Portal Orzeczeń Sądów Powszechnych

POSTANOWIENIE

Dnia 20 kwietnia 2016 r.

Sąd Okręgowy w Gliwicach III Wydział Cywilny Odwoławczy w następującym składzie:

Przewodniczący - Sędzia SO Andrzej Dyrda (spr.)

Sędziowie: SO Anna Hajda

SR (del.) Łukasz Malinowski

Protokolant Aldona Kocięcka

po rozpoznaniu w dniu 20 kwietnia 2016 r. na rozprawie sprawy

z wniosku (...) Spółki Akcyjnej w K.

z udziałem K. K. i M. K.

o zasiedzenie

na skutek apelacji wnioskodawcy

od postanowienia Sądu Rejonowego w Wodzisławiu Śląskim

z dnia 2 lipca 2015 r., sygn. akt I Ns 1287/14

postanawia:

1.  oddalić apelację;

2.  zasądzić od wnioskodawcy na rzecz uczestników postępowania solidarnie kwotę 120 (sto dwadzieścia) złotych tytułem zwrotu kosztów postępowania odwoławczego.

SSR (del.) Łukasz Malinowski SSO Andrzej Dyrda SSO Anna Hajda

UZASADNIENIE

(...) SA w K. wniósł o stwierdzenie nabycia przez zasiedzenie służebności gruntowej na działce nr (...), położonej w M. przy ul. (...), dla której założona jest księga wieczysta prowadzona przez Sąd Rejonowy w Wodzisławiu Śl. nr (...), polegającej na tym, że wnioskodawca może korzystać z nieruchomości obciążonej w zakresie remontu, konserwacji, wymiany, posadowienia rurociągu wraz z urządzeniami towarzyszącymi, zgodnie z ich przeznaczeniem.

Uczestnicy postępowania wnieśli o oddalenie wniosku i zasądzenie kosztów postępowania. Zarzucili uczestnicy postępowania, że wnioskodawca nie wykazał spełnienia przesłanek określonych w art. 292 k.c. w zw. z art. 172 k.c. Przede wszystkim zarzucili, że nie wykazał wnioskodawca, by korzystał z trwałego i widocznego urządzenia. Rury biegną w ziemi i są zupełnie niewidoczne.

Sąd Rejonowy w Wodzisławiu Śląskim postanowieniem z dnia 2 lipca 2015r. oddalił wniosek oraz zasądził od wnioskodawcy na rzecz uczestników solidarnie kwotę 274 zł tytułem zwrotu kosztów postępowania.

Orzeczenie to poprzedził ustaleniem, że właścicielem nieruchomości działki nr (...), położonej w M. przy ul. (...), dla której Sąd Rejonowy w Wodzisławiu Śląskim prowadzi księgę wieczystą nr (...), są M. K. i K. K..

Przez nieruchomość uczestników postępowania przebiega rurociąg o średnicy 1000 mm, należący do wnioskodawcy. Budowa rurociągu na odcinku położenia nieruchomości uczestników postępowania miała miejsce w latach osiemdziesiątych ubiegłego wieku. Inwestycja została wykonana przez poprzednika prawnego wnioskodawcy. Na początku lat dziewięćdziesiątych Wojewódzkie Przedsiębiorstwo (...) uległo podziałowi. Wyodrębniono z niego (...) Przedsiębiorstwo (...) w K. jako przedsiębiorstwo państwowe i kilkanaście rejonowych przedsiębiorstw wodociągów i kanalizacji. (...) przejęło rurociągi o dużych średnicach tj magistrale a rejonowe przedsiębiorstwa sieć miejską. (...) Przedsiębiorstwo (...) przekształciło się w spółkę akcyjną w 2006 r.

Rurociąg magistralny posadowiony jest pod ziemią na głębokości 1-1,40 m. Na działce uczestników nigdy nie prowadzono prac konserwacyjnych. Nie było takiej możliwości, ponieważ komora rewizyjna znajduje się 50- 60 m od ich działki. Na samej działce uczestników nie ma jakiegokolwiek śladu, że przebiega tam rurociąg. Uczestnicy postępowania dopiero niedawno zorientowali się, że przez ich grunt przebiega urządzenie przesyłowe.

W tak ustalonym stanie faktycznym, Sąd Rejonowy stwierdził, że wniosek nie zasługiwał na uwzględnienie. Wskazując na dopuszczalność nabycia służebności gruntowej przez zasiedzenie i wskazując podstawy prawne zasiedzenia, tj. art. 292 k.c. w związku z art. 172-173 i 175-176 k.c. oraz dopuszczalność nabycia w drodze zasiedzenia służebności odpowiadającej treści służebności przesyłu na rzecz przedsiębiorstwa przed ustawowym uregulowaniem służebności przesyłu, Sąd Rejonowy stwierdził, że w niniejszej sprawie wnioskodawca nie wykazał ustawowych przesłanek zasiedzenia służebności. Sąd wskazał, że wnioskodawca nie wykazał kiedy rurociąg oddano do użytkowania, co wiąże się z ustaleniem momentu objęcia służebności w posiadanie, gdyż rozpoczęcie budowy rurociągu, czy wydanie decyzji zezwalającej na wejście na teren nieruchomości nie można utożsamiać z objęciem służebności w posiadanie. Sąd wskazał, że wnioskodawca nie mógł korzystać z trwałego i widocznego urządzenia, które nie zostało jeszcze wzniesione, a który budowano w latach 1981-83r. Sąd uznał nadto, iż brak jest dowodów na okoliczność daty ukończenia budowy i rozpoczęcia jego użytkowania przez poprzednika prawnego wnioskodawcy.

Sąd nadto wskazał, że wnioskodawca wskazywał na fakt objęcia posiadania służebności w złej wierze, przy czym na rozprawie nie potrafił zdecydować się, czy okres zasiedzenia liczony być winien dla dobrej czy złej wiary.

W dalszej części Sąd wskazał, że wnioskodawca nie był w stanie przedstawić żadnej decyzji zezwalającej mu na użytkowanie zrealizowanej inwestycji, która to dopiero mogła by ewentualnie usprawiedliwiać przekonanie wnioskodawcy o przysługiwaniu mu służebności. Sąd zwrócił uwagę, że wnioskodawca, jako podmiot profesjonalny, miał pełną świadomość braku tytułu prawnego do nieruchomości uczestników postępowania, co wskazuje, że wnioskodawca winien legitymować się 30-letnim okresem posiadania, a upływ tego terminu w stosunku do nieruchomości uczestników nie został wykazany.

Sąd nadto wskazał, że na działce uczestników nie znajduje się żadne urządzenie bądź znak, który pozwalałby przyjąć, ze pod ziemią biegnie rurociąg. Nigdy też nie prowadzono tam prac konserwacyjnych, które pozwoliłyby się zorientować, że jakaś rura biegnie w gruncie. Z tych względów, Sąd uznał, że wnioskodawca nie mógł zasiadywać służebności, ponieważ po myśli art. 292 k.c. nie korzystał z widocznego urządzenia.

O kosztach Sąd orzekł na podstawie art. 520 § 3 k.p.c.

Apelację od tego orzeczenia wywiódł wnioskodawca.

Zarzucił naruszenie przepisów praw procesowego, a to art. 233 § 1 k.p.c. w zw. z art. 292 k.c. w zw. z art. 285 § 1 k.c. oraz art. 172 § 1 k.c. i art. 176 § 1 k.c. poprzez brak wszechstronnego rozważenia zebranego materiału i w konsekwencji nieprawidłowe przyjęcie, iż nie doszło do nabycia przez wnioskodawcę służebności gruntowej o treści odpowiadającej służebności przesyłu w zakresie urządzeń przesyłowych znajdujących się na nieruchomości uczestników, podczas gdy ze zgromadzonego w sprawie materiału dowodowego wynika, że wnioskodawca oraz jego poprzednik prawny w sposób widoczny i trwały korzysta z urządzeń przesyłowych znajdujących na nieruchomości uczestników przez okres ponad 30 lat, przy czym posiadanie służebności przez wnioskodawcę oraz jego poprzednika prawnego należy zakwalifikować jako posiadanie w dobrej wierze, w związku z czym zostały spełnione wszystkie przesłanki konieczne do stwierdzenia nabycia przez wnioskodawcę w drodze zasiedzenia służebności gruntowej odpowiadającej treścią służebności przesyłu w zakresie urządzeń przesyłowych znajdujących się na nieruchomości uczestników;. art. 233 § k.p.c. poprzez brak wszechstronnego rozważenia zebranego materiału i błędne przyjęcie, iż wnioskodawca jak i jego poprzednik prawny byli posiadaczami służebności gruntowej odpowiadającej treścią służebności przesyłu w złej wierze, które to naruszenie doprowadziło do błędnego przyjęcia, że do stwierdzenia nabycia poprzez zasiedzenie służebności gruntowej o treści służebności przesyłu wnioskodawca musi legitymować się przynajmniej 30 letnim okresem posiadania służebności, podczas gdy ze zgromadzonego w sprawie materiału dowodowego wynika, w tym z decyzji o pozwoleniu na budowę z dnia 24 września 1981 roku, że na budowę (...) mm musieli wyrazić zgodę właściciele nieruchomości przez które przebiega wodociąg, albowiem w świetle obowiązujących wówczas przepisów prawa budowlanego budowa wodociągu nie mogła nastąpić bez wcześniejszego uzyskania stosownych zezwoleń administracyjnych i bez zgody właścicieli nieruchomości przez które miał przebiegać wodociąg, a tym samym samo wejście w teren na nieruchomość uczestników celem posadowienia (...) mm musiało nastąpić za zgodą właścicieli nieruchomości, a tym samym zarówno wnioskodawca jak i jego poprzednik prawnych mieli usprawiedliwione podstawy do przyjęcia, że są posiadaczami służebności gruntowej o treści odpowiadającej służebności przesyłu w dobrej wierze; art. 234 k.p.c. w zw. z art. 7 k.c. i art. 341 k.c. w zw. z art. 172 § 1 k.c. poprzez jego niezastosowanie i błędne przyjęcie, że wnioskodawca nie był posiadaczem służebności gruntowej odpowiadającej treścią służebności przesyłu w dobrej wierze a jedynie w złej wierze, które to naruszenie doprowadziło do błędnego przyjęcia, że do stwierdzenia nabycia poprzez zasiedzenie służebności gruntowej o treści służebności przesyłu wnioskodawca musi legitymować się przynajmniej 30 letnim okresem posiadania służebności, podczas gdy Sąd był związany domniemaniem, które nie zostało obalone przez uczestników, zgodnie z którym okoliczność, iż wnioskodawca jest faktycznie posiadaczem służebności gruntowej odpowiadającej treścią służebności przesyłu oznacza, iż posiadanie takie jest zgodne ze stanem prawnym, co nakazuje przyjęcie dobrej wiary posiadacza przy liczeniu terminów zasiedzenia;. art. 233 k.p.c. poprzez brak wszechstronnego rozważenia zebranego materiału i błędne przyjęcie, że wnioskodawca a) we wniosku o stwierdzenie zasiedzenia służebności wskazywał, iż objął w posiadanie służebność w złej wierze, podczas gdy w żadnym z pism procesowych wnioskodawca nie podnosił, iż jest posiadaczem służebności w złej wierze, a wręcz przeciwnie na rozprawie w dniu 16 kwietnia 2015 roku po złożeniu oświadczenia o posiadaniu służebności w złej wierze niezwłocznie je sprostował i wskazał, że wnioskodawca jest posiadaczem służebności w dobrej wierze, a zatem do stwierdzenia zasiedzenia służebności wystarczy legitymowanie się przez wnioskodawcę 20 letnim okresem posiadania służebności; b) nie przedstawił żadnej decyzji zezwalającej mu na użytkowanie zrealizowanej inwestycji, podczas gdy wnioskodawca przedłożył decyzję z dnia 24 września 1981 roku o pozwoleniu na budowę wodociągu, która nie mogła być wydana bez zgody właścicieli na posadowienie wodociągu, a w ówczesnym stanie prawnym nie było innych decyzji administracyjnych zezwalających na korzystanie z nieruchomości w zakresie posadowionych na niej urządzeniach przesyłowych które mogły prowadzić do przyjęcia dobrej wiary po stronie przedsiębiorcy przesyłowego w sprawach o zasiedzenie służebności, natomiast decyzja wydana na podstawie art. 35 ustawy z dnia 12 marca 1958 roku o zasadach i trybie wywłaszczania nieruchomości (Dz. U. 1958 nr 17 poz. 70) - którą prawdopodobnie miał na myśli Sąd I instancji - oznaczała samoistny tytuł prawny dla przedsiębiorcy przesyłowego do korzystania z nieruchomości obciążonej urządzeniami przesyłowymi i istnienie takiej decyzji wykluczałoby możliwość zasiedzenia służebności, dlatego w sprawach o zasiedzenie służebności nie można uzależniać istnienia dobrej wiary po stronie posiadacza służebności od faktu istnienia decyzji wydanej na podstawie w/w ustawy; c) nie legitymuje się 30 letnim okresem posiadania służebności, co skutkowało oddaleniem wniosku o stwierdzenie nabycia w drodze zasiedzenia służebności gruntowej, podczas gdy ze zgromadzonego w sprawie materiału dowodowego wynika, że budowa (...) mm przebiegała w latach 1981-1983, a zatem nawet przyjęcie z ostrożności daty 1 stycznia 1984 roku jako początek biegu zasiedzenia, oznacza iż wnioskodawca legitymuje się 30 letnim okresem posiadania służebności, a zatem spełnione są przesłanki do stwierdzenia nabycia przez wnioskodawcę w drodze zasiedzenia służebności gruntowej odpowiadającej treścią służebności przesyłu;. d) nie korzystał z widocznego urządzenia przesyłowego, podczas gdy ze zgromadzonego w sprawie materiału dowodowego wynika, że uczestnicy (jak i poprzedni właściciele nieruchomości) wiedzieli o fakcie, że przez ich nieruchomość przebiega wodociąg, ponadto część składowa wodociągu w postaci komory rewizyjnej znajduje się w odległości 50-60 m od nieruchomości uczestników, a znak wskaźnikowy, który pozwala zorientować się gdzie dokładnie przebiega rurociąg, jest usytuowany na sąsiedniej nieruchomości, co w konsekwencji uzasadnia wniosek, że została spełniona przesłanka korzystania z widocznego i trwałego urządzenia przez wnioskodawcę, a tym samym wniosek o zasiedzenie służebności winien zostać uwzględniony; art. 217 § 1 k.p.c. (zastrzeżenie do protokołu zgłoszone w trybie art. 162 k.p.c.), poprzez pominięcie twierdzenia wnioskodawcy, iż zarówno on jak i jego poprzednik prawny byli posiadaczami służebności w dobrej wierze, podczas gdy strona może podnosić nowe okoliczności aż do zamknięcia rozprawy, a uwzględnienie tych twierdzeń nie mogło spowodować zwłoki w rozpoznaniu sprawy; art. 217 k.p.c. w zw. z art. 227 k.p.c. (zastrzeżenie do protokołu zgłoszone w trybie art. 162 k.p.c.), poprzez oddalenie wniosku dowodowego wnioskodawcy o dopuszczenie oraz przeprowadzenie dowodu z decyzji o pozwoleniu na budowę wodociągu z dnia 24 września 1981 roku, podczas gdy wnioskodawca nie miał wcześniej możliwości powołania tego dowodu ponieważ dopiero przed rozprawą został odnaleziony przez pracowników wnioskodawcy, a zatem nie powołał go bez swojej winy, a jego dopuszczenie nie spowodowałoby zwłoki w rozpoznaniu sprawy, natomiast dowód ten był istotny w przedmiotowej sprawie ponieważ wykazywał dobrą wiarę w posiadaniu służebności przez wnioskodawcę oraz jego poprzednika prawnego oraz uprawdopodabniał datę posadowienia wodociągu; art. 258 k.p.c. w zw. z art. 227 k.p.c. (zastrzeżenie do protokołu zgłoszone w trybie art. 162 k.p.c.) poprzez oddalenie wniosku dowodowego wnioskodawcy o przeprowadzenie oraz dopuszczenie dowodu z zeznań świadka Z. W., podczas gdy Sąd I instancji uniemożliwił wnioskodawcy wskazanie nowego i aktualnego adresu świadka i od razu oddalił ten wniosek dowodowy, podczas gdy istniała możliwość zakreślenia wnioskodawcy terminu do wskazania nowego adresu świadka, co nie spowodowałoby zwłoki w rozpoznaniu sprawy, a dopuszczenie dowodu z zeznań tego świadka było konieczne z uwagi na istotne okoliczności sprawy na które został powołany;. art. 299 k.p.c. w zw. z art. 227 k.p.c. (zastrzeżenie do protokołu zgłoszone w trybie art. 162 K.P.C.), poprzez oddalenie wniosku o przeprowadzenie dowodu z przesłuchania w charakterze strony K. K., podczas gdy dopuszczenie tego dowodu było konieczne z uwagi na istotne okoliczności sprawy na które został powołany, a dowód z przesłuchania tej strony był konieczny z uwagi na fakt, iż w dacie posadowienia wodociągu nieruchomość uczestników była własnością rodziny uczestnika K. K. i powinien on mieć większą wiedzę na temat okoliczności związanych z posadowieniem oraz eksploatacją wodociągu niż uczestnik M. K.; art. 292 k.p.c. w zw. z art. 227 k.p.c. (zastrzeżenie do protokołu zgłoszone w trybie art. 162 k.p.c.), poprzez oddalenie wniosku o przeprowadzenie dowodu z oględzin nieruchomości uczestników, który mimo że został cofnięty przez pełnomocnika uczestników na rozprawie w dniu 16 kwietnia 2015 roku, to równocześnie został podtrzymany przez pełnomocnika wnioskodawcy na tej samej rozprawie, a przeprowadzenie dowodu z oględzin nieruchomości uczestników stało się konieczne z uwagi na fakt, iż części składowe (...) mm są widoczne z nieruchomości uczestników, czego stwierdzenie w wyniku oględzin przesądzałoby o istnieniu trwałego i widocznego urządzenia przesyłowego, co stanowi przesłankę umożliwiającą uwzględnienie wniosku o stwierdzenie nabycia w drodze zasiedzenia służebności; art. 278 k.p.c. w zw. z art. 227 k.p.c. (zastrzeżenie do protokołu zgłoszone w trybie art. 162 k.p.c.), poprzez oddalenie wniosku dowodowego wnioskodawcy o powołanie dowodu z opinii biegłego geodety celem wytyczenia przebiegu pasa służebności gruntowej, która to opinia miała stanowić integralną część postanowienia o stwierdzenie zasiedzenia służebności gruntowej, podczas gdy szczegółowe wytyczenie przebiegu pasa służebności gruntowej wymaga wiadomości specjalnych i powinno być przeprowadzone przez biegłego sądowego.

Nadto zarzuciła naruszenie prawa materialnego które miało wpływ na treść orzeczenia, tj. art. 172 k.c. w zw. z art. 292 k.c. poprzez jego błędną wykładnię polegającą na przyjęciu, że początek terminu zasiedzenia służebności liczy się od chwili objęcia jej w posiadanie poprzez rozpoczęcie użytkowania (eksploatacji) wodociągu, które to naruszenie doprowadziło do oddalenia wniosku o stwierdzenia nabycia w drodze zasiedzenia służebności gruntowej z uwagi na niewykazanie przez wnioskodawcę daty rozpoczęcia użytkowania (eksploatacji) wodociągu, podczas gdy właściwa wykładnia tego przepisu prowadzi do przyjęcia, że jako początek biegu zasiedzenia służebności należy uznać chwilę wejścia na cudzy grunt w celu budowy trwałego i widocznego urządzenia, co jest jednoznaczne z ograniczeniem właściciela w korzystaniu z przysługującego mu prawa własności nieruchomości;. art. 292 k.c. poprzez jego błędną wykładnię polegającą na przyjęciu, że jako spełnienie przesłanki korzystania z trwałego i widocznego urządzenia przesyłowego należy uznać taką sytuację, w której samo urządzenie jest dostrzegalne na samej nieruchomości dla jej właścicieli, a korzystanie z urządzenia przez posiadacza służebności polega na jego eksploatacji również w sposób widoczny i dostrzegalny dla właścicieli nieruchomości i musi być zachodzić na tej samej nieruchomości (m.in. poprzez prowadzenie tam prac konserwacyjnych), podczas gdy do korzystania z trwałego i widocznego urządzenia przesyłowego nie jest niezbędne, aby widoczne elementy trwałego urządzenia będącego przedmiotem korzystania przez przedsiębiorcę przesyłowego znajdowały się na nieruchomości którą obciążać ma ta służebność, a przesłanka korzystania z trwałego i widocznego urządzenia przesyłowego jest spełniona w przypadku w którym właściciele nieruchomości obciążonej mają wiedzę o fakcie posadowienia wodociągu na ich nieruchomości, natomiast przedsiębiorca przesyłowy korzysta z wodociągu w sposób odpowiedni dla tego typu urządzeń, tj. poprzez jego eksploatację polegająca na przesyle wody, w związku z powyższym należy uznać, że w przedmiotowej sprawie przesłanka korzystania z trwałego i widocznego urządzenia została spełniona.

Na tych podstawach wniósł o zmianę zaskarżonego orzeczenia poprzez uwzględnienie wniosku o stwierdzenie nabycia w drodze zasiedzenia na rzecz wnioskodawcy służebności gruntowej o treści odpowiadającej służebności przesyłu z dniem 1 stycznia 2004 roku (przy stwierdzeniu dobrej wiary), a w przypadku w którym nabycie służebności w drodze zasiedzenia miałoby nastąpić po dacie 2 sierpnia 2008 roku wnoszę o stwierdzenie nabycia w drodze zasiedzenia służebności przesyłu z dniem 1 stycznia 2014 roku (przy stwierdzeniu złej wiary).

W odpowiedzi na apelację uczestnicy postępowania wnieśli o jej oddalenie oraz zasądzenie kosztów postępowania odwoławczego.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Sąd pierwszej instancji prawidłowo zakwalifikował roszczenie wnioskodawcy przyjmując za podstawę prawną swego rozstrzygnięcia normy prawne zawarte w art. 292 k.c. i art. 172 k.c., a następnie prawidłowo ustalił wszystkie okoliczności faktyczne istotne dla rozstrzygnięcia sprawy. Sąd Rejonowy w sposób należyty i przekonujący uzasadnił swoje rozstrzygnięcie. Poczynione ustalenia dotyczące okoliczności faktycznych mają podstawę w zgromadzonym w sprawie materiale dowodowym, który w zakresie dokonanych ustaleń jest logiczny i wzajemnie spójny, natomiast informacje zawarte w poszczególnych źródłach dowodowych nawzajem się uzupełniają i potwierdzają, przez co są w pełni wiarygodne.

Ustalenia te uzupełnione w zakresie spełnienia jednej z zasadniczych przesłanek zasiedzenia służebności, a więc widoczności urządzenia, a także ustalenia daty posadowienia rurociągu w oparciu o przesłuchanie wnioskodawcy i uczestników postępowania.

Sąd Okręgowy, wobec nieusprawiedliwionego niestawiennictwa na rozprawie w dniu 20 kwietnia 2016r. przedstawiciela wnioskodawcy, w oparciu o art. 302 § 1 k.p.c. przesłuchał wyłącznie uczestników postępowania poprzestając zatem na uzupełnieniu materiału dowodowego wyłącznie o okoliczności dotyczące widoczności urządzenia.

Na podstawie tych zeznań ustalono, że uczestnicy postępowania dowiedzieli się o przebiegu rurociągu w 2005r. w czasie wydawania pozwolenia na budowę domu. Na nieruchomości nie ma żadnych oznaczeń wskazujących przebieg rurociągu.

Z tym uzupełnieniem, Sąd Okręgowy przyjmuje za własne.

Art. 292 k.c. stanowi, iż służebność gruntowa może być nabyta przez zasiedzenie tylko w wypadku, gdy polega na korzystaniu z trwałego i widocznego urządzenia. Przepisy o nabyciu własności nieruchomości przez zasiedzenie stosuje się odpowiednio. W świetle art. 352 § 1 k.c., art. 292 i art. 172 k.c. możliwość nabycia służebności gruntowej przez zasiedzenie nie może być kwestionowana. Przepisy te określają możliwości nabycia przez zasiedzenie także służebności gruntowej związanej z posadowieniem na cudzym gruncie urządzeń, o których stanowi art. 49 k.c., wskazując na przesłanki tego nabycia, jak i podmioty, na rzecz których stwierdzenie nabycia służebności przez zasiedzenie może nastąpić. Możliwość zasiedzenia służebności gruntowej odpowiadającej służebności przesyłu została potwierdzona w orzecznictwie Sądu Najwyższego (postanowienie z dnia 4 października 2006 r. II CSK 119/06).

Wskazany wyżej art. 172 § 1 k.c. stanowi, iż posiadacz nieruchomości nie będący jej właścicielem nabywa własność, jeżeli posiada nieruchomość nieprzerwanie od lat dwudziestu jako posiadacz samoistny, chyba że uzyskał posiadanie w złej wierze (zasiedzenie). Natomiast z § 2 tego przepisu wynika, że po upływie lat trzydziestu posiadacz nieruchomości nabywa jej własność, choćby uzyskał posiadanie w złej wierze.

Przesłanki nabycia służebności w drodze zasiedzenia określają dwa przepisy: art. 292 k.c. oraz, stosowany odpowiednio na podstawie art. 292 zdanie drugie k.c., art. 172 k.c. Przesłankami tymi są: posiadanie służebności polegające na korzystaniu z widocznego i trwałego urządzenia w zakresie odpowiadającym określonej treści służebności oraz określony w ustawie upływ czasu, w zależności od tego czy posiadacz był w dobrej czy złej wierze. Przesłanki te muszą być spełnione kumulatywnie.

Ustawodawca nie sprecyzował pojęcia "trwałego i widocznego urządzenia". Niemniej jednak, obszerny dorobek judykatury, jednoznacznie wskazuje, że za trwałe i widoczne urządzenie należy przyjmować trwałą (nie chwilową) postać widocznego przedmiotu będącego rezultatem świadomego działania człowieka, który ponadto odpowiada treści służebności pod względem gospodarczym, a nadto nie jest skutkiem działania sił natury. (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 10 stycznia 1969r., II CR 516/68; postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 7 marca 2002r., II CKN 160/00; postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 20 października 1999r., III CKN 379/98; orzeczenie Sądu Najwyższego z dnia 17 lutego 1960r., 2 CR 951/59; postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 7 marca 2002r., II CKN 160/00; postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 13 lutego 1985r., III CRN 311/84). Widoczność urządzenia musi być ujmowana szeroko i nie może stronić od specyficznej treści służebności (postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 26 lipca 2012 r. II CSK 752/11).

Judykatura wskazywała wiele przykładów takiego trwałego i widocznego urządzenia na nieruchomości. Wśród nich wymieniono m.in.: rowy odwadniające, nasypy, studnie, groble, utwardzenia na gruncie szlaku drożnego, mostki albo osadniki widoczne na powierzchni ziemi wraz z dołączonymi do nich rurami kanalizacyjnymi znajdującymi się pod powierzchnią gruntu (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 10 stycznia 1969 r., II CR 516/68; wyrok Sądu Najwyższego z dnia z dnia 4 lutego 1988 r., IV CR 45/88; postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 24 kwietnia 2002 r., V CKN 972/00).

Uwzględniając ustalony stan faktyczny zwrócić nadto należy uwagę, że Sąd Najwyższy w wielu orzeczeniach zajmował się problematyką widoczności w kontekście urządzeń usadowionych pod ziemią. Jako jeden z przykładów tej linii orzeczniczej należy wskazać na tezę wyrażoną przez Sąd Najwyższy w postanowieniu z dnia 16 stycznia 2013r. (II CSK 289/12). Wskazał w nim, że gazociągi, wodociągi i kanalizacje, to w przeważającej części urządzenia podziemne i już z tego względu nieracjonalna jest interpretacja art. 292 k.c., której wynikiem byłoby wymaganie, aby rura gazowa w toku biegu terminu zasiedzenia była widoczna dla właściciela każdej nieruchomości, przez którą to urządzenie przebiega. Zatem przesłanka widoczności urządzenia w rozumieniu art. 292 k.c. jest spełniona zarówno wtedy, gdy właściciel nieruchomości wie, że na jego nieruchomości pod powierzchnią gruntu jest usytuowane trwałe urządzenie, jak i wtedy, gdy mógł się o tym dowiedzieć, stwierdzając istnienie na gruncie oznaczeń wymaganych właściwymi przepisami dla danego rodzaju urządzenia podziemnego. (postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 14 lutego 2013r., II CSK 389/12). Jak dalej wskazał Sąd Najwyższy w tym orzeczeniu, urządzenie powinno stanowić dla właściciela wyraźne ostrzeżenie przed działaniem podmiotu, który korzystając z urządzenia przesyłowego umiejscowionego w gruncie może doprowadzić do uzyskania odpowiedniej służebności gruntowej. Z tego względu należy przyjąć, że w wypadku urządzenia podziemnego, każdoczesny właściciel nieruchomości powinien mieć zapewnioną możliwość uzyskania wiedzy o usytuowaniu na jego nieruchomości urządzenia przesyłowego. […]. Jeżeli natomiast wystąpił brak takiej wiedzy u kolejnego właściciela, to należy przyjąć, że omawiana przesłanka jest spełniona, jeżeli urządzenie zostało tak oznakowane, że właściciel obiektywnie oceniając mógł i powinien taką wiedzę posiadać.

Niemniej jednak, odnotować należy, że w postanowieniu Sądu Najwyższego z dnia 6 lipca 2011r. (I CSK 157/11), wskazano, że dla nabycia przez zasiedzenie służebności przesyłu nie jest niezbędne, by widoczne elementy trwałego urządzenia, będącego przedmiotem korzystania przez przedsiębiorcę przesyłowego, znajdowały się na nieruchomości, którą obciążać ma ta służebność.

Wskazać nadto należy, że Sąd Najwyższy wielokrotnie eksponował element świadomości właściciela nieruchomości służebnej. W dawniejszej literaturze częstokroć posługiwano się na określenie trwałego urządzenia słowem ,jawne", eksponując tym samym element świadomości właściciela nieruchomości służebnej. Jego wiedza wynikająca ze świadomości pobudowania urządzenia, fizycznej możliwości stwierdzenia obecności tego urządzenia oraz możliwości zapoznania się z mapami dokumentującymi jego przebieg, mogą w okolicznościach konkretnej sprawy wypełniać wymogi przewidziane w art. 292 k.c. dla nabycia służebności o treści odpowiadającej służebności przesyłu (postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 26 lipca 2012 r. II CSK 752/11).

W ocenie Sądu Okręgowego, ustalony stan faktyczny nie dawał podstaw do przyjęcia aby ta przesłanka widoczności urządzenia, przy językowej wykładni tego pojęcia, została w niniejszym stanie faktycznym dopełniona. Na nieruchomości uczestników nie zamieszczono żadnych elementów wskaźnikowych. Nadto, jak wynika z zeznań świadka G. K. złożonych na rozprawie w dniu 16 kwietnia 2015r., na działce uczestników nie były i nie są prowadzone prace konserwacyjne, natomiast wszelkie takie prace prowadzone są w komorze rewizyjnej, znajdującej się 50 – 60 m od działki uczestników. Pomimo faktu, że widoczne urządzenia znajdują się na działkach sąsiednich, nie stanowi to podstawy do przyjęcia, że mogli mieć oni wiedzę o jego przebiegu. Zwrócić należy uwagę, że jak wynika ze zgromadzonego materiału dowodowego, odległość komory jest na tyle znacząca, że nawet na tej podstawie ustalenie przebiegu rurociągu, a w szczególności możność ustalenia, że biegnie on pod działką uczestników w konkretny sposób, należny uznać jedynie jako założenie czysto hipotetyczne, nie mogące stanowić podstawy do wyciągnięcia określonych skutków prawno rzeczowych.

Nawet jeżeli uznać, że uczestnik postępowania nabył wiedzę o przebiegu wodociągu w 2005r. na podstawie mapy ewidencyjnej, co pośrednio wynika z jego zeznań na rozprawie w dniu 20 kwietnia 2016r., w kontekście pojawiającej się tendencji orzeczniczej zmierzającej do odstąpienia od interpretacji językowej pojęcia „widoczności” na rzecz wykładni celowościowej, to jednak w ustalonym stanie faktycznym, ze względu na brak stwierdzenia upływu odpowiedniego czasu, zasiedzenie służebności nie mogło zostać stwierdzone, ze względu na brak wykazania spełnienia wszystkich przesłanek.

Wobec powyższego, a zatem stwierdzenia, że przesłanki zasiedzenia nie zostały wykazane, zbędne stało się odnoszenie do pozostałych zarzutów prawa materialnego i procesowego.

Z przytoczonych powyżej względów apelacja podlegała oddaleniu w oparciu art. 385 k.p.c. w związku z art. 13 § 2 k.p.c.

Wobec ewidentnej sprzeczność interesów wnioskodawców i uczestników postępowania, o kosztach postępowania odwoławczego, Sąd Okręgowy orzekł w oparciu o art. 520 § 2 k.p.c. w związku z art. 98 § 1 i 3 k.p.c. oraz art. 13 § 2 k.p.c. i art.108 § 1 k.p.c. Koszty te ustalono w oparciu o § 2 ust. 1 i 2 w związku z § 8 pkt 3 i § 13 ust. 1 pkt 1 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002r. w sprawie opłat za czynności adwokackie oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu (tekst jednolity Dz.U. z 2013r. poz. 461).

SSR (del.) Łukasz Malinowski SSO Andrzej Dyrda SSO Anna Hajda