Portal Orzeczeń Sądów Powszechnych

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 13 stycznia 2015 r.

Sąd Apelacyjny w Krakowie – Wydział I Cywilny

w składzie:

Przewodniczący:	SSA Władysław Pawlak
Sędziowie:	SSA Teresa Rak SSA Sławomir Jamróg (spr.)
Protokolant:	st.sekr.sądowy Beata Lech

po rozpoznaniu w dniu 13 stycznia 2015 r. w Krakowie na rozprawie

sprawy z powództwa W. S.

przeciwko I. W.

o zapłatę

na skutek apelacji obu stron

od wyroku Sądu Okręgowego w Krakowie

z dnia 21 lutego 2013 r. sygn. akt I C 779/01

1.  oddala obie apelacje;

2.  znosi wzajemnie między stronami koszty postępowania apelacyjnego;

3.  przyznaje od Skarbu Państwa – Sądu Okręgowego w Krakowie na rzecz adwokata M. J. kwotę 3.321 zł (trzy tysiące trzysta dwadzieścia jeden złotych) w tym 621 zł podatku VAT, tytułem nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej pozwanej z urzędu w postępowaniu apelacyjnym.

Sygn. akt IACa 1052/13

UZASADNIENIE

Powód W. S. w pozwie z dnia 4 lipca 2001 r. wniósł o zasądzenie od pozwanej I. W. kwoty 60 636 zł wraz z ustawowymi odsetkami od dnia wniesienia pozwu do dnia zapłaty oraz o zasądzenie kosztów postępowania.

Uzasadniając powyższe powód podał, że wskazana kwota stanowi podwójny zadatek (60000zł) i koszty (637zł) poniesione celem zawarcia przyrzeczonej umowy sprzedaży nieruchomości położonej w L., utworzonej z działki nr (...), zabudowanej budynkiem mieszkalnym nr (...) a związane z niedojściem do skutku z do skutku umowy przyrzeczonej z winy pozwanej.

Wyrokiem zaocznym z dnia 15 listopada 2001 r. (k. 29) Sąd Okręgowy w Krakowie zasądził od pozwanej I. W. na rzecz powoda W. S. kwotę 60 636 zł. z 30% odsetkami od dnia 4 lipca 2001 r. oraz zasądził od pozwanej na rzecz powoda kwotę 6 238 zł. tytułem zwrotu kosztów postępowania. Sąd nadał wyrokowi rygor natychmiastowej wykonalności.

W sprzeciwie od wyroku zaocznego z dnia 15 listopada 2001 r. (k. 84) pozwana I. W. wniosła o oddalenie powództwa i zasądzenie od powoda na rzecz pozwanej kosztów procesu.

W uzasadnieniu pozwana przyznała, że w dniu 7 grudnia 2000 r. strony zawarły przedwstępną umowę sprzedaży nieruchomości objętej księgą wieczystą nr (...), położoną w L., utworzonej z działki nr (...). Ponadto pozwana zobowiązała się wówczas do zapłaty na rzecz powoda kwoty 60 000 zł., stanowiącej dwukrotność zadatku, w razie rezygnacji przez nią z zawarcia umowy przyrzeczonej. Pozwana przyznała również, że treść pokwitowania z dnia 7 grudnia 2000 r. w pełni odzwierciedla wszystkie ustalenia stron, jest jasna .

Pozwana zarzuciła, że faktycznie nigdy nie oświadczyła powodowi o rezygnacji z zawarcia umowy sprzedaży, a odmienne w tym zakresie stanowisko powoda nie jest zgodne z rzeczywistością. Pozwana podniosła, że powód nigdy nie wzywał jej do zawarcia tej umowy, czy choćby do zwrotu uiszczonej przez powoda na jej rzecz kwoty. Ponadto pismo z dnia 1 czerwca 2001 r. zostało przesłane wyłącznie do adwokata A. B. (1), podczas gdy nie był on pełnomocnikiem pozwanej ustanowionym do reprezentowania jej przy zawieraniu umowy sprzedaży. Potwierdza to również treść pokwitowania z dnia 7 grudnia 2000 r., w treści którego wyraźnie wskazano jedynie, że w obecności tego pełnomocnika została przekazana pozwanej kwota 30 000 zł.

Pozwana podniosła również, że zgodnie z treścią art. 389 k. c., umowa przedwstępna powinna określać nie tylko istotne postanowienia umowy przyrzeczonej, ale również termin, w ciągu którego miała być ona zawarta, a termin ten nie mógł być przy tym wskazany w sposób dowolny, gdyż jego brak skutkował nieważnością całej umowy. Tymczasem strony, w trakcie prowadzonych rozmów, faktycznie nie określiły terminu, w jakim miała zostać zawarta umowa przyrzeczona, a potwierdza to analiza dokumentu- pokwitowania z dnia 7 grudnia 2000 r.

Powyższe, zdaniem pozwanej prowadzi do wniosku, że umowa przedwstępna z dnia 7 grudnia 2000 r. była nieważna i nie mogła wywołać skutków prawnych, a nieważność dotyczy wszystkich jej elementów, a skutki nieważności tej umowy rozciągały się również na zastrzeżony w niej obowiązek zwrotu dwukrotności kwoty zadatku ( w wypadku rezygnacji z zawarcia umowy przez pozwaną). Z tej przyczyny powód nie mógł i nadal nie może domagać się zasądzenia na jego rzecz kwoty równej podwójnej kwocie zadatku tj. 60 000 zł.

Pozwana wskazała, że roszczenie w zakresie odsetek liczonych od dwukrotności kwoty zadatku nie mogło powstać bez samego roszczenia o zapłatę tego zadatku, wobec nieważności zawartej między stronami umowy przedwstępnej. Z ostrożności procesowej pozwana podała, że odsetki winny być liczone co najwyżej od daty doręczenia pozwu pełnomocnikowi pozwanej (od zawisłości sporu) i to zgodnie z jego żądaniem w tym zakresie tj. z ograniczeniem do odsetek ustawowych. Wskazała ponadto, że powód nigdy nie wzywał pozwanej do zapłaty, zaś Sąd w wyroku zaocznym z dnia 15 listopada 2001 r. orzekł o obowiązku zapłaty przez pozwaną odsetek w wysokości 30% w skali roku, czyli ponad żądanie pozwu i z naruszeniem art. 359 §2 k.c.

Wyrokiem z dnia 21 lutego 2013r. sygn. akt I C779/01 Sąd Okręgowy w Krakowie uchylił w całości wyrok zaoczny Sądu Okręgowego w Krakowie z dnia 15 listopada 2001 r., sygn. akt I C 779/01, zasądził od pozwanej I. W. na rzecz powoda W. S. kwotę 60.636 złotych wraz z ustawowymi odsetkami od dnia 17 kwietnia 2012 r. do dnia zapłaty (pktII), zasądził od pozwanej I. W. na rzecz powoda W. S. kwotę 6.238 złotych tytułem zwrotu kosztów procesu (pkt III) i przyznał od Skarbu Państwa – Sądu Okręgowego w Krakowie adwokatowi M. J. kwotę 4.428 złotych brutto tytułem kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej pozwanej z urzędu.

Sąd Okręgowy przyjął za niesporne, że I. W. jest właścicielką nieruchomości położonej w L., utworzonej z działki nr (...) o pow. 5a, dla której Sąd Rejonowy dla Krakowa Krowodrzy Zamiejscowy Wydział Ksiąg Wieczystych w C. prowadzi księgę wieczystą kw nr (...). Własność przedmiotowej nieruchomości przysługuje powódce na podstawie postanowienia Sądu Rejonowego dla Krakowa – Śródmieścia w Krakowie z dnia 16 listopada 1999 r., sygn. akt I Ns 1306/97/S.

Sąd pierwszej instancji ustalił, że przed Sądem Okręgowym w Krakowie toczyła się pod sygn. akt I C 1515/00 sprawa z powództwa I. W. przeciwko W. S. i S. S. (1) o zapłatę i wydanie nieruchomości zabudowanej budynkiem mieszkalnym nr (...) w L. jako zajmowanej bez tytułu prawnego. W toku tego postępowania strony podjęły pertraktacje ugodowe. Na rozprawie w dniu 6 grudnia 2000 r. pełnomocnicy stron: adwokat A. B. (1), jako pełnomocnik I. W. oraz adwokat K. G., jako pełnomocnik W. S. i S. S. (1), zgodnie oświadczyli, że do końca stycznia 2001 r. strony zawrą umowę notarialną przeniesienia własności ww. nieruchomości i wówczas nastąpi wzajemne zniesienie roszczeń. Ponadto pełnomocnik I. W. oświadczył, że po takim załatwieniu sprawy cofnie pozew. Wobec powyższego Sąd zobowiązał pełnomocników stron do poinformowania Sądu do dnia 10 lutego 2001 r., czy strony ostatecznie zawarły umowę i w tym celu odroczył rozprawę.

W dniu 7 grudnia 2000 r. w Kancelarii Adwokackiej pełnomocnika I. W. – adwokata A. B. (1) doszło do spotkania W. S. i I. W., w obecności tego adwokata i adw. K. G., podczas którego strony zawarły przedwstępną umowę sprzedaży całej zabudowanej nieruchomości położonej w L. pod nr(...)wraz z działką stanowiącą łąkę o powierzchni 128 arów za cenę w łącznej wysokości 160.000 zł. Powód W. S. uiścił na poczet ceny sprzedaży ww. nieruchomości do rąk I. W. kwotę 30 000 zł. tytułem zadatku, a fakt ten został przez pozwaną pokwitowany. Ponadto strony postanowiły wówczas, że w wypadku rezygnacji z zawarcia umowy notarialnej przenoszącej tytuł własności tejże nieruchomości nabywca rezygnuje z przekazanej I. W. kwoty, natomiast sprzedająca w razie rezygnacji zobowiązuje się uiścić nabywcy dwukrotną wartość ww. zadatku. W spotkaniu uczestniczył również syn powoda M. S.. Powód podjął działania mające na celu zawarcie umowy przyrzeczonej. W tym celu zgromadził potrzebną dokumentację geodezyjną do celów prawnych (koszt 600 zł), wyciąg z księgi wieczystej ( koszt 20 zł ) , a także zwrócił się do Urzędu Gminy w L. o wydanie zaświadczenia o przeznaczeniu działki, uiszczając jednocześnie opłatę w kwocie 16 zł., a zatem łączny koszt poniesionych przez powoda wydatków wyniósł 636 zł. Pozwana po otrzymaniu 30 000 zł. tytułem zadatku była nieosiągalna. Powód dysponował odpowiednimi środkami finansowymi na zakup przedmiotowej nieruchomości w L., gdyż w lutym 2001 r. dokonał sprzedaży nieruchomości w L. i chciał jak najszybciej załatwić kwestię zakupu przedmiotowej nieruchomości, by móc remontować budynek mieszkalny posadowiony na tej nieruchomości, który znajdował się w złym stanie technicznym. W oświadczeniu majątkowym z dnia 12 lipca 2001 r. powód wskazał, że posiada oszczędności w kwocie 130 000 zł., przeznaczone na zakup nieruchomości będącej przedmiotem sporu, a okoliczność ta była przyczyną oddalenia postanowieniem z dnia 16 lipca 2001r. wniosku powoda o zwolnienie od kosztów w niniejszej sprawie. W piśmie procesowym z dnia 14 lutego 2001 r. pełnomocnik W. i S. S. (1) – adwokat K. G. poinformowała Sąd Okręgowy w Krakowie w sprawie o sygn. akt I C 1515/00 , że strony są jeszcze w trakcie załatwiania formalności związanych z zawarciem kontraktu notarialnego, wskazując jednocześnie na konieczność zgromadzenia odpowiedniej dokumentacji dotyczącej nieruchomości. Pełnomocnik wskazał również, że powód uiścił I. W. kwotę 30 000 zł. na poczet ceny sprzedaży, przedkładając kopię pokwitowania z 7 grudnia 2000 r. . W piśmie procesowym z dnia 1 lutego2001 roku pełnomocnik I. W. poinformował sąd w tej sprawie, że trwają pertraktacje ugodowe i małżonkowie S. uiścili część wartości spornej nieruchomości. Wniósł o przedłużenie o miesiąc terminu do zawarcia ostatecznej umowy notarialnej. Ponadto w piśmie z dnia 25 kwietnia 2001 r. pełnomocnik W. i S. S. (1) – adwokat K. G. poinformowała Sąd Okręgowy w Krakowie, iż jeszcze nie załatwiono formalności związanych z zawarciem kontraktu, o których była mowa w piśmie z daty 14 lutego 2001 r. Wskazała, że aktualnie pozwani uiszczają za powódkę niezapłacone należności podatkowe z tytułu dziedziczenia po S. R. (1), a nadto podała, że strony nadal dążą do zawarcia umowy notarialnej. W sprawie I C 1515/00 I. W. podała jako adres dla doręczeń adres siedziby kancelarii adwokackiej adw. A. B. (1) tj. (...) , (...)-(...) K. . Strony uzgodniły termin zawarcia umowy sprzedaży na dzień 30 maja 2001 r. w Kancelarii Notarialnej notariusza P. L. w L., który w związku z planowaną transakcją sporządził projekt umowy sprzedaży w formie aktu notarialnego nieruchomości położonej w L., utworzonej z działki nr (...) o pow. 5 a, dla której Sąd Rejonowy dla Krakowa Krowodrzy Zamiejscowy Wydział Ksiąg Wieczystych w C. prowadzi księgę wieczystą kw nr (...). W projekcie tym w pkt III wskazano, że I. W. sprzedaje powodowi i jego małżonce ww. zabudowaną nieruchomość w L. za cenę w kwocie 135 000 zł. Nazwisko małżonków określono w skutek omyłki jako S. . Wobec niestawiennictwa pozwanej I. W., jak również jej pełnomocnika, na uzgodniony wcześniej termin zawarcia umowy sprzedaży w dniu 30 maja 2001 r. pełnomocnik powoda adwokat K. G. pismem z dnia 1 czerwca 2001 r. wezwała pełnomocnika pozwanej adwokata A. B. (1) do złożenia pisemnego oświadczenia, w którym dniu pozwana przystąpi do zawarcia umowy sprzedaży. Ponadto zwróciła się o dostarczenie na termin kontraktu oryginału postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku po S. R. (2) oraz zaświadczenia z właściwego urzędu skarbowego o uiszczeniu przez pozwaną podatku od ww. spadku po S. R. (2). Pełnomocnik powoda w piśmie tym poinformowała, że brak odpowiedzi ze strony pełnomocnika pozwanej o woli przystąpienia do umowy sprzedaży spowoduje konieczność wniesienia przez pełnomocnika powoda sprawy o zapłatę podwójnej wartości uiszczonego zadatku, wskazując przy tym, że w interesie stron i dla dobra finalizującej się przed Sądem Okręgowym w Krakowie, sygn. akt I C 1515/00 leży doprowadzenie do zawarcia ww. kontraktu sprzedaży nieruchomości w L.. Sad pierwszej instancji ustalił także , że adwokat A. B. (1) prowadził „sprawy mieszkaniowe” I. W. i reprezentował ją przed sądem, w tym w sprawie I C 1515/00 . Powód prowadził rozmowy z pozwaną na temat zakupu nieruchomości w L.. Pozwana bywała w L., dochodziło również do sprzeczek między stronami co do kwestii obowiązku zapłaty czynszu przez powoda na rzecz pozwanej z tytułu zajmowanego lokalu bez tytułu prawnego . Ostatecznie do zawarcia umowy przenoszącej własność wyżej opisanych nieruchomości nie doszło. Pozwana nie przystąpiła do czynności notarialnych, unikała kontaktu z powodem , nie odpowiadała na jego wezwania. Nie zwróciła także powodowi kwoty zadatku.

Sąd Okręgowy ustalenia poczynił w oparciu o dowody z dokumentów urzędowych i prywatnych oraz uzupełniająco z zeznań świadka M. S. oraz częściowo w oparciu o zeznania pozwanej. Sąd nie dał wiary zeznaniom pozwanej , że powód nie wzywał jej do zawarcia umowy przyrzeczonej. Zdaniem Sadu zeznania powódki są niespójne i sprzeczne a dodatkowo powódka wskazywała , że nie pamięta części okoliczności. Za niezgodne z zasadami doświadczenia życiowego były twierdzenia pozwanej , że tylko raz rozmawiała z powodem i wówczas powód miał krzyczeć na pozwaną co było przyczyną zerwania kontaktu, albowiem powódka pojawiała się w L. w celu odbioru czynszu najmu od pana S. któremu wynajmowała pomieszczenie na nieruchomości. Nieprawdopodobnym jest by fakt jednorazowej sprzeczki z powodem miałby być przyczyną zerwania kontaktu z powodem i niewykonania postanowień umowy przedwstępnej. Za niewiarygodne należy uznać zeznania pozwanej , że otrzymana przez nią kwota 30.000 zł była zaliczką na poczet przyszłej umowy sprzedaży a nie zadatkiem. Przeczy temu treść pisma z dnia 7 grudnia 2000 roku ( drugi akapit ) w którym strony wprost określiły , że kwota ta jest zadatkiem.

Przy tak ustalonym stanie faktycznym Sąd Okręgowy odwołał się do art. 394 § 1 k.c. i wskazał, że powództwo o zwrot podwójnego zadatku zasługuje na uwzględnienie. Strony w sposób wyraźny i jednoznaczny wskazały w umowie z dnia 7 grudnia 2000r., iż przekazana pozwanej przez powoda kwota 30 000 zł. stanowiła zadatek w rozumieniu art. 394 k.c. Dodatkowo strony zastrzegły, że w razie rezygnacji z zawarcia umowy przez pozwaną, zobowiązuje się ona do zapłaty na rzecz powoda dwukrotnej wartości tego zadatku. Poza sporem pozostaje, że pozwana otrzymała od powoda kwotę 30 000 zł. tytułem zadatku, a okoliczność, że kwotę tę wydatkowała na inne cele pozostaje bez znaczenia dla rozstrzygnięcia niniejszej sprawy. Z ustalonego stanu faktycznego sprawy wynika, że strony już na rozprawie w dniu 6 grudnia 2000r., w sprawie sygn. akt I C 1515/00 oświadczyły, że do końca stycznia 2001 r. zostanie przez nie zawarta notarialna umowa przeniesienia własności nieruchomości w L., a najpóźniej w dniu 30 maja 2011 r., kiedy to strony ustaliły ostateczną datę zawarcia umowy sprzedaży nieruchomości przed notariuszem P. L. w Kancelarii Notarialnej w L., tym samym zarzut pozwanej o braku istotnego postanowienia umowy przedwstępnej w postaci terminu zawarcia umowy przyrzeczonej nie zasługuje na uwzględnienie. W ocenie sądu , przepis art. 389 k.c. w brzmieniu obowiązującym w dacie zawarcia umowy przedwstępnej wyraźnie rozdzielał istotne postanowienia umowy od oznaczenia terminu do zawarcia umowy przyrzeczonej, nie zaliczając go tym samym do tych pierwszych. Wyznaczenia terminu zawarcia umowy przyrzeczonej strony mogą dokonać później, w odrębnym piśmie lub w inny opisowy sposób. Sąd uznał, że to pozwana winna była wykazać , że była gotowa zawrzeć umowę ( odwołując się do poglądu zawartego w wyroku z dnia 15 kwietnia 2003 r., sygn. akt V CKN 74/01, Lex nr 1130950), czemu nie sprostała. Powód zaś wykazał, że miał wolę zawarcia umowy przyrzeczonej, poczynił szeroko zakrojone działania mające na celu przygotowanie dokumentacji, w tym dokumentacji geodezyjnej w celu zawarcia umowy sprzedaży przedmiotowej nieruchomości. Ponadto powód dysponował odpowiednią sumą, na nabycie nieruchomości. Sama powódka przyznała, że adwokat A. B. (1) prowadził wówczas jej sprawy majątkowe, a fakt zawarcia umowy przedwstępnej i przekazanie zadatku na rzecz pozwanej w siedzibie kancelarii tego pełnomocnika i w jego obecności potwierdza jedynie, iż adwokat A. B. (2) był zorientowany i zaangażowany w sprawę sprzedaży tej nieruchomości przez pozwaną , co oznacza, że przesłanie wezwania do zawarcia umowy przyrzeczonej na adres jego kancelarii było zachowaniem wysoce uzasadnionym i prawidłowym. Dodatkowo adres siedziby jego kancelarii był adresem dla doręczeń I. W.. Spotkanie w kancelarii adw. A. B. miało nie tylko gwarantować dodatkowe poświadczenie przekazania pieniędzy przez powoda ale z pewnością poprzedzone było pouczeniem stron o skutkach zawarcia umowy przedwstępnej, wręczenia zadatku, niedojścia do skutku umowy przyrzeczonej. W ocenie Sądu postawa pozwanej, która przyznaje, że zadatek w kwocie 30 000 zł. otrzymała od powoda, a następnie wydatkowała go na własne cele, lecz nie poczuwa się do jego zwrotu, wobec jej subiektywnego poczucia krzywdy, nieuzasadnionego okolicznościami niniejszej sprawy, jak również dlatego, że „nie była o to proszona, ani wzywana” (k. 152), stanowi naruszenie zasad współżycia społecznego (art. 5 k.c.). Umowa przedwstępna nie została wykonana, co było spowodowane wyłącznie działaniem pozwanej, przy czym powód był gotów w ustalonych między stronami terminach, zawrzeć umowę przyrzeczoną. Wobec zastrzeżenia zadatku w umowie przedwstępnej z dnia 7 grudnia 2000 r. zagadnienie jej niewykonania oraz skutki tego niewykonania musiały być oceniane przez pryzmat art. 394 k.c., także z tego względu, że umowa w sprawie zadatku nie stanowiła inaczej. W szczególności miał zastosowanie § 1 tego przepisu stanowiący, że w razie niewykonania umowy przez jedną ze stron druga strona może bez wyznaczania dodatkowego terminu od umowy odstąpić a jeżeli sama dała zadatek .Sąd Okręgowy przyjął, że pismom powoda z dnia 1 czerwca 2001 roku a ostatecznie pozew wskazuje że najpóźniej dnia 4 lipca 2001 roku powód odstąpił od umowy przedwstępnej, i pozwana zapoznała się z treścią tego oświadczenia z chwilą doręczenia jej odpisu pozwu. Oświadczenie o odstąpieniu od umowy może być złożone w sposób dorozumiany. Wobec powyższego Sąd zasądził od pozwanej kwotę 60 000 zł., jako dwukrotność zadatku. Sąd Okręgowy przywołując także art. 390 § 1 k.c. w brzmieniu sprzed nowelizacji dokonanej ustawą z dnia 14 lutego 2003 r. uznał zasadność dochodzenia odszkodowania za szkodę związaną z poniesieniem kosztów i wydatków poniesionych w związku z zawarciem umowy przedwstępnej. Wobec powyższego Sąd zasądził kwotę 636 zł. jako łączne koszty przygotowanej dokumentacji, w tym dokumentacji geodezyjnej, przygotowanej na potrzeby zawarcia umowy przyrzeczonej. Sąd oddalił wniosek powódki o rozłożenie na raty zasądzonej kwoty, a to wobec aktualnej sytuacji finansowej powódki, która jest bezrobotna i nie posiada środków pieniężnych w postaci chociażby oszczędności, zatem rozłożenie na raty zasadzonego świadczenia w tej sytuacji byłoby niecelowe. O odsetkach Sąd Okręgowy orzekł zgodnie z art. 455 w zw. z art. 481 k..c., zasądzając je od dnia skutecznego doręczenia odpisu wyroku zaocznego z dnia 15 listopada 2001 r. wraz z odpisem pozwu wraz z załącznikami pełnomocnikowi powódki w dniu 17 kwietnia 2012 r w którym powódka po raz pierwszy została wezwana do zapłaty kwoty objętej żądaniem pozwu. Zatem sąd oddalił powództwo odnośnie zasądzenia odsetek ustawowych za okres od 4 lipca 2001r do 16 kwietnia 2012r. Jako podstawę postanowienia o kosztach Sąd pierwszej instancji powołał art. 98 § 1 k.p.c. Na zasądzone koszty procesu składało się wynagrodzenie pełnomocnika procesowego w wysokości minimalnej określonej w § 7 pkt 6 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 12 grudnia 1997 r. . w sprawie opłat za czynności adwokackie oraz opłat za czynności radców prawnych (Dz.U. z 2007 r. Nr 154 poz. 1013 02. z późn. zm.),poniesiona opłata skarbowa od pełnomocnictwa procesowego w kwocie 15 zł oraz uiszczona opłata od pozwu w kwocie 4 238,20 zł. § 2 ust. 3 i § 6 pkt 6 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu ( Dz. U. nr 163, poz. 1348 ze zm.) stanowił podstawę do przyznania kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej pozwanej w procesie.

Apelację od tego wyroku w części uwzględniającej powództwo złożyła pozwana zarzucając naruszenie prawa materialnego a to art., 389k.c. w brzmieniu sprzed nowelizacji ,która weszła w życie z dnia 24.04.2003r. art. 394§1k.c. oraz art.60 k.c. poprze ich błędną wykładnie i niewłaściwe zastosowanie przejawiające się w przyjęciu , że oświadczenia procesowe pełnomocników stron procesu toczącego się do sygn. akt I C 1515/00 a także pokwitowanie z dnia 6 grudnia 2000r. stanowiło ważną umowę przedwstępną oraz, że na skutek niedojścia do skutku umowy po stronie powoda powstało roszczenie o zwrot podwójnego zadatku. Pozwana zarzuciła także naruszenie prawa procesowego a to art. 233§1k.p.c poprzez przekroczenie granic swobodnej oceny dowodów i przyjęcie , że z tych dowodów wynika , że strony zawarły umowę przedwstępną sprzedaży tj poczyniły ustalenia co do istotnych elementów umowy i terminu jej zawarcia. Ponadto pozwana zarzuciła błąd w ustaleniach faktycznych, że uchylała się od zawarcia umowy. Zdaniem pozwanej oświadczenie z dnia 7 grudnia 2000r. stanowiło jedynie pokwitowanie a nie umowę. Nawet jednak gdyby uznać, że była to umowa to nie wskazano tamże terminu zawarcia umowy sprzedaży co czyniłoby nieważną czynność. Oświadczenie z dnia 6 grudnia 2000r. złożone do protokołu rozprawy oraz inne oświadczenia procesowe złożone w sprawie I C 1515/00 wskazują , że był to jedynie zamiar zawarcia umowy nie mający znaczenia materialno prawnego lecz procesowy. Skoro umowa nie doszła do skutku to wręczenia pieniędzy nie można traktować jako zadatku, co wyklucza roszczenie wskazane w pozwie. Dodatkowo skarżąca podniosła, że do powstania roszczenia o zwrot zadatku konieczne jest doprowadzenie do utraty wiążącego charakteru umowy co nie nastąpiło.

Apelację od tego wyroku wniósł także powód w części oddalającej powództwo o odsetki za okres od dnia 4 lipca 2001r. do dnia 16 kwietnia 2012r. , żądając zmiany wyroku i uwzględnienia powództwa także i w tej zęści. Powód zarzucił naruszenie art. 455 wz. z art. 481k.p.c. poprzez powołanie ich jako podstawy prawnej rozstrzygnięcia a także art. 328§2 k.p.c. przez powołanie w uzasadnieniu przepisów innych niż te , na których oparto rozstrzygnięcie. Ponadto zarzucił naruszenie prawa materialnego a to art. 455k.c. w zw. z art. 481 k.c. poprzez niepowołanie tych norm mimo oparcia na nich rozstrzygnięcia a także naruszenia art. 455 k.c. poprzez założenie , że przepis ten ma zastosowanie , mimo, że termin spełnienia świadczenia wynikał z umowy.

Rozpoznając obie apelacje Sąd Apelacyjny uznał w zasadzie za własne ustalenia Sądu Okręgowego i zważył co następuje:

Na wstępie należy zwrócić uwagę , że nie jest zasadny zarzut powoda naruszenia art. 328§2 k.p.c.. Treść dalszych zarzutów jednoznacznie świadczy, że powód nie ma żadnych wątpliwości, że rozstrzygnięcie w zakresie odsetek zapadło na podstawie art. 455k.c. w zw. z art. 481 k.c. Niedokładność poprzez oznaczenie kodeksu postępowania cywilnego zamiast kodeksu cywilnego jest w tym przypadku oczywista. Uzasadnienie zaskarżonego wyroku pozwala na ocenę zarówno podstaw faktycznych jak i prawnych rozstrzygnięcia. Podzielić trzeba ustalenie, że doszło do zawarcia umowy, choć tej nie należy utożsamiać z dokumentem z dnia 7 grudnia 2000r. nazwanym pokwitowaniem. W tej sprawie brak jest dokumentu pisemnego stwierdzającego wprost treść umowy pisemnej jednakże dowody powołane przez Sąd pierwszej instancji logicznie oceniane mogły być podstawą do przyjęcia , że doszło do wyrażenia na zewnątrz woli zobowiązania się przez obie strony do zawarcia w przyszłości umowy sprzedaży. Prawidłowo Sąd pierwszej instancji ustalił, że strony podjęły pertraktacje ugodowe dotyczące zakończenia sporu w sprawie sygn. akt I C 1515/00 i podjęte zobowiązania do zawarcia umowy sprzedaży związane były właśnie z zakończeniem sporu w tamtej sprawie. Pertraktacje to w istocie negocjacje. Jeżeli więc skutkiem tych negocjacji jest zobowiązanie się do zawarcia umowy sprzedaży to umowa taka dochodzi do skutku jeżeli strony dojdą do porozumienia co do wszystkich postanowień , które były przedmiotem negocjacji. Zgodnie z art. 60 k.c. w zw. z art. 390§1 k.c. i art. 389k.c. dla powstania słabszych skutków umowy przedwstępnej wystarczające było takie zachowanie, które z punktu widzenia odbiorcy mogło być potraktowane jako uzewnętrznienie woli zobowiązania się do zawarcia oznaczonej umowy przy określeniu terminu jej zawarcia ( por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 6 października 2010r. sygn. akt II CSK 210/10 LEX nr 674200). Wystarczające jest nawet jednostronne zobowiązanie do zawarcia przyszłej umowy. Treść takiej czynności prawnej może być ustalana za pomocą dowodów pochodnych, skoro nie sprzeciwiają się temu przepisy o formie umowy. Z protokołu rozprawy z dnia 6 grudnia 2000r sygn. akt I C 1515/00. k-166 literalnie wynika, że strony przez swych pełnomocników zgodnie oświadczyły, że przeniesienie własności nieruchomości nastąpi do końca stycznia 2001r. Nie można podzielić stanowiska powódki, że adw. A. B. (2) nie miał umocowania do czynności związanych z zawarciem umowy skoro dokonanie sprzedaży miało spowodować cofnięcie pozwu w sprawie do wydanie i o zapłatę , trudno więc przyjąć by pełnomocnik I. S. nie miał umocowania do przeprowadzenia czynności, warunkujących cofnięcie pozwu w sprawie o wydanie i o zapłatę. Przede wszystkim jednak treść tego protokołu wskazuje, że pełnomocnicy oświadczyli , że: „zawrą” umowę do końca stycznia co nie miałoby sensu, gdyby Mec. B. nie miał umocowania do takiej czynności. Zdanie to powinno wówczas zawierać stwierdzenie, że to strony zawrą umowę. Ponadto powódka obecna na tamtej rozprawie nie sprostowała oświadczenia.. Z kolei jeżeli było to oświadczenie samych stron a tylko błędnie odnotowano, że oświadczenie składają pełnomocnicy to wyrażenie: że do końca stycznia 2001r. zawrą umowę notarialną przeniesienia własności nieruchomości byłoby wprost zgodnym oświadczeniem wskazującym na uzgodnienie terminu zawarcia umowy. Niezależnie od tego podpis adw. B. widnieje także na pokwitowaniu, co świadczy, że podejmował on czynności pozostające w związku z przygotowywaną umową sprzedaży, co potwierdza stanowisko powoda o szerszym zakresie umocowania adwokata B.. Z pokwitowania zaś z dnia 7 grudnia2000r. k-9, wynika że w tej dacie uzgodnione już były istotne postanowienia umowy sprzedaży tj jej przedmiot i cena nabycia . Termin zawarcia umowy uzgodniony był już wcześniej. Uzgodniono także kwestię zadatku i skutki niezawarcia umowy z przyczyn leżących po obu stronach. Powódka podpisała to oświadczenie. Treść tego pokwitowania wskazuje, że powódka wyraziła na zewnątrz wolę zobowiązania się do zawarcia w przyszłości sprzedaży, przeciwne bowiem stanowisko czyniłoby zupełnie nielogicznym zarówno treść oświadczenia z dnia 7 grudnia 2001r. jak i podstawy do wręczenia zadatku. Nielogiczne byłoby też określanie tamże sankcji rezygnacji z umowy sprzedaży bez istnienia zobowiązania się do jej zawarcia, skoro sama umowa sprzedaży nie była jeszcze zawarta. Po jej zawarciu stwierdzanie o ewentualnej rezygnacji nie miałoby żadnego znaczenia i to stwierdzenie można łączyć jedynie z zobowiązaniem się do zawarcia przyszłej umowy sprzedaży. Potwierdza to zeznania świadka M. S., że uzgodnienia nastąpiły w dniu sporządzenia pokwitowania, które świadek utożsamiał błędnie z dokumentem mającym w jego przekonaniu stanowić umowę, co jednak nie ma istotnego znaczenia dla rozstrzygnięcia z uwagi na dostateczne wyrażenie woli poprzez pozostałe zachowania stron. Bez znaczenia jest kwestia obecności w dniu 7 grudnia 2000r. mec. K. G. skoro niewątpliwie był tam powód i pozwana podpisujący oświadczenie. Treść pokwitowania tylko pośrednio wyraża uzgodnione stanowisko i ten dokument nie jest samą umową a jedynie jednym z dowodów na jej zawarcie. Do czynności realnej związanej z tą umową tj. wręczenia kwoty 30000zł również doszło. To, że czynność ta kształtowała się w czasie, pozostaje bez wpływu na moment wręczenia zadatku albowiem przyjmuje się , że wręczenie zadatku musi tylko pozostawać w związku czasowym z umową. Powyższe wskazuje więc, że spełniono przesłanki skutecznego zawarcia umowy przedwstępnej, zobowiązującej w tym wypadku każdą ze stron(art. 389k.c.) do zawarcia umowy sprzedaży przy zastrzeżeniu zadatku w rozumieniu art. 394k.c. Potwierdza to też treść pisma z dnia 14 lutego 2001r. (k-167) i 25 kwietnia 2001r. (k- 169), z których wynika , że w tym czasie nie było już negocjacji co do treści przyszłej umowy lecz strony były już w trakcie załatwiania formalności związanych z realizacją kontraktu sprzedaży. Użycie w piśmie z dnia 14 lutego 2001r stwierdzenia o uiszczeniu kwoty 30000zł na poczet ceny sprzedaży jest oczywiste i nie zaprzecza, że był to zadatek, który byłby w wypadku sprzedaży zaliczony na poczet ceny nabycia. Z powołanych pism ponadto wynika, że nie doszło do odstąpienia od porozumienia a istnieją tylko formalne przeszkody do zawarcia umowy sprzedaży. Pisma te zaprzeczają zeznaniom pozwanej, że strony dopiero miały zawrzeć umowę przedwstępną skoro w powołanych pismach anonsowano już samą umowę sprzedaży w formie aktu notarialnego. Ponadto dla zawarcia umowy przedwstępnej brak dokumentów dotyczących stwierdzenia spadku czy zapłacenia podatku od spadku nie miały znaczenia i brak tych dokumentów nie mógł być przeszkodą do zawarcia umowy przedwstępnej. Nielogiczne są więc zeznania pozwanej w tym zakresie. Sąd pierwszej instancji oceniając zeznania pozwanej i pozostałe dowody nie naruszył zasad logiki i doświadczenia życiowego i zarzut naruszenia art. 233§1 k.p.c. nie mógł zostać uwzględniony. Sygnalizowane Sądowi w sprawie I C 1515/00 przeszkody zawarcia umowy przyrzeczonej nie dotyczą kwestii uzgodnienia postanowień istotnych dla sprzedaży i nie potwierdzają zeznań pozwanej. Istotne elementy były uzgodnione już w dniu 7 grudnia 2000r. Wystąpienie do sądu o przedłużenie terminu do wskazania informacji, że doszło do zawarcia umowy sprzedaży nie oznacza zmiany czy uchylenia wcześniej przyjętego zobowiązania. Wskazywanie terminu 30 maja 2011r. nie zmieniało umowy, lecz było skutkiem braku dokumentów, o które zwracano się w kwietniu 2001r. (k- 11). Czynności podejmowane wówczas mogły mieć znaczenie dla oceny czy było to tylko opóźnienie czy już zwłoka względem wcześniej przyjętego terminu. Zwłoka ta na pewno już wystąpiła w maju 2001r. skoro odpis z księgi wieczystej oznaczonej numerem (...) był wydany a następstwo prawne pozwanej po poprzednikach był stwierdzone a także wydano zaświadczenie o stwierdzeniu nabycia spadku (k-14/2). Z pisma z dnia 1 czerwca 2001r. wynika , że strony uzgodniły termin podpisania umowy co pośrednio wynika także z przygotowanego projektu umowy. Jak wyżej wskazano adwokat B. był umocowany do przyjmowania oświadczeń powoda a siedziba jego kancelarii była jednocześnie adresem do doręczeń kierowanych do pozwanej. Uzgodnienia z nim dokonane dotyczące terminu były skuteczne dla powódki. Czynności te były immanentnie związane z dalszym tokiem procesu o eksmisje i zapłatę co logicznie potwierdza, że pełnomocnik powoda kierowała do Mec. B. pismom wskazujące, że do zawarcia umowy przyrzeczonej nie doszło z przyczyn leżących po stronie pozwanej. Całokształt okoliczności wskazuje , że pozwana była świadoma gotowości zawarcia umowy przez powodów i oczekiwania z ich strony na wyrażenie podobnej gotowości zawarcia umowy przez pozwaną. Pozwana nie wykazała , że była gotowa zawrzeć umowę nawet w innym kształcie niż wskazano to w projekcie przygotowanym przez notariusza i nie wykazała by przeszkodę do zawarcia umowy stanowił brak objęcia projektowaną czynnością sprzedaży łąki. Za utrwalone w orzecznictwie należy dotykowo przyjąć pogląd, że o uchyleniu się od zawarcia umowy można mówić w razie bezpodstawnej odmowy jej zawarcia, co zachodzi w razie świadomego działania lub zaniechania zmierzającego do niezawarcia umowy przyrzeczonej, a przynajmniej godzenia się z takim skutkiem (por. wyroki Sądu Najwyższego: z dnia 14 grudnia 1999 r., II CKN 624/98, OSNC 2000, Nr 6, poz. 120 czy z dnia 26 września 2001 r., IV CKN 461/00, Lex nr 52767 i wyrok Sadu Najwyższego z dnia 24 kwietnia 2014r. sygn. akt II CSK 319/13 LEX nr 1489252 ). Taki przypadek został w tej sprawie wykazany. Słusznie więc Sąd Okręgowy wskazał iż ustalono, że do końca stycznia 2001 r. zostanie przez strony zawarta notarialna umowa przeniesienia własności nieruchomości w L., a najpóźniej w dniu 30 maja 2001r.. Po dacie 30 maja 2001r. na pewno istniała już zwłoka pozwanej, co upoważniało powoda z ustawy do odstąpienia od umowy przedwstępnej. Nie ma tu znaczenia czy pozwanej odpowiadała treść projektu aktu skoro nie wykazała ona , że była gotowa zawrzeć umowę sprzedaży innej w formie obejmującej łąkę, co więcej ta przyczyna odmowy wykonania zobowiązania nie była dla niej istotna na etapie postępowania przed sądem okręgowym. Przyczyna różnicy pomiędzy projektem aktu a przedmiotem wskazanym w pokwitowaniu nie była podnoszona na etapie postępowanie przed sądem pierwszej instancji i dlatego też nie była wyjaśniana przed sądem okręgowym i nie ma potrzeby wyjaśniania jej dopiero na tym etapie postępowania w braku wykazania, że pozwana tej okoliczności nie mogła powołać przed sądem okręgowym jako istotnej przeszkody do zawarcia umowy sprzedaży . Strony zresztą strony dostatecznie zindywidualizowały przedmiot transakcji poprzez wskazanie adresu L. (...)Powierzchnia nie musi być oznaczona ściśle w umowie przedwstępnej (por. Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 24 września 2003 r. III CKN 493/01LEX nr 146460). Odpis z księgi wieczystej cytowanym w projekcie aktu notarialnego z dnia 30 maja 2001r. oraz odpis znajdujący się na kartach 37-39 nie wskazuje by nieruchomość zabudowana budynkiem w L. nr(...)obejmowała jeszcze inne działki. Niezależnie od tego nie można też powodom postawić zarzutu , że sporządzili projekt najbardziej optymalny dla nich. Powódka nie wykazała , że objęcie dodatkowej powierzchni łąki w akcie notarialnym było w ogóle możliwe i że to powód nie był gotowy zawrzeć umowy w kształcie odpowiadającym dokładnie powierzchni określonej w umowie przedwstępnej i nie był gotowy zapłacić ceny określonej w umowie przedwstępnej. Inna cena w projekcie aktu notarialnego niż wskazana w dokumencie z dnia 7 grudnia 2000r. zdaniem Sądu Apelacyjnego wynika z innej powierzchni podanej dla nieruchomości położonej w L. (...)w wypisie z rejestru i z odpisu z księgi wieczystej. Powód był gotowy zawrzeć umowę. Tej stronie, która była gotowa do zawarcia umowy przyrzeczonej i wyraziła wobec drugiej strony wolę jej zawarcia nie można przypisywać uchylania się od zawarcia umowy. Sąd Apelacyjny nie podziela stanowiska , że fakt uzyskania pieniędzy w lutym 2001r ze sprzedaży nieruchomości pod L. przesądza że powód do końca stycznia 2001r nie dysponował kwotą nabycia. Posiadanie takiej nieruchomości mogło być wystarczającym zabezpieczeniem dla zgromadzenia pieniędzy, gdyby do umowy mogło dojść jeszcze w styczniu 2001r. Brak dokumentów koniecznych do zawarcia umowy przyrzeczonej nie zmuszał powoda do wcześniejszego zbycia nieruchomości dla uzyskania całej ceny potrzebnej do nabycia. Z treści ustaleń wynika, że istniały przeszkody formalne do zawarcia w styczniu 2001r. umowy i że ostatecznie przesunięto termin do maja 2001r. a wówczas powodowie już mieli pieniądze. Kwestia zapłaty ceny nie ma też znaczenia dla samej skuteczności umowy przedwstępnej i umowy sprzedaży, tym bardziej, że pozwana nie wykazała , że to właśnie brak pieniędzy miał być przyczyną niezawarcia umowy sprzedaży. Ziszczenie się terminu styczniowego (2001r). nie mogło spowodować wygaśnięcia umowy lecz tylko tworzyło wymagalność świadczenia którym nie była zapłata ceny lecz zawarcie umowy sprzedaży a dla tego skutku zgromadzenie ceny nabycia przez powoda nie stanowiło żadnej przeszkody. Wykazano, że pozwana uchylała się od zawarcia umowy przyrzeczonej co stanowiło podstawę do żądania odszkodowania w granicach ujemnego interesu na podstawie powołanej przez Sąd Okręgowy. Szkodę tę określały poniesione wydatki w związku z przygotowaniem umowy przyrzeczonej. Zwłoka dłużnika zobowiązanego nie powoduje jednak automatycznie podstaw do przyjęcia , że doszło do rezygnacji czy odstąpienia od umowy. Treść pokwitowania rozszerzyła w ramach swobody umów uprawnienia wynikające z art. 394k.c. który pozwala na żądanie podwójnego zadatku stronie, która sama odstępuje od umowy a więc rezygnuje z zawarcia umowy sprzedaży, podczas gdy pokwitowanie gwarantowało także możliwość żądania podwójnego zadatku w wypadku rezygnacji czy też odstąpienia przez pozwaną. Przepisy kodeksowe dotyczące zadatku mają charakter dyspozytywny i mogą rozszerzać zakres odpowiedzialności zobowiązanego do zawarcia umowy. Pewna informacja wzajemna dla obu stron umowy przedwstępnej, że nie są one zainteresowane realizacją umowy przedwstępnej poprzez zawarcie umowy przyrzeczonej nastąpiła w toku tego procesu. Prawidłowe więc było przyjęcie, że powodowie takie odstąpienie wyrazili dopiero pozwanej z momentem doręczenia odpisu pozwu. Nawet więc przy przyjęciu, że już samo odstąpienie rodzi wymagalność obowiązku zapłaty kwoty podwójnego zadatku to i tak nie było podstawy do zasadzenia odsetek w dacie wniesienia pozwu lecz dopiero z momentem doręczenia jego odpisu który stanowił jednoczesne wezwanie do zapłaty. Rozstrzygnięcie w zakresie odsetek za opóźnienie nie narusza więc art. 455k.c. w zw. z art. 481k.c. Obie apelacje są więc bezzasadne. Sąd Apelacyjny orzekł o ich oddaleniu na podstawie art. 385k.p.c. O kosztach postępowania apelacyjnego poprzez ich wzajemne zniesienie orzeczono na podstawie art. 100k.p.c. w zw. z art. 391§1 k.p.c., uznając że każda ze stron jest przegrywającym co do własnego środka odwoławczego. Przyznano wynagrodzenie w kwocie 3321zł, w tym 621zł podatku VAT przy zastosowaniu § 2 ust. 3 i § 6 pkt 6 i 13 ust. 1 pkt 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu (tekst jedn . Dz. U. 2013r. poz..461.).