ust.1.i 2 powołanej wyżej ustawy z dnia 17.06.2004r.). W ocenie Sądu Okręgowego, Sąd pierwszej instancji powyższych przepisów prawa materialnego nie zastosował prawidłowo. Wskazać należy, że wyłączenie na podstawie art.922 §2 k.c. określonych składników z majątku spadkowego nie jest równoznaczne z wykluczeniem ich w całości z poprzednio istniejącego majątku wspólnego spadkodawcy i jego małżonka. W stanie faktycznym niniejszej sprawy uwaga ta dotyczy składników majątkowych w postaci środków zgromadzonych w funduszach emerytalnych oraz pieniędzy na rachunkach bankowych i lokatach terminowych, w szczególności w (...) Banku S.A., a to w związku z ustanowionym przez spadkodawcę w tym Banku zapisem bankowym. W sprawie tej jak już wspomniano zasadnicza uwaga stron koncentrowała się na dziale spadku po M. R., w związku z czym wnioskodawczyni i uczestniczka zgodnie twierdziły, że środki zgromadzone przez spadkodawcę w funduszach emerytalnych oraz objęte zapisem bankowym nie wchodzą w skład spadku. Stanowisko to podzielił też Sąd pierwszej instancji, pomijając jednak całkowicie ocenę prawną czy środki te wchodziły w skład majątku wspólnego. Odnosząc się najpierw do pieniędzy ulokowanych przez spadkodawcę w (...) Bank S.A. wskazać należy, że skoro z ustaleń Sądu Rejonowego (przyjętych za własne także przez Sąd Okręgowy) wynika, że pieniądze te M. R. uzyskał w trakcie trwania małżeństwa z uczestniczką J. R. i pochodziły z wynagrodzenia za pracę, to zgodnie z art. 31 §1 i §2 pkt 1 k.r.o. w całości stanowiły składnik majątku wspólnego. Z ustaleń dokonanych w toku postępowania odwoławczego wynika, że w chwili śmierci M. R. na rachunku i lokatach w (...) Banku S.A. znajdowało się łącznie 148.444,51zł. Zatem wszystkie powyższe środki weszły w skład majątku wspólnego, a nie jedynie -jak twierdziła nawet uczestniczka – różnica pomiędzy wartością środków pieniężnych ulokowanych w dniu 13 marca 2012 roku w tym Banku, a kwotą wypłaconą wnioskodawczyni przez Bank tytułem ustanowionego zapisu bankowego. Zdaniem Sądu Okręgowego dla oceny przynależności tego składnika majątkowego do majątku wspólnego małżonków bez znaczenia pozostaje fakt, iż środki te znajdowały się na rachunku i lokatach prowadzonych wyłącznie na nazwisko spadkodawcy. W ocenie Sądu Okręgowego fakt prowadzenia rachunku bankowego czy też lokat na nazwisko tylko jednego z małżonków, nie ma jakiegokolwiek znaczenia we wzajemnych stosunkach między małżonkami dla określenia źródeł pochodzenia tych środków, a w konsekwencji zaliczenia ich do majątku wspólnego, czy też osobistego. Zawsze bowiem będą tu decydowały przepisy prawa rodzinnego i opiekuńczego, zaś samo ulokowanie wspólnych pieniędzy przez jednego z małżonków na jego rachunku bankowym nie prowadzi do przeniesienia własności tych pieniędzy wyłącznie na jego rzecz. Jeśli zatem pieniądze ulokowane na kontach bankowych i lokatach terminowych przez spadkodawcę (a także przez uczestniczkę) w całości stanowiły majątek wspólny małżonków, a ich udziały w tym majątku były równe, to w konsekwencji co do zasady w skład spadku po M. R. weszła ½ część tych środków pieniężnych. Powyższe nie oznacza, jak przyjął Sąd pierwszej instancji, a także uczestniczka w swojej apelacji (w zakresie wniosków), że ta część środków pieniężnych, która przypada uczestniczce jako jej udział w majątku wspólnym nie wymaga objęcia jej rozstrzygnięciem wydanym w tej sprawie. Do takiego wniosku doszedł Sąd pierwszej instancji, dokonując wyłącznie podziału w zakresie połowy ustalonej przez siebie (jak wskazano wyżej błędnie co do wysokości) kwoty pieniędzy tj. jedynie w zakresie 52.439,70zł, choć jak ustalił majątek wspólny stanowiła m.in. kwota 104.879,41zł. W tym miejscu rodzi się pytanie na jakiej podstawie uczestniczka mogłaby wypłacić z banku drugą połowę pieniędzy, jeśli rachunek bankowy prowadzony jest na nazwisko zmarłego M. R.. Brak uwzględnienia w zaskarżonym rozstrzygnięciu środków pieniężnych stanowiących udział uczestniczki w majątku wspólnym stanowi naruszenie art. 211 k.c. w zw. z 1035 k.c., art. 1038 §1 k.c. i art. 46 k.r.o. W związku z powyższym Sąd Okręgowy zmieniając zaskarżone postanowienie objął nim także podział majątku wspólnego w zakresie środków pieniężnych stanowiących udział uczestniczki w majątku wspólnym.

Wracając do wyrażonego wyżej stwierdzenia, że co do zasady w skład spadku po M. R. weszła połowa wszystkich środków pieniężnych zgromadzonych przez oboje małżonków w bankach, wskazać trzeba, iż taka sytuacja miałaby miejsce gdyby spadkodawca M. R. nie dokonał czynności prawnej w postaci zapisu bankowego. Zgodnie z art. 922 §2 k.c. do spadku nie należą prawa i obowiązki zmarłego ściśle związane z jego osobą, jak również prawa, które z chwilą jego śmierci przechodzą na oznaczone osoby niezależnie od tego, czy są one spadkobiercami. Takim wyjątek przewidziany jest w ustawie z dnia 29 sierpnia 1997 roku Prawo bankowe (tj. Dz.U. z 2015r. poz. 128 z późn. zm.), dalej p.b. Zgodnie bowiem z art. 56 tej ustawy (w brzmieniu obowiązującym w dacie dokonania tej czynności przez spadkodawcę i w dacie jego śmierci) posiadacz rachunku oszczędnościowego, rachunku oszczędnościowo-rozliczeniowego lub rachunku terminowej lokaty oszczędnościowej może polecić pisemnie bankowi dokonanie - po swojej śmierci - wypłaty z rachunku wskazanym przez siebie osobom: małżonkowi, wstępnym, zstępnym lub rodzeństwu określonej kwoty pieniężnej (dyspozycja wkładem na wypadek śmierci) (ust.1), przy czym kwota w/w wypłaty, bez względu na liczbę wydanych dyspozycji, nie może być wyższa niż dwudziestokrotne przeciętne miesięczne wynagrodzenie w sektorze przedsiębiorstw bez wypłat nagród z zysku, ogłaszane przez Prezesa Głównego Urzędu Statystycznego za ostatni miesiąc przed śmiercią posiadacza rachunku (ust.2.); kwota wypłacona zgodnie z ust. 1 nie wchodzi do spadku po posiadaczu rachunku (ust.5).

Z ustaleń wynika, że spadkodawca M. R. takiego polecenia wypłaty dokonał, a osobą uprawnioną w 100% z tego tytułu była wnioskodawczyni. W ocenie Sądu Okręgowego dokonanie powyższej czynności prawnej odnosi skutek jedynie w zakresie środków pieniężnych przysługujących wyłącznie posiadaczowi rachunku. Nie może ona jednak obejmować części środków, które w ramach wspólności majątkowej małżeńskiej, przysługują jego współmałżonkowi. Uwzględniając powyższe, a także fakt ustawowego ograniczenia wysokości dyspozycji wkładem na wypadek śmierci do granicy określonej w art. 56 ust.2 p.b., stwierdzić należy, że jeśli spadkodawcy przysługiwał udział wynoszący ½ część w majątku wspólnym, to w zakresie środków zgromadzonych w (...) Bank S.A. w chwili jego śmierci stanowiło to kwotę 74.222,25zł, ponieważ jednak spadkodawca w drodze dyspozycji na wypadek śmierci polecił wypłacić wnioskodawczyni 100% kwoty, którą mógł zadysponować w ten sposób, to do spadku po nim w zakresie tych środków weszła jedynie kwota 2859,25zł, jako różnica pomiędzy wysokością kwoty przypadającej na jego udział, a wysokością wypłaty z tytułu tzw. zapisu bankowego tj. 71.363zł. Granica wysokości tego zapisu stanowi dwudziestokrotność przeciętnego wynagrodzenia za pracę podanego w komunikacie Prezesa GUS z dnia 16 marca 2012r. (Dz.Urz. GUS z 2012r. poz.13).

Odnosząc się z kolei do środków zgromadzonych w funduszach emerytalnych stwierdzić należy, że Sąd pierwszej instancji błędnie pominął ten składnik majątkowy jako element podziału majątku wspólnego. Wskazać bowiem trzeba, że z art. 31 §2 pkt 3 k.r.o. wprost wynika, że do majątku wspólnego należą w szczególności środki zgromadzone na rachunku otwartego lub pracowniczego funduszu emerytalnego każdego z małżonków. Jeśli więc w niniejszej sprawie żądaniem wniosku było m.in. dokonanie podziału majątku wspólnego M. R. i uczestniczki to niezbędne było wyrzeczenie także co do tego składnika. Z ustaleń Sądu wynikało, że M. R. posiadał środki zgromadzone w (...) OFE (...) oraz (...) S.A. Z ustaleń wynikało także, iż upoważnił on do wypłaty 100% tych środków w przypadku swojej śmierci wnioskodawczynię. W ocenie Sądu Okręgowego, podobnie jak miało to miejsce w przypadku dyspozycji na wypadek śmierci w zakresie środków pieniężnych znajdujących się w bankach, także upoważnienie do wypłaty środków zgromadzonych w funduszach emerytalnych dotyczyć może wyłącznie środków pozostających w swobodnej dyspozycji dokonującego tego upoważnienia. Z ustawy z dnia 28 sierpnia 1997 roku o organizacji i funkcjonowaniu funduszy emerytalnych (tj. Dz.U. z 2013r. poz. 989 z późn. zm.) wynika, że zawierając umowę z otwartym funduszem, osoba występująca z wnioskiem o przyjęcie do funduszu może wskazać imiennie jedną lub więcej osób fizycznych, na których rzecz ma nastąpić, po jej śmierci, wypłata środków niewykorzystanych zgodnie z art. 131 (ust.1); członek otwartego funduszu może w każdym czasie zmienić poprzednią dyspozycję, wskazując inne osoby fizyczne uprawnione do otrzymania środków po jego śmierci zamiast lub oprócz osób, o których mowa w ust. 1, jak również oznaczając w inny sposób udział wskazanych osób w tych środkach, albo odwołać poprzednią dyspozycję, nie wskazując żadnych innych osób (ust.3). Takiej dyspozycji właśnie dokonał spadkodawca. Jednak wypłata na rzecz osoby upoważnionej obejmuje jedynie tę część środków, która nie przypada współmałżonkowi członka funduszu zgodnie z art. 131 tej ustawy. Wynika to jednoznacznie z art. 132 i 131 w/w ustawy. Przepis art. 132 u.o.f.f.e. stanowi, że środki zgromadzone na rachunku zmarłego członka otwartego funduszu emerytalnego, które nie zostaną wykorzystane zgodnie z art. 131, przekazywane są osobom wskazanym przez zmarłego, zgodnie z art. 82 ust. 1, a w przypadku ich braku wchodzą w skład spadku (ust.1). Z kolei z art. 131 u.o.f.f.e. wynika, że jeżeli w chwili śmierci członek otwartego funduszu pozostawał w związku małżeńskim, fundusz dokonuje wypłaty transferowej połowy środków zgromadzonych na rachunku zmarłego na rachunek małżonka zmarłego w otwartym funduszu, w zakresie, w jakim środki te stanowiły przedmiot małżeńskiej wspólności majątkowej. Podobne zasady dotyczą środków zgromadzonych w pracowniczym funduszu emerytalnym (art. 133 u.o.f.f.e, wyrok SN z dnia 8.04.2009r. II UK 346/08, OSNP 2010/21-22/270, art. 48 ustawy z dnia 20.04.2004r. o pracowniczych programach emerytalnych –Dz.U. z 2014r. poz. 710). Jakkolwiek więc trafnie Sąd Rejonowy przyjął, że wobec dokonania przez spadkodawcę wskazania osoby upoważnionej do otrzymania jego środków zgromadzonych w funduszach emerytalnych, nie wchodzą one do spadku nabywanego przez spadkobierców, to stanowisko to jest właściwe tylko w zakresie połowy powyższych środków, gdyż tylko ta ewentualnie ich część mogła stanowić majątek spadkowy. Z powyższych względów Sąd Okręgowy dokonując zmiany zaskarżonego postanowienia w powyższym zakresie uznał środki zgromadzone na rachunkach spadkodawcy w funduszach emerytalnych za składnik majątku wspólnego podlegający podziałowi majątku z uczestniczką, zaś dokonując podziału w tym zakresie orzekł zgodnie z żądaniem wnioskodawczyni i uczestniczki. Zatem połowa środków zgromadzonych w otwartym funduszu emerytalnym została przyznana na rzecz uczestniczki, zaś w pozostałym zakresie środki w funduszach emerytalnych zostały przyznane na rzecz wnioskodawczyni, w tym zwłaszcza w zakresie w jakim uczestniczce przysługiwał udział w środkach zgromadzonych w pracowniczym funduszu emerytalnym.

Sąd Okręgowy dokonując zmiany zaskarżonego postanowienia miał na uwadze, że skład majątku wspólnego oraz majątku spadkowego nie był tożsamy, więc celowym było wymienienie ich w odrębnych punktach postanowienia.

Nadto stwierdzić należy, iż dokonując podziału majątku wspólnego i działu spadku, zgodnie z art. 211 k.c., art. 212 k.c. w zw. z art. 1035 k.c. i art. 46 k.r.o., Sąd winien orzec o tym dokonując podziału i przyznania na wyłączną własność konkretnych składników majątkowych, a to w taki sposób, aby dany współspadkobierca (współwłaściciel) nabył własność konkretnego składnika (rzeczy, prawa). W przypadku pieniędzy zgromadzonych na rachunku bankowym – zdaniem Sądu Okręgowego – niezbędne jest więc przyznanie danej osobie środków ze wskazaniem ich wysokości i podmiotu, który jest w ich posiadaniu (dyspozycji), a więc powiązanie ich ze środkami na konkretnym rachunku w konkretnym banku. W innym bowiem razie trudno sobie wyobrazić w jaki sposób osoby, którym je przyznano na wyłączną własność, będą mogły je wypłacić w konkretnego rachunku bankowego. Z powyższych powodów nie można było uznać za prawidłowe rozstrzygnięcia Sądu pierwszej instancji, którym jedynie w sposób arytmetyczny dokonano przyznania na rzecz wnioskodawczyni i uczestniczki odpowiednio 4/5cz. i 1/5cz. kwot zdeponowanych w różnych bankach, które to kwoty dodatkowo w jakikolwiek sposób nie odpowiadały wysokości środków znajdujących w poszczególnych bankach. Z powyższych względów Sąd Okręgowy przyznał na rzecz uczestniczki i wnioskodawczyni środki pieniężne z odniesieniem się nie tylko do ich wysokości, ale również rachunków, na których się one znajdowały w momencie otwarcia spadku i na których znajdują się obecnie. Jak już wcześniej wskazano, po śmierci M. R., wciąż dokonywane były operacje na jego rachunkach i lokatach, które doprowadziły do tego, że aktualnie większość środków znajduje się na rachunku bankowym w (...) Bank S.A., za wyjątkiem jednej lokaty w (...) Bank S.A. oraz bardzo drobnych kwot na innych rachunkach.

Podsumowując tę ogólną część rozważań dodać należy, że przy dokonywaniu podziału majątku wspólnego i działu spadku, Sąd Okręgowy kierował się przede wszystkich zasadą wynikającą z art. 622 §2 k.p.c. w zw. z art. 688 k.p.c. i art. 567 §3 k.p.c. Zatem w tym przypadku, gdy wnioskodawczyni i uczestniczka zgodnie wskazywały sposób podziału co do niektórych składników, Sąd w taki właśnie sposób działu tego dokonywał ( w zakresie działu spadku środków pieniężnych zgodnie z testamentem spadkodawcy, w zakresie podziału środków w funduszach emerytalnych zgodnie z faktycznym ich podziałem). Natomiast w przypadku podziału majątku wspólnego co do środków pieniężnych Sąd Okręgowy zgodnie z art. 211 k.c. w zw. z art. 1035 k.c. i art. 46 k.r.o. oraz art. 43 §1 k.r.o. przyznał je uczestniczce w wysokości odpowiadającej wartości jej udziału w tym majątku.

Szczegółowe rozliczenie sposobu podziału majątku wspólnego i działu spadku, w tym środków pieniężnych zgromadzonych na rachunkach bankowych przedstawia się następująco.

Wszystkie środki w (...) Bank S.A. to 148.444,51 zł. Ponieważ udziały małżonków w majątku wspólnym były równe to udział każdego z nich wynosił 74.222,25zł (148.444,51zł : 2 = 74.222,25zł). Dla obliczenia kwoty, która weszła w skład spadku po M. R. z uwzględnieniem dyspozycji na wypadek śmierci należało od kwoty 74.222,25zł odjąć 71.363zł. Zatem z tych środków w skład spadku weszła jedynie kwota 2859,25zł.

Wartość całego majątku wspólnego (nieruchomość lokalowa+ środki pieniężne + środki w funduszach emerytalnych) wynosi 522.318,50zł. Wartość udziału w tym majątku przysługująca każdemu z małżonków to 261.159,25zł (522.318,50zł :2 = 261.159,25zł).

Wartość spadku po M. R. to: 140.038,14zł (90.000zł – ½ cz. wartości mieszkania + 50.038,15zł - ½ środków pieniężnych, które weszły do spadku)

Udziały w spadku spadkobierców:

- wnioskodawczyni M. W. 1/3cz. = 140.038,14 : 3 = 46.679,38zł

- uczestniczka J. R. 2/3 cz. = 140.038,14zł :3 x2 = 93.358,76zł

Ostatecznie w drodze działu spadku i podziału majątku:

a/ uczestniczce J. R. przysługuje – wartość 261.159,25zł + 93.358,76zł = 354.518,01zł

b/ wnioskodawczyni M. W. przysługuje – wartość 46.679,38zł

Zgodnie ze stanowiskiem wnioskodawczyni i uczestniczki dział spadku winien nastąpić zgodnie z testamentem, w szczególności w zakresie środków pieniężnych według stosunku uczestniczka 20% i wnioskodawczyni 80%. Jeśli zatem wysokość środków pieniężnych wchodzących w skład spadku wynosi kwotę 50.038,15zł, to 80% z tej kwoty stanowi 40.030,52zł (50.038,15zł x 80% = 40.030,52zł), a 20% to kwota 10.007,63zł. W taki też sposób dokonano działu spadku w tym zakresie. Jednak uczestniczce przysługuje także z tytułu podziału majątku wspólnego ½ część z kwoty 242.802,30zł czyli z sumy wszystkich środków w bankach na chwilę ustania wspólności ustawowej. Połowa ta wynosi 121.401,15zł. Zatem ostatecznie uczestniczce należało przyznać środki pieniężne w wysokości 131.408,78zł (121.401,15zł + 10.007,63zł = 131.408,78zł).

W tym stanie rzeczy Sąd Okręgowy na podstawie powołanych przepisów oraz art. 386 §1 k.p.c. w związku z art. 13 §2 k.p.c. orzekł jak w punkcie 1 sentencji, zaś na podstawie art. 385 k.p.c. w związku z art. 13 §2 k.p.c. jak punkcie 2 sentencji.

O kosztach postępowania odwoławczego Sąd Okręgowy orzekł na podstawie art. 520§1 k.p.c. zgodnie z ogólną zasadą rozstrzygania o kosztach postępowania nieprocesowego. Sąd Okręgowy podziela w szczególności stanowisko wyrażane w orzecznictwie Sądu Najwyższego, iż w sprawach tzw. działowych nie występuje sprzeczność interesów pomiędzy uczestnikami w rozumieniu art. 520 §2 i §3 k.p.c., uzasadniająca obciążenie wnioskodawczyni kosztami niniejszego postępowania, zwłaszcza iż zmiana zaskarżonego postanowienia wynikała w znacznej mierze z dostrzeżonych przez Sąd Okręgowy naruszeń prawa materialnego, nie objętych zarzutami apelacji uczestniczki.

SSR Anna Kruszewska SSO Grzegorz Buła SSO Krzysztof Lisek