Portal Orzeczeń Sądów Powszechnych

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 12 maja 2015 r.

Sąd Apelacyjny w Krakowie – Wydział I Cywilny

w składzie:

Przewodniczący:	SSA Paweł Rygiel
Sędziowie:	SSA Grzegorz Krężołek (spr.) SSA Marek Boniecki
Protokolant:	st.sekr.sądowy Katarzyna Wilczura

po rozpoznaniu w dniu 12 maja 2015 r. w Krakowie na rozprawie

sprawy z powództwa H. M.

przeciwko M. N.

o ochronę dóbr osobistych

na skutek apelacji powoda

od wyroku Sądu Okręgowego w Kielcach

z dnia 10 grudnia 2014 r. sygn. akt I C 290/14

oddala apelację.

Sygn. akt : I ACa 276/15

UZASADNIENIE

Powód H. M., w pozwie skierowanym przeciwko swojej siostrze , M. N. , domagał się nakazania jej usunięcia pomnika jaki wykonała na miejscu pochówku rodziny M. , znajdującym na cmentarzu w D. , gdzie spoczywają wuj i siostra stron.

Podnosił , że pozwana dokonała tego bez uzgodnienia z nim , osobą współuprawnioną do decydowania o tym , kto może być tam pochowany , przez co naruszyła jego dobra osobiste wynikające ze służącego mu kultu pamięci osób tam pochowanych.

Pozwana domagała się oddalenia powództwa , oceniając roszczenie brata jako całkowicie pozbawione uzasadnienia.

Podkreślając , że pomiędzy stronami istnieje od szeregu lat konflikt na tle majątkowym uznawała , iż żądanie powoda jest kolejnym przejawem niechęci brata do niej. Przyznając , że wybudowała pomnik i katakumbę podziemną na części grobu rodzinnego , twierdziła , iż w żadnym zakresie nie umniejszyła uprawnień pozwanego w odniesieniu do podjęcia przez niego decyzji, kto - obok pozwanej ma być również tam pochowany. Nie ograniczyła przez swoje działanie także prawa powoda do sprawowania kultu osób dotąd pochowanych , przynależących do najbliższej rodziny stron.

Wyrokiem z dnia 10 grudnia 2014r Sąd Okręgowy w Kielcach powództwo oddalił.

Sąd I instancji ustalił następujące fakty istotne dla rozstrzygnięcia:

Strony są rodzeństwem , mając jeszcze jedną siostrę W. D. .

Na cmentarzu w D. znajduje się grób rodziny M. , składający się z trzech kwater w których pochowani są , licząc od lewej strony:

Dziadkowie powoda i pozwanej A. i M. M. (2), którzy zmarli w 1944r, w kolejnej ich wuj J. M. zmarły kilka lat po dziadkach oraz siostra stron J. , która żyjąc trzy miesiące zmarła w 1957 r. Trzecia kwaterę zajmują ciała rodziców powoda i pozwanej , M. M. (3) zmarłej w 1995r oraz N. M. , który nie żyje od 2010r.

Nagrobek dla położonych w pierwszych dwóch kwaterach wykonał N. M. , okalając je murkiem. Płyty nagrobne wraz z krzyżami wskazywały kto jest w nich pochowany.

Po śmierci ojca stron , za sugestią m. in. siostry W. D. M. N. w 2010r wykupiła dla siebie miejsce do pochówku w kwaterze , gdzie spoczywają wuj i siostra , płacąc 200 złotych na rzecz parafii R. katolickiej w D. , w której zarządzie pozostaje teren cmentarza. W trzy lata później zleciła A. C. wybudowanie na wykupionym miejscu murowanej katakumby i nagrobka z płytą. Zlecenie zostało wykonane.

Obecnie w tym miejscu znajduje się nagrobek z płytą opatrzoną napisem (...) M. N. , żyła lat … zm… „ Boże zbaw „ Staraniem pozwanej została także na tej katakumbie umieszona płyta poświęcona pamięci wuja J. i siostry J. z napisem „ ŚP M. : J. - żył 35 lat , J. - żyła 3 miesiące , A. „

Potrzeba wykonania tej płyty wynikała z faktu , że wcześniej , związku z budową katakumby usunięta została stara, poświęcona tym osobom.

Pozwana odwiedza grób rodzinny , co najmniej raz w miesiącu , porządkuje go , sadzi kwiaty , zapala znicze. Chociaż mieszka na stałe w K. , chce być pochowana w D. , gdzie przez lata pracowała w miejscowym Urzędzie Gminy i Ośrodku Pomocy (...). Jest wdową, a jej mąż pochowany jest w grobowcu rodzinnym w M. , w którym nie ma już miejsca na dodatkowy pochówek.

Powód mieszka w K. jest emerytem i deklaruje , iż chce być pochowany w cmentarzu przeznaczonym dla miasta w miejscowości C..

Wykupienie miejsca na pochówek oraz urządzenie murowanego grobu wraz z nagrobkiem przez pozwaną zaaprobowała w pełni siostra W. D. , która chce być pochowana gdzie indziej. Pretensje wobec działania siostra wyraził natomiast powód , zarzucając brak uzgodnienia z nim tego przedsięwzięcia , w sytuacji gdy poniósł koszty wykonania zdjęć rodziców na porcelanowym podkładzie.

Sąd ustalił ponadto ,że miejscu pochówku dziadków stron jest miejsce dla jeszcze jednej osoby , o ile ta wykupi je u zarządcy cmentarza.

Strony są ze sobą skonfliktowane na tle majątkowym , prowadząc inicjatywy H. M. liczne postępowania przed różnymi instytucjami , w tym spory sądowe.

Nieporozumienia pomiędzy bratem i siostrą wynikają także z faktów związanych z opieką nad N. M. za jego życia , który pierwotnie przebywając u córki następnie trafił do powoda , którego ustanowił spadkobiercą testamentowym oraz darując mu nieruchomość w D.. N. M. , który ostatnie lata życia spędził w (...) , a którego pogrzeb zorganizował powód , życzył siebie, aby w grobach M. został pochowany jeszcze ktoś z członków rodziny z tym , że miał być zachowany nagrobek jego rodziców.

Kwalifikując roszczenie H. M. jako wywodzone z naruszenia jego dobra osobistego w postaci prawa do kultu osób zmarłych oraz prawa do współdecydowania o sposobie zadysponowania wolnym miejscem pochówku , Sąd Okręgowy uznał żądanie powoda domagającego się usunięcia nagrobka wraz z płytą , wykonanego przez siostrę miejscu , gdzie spoczywają ich siostra oraz wuj za nieuzasadnione.

W rozważaniach prawnych odwołując się w szczególności do brzmienia art. 10 ust. 1 pkt 2 ustawy O cmentarzach i chowaniu zmarłych stwierdził , że obydwie strony sporu są , jako osoby najbliższe pochowanych w grobach rodziny M. zmarłych , uprawnione do współdecydowania o tym jak zadysponować wolnym miejscem dla dochowania pochówku. Samodzielna decyzja w tym zakresie pozwanej nie naruszenia współuprawnienia brata, w sytuacji , gdy jak wynika z poczynionych w sprawie ustaleń faktycznych , jest jeszcze miejsce aby i kolejną osobę można tam pochować.

Swoim zachowaniem nie naruszyła także M. N. prawa pozwanego do sprawowania kultu pamięci osób pochowanych , a przy tym , to ona przed wszystkim ten kult sprawuje , dbając o wygląd zewnętrzny mogił , oraz pielęgnuje pamięć o nich, systematycznie dbając o kwiaty i palenie zniczy.

Zdaniem Sądu Okręgowego , dokonując przebudowy dotychczasowego nagrobka wuja i siostry nie postąpiła przy tym pozwana , co zarzucał jej brat, wbrew woli ich zmarłego w 2010r ojca , życzącego sobie , by nagrobek dziadków nie był naruszany w sytuacji kolejnego pochówku , bo ten nie doznał na skutek prac zleconych przez M. N., jakiegokolwiek uszczerbku.

W apelacji od tego orzeczenia , zaskarżając je w całości , H. M. domagał się jego zmiany i uwzględnienia żądania pozwu oraz obciążenia przeciwniczki procesowej kosztami sporu .

Jako wniosek ewentualny sformułował żądanie uchylenia go i przekazania sprawy Sądowi I instancji do ponownego rozpoznania.

Środek odwoławczy został oparty na następujących zarzutach :

- błędu w ustaleniach faktycznych poprzez :

a/ nie ustalenie , iż także apelujący , na równi z siostrą, dbał o miejsce pochowania członków rodziny M. ,

b/ nie ustalenie , iż po jego śmierci także rodzina powoda będzie sprawować kult zmarłych z rodziny M.,

c/ wadliwym ustaleniu , iż podejmując czynności związane z budową katakumby i nagrobka M. N. uszanowała wolę N. M. i nie naruszyła kwatery , w której spoczywają dziadkowie stron,

- naruszenia prawa materialnego a to art 10 ust. 1 ustawy O cmentarzach i chowaniu zmarłych w zw z art. 23 kc , jako konsekwencji oddalenia powództwa w sytuacji , kiedy pozwana dokonała przebudowy dotychczasowej kwatery bez uzgodnienia z bratem , który był do niej , podobnie jak ona , współuprawniony , co powinno prowadzić do uznania , iż tym samym siostra dopuściła się naruszenia dobra osobistego powoda , usprawiedliwiając jego żądanie restytucyjne w postaci usunięcia wykonanego pomnika.

W motywach apelacji H. M. w istocie powtórzył stanowisko , które prezentował w postępowaniu rozpoznawczym przed Sądem I instancji.

Pozwana wniosła o oddalenie apelacji , także odwołując się do dotychczasowej oceny zgłoszonego roszczenia.

Rozpoznając apelację Sąd Apelacyjny rozważył :

Środek odwoławczy H. M. nie jest uzasadniony i podlega oddaleniu.

Zarzut dotyczący sprzeczności istotnych ustaleń faktycznych z treścią zebranego w sprawie materiału procesowego nie jest usprawiedliwiony albowiem formułując go powód poprzestaje jedynie na przeciwstawieniu faktom ustalonym przez Sąd Okręgowy, własnej wersji zdarzeń , jego zdaniem prawdziwych , bez odwołania się do treści dowodów , które miałyby być nieprawidłowo ocenione , a tym samym nie dawać podstaw do takich konstatacji faktycznych na których zostało oparte kwestionowane apelacją orzeczenie. Tego rodzaju konstrukcja stawianego zarzutu powoduje , że wyczerpuje się on w istocie , w dowolnej polemice z ustaleniami Sądu I instancji.

W tym kontekście należy dodatkowo zwrócić uwagę na to, że z kwestionowanych przezeń ustaleń nie wynika, jak twierdzi powód , iż jedynie M. N. dba o groby M. i tylko ona sprawuje kult ich pamięci ani też to , do czego autor apelacji również odwołuje się jako podstawy ocenianego zarzutu , iż w przyszłości tylko jej syn może zastąpić matkę w dbałości o pamięć po nich.

Nie ma również racji H. M. negując ustalenie dotyczące tego , że siostra uszanowała wolę stron N. M. , by nie naruszać , nagrobka jego rodziców A. i M.. Podczas prac związanych z przebudową miejsca pochówku wuja J. i siostry J. nie doszło do uszkodzenia nagrobka rodziców , co wprost wynika ze zdjęć grobów na cmentarzu w D. załączonych do akt / por. k.99 akt / Powód wyrażając w postępowaniu rozpoznawczym stanowisko przeciwne , poprzestał jedynie na twierdzeniach nie oferując dowodów potwierdzających je.

Niezasadność omawianego zarzutu ma to następstwo , iż ustalenia faktyczne dokonane przez Sąd I instancji jako poprawne i kompletne, a przy tym niesprzeczne z treścią zebranego w sprawie materiału dowodowego , Sąd II instancji przyjmuje za własne.

Chybiony jest również drugi z zarzutów apelacyjnych.

Z utrwalonego stanowiska Sądu Najwyższego , wypracowanego na tle wykładni art. 10 ust. 1 ustawy z dnia 31 stycznia 1959 O cmentarzach i chowaniu zmarłych [ jedn. tekst DzU z 2011 nr 118 poz. 687 ] wynika , że ta powoływana przez powoda jako naruszona kwestionowanym orzeczeniem norma , nie jest źródłem powstania na rzecz kogokolwiek prawa do grobu , określając jedynie osoby , którym przysługuje prawo do pochowania w nim.

/ por. dla przykładu judykat SN z dnia 9 grudnia 2011r , publ. OSNC z 2012 nr 6 poz.76/

Zagadnienie , które stanowiło istotę rozstrzyganego pomiędzy stronami sporu, związane z uprawnieniem do zadysponowania wolnym miejscem w grobie , obok wuja i siostry stron , przynależy już sfery praw osobistych każdej z nich ; uprawnienia będącego elementem składowym tych , które składają się, ujmowane łącznie, na pojecie kultu osób zmarłych, uprzednio w tym miejscu pochowanych , rozumianego jako wynikający ze sfery uczuć i odczuć odnoszących się do ich postaci , a którego przejawem jest także okazywanie szacunku , wspomnień i pamięci o nich, sposób urządzenia nagrobka , jego ochrona przed zniszczeniem , jak również składanie wieńców , palenie zniczy.

/ por. także w tej materii dla przykładu , wyrażające tę samą ocenę judykaty Sądu Najwyższego z 19 kwietnia 1996 r , sygn. I CRN 53/96 , publ. Lex nr 750269 oraz Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 11 b stycznia 2013, sygn. I ACa 728/ 12 , publ. Lex nr 1283356 /

Z ustaleń poczynionych w sprawie wynika , że zarówno powód jak i jego siostra [obok ich siostry W. D., która aprobuje działanie pozwanej ], są osobami najbliższymi zmarłych , spoczywających dotąd w grobach rodziny M. w D.. Wobec tego są oni współuprawnionymi w ramach realizacji praw osobistych związanych z kultem osób pochowanych do podejmowania decyzji w zakresie zadysponowania wolnym miejscem , a zakres tego uprawnienia po stronie każdego z rodzeństwa jest samodzielny w tym znaczeniu , iż granicą korzystania niego jest takie samo uprawnienie innych jego beneficjentów.

Okoliczności ujawnione w sprawie pozwalają na ocenę , że realizując je poprzez wykupienie zwolnionego miejsca u zarządcy cmentarza i stosownie przebudowując część wewnętrzną grobu oraz sam nagrobek z pełnym poszanowaniem przy tym pamięci osób dotąd pochowanych , M. N. nie naruszyła współuprawnienia brata.

Wprawdzie nie pytała go o zgodę na podjęcie swojego , zrealizowanego później zamierzenia ale równocześnie nie konkurowała z nim o to miejsce , skoro ten o nie się nie ubiegał i nie ubiega nie był i nie jest nadal , co potwierdził w toku procesu , zainteresowany by być pochowany w miejscu spoczynku członków jego rodziny na cmentarzu w D..

Co więcej H. M. nie jest tym samym ograniczony w możliwości zapewnienia sobie miejsca pochowku wśród najbliższych skoro , jak wynika z ustaleń, kolejne miejsce także jest wolne , a przy tym brak jest usprawiedliwionych podstaw do stwierdzenia , że starania brata o nie spotkałyby się ze sprzeciwem pozostałych współuprawnionych, sióstr.

Stawiany zarzut nie jest również trafny dlatego , że powód nie wykazał w postępowaniu aby przez swoje zachowanie , które w jego ocenie ma być źródłem roszczenia ochronnego , pozwana doprowadziła do naruszenia jego dobra osobistego w postaci prawa do sprawowania kultu najbliższych zmarłych, uwzględniając inne elementy składające się na jego treść.

Nie dowiódł w szczególności i nie starał się nawet wykazywać tego , że jest ograniczony za przyczyną pozwanej siostry w sprawowaniu go nie może dbać o miejące pochówku rodziców , dziadków siostry i wuja , składać kwiatów czy pielęgnować ich pamięci przez palenie zniczy , czy w inny sposób okazywać im szacunku. Jeszcze raz należy przy tym pokreślić ,że M. N. przebudowując zewnętrze grobu J. i J. M. zadbała o to by w nowej formie nagrobka fakt ich pochowania w tym miejscu był godnie , w sposób odpowiadający panującym w tym względzie zwyczajom , upamiętniony.

Nie można także uznawać , że opisane dobro osobiste powoda doznało uszczerbku wobec , jak twierdził, wobec uszkodzenia , podczas prac zleconych przez siostrę nagrobka, mogiły rodziców stron. Zgodność ich z rzeczywistością została przez M. N. zaprzeczona , a dowody zgromadzone w sprawie , w tym w szczególności dokumentacja fotograficzna każą ocenić ,że depozycje powoda, w tym zakresie nie odpowiadają prawdzie.

Z podanych wyżej przyczyn , w uznaniu apelacji za niezasadną, Sąd Apelacyjny orzekł o jej oddaleniu na podstawie art. 385 kpc.