Portal Orzeczeń Sądów Powszechnych

POSTANOWIENIE

Dnia 20 października 2021 r.

Sąd Okręgowy w Gliwicach III Wydział Cywilny Odwoławczy w następującym składzie:

Przewodniczący - Sędzia Sądu Okręgowego Roman Troll

Protokolant Aleksandra Sado-Stach

po rozpoznaniu w dniu 20 października 2021 r. w Gliwicach

na rozprawie zdalnej

sprawy z wniosku T. H. (1)

z udziałem J. K. (1) i A. K. (1) (K.)

o stwierdzenie nabycia spadku

na skutek apelacji wnioskodawczyni

od postanowienia Sądu Rejonowego w Wodzisławiu Śląskim

z dnia 16 września 2019 r., sygn. akt I Ns 89/18

postanawia:

uchylić zaskarżone postanowienie i przekazać sprawę Sądowi Rejonowemu w Wodzisławiu Śląskim do ponownego rozpoznania, pozostawiając temu Sądowi rozstrzygnięcie o kosztach postępowania odwoławczego.

SSO Roman Troll

Sygn. akt III Ca 1831/19

UZASADNIENIE

T. H. (1) wniosła o stwierdzenie, że spadek po M. H. (H.), zmarłym 16 września 2017 r., ostatnio zamieszkałym w W. na podstawie ustawy nabyła w całości wnioskodawczyni – jego żona wprost.

Na rozprawie 28 stycznia 2019 r. wezwano do udziału w sprawie S. K., córkę A. H. - brata spadkodawcy, jednocześnie wezwano zainteresowanych do udziału w sprawie przez ogłoszenie. Na rozprawie 21 lutego 2019 r. wezwano do udziału
w sprawie A. K. (1), córkę M. i J. oraz J. K. (1), syna M. i J., a zwolniono od udziału w sprawie S. K..

Uczestnicy postępowania wnieśli o stwierdzenie nabycia spadku wyłącznie na ich rzecz.

Postanowieniem z 16 września 2019 r. Sąd Rejonowy w Wodzisławiu Śląskim stwierdził, że spadek po M. H., zmarłym 16 września 2017 r., mającym ostatnie miejsce zwykłego pobytu w W., na podstawie ustawy nabyli: jego żona: T. H. (2) z domu W., córka J. i M. – wprost, jego dzieci: A. K. (1), z domu K., córka J. – z dobrodziejstwem inwentarza, J. K. (1), syn J. - z dobrodziejstwem inwentarza, każdy z nich po 1/3 części spadku (pkt 1.); nakazał pobrać od wnioskodawczyni na rzecz Skarbu Państwa-Sądu Rejonowego w Wodzisławiu Śląskim 865,92 zł tytułem nieuiszczonych wydatków w sprawie (pkt 2.) oraz przyznał ze Skarbu Państwa-Sądu Rejonowego w Wodzisławiu Śląskim na rzecz adwokata Z. W. 73,80 zł, w tym 13,80 zł podatku od podatku od towarów i usług, z tytułu wynagrodzenia pełnomocnika ustanowionego z urzędu dla wnioskodawczyni (pkt 3.).

Orzeczenie to zapadło przy następujących ustaleniach faktycznych: spadkodawca M. H., syna J. i R. z domu M., zmarł 16 września 2017 r. w W. i tamże ostatnio stale zamieszkiwał; w chwili śmierci był żonaty z T. H. (1),
z domu W., córką J. i M., a za życia zawarł jeden związek małżeński,
z tego małżeństwa pochodziło jedno dziecko: E. H., która zmarła 6 kwietnia 2012 r. Spadkodawca M. H. pozostawił po sobie dzieci pozamałżeńskie (przedmałżeńskie): J. K. (1) i A. K. (1); nie pozostawił testamentu. T. H. (1) złożyła oświadczenie o przyjęciu spadku wprost po M. H.; J. K. (1) i A. K. (1) nie składali oświadczeń odnośnie spadku po M. H..

Na posiedzeniu jawnym, 13 października 1960 r., w sprawie o sygn. akt Ns I 516/60 Sądu Powiatowego w O., stanęli M. H. i J. K. (2), którzy spisali następujący akt uznania: W punkcie I aktu uznania: M. H., urodzony (...)
w miejscowości M. w Rumunii, syn J. i R. M., zam. w B. nr
1, pow. R., górnik, uznał się ojcem małoletniej A. M. 2 im. K. urodzonej (...) w O. z matki J. K. (2) i zapisanej w Urzędzie Stanu Cywilnego w O. pod nr.(...) oraz ojcem małol. J. K. (1), urodzonego (...) w O., z matki J. K. (2) i zapisanego w U. S. C. w O. pod nr.(...) W punkcie II J. K. (2), zam. w O. nr 4, matka małol. A. K. (2) i małol. J. K. (1) oświadczyła, że zgadza się na uznanie jej dzieci przez M. H.
i podpisała akt uznania. M. H. i A. K. (2) zgodnie podpisali akt uznania.

W sprawie o sygn. akt C 543/60 Sądu Powiatowego w O. , o ojcostwo odnośnie małoletnich A. K. (2) i J. K. (2), umorzono postępowanie w zakresie ustalenia ojcostwa i władzy rodzicielskiej, z uwagi na uznanie w sprawie o sygn. Ns
I 516/60 Sądu Powiatowego w O.. W zawartej między przedstawicielem ustawowym małoletnich a M. H. ugodzie M. H. zobowiązał się płacić na dzieci alimenty oraz kwotę tytułem zaległych alimentów.

Sąd Rejonowy wskazał, że dokumenty wykazały, że uczestnicy postępowania są zstępnymi spadkodawcy, nie podzielił wątpliwości pełnomocnika wnioskodawczyni co do braku udowodnienia przez nich, że są zstępnymi spadkobiercy. Zaznaczył, że zgromadzone materiały w aktach sprawy w postaci zupełnych aktów urodzenia uczestników, zupełnego aktu zgonu spadkodawcy, zupełnego aktu urodzenia spadkodawcy, a także protokołów uznania, niewątpliwie to potwierdzają, a rozbieżności w nazwisku wskazanym w aktach urodzenia uczestników postępowania, w akcie uznania, a także w nazwisku matki spadkodawcy w jego akcie urodzenia oraz jego akcie zgonu, nie pozwalają podważyć pokrewieństwa pomiędzy spadkodawcą a uczestnikami postępowania i wskazują, że spadkodawca był niewątpliwie ojcem zarówno A. K. (1), jak i J. K. (1). W ocenie Sądu Rejonowego brak w nazwisku spadkodawcy litery „t”, która została wymieniona zarówno w aktach stanu cywilnego, jak
i akcie uznania uczestników postępowania nie stanowi przesłanki do ustalenia, że uczestnicy postępowania nie są dziećmi spadkodawcy. W ocenie Sądu Rejonowego nie zachodziły podstawy do kierowania uczestników postępowania i wnioskodawczyni na drogę postępowania administracyjnego, celem sprostowania aktów stanu cywilnego, gdyż dokumenty dołączone do akt jednoznacznie wskazywały, że spadkodawca był ojcem uczestników postępowania. Podkreślił przy tym, że wszystkie dane: w tym data, miejsce urodzenia oraz imiona rodziców spadkodawcy są tożsame z danymi wskazanymi w akcie uznania, czy też zupełnych aktach urodzenia uczestników postępowania, dlatego postępowanie o sprostowanie aktów w trybie administracyjnym było zbędne i wyłącznie narażało strony na niepotrzebne, dodatkowe koszty. Brak konieczności prostowania aktów stanu cywilnego, zdaniem Sądu Rejonowego, potwierdza także sama okoliczność rozbieżności w nazwiskach matki spadkodawcy w jego akcie urodzenia i akcie zgonu (M. k. 5- M. k. 32), które nie były kwestionowane, mimo, że dotyczą tej samej osoby.

To spowodowało, że Sąd Rejonowy, przywołując regulacje art. 926 k.c., art. 931
§ 1 k.c., art. 1015 k.c., art. 520 § 1 k.p.c., orzekł jak w sentencji zaskarżonego postanowienia.

Apelację od tego postanowienia złożyła wnioskodawczyni, zaskarżając je w całości
i zarzucając mu sprzeczność istotnych ustaleń z treścią zebranego w sprawie materiału dowodowego poprzez błędne przyjęcie, że A. K. (1) i J. K. (1) są dziećmi spadkodawcy, podczas gdy ich ojcem, zgodnie z odpisami zupełnymi aktów urodzenia oraz protokołem z 13 października 1960 r., znajdującym się w aktach Sądu Powiatowego
w O. o sygn. I Ns 514/60, jest M. H., a nie spadkodawca M. H..

Przy tak postawionych zarzutach wniosła o zmianę zaskarżonego postanowienia
i stwierdzenie nabycia spadku zgodnie z jej wnioskiem oraz o zasądzenie na rzecz pełnomocnika wnioskodawczyni ustanowionego z urzędu kosztów pomocy prawnej udzielonej
z urzędu wnioskodawczyni, które nie zostały w całości ani w części uiszczone. Złożyła także ewentualny wniosek o uchylenie zaskarżonego postanowienia i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Orzeczenie zostało wydane po przeprowadzeniu rozprawy zdalnej, a to zgodnie
z art. 15zzs ¹ pkt 1 ustawy z 2 marca 2020 r. o zmianie ustawy o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19, innych chorób zakaźnych oraz wywołanych nimi sytuacji kryzysowych oraz niektórych innych ustaw (t.j. Dz. U. poz. 1842 ze zm.), z uwagi na stan epidemii i nadmierne zagrożenie dla zdrowia i życia ludzkiego. Postanowienie zapadło w składzie jednego sędziego [por. art. 367 § 3 k.p.c.
w związku z art. 13 § 2 k.p.c., art. 15zzs ¹ pkt 4 ww. ustawy z 2 marca 2020 r. i art. 6 ustawy
z 28 maja 2021 r. o zmianie ustawy - Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. poz. 1090)].

Z przedłożonych aktów stanu cywilnego nie wynika, aby spadkodawca był ojcem uczestników postępowania. Niemniej jednak wydaje się prawdopodobne, że ta osoba jest ich wstępnym (ojcem); wymaga to wyjaśnienie. Dane spadkobierców i stopień pokrewieństwa ze spadkodawcą muszą jednak wynikać z aktów stanu cywilnego (por. uchwałę Sądu Najwyższego z 24 października 2001 r., sygn. akt III CZP 64/01, OSNC 2002/5/61), a w rozpoznawanej sprawie jest wysoce prawdopodobne, że akty stanu cywilnego wymagają sprostowania (chodzi o akty urodzenia uczestników postępowania, ale może chodzić również o akty stanu cywilnego spadkodawcy), nie można bowiem na treści obecnie figurujących w aktach stanu cywilnego informacji uznać, że spadkodawca M. H. był ich ojcem (uczestników postępowania).

W takim przypadku Sąd Rejonowy powinien w pierwszej kolejności zakreślić uczestnikom postępowania termin do sprostowania aktów stanu cywilnego, albowiem takie sprostowanie jest możliwe jedynie w postępowaniu administracyjnym lub sądowym, gdy sprostowanie ich przez kierownika urzędu stanu cywilnego jest niemożliwe, niemniej jednak trzeba w tym celu wszcząć odpowiednie postępowanie i dlatego należy uczestnikom w tym celu wyznaczyć określony termin. Wynika to z regulacji art. 3 ustawy z 28 listopada 2014 r. Prawo o aktach stanu cywilnego w związku z art. 35 tej ustawy i art. 36 tej ustawy. W toku postępowania spadkowego nie ma możliwości prostowania aktów stanu cywilnego w tym postępowaniu, do tego służą odrębne postępowania.

Sąd Rejonowy nie pokusił się o tego rodzaju postępowanie, ustalając, że uczestnicy postępowania są dziećmi spadkodawcy, pomimo brzmienia aktów stanu cywilnego wskazujących, że ich ojcem jest osoba o nazwisku H.; co prawda pozostałe dane są zgodne
z danymi spadkodawcy (za wyjątkiem nazwiska matki w aktach urodzenia i zgonu spadkodawcy: M. oraz M., k. 5 odpis skrócony aktu zgonu, k. 30 odpis zupełny aktu zgonu i k. 32 odpis zupełny aktu urodzenia; dodać należy, że w protokole uznania dzieci wskazano to nazwisko jako M. – akta Sądu Powiatowego w O. o sygn. Ns
I 514/60), niemniej jednak te rozbieżności w nazwisku przejawiające się pojawieniem się na jego końcu literki „t” uniemożliwiają uznanie tych osób jako spadkobierców spadkodawcy bez sprostowania ich aktów stanu cywilnego. Trzeba zaś wyraźnie zaznaczyć, że akty stanu cywilnego stanowią wyłączny dowód zdarzeń w nich stwierdzonych, a ich niezgodność
z prawdą może być udowodniona jedynie w odpowiednim postępowaniu (art. 3 ustawy z 28 listopada 2014 r. Prawo o aktach stanu cywilnego).

W orzecznictwie Sądu Najwyższego wskazuje się, że nierozpoznanie istoty sprawy ma miejsce także w razie dokonania przez sąd pierwszej instancji oceny prawnej żądania bez ustalenia podstawy faktycznej, co wymagałoby czynienia kluczowych ustaleń po raz pierwszy w instancji odwoławczej; respektowanie uprawnień stron wynikających z zasady dwuinstancyjności postępowania sądowego uzasadnia w takich wypadkach uchylenie orzeczenia (por. postanowienie Sądu Najwyższego z 24 stycznia 2020 r., sygn. akt V CZ 3/20, LEX nr 2783281 i przywołane tamże orzecznictwo).

W tej sprawie Sąd Rejonowy nie rozpoznał istoty sprawy, gdyż pomimo rozbieżności w aktach stanu cywilnego nie podjął wszystkich czynności koniecznych do ustalenia
z urzędu kto jest spadkobiercą (art. 670 zd. 1 k.p.c.). Nie można zaś w tej sprawie, ze wskazanych wyżej powodów, dopuścić do tego, aby ustalać te kwestie pierwszy raz w postępowaniu odwoławczym; niewykluczone bowiem, że konieczne może być wezwanie do udziału w sprawie innych osób, chociażby rodzeństwa spadkodawcy, trudno bowiem przewidywać jaka ostatecznie będzie decyzja co do sprostowania aktów stanu cywilnego – także jednak asc małżeństwa S. K. wskazuje jako jej ojca A. H..

Niewykluczone jest także, że sprostowanie powinno dotyczyć innych aktów stanu cywilnego, np. asc zgonu spadkodawcy, asc jego małżeństwa, czy też asc jego urodzenia, które mogą zawierać niewłaściwe dane. Te kwestie powinny zostać wyjaśnione, mają bowiem istoty wpływ na stwierdzenie nabycia spadku, w tym również ustalenie osoby spadkodawcy.

Mając powyższe na uwadze, na podstawie art. 386 § 4 k.p.c. w związku z art. 108
§ 2 k.p.c., art. 13 § 2 k.p.c., art. 15zzs ¹ pkt 4 ww. ustawy z 2 marca 2020 r. i art. 6 ww. ustawy z 28 maja 2021 r., należało orzec jak w sentencji.

Ponownie rozpoznając sprawę Sąd Rejonowy ustali, które z aktów stanu cywilnego mogą zawierać niewłaściwe dane, a następnie zobowiąże właściwe osoby do ich sprostowania oraz przedstawienia tak sprostowanych aktów stanu cywilnego w zakreślonym terminie pod rygorem zawieszenia postępowania. Dopiero po zakończeniu stosownych postępowań można będzie, biorąc pod uwagę stosowne zapisy w aktach stanu cywilnego, orzec właściwie co do istoty sprawy.

SSO Roman Troll