Portal Orzeczeń Sądów Powszechnych

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 20 lutego 2018 r.

Sąd Okręgowy w Bielsku-Białej II Wydział Cywilny Odwoławczy w składzie:

Przewodniczący:	SSO Piotr Łakomiak (spr.)
Sędziowie:	SSO Joanna Banaś-Paluch SSO Leszek Filapek
Protokolant:	st. sekr. sąd. Ewa Kulińska

po rozpoznaniu w dniu 20 lutego 2018 r. w Bielsku-Białej

na rozprawie

sprawy z powództwa K. B., S. B.

przeciwko J. K., M. K. (1), M. K. (2)

o zapłatę

na skutek apelacji pozwanych

od wyroku Sądu Rejonowego w Bielsku-Białej

z dnia 30 listopada 2016r. sygn. akt I C 1164/15

I.  zmienia zaskarżony wyrok w całości, w ten sposób, że powództwo oddala i zasądza od powodów, jako dłużników solidarnych na rzecz pozwanych, jako wierzycieli solidarnych kwotę 2417zł (dwa tysiące czterysta siedemnaście złotych) tytułem zwrotu kosztów procesu;

II.  zasądza od powodów, jako dłużników solidarnych na rzecz pozwanych, jako wierzycieli solidarnych kwotę 2767zł (dwa tysiące siedemset sześćdziesiąt siedem złotych) tytułem zwrotu kosztów postępowania apelacyjnego.

SSO Joanna Banaś-Paluch SSO Piotr Łakomiak SSO Leszek Filapek

Sygn. akt II Ca 192/17

UZASADNIENIE

Pozwem z dnia 28 sierpnia 2015 roku (data nadania) roku powodowie K. B. i S. B. wnieśli pozew o zapłatę w trybie przepisów art. 887 KPC w zw. z art. 902 KPC, na podstawie przepisu art. 405 KPC, o zasądzenie solidarnie od pozwanych J. K., M. K. (1) i M. K. (2), na rzecz W. P. (1), pełnej kwoty wynikającej z tytułu wykonawczego wydanego przez Sąd Rejonowy w Rzeszowie (sygn. akt V GNc 2305/08) z dnia 23 września 2008 roku, opatrzonego klauzulą wykonalności nadaną postanowieniem Sądu Rejonowego w Rzeszowie z dnia 22 czerwca 2011 roku. Powodowie wnieśli również o zasądzenie solidarnie od pozwanych kosztów procesu wg norm przepisanych.

Na uzasadnienie żądania wskazano, że na podstawie opisanego w petitum pozwu tytułu wykonawczego zasądzono od dłużnika W. P. (1) na rzecz powodów kwotę 16.659,58 zł wraz z odsetkami i kosztami procesu. W oparciu o powyższy tytuł wykonawczy powodowie wszczęli postępowanie egzekucyjne w stosunku do dłużnika przez Komornikiem Sądowym przy Sądzie Rejonowym w Piasecznie T. K., poprzez zajęcie wierzytelności przysługującej dłużnikowi od spadkobierców zmarłej A. K. - z tytułu zwrotu zaliczki w związku z niewykonaniem umowy przyrzeczonej. Powodowie powołali się na przepisy art. 902 KPC w zw. z art. 887 KPC podając, że mogą wykonywać wszelkie prawa i roszczenia dłużnika, w tym mogą żądać zwrotu zaliczki występując do Sądu z pozwem o zapłatę roszczenia wynikającego z zajętej wierzytelności. Podali, że wartością przedmiotu sporu jest kwota wskazana jako wierzytelność główna w tytule wykonawczym Sądu Rejonowego w Rzeszowie (sygn. akt V GNc 2305/08), która wynosi 16.659,58 zł. Powodowie jednocześnie zaznaczyli, że do wartości przedmiotu sporu zgodnie z przepisem art. 20 KPC nie wlicza się należności pobocznych.

Dalej w uzasadnieniu pozwu powodowie podnieśli, że są wierzycielami W. P. (1) na podstawie wyżej opisanego tytułu wykonawczego, w oparciu o który były w stosunku do dłużnika prowadzone liczne nieskuteczne egzekucje. Aktualnie prowadzone przez Komornika Sądowego T. K. postępowanie egzekucyjne także z uwagi na brak majątku dłużnika pozostaje bezskuteczne.

W pozwie podniesiono, że dłużnik W. P. (1) dnia 14 września 2007 roku podpisał z A. K. umowę przedwstępną sprzedaży nieruchomości położonej w W., dla której Sąd Rejonowy w Bielsku - Białej prowadzi księgę wieczystą pod numerem (...), a na poczet wykonania umowy przyrzeczonej W. P. (1) wpłacił zaliczkę w kwocie 100.000,00 zł. Powodowie podkreślili, że dłużnik działając w porozumieniu z A. K., wobec swego zadłużenia oraz celem pokrzywdzenia wierzycieli pomimo zapisów umowy nie wystąpił do A. K. o podpisanie umowy sprzedaży nieruchomości i nie zażądał także zwrotu wpłaconej zaliczki. Dłużnik nie skierował swego żądania także wobec spadkobierców po zmarłej A. K.. Pozwani nie reagują na kierowane do nich wezwania. Powodowie podnieśli, że jedynie dłużnik zareagował kierując pismo, w którym uchylił się od oświadczenia woli o wypowiedzeniu umowy przedwstępnej sprzedaży.

Powodowie zaznaczyli, że dłużnik jest spokrewniony bądź spowinowacony z pozwanymi, z którymi działa wspólnie i w porozumieniu celem uniemożliwienia prowadzenia egzekucji z jedynego składnika majątku dłużnika. Dalej w uzasadnieniu pozwu wskazano, że dłużnikowi W. P. (1) w związku z niedojściem do skutku umowy przyrzeczonej należny jest zwrot zapłaconej zaliczki w wysokości 100.000,00 zł jako świadczenia nienależnego skoro cel umowy nie został osiągnięty, a roszczenie to nie przedawniło się.

Powodowie podnieśli, że posiadają wierzytelność wynikającą w wyżej opisanego tytułu wykonawczego, zaś dłużnikowi W. P. (1) przysługuje roszczenie do pozwanych w kwocie 100.000,00 zł, wobec czego powodowie żądają od pozwanych należności określonej posiadanym przez nich w tytule wykonawczym, jako wierzytelności mniejszej od roszczenia przysługującego dłużnikowi.

W odpowiedzi na pozew pozwani wnieśli o oddalenie powództwa z uwagi na jego bezzasadność i zasądzenie solidarnie od powodów wg norm przepisanych zwrotu kosztów postępowania.

Pozwani podnieśli zarzuty nieistnienia po stronie W. P. (1) wierzytelności w stosunku do pozwanych jako następców prawnych zmarłej A. K. o zwrot zaliczki z umowy przedwstępnej sprzedaży nieruchomości z dnia 14 września 2007 roku, a zwłaszcza o zwrot jakiejkolwiek kwoty rzekomo pobranej przez A. K. (matkę pozwanych) od W. P. (1), na poczet ceny sprzedaży. Pozwani zarzucili bezskuteczność zajęcia tej wierzytelności przez Komornika Sądowego w sprawie o sygn. Km 5961/11, podnosząc, że powodowie, nie odstąpili skutecznie za W. P. (1) od umowy przedwstępnej pismem z dnia 14 marca 2014 roku, albowiem W. P. (1) prawo odstąpienia od rzeczonej umowy przedwstępnej w ogóle nie przysługiwało, wobec braku takiego zapisu w umowie, ale powołując się na orzecznictwo Sadu Najwyższego także z uwagi na fakt, że umowa przedwstępna nie jest umową wzajemną. Pozwani podkreślili, że prawo odstąpienia od umowy przedwstępnej przysługiwałoby, gdyby w umowie tej przewidziany został zadatek, a w przedmiotowej umowie przedwstępnej strony zastrzegły wyłącznie zaliczkę. Pozwani wskazali dalej, że roszczenie W. P. (1) o zawarcie umowy przedwstępnej nie jest przedawnione, a to z uwagi na to, że od umowy tej nie odstąpił i cyklicznie podejmuje działania procesowe w postaci wszczynania postępowań w zakresie prób ugodowych. Pozwani wskazali, że ostatnia próba - posiedzenie pojednawcze zostało podjęte w sprawie w dniu 26 marca 2015 roku, gdzie do ugody nie doszło, stąd od tej daty, przerwany termin przedawnienia roszczenia W. P. (1) o zawarcie umowy przedwstępnej biegnie na nowo. Pozwani podnieśli, że nie współdziałają z W. P. (2) w odraczaniu terminu zawarcia umowy przyrzeczonej zaznaczając, że na wywiązanie się z niej W. P. (1) nie miałby środków skoro - jak to opisali to w pozwie powodowie - jest on niewypłacalny.

Pozwani dziedziczący spadek z dobrodziejstwem inwentarza oczekują pretensji innych wierzycieli, w tym hipotecznych. Nadto podali, że nieruchomość ta jest jedynym aktywem, a oni są młodymi ludźmi - wcześniej wychowywanymi przez babcię - na dorobku i nieruchomość ta daje szansę przynajmniej częściowego zaspokojenia pretensji innych wierzycieli.

Pozwani z ostrożności wskazali nadto, że postępowanie egzekucyjne prowadzone w sprawie o sygn. Km 5961/11 pozostaje zawieszone od dnia 09 kwietnia 2014 roku i jest prawdopodobne, że umorzyło się wobec braku wniosku wierzyciela o jego podjęcie. Zdaniem pozwanych, w okresie zawieszenia tego postępowania czynności egzekucyjne, których substytutem jest powództwo trzeciodlużnika na podstawie art. 887 KPC nie mogą być podejmowane.

Dalej z ostrożności pozwani zarzucili, że na podstawie art. 409 KC wygasł obowiązek wydanie korzyści lub zwrotu rzeczy, o ile hipotetycznie taka zostało odniesiona i hipotetycznie obowiązek taki pozwanych obciążał. Pozwani kwestionując zapłatę na rzecz A. K. kwotę 100.000,00 zł podali, że o ile do takiej zapłaty doszło A. K. zmarła 23 sierpnia 2010 roku wyzbyła się jej w całości jeszcze za życia. Pozwani zaznaczyli, że nawet gdyby należało przypisać A. K. obowiązek zwrotu korzyści, to w żaden sposób oni sami nie byli beneficjentami takiej korzyści, a o samej umowie przedwstępnej i możliwych rozliczeniach z niej wynikających dowiedzieli się po upływie znacznego czasu po śmierci matki, która ich nie wychowywała. Pozwani podnieśli także zarzut nadużycia prawa podmiotowego oraz zarzut przedawnienia roszczenia wobec statusu powodów jako wspólników spółki cywilnej i zaprzeczyli, aby W. P. (1) był spokrewniony lub spowinowacony z nimi.

Na rozprawie w dniu 02 grudnia 2015 roku Sąd postanowił zawiadomić W. P. (1) o toczącym się postępowaniu, który nie wstąpił do sprawy.

Sąd Rejonowy w Bielsku-Białej wyrokiem z dnia 30.11.2016r. orzekł, że:

1.  zasądza solidarnie od pozwanych J. K., M. K. (1) i M. K. (2) na rzecz W. P. (1) kwotę 19.335,58 zł (dziewiętnaście tysięcy trzysta trzydzieści pięć złotych 58/100) z ustawowymi odsetkami od kwot:

-

293,95 zł od dnia 21 czerwca 2008 roku do dnia zapłaty,

-

24,20 zł od dnia 01 lipca 2008r. do dnia zapłaty,

-

10.926,30 zł od dnia 11 lipca 2008 roku do dnia zapłaty,

-

4.060,73 zł od dnia 19 lipca 2008 roku do dnia zapłaty,

-

878,40 zł od dnia 04 sierpnia 2008 roku do dnia zapłaty,

-

475,80 zł od dnia 11 sierpnia 2008 roku do dnia zapłaty,

z zastrzeżeniem pozwanym prawa do powoływania się w toku postępowania egzekucyjnego na ograniczenie odpowiedzialności do wartości stanu czynnego spadku po A. K.;

2.  zasądza solidarnie od pozwanych J. K., M. K. (1) i M. K. (2) na rzecz powodów K. B. i S. B. - jako wierzycieli solidarnych - kwotę 833,00 zł (osiemset trzydzieści trzy złote) tytułem zwrotu kosztów procesu. /

Sąd ten przyjął, iż bezspornym pomiędzy stronami było, że powodowie posiadają tytuł wykonawczy wydany przez Sąd Rejonowy w Rzeszowie (sygn. akt V GNc 2305/08), z dnia 23 września 2008 roku, opatrzony klauzulą wykonalności nadaną postanowieniem tego Sądu z dnia 22 czerwca 2011 roku, a także to, że w dniu 14 września 2007 roku doszło do zawarcia pomiędzy A. K. i W. P. (1) - w formie aktu notarialnego (Rep. A (...)) - umowy przedwstępnej, w której A. K. oraz W. P. (1) zobowiązali się zawrzeć w terminie do dnia 30 czerwca 2012 roku umowę sprzedaży, na podstawie której A. K. sprzeda W. P. (3), w stanie wolnym od wszelkich nowych obciążeń oraz praw i roszczeń osób trzecich (za wyjątkiem opisanych w tym akcie hipotek na rzecz Banku (...) S.A.), zabudowaną nieruchomość objętą księgą wieczystą numer (...) oraz niezabudowaną nieruchomość objętą KW nr (...). Bezspornym pomiędzy stronami był również fakt, że A. K. zmarła, a postanowieniem Sądu Rejonowego w Bielsku - Białej (sygn. akt II Ns 2055/13) z dnia 11 lutego 2014 roku spadek po niej - na podstawie ustawy - nabyli z dobrodziejstwem inwentarza synowie: J. K., M. K. (1), M. K. (2) i A. P. po ¼ części każdy z nich.

Sąd Rejonowy dalej ustalił, iż w dniu 14 września 2007 roku doszło do zawarcia pomiędzy A. K., a W. P. (1), w formie aktu notarialnego (Rep. A (...)), przed notariuszem J. S. w Kancelarii Notarialnej notariuszy D. R. i J. S., umowy przedwstępnej, w której A. K. oraz W. P. (1) zobowiązali się zawrzeć w terminie do dnia 30 czerwca 2012 roku umowę sprzedaży. Umawiający się postanowili, że na podstawie umowy przyrzeczonej A. K. sprzeda W. P. (3), w stanie wolnym od wszelkich nowych obciążeń oraz praw i roszczeń osób trzecich (za wyjątkiem opisanych w tym akcie hipotek na rzecz Banku (...) S.A.), zabudowaną nieruchomość objętą KW nr (...) oraz niezabudowaną nieruchomość objętą KW nr (...).

Zgodnie z treścią §4 tego aktu notarialnego A. K. pokwitowała odbiór od W. P. (2) kwoty 100.000,00 zł tytułem zaliczki, którą to zaliczkę zobowiązała się zaliczyć na poczet przyszłej łącznej ceny sprzedaży w przyrzeczonej umowie sprzedaży.

Zgodnie z §7 tego aktu A. K. zobowiązała się wydać W. P. (1) nieruchomości w posiadanie w dniu zawarcia aktu.

W dniu 23 września 2008 roku Sąd Rejonowy w Rzeszowie (sygn.. akt V GNC 2305/08) wydał nakaz zapłaty, w którym zasądził od W. P. (1) -prowadzącego działalność gospodarczą pod firmą (...) w Ż. -na rzecz (...) Sp. z o.o. w R. kwotę 16.659,58 zł wraz z ustawowymi odsetkami od kwot:

-

293,95 zł od dnia 21 czerwca 2008 roku do dnia zapłaty,

-

24,20 zł od dnia 01 lipca 2008 roku do dnia zapłaty,

-

10.926,30 zł od dnia 11 lipca 2008 roku do dnia zapłaty,

-

4.060,73 zł od dnia 19 lipca 2008 roku do dnia zapłaty,

-

878,40 zł od dnia 04 sierpnia 2008 roku do dnia zapłaty,

-

475,80 zł od dnia 11 sierpnia 2008 roku do dnia zapłaty wraz z kwotą 2.626,00 zł tytułem zwrotu kosztów postępowania.

Postanowieniem z dnia 31 grudnia 2009 roku Komornik Sądowy przy Sądzie Rejonowym w Łańcucie umorzył postępowanie egzekucyjne w sprawie Km 243/09 prowadzone z wniosku (...)Sp. z o.o w R. przeciwko W. P. (1), w oparciu o tytuł wykonawczy Sądu Rejonowego w Rzeszowie z dnia 23 września 2008 roku (sygn. akt V GNc 2305/08) wobec bezskuteczności egzekucji.

Postanowieniem z dnia 22 czerwca 2011 roku Sąd Rejonowy w Rzeszowie (sygn. akt V GCo 263/11) nadał klauzulę wykonalności prawomocnemu nakazowi zapłaty wydanemu przez Sąd Rejonowy w Rzeszowie (sygn.. akt V GNC 2305/08) na rzecz K. B. i S. B. - jako wspólników spółki cywilnej(...) K. B. S. B. w W., na których przeszło uprawnienie (...) Sp. z o.o. w R., zasądzając na rzecz wierzycieli kwotę 50,00 zł tytułem zwrotu kosztów postępowania.

W dniu 12 września 2011 roku powodowie złożyli do Komornika Sądowego przy Sądzie Rejonowym w Piasecznie T. K. wniosek egzekucyjny, w którym domagali się wszczęcia postępowania egzekucyjnego w oparciu o tytuł wykonawczy z dnia 23 września 2008 roku wydany przez Sąd Rejonowy w Rzeszowie (sygn. akt V GNc 2305/09) wraz z prawomocnym postanowieniem z dnia 22 czerwca 2011 r. (sygn. akt V GCo 263/11).

Pismem z dnia 04 stycznia 2012 r. powodowie w toku postępowania egzekucyjnego wnieśli o zajęcie wierzytelności wynikających z przedwstępnej umowy sprzedaży nieruchomości na podstawie aktu notarialnego (Rep. A nr (...)) względem A. K. oraz zajęcie praw wynikających z przedwstępnej umowy sprzedaży wynikających z aktu notarialnego dotyczącego umowy przedwstępnej sprzedaży nieruchomości.

W dniu 10 września 2012 roku Komornik Sądowy przy Sądzie Rejonowym w Piasecznie wydał zaświadczenie, iż dokonał na wniosek wierzyciela z dnia 10 stycznia 2012 r. zajęcia wierzytelności u trzeciodłużnika A. K. - w trybie przepisu art. 895 KPC z tytułu: wierzytelności i praw wynikających z przedwstępnej umowy sprzedaży nieruchomości, dla której prowadzona jest księga wieczysta (...) zawartej na podstawie aktu notarialnego (rep. A nr (...)).

Postanowieniem z dnia 23 października 2012 roku Komornik zawiesił postępowanie egzekucyjne w sprawie. Km 5961/11 na wniosek wierzycieli.

A. K. zmarła w dniu 23 sierpnia 2010 roku.

W dniu 07 listopada 2012 roku powodowie złożyli wniosek o rozszerzenie egzekucji, poprzez zajęcie wierzytelności wynikających z przedwstępnej umowy sprzedaży nieruchomości - na podstawie aktu notarialnego Rep. A nr (...) - względem J. K., M. K. (1) i M. K. (2), jako spadkobierców po zmarłej A. K. oraz zajęcie praw wynikających z przedwstępnej umowy sprzedaży, wynikających z aktu notarialnego dotyczącego umowy przedwstępnej sprzedaży nieruchomości (Rep. A nr (...)) oraz wydanie zaświadczenia o zajęciu wyżej opisanych praw na podstawie art. 887 KPC.

Postanowieniem z dnia 16 listopada 2012r. Komornik podjął postępowanie egzekucyjne w sprawie Km 5961/11 i dokonał zajęcia wierzytelności wynikającej z przedwstępnej umowy sprzedaży nieruchomości objętej KW nr (...), na podstawie aktu notarialnego Rep. A nr (...), względem J. K., M. K. (1) i M. K. (2). W dniu 19 listopada 2012 roku Komornik Sądowy przy Sądzie Rejonowym w Piasecznie wydał zaświadczenie, iż dokonał na wniosek wierzyciela z dnia 07 listopada 2012r. zajęcia wierzytelności u trzeciodłużników: J. K., M. K. (1) i M. K. (2) w trybie przepisu art. 895 KPC z tytułu: „wierzytelności i praw wynikających z przedwstępnej umowy sprzedaży nieruchomości, dla której prowadzona jest księga wieczysta (...) zawartej na podstawie aktu notarialnego rep. A (...) względem J. K., M. K. (1) i M. K. (2)". Postanowieniem z dnia 19 listopada 2012 roku Komornik zawiesił postępowanie egzekucyjne. Postanowieniem z dnia 26 listopada 2013 roku Komornik podjął postępowanie egzekucyjne. Postanowieniem z dnia 09 kwietnia 2014 roku Komornik zawiesił postępowanie egzekucyjne. Postanowieniem z dnia 25 lutego 2015 roku Komornik podjął postępowanie egzekucyjne. Postanowieniem z dnia 14 października 2015 roku Komornik zawiesił postępowanie egzekucyjne.

W dniu 26 czerwca 2013 roku wpłynął do Sądu Rejonowego w Bielsku - Białej wniosek W. P. (1) o zawezwanie do próby ugodowej J. K., M. K. (1), M. K. (2) i małoletniego A. P. reprezentowanego przez ojca Z. P. mającej za przedmiot roszczenie wzywającego przeciwko przeciwnikom z umowy przedwstępnej sprzedaży nieruchomości z dnia 14 września 2007 roku sporządzonej przed Notariuszem J. S. (Rep. A nr (...)) w tym roszczenie związane z tzw. mocniejszym skutkiem tj. zawarcie umowy przyrzeczonej. W dniu 20 września 2013 roku odbyło się posiedzenie jawne w przedmiocie powyższego wniosku. Z protokołu posiedzenia wynika, że do ugody nie doszło.

Prawomocnym zarządzeniem z dnia 24 października 2014 roku dokonano zwrotu wniosku W. P. (1) o zawezwanie do próby ugodowej J. K., M. K. (1), M. K. (2) i małoletniego A. P. reprezentowanego przez ojca Z. P. o zawezwanie do próby ugodowej.

Postanowieniem Sądu Rejonowego w Bielsku - Białej (sygn. akt II Ns 2055/13) z dnia 11 lutego 2014 roku spadek po A. K. na podstawie ustawy nabyli z dobrodziejstwem inwentarza synowie: J. K., M. K. (1), M. K. (2) i A. P. w % części każdy.

Pismami z dnia 14 marca 2013 roku skierowanymi do pozwanych: J. K., M. K. (1) i M. K. (2) powodowie K. B. i S. B. złożyli oświadczenia o odstąpieniu od przedwstępnej umowy sporządzonej przez Notariuszem J. S. Rep. A (...) z dnia 14 września 2007 i wezwali pozwanych do zapłaty kwoty 29.585,06 stanowiącej całość wymagalnego roszczenia przysługującego im od dłużnika W. P. (1).

Sąd I instancji pominął wniosek dowodowy pełnomocnika pozwanych o przesłuchiwanie za stronę pozwaną M. K. (2) wobec jego nieusprawiedliwionego niestawiennictwa na termie rozprawy.

W oparciu o powyższe ustalenia faktyczne Sąd zważył, co następuje:

Powództwo zasługiwało na uwzględnienie w całości.

Zgodnie z przepisem art. 902 KPC, do skutków zajęcia stosuje się odpowiednio przepisy art. 885, 887 i 888, a do skutków niezastosowania się do wezwań komornika oraz do obowiązków wynikających z zajęcia - art. 886. Przepisy art. 887 §1 i §2 KC stanowią z kolei, że z mocy samego zajęcia wierzyciel może wykonywać wszelkie prawa i roszczenia dłużnika. Na żądanie wierzyciela komornik wydaje mu odpowiednie zaświadczenie (§ 1). Wierzyciel wnoszący powództwo przeciwko pracodawcy powinien przypozwać dłużnika, przeciwko któremu toczy się postępowanie egzekucyjne. Pozwany pracodawca obowiązany jest podać sądowi wszystkich innych wierzycieli, na rzecz których dochodzona wierzytelność również została zajęta. Sąd zawiadomi tych wierzycieli stosownie do art. 195. Wyrok wydany w sprawie jest skuteczny w stosunku do innych wierzycieli. Jednakże w stosunku do wierzyciela, o którym sąd nie został powiadomiony, pracodawca nie może powoływać się na wyrok, który zapadł na jego korzyść (§ 2).

Modelowy charakter egzekucji z wynagrodzenia za pracę sprawia, że przepisy dotyczące tego sposobu egzekucji (art. 885, 887 i 888 KPC) mają odpowiednie zastosowanie również do skutków zajęcia zarówno w egzekucji z rachunku bankowego, jak i w egzekucji z

innych wierzytelności, przy czym zajęcie wierzytelności może obejmować jedynie wierzytelność istniejącą i przysługującą dłużnikowi na podstawie określonego stosunku prawnego (zob. wyrok SN z dnia 19 sierpnia 1971 roku, sygn.. akt I CR 308/71, OSNC 1972/5/85). Nadto wierzyciel może dokonywać czynności jedynie w celu zaspokojenia należności wynikającej z tytułu wykonawczego, nie może natomiast dokonywać czynności niekorzystnych dla dłużnika, niemających na celu zaspokojenia tych należności.

Wierzyciel, aby mógł skorzystać z uprawnień przewidzianych w komentowanym przepisie, powinien dysponować stosownym dokumentem. Jest nim zaświadczenie, które komornik zobowiązany jest wydać wierzycielowi na jego żądanie. Wobec tego, że zaświadczenie komornika jest dowodem potwierdzającym uprawnienia wierzyciela do dokonania czynności obejmujących dochodzenie praw i roszczeń dłużnika, dokument taki powinien wskazywać osobę wierzyciela i dłużnika, rodzaj i wysokość zajętej wierzytelności, a także tytuł zajęcia. Dokumentem taki powodowie się legitymowali (k. 20).

Przepis art. 887 KPC w zw. z art. 902 KPC, poza określeniem w § 1 uprawnień, jakie I wynikają dla wierzyciela egzekwującego z mocy dokonanego zajęcia, w § 2 reguluje kwestię powództwa tegoż wierzyciela przeciwko dłużnikowi zajętej wierzytelności (zwanemu także poddłużnikiem). Jest to powództwo o szczególnym charakterze. Jego swoistość wynika z przyjętego w § 1 rozwiązania polegającego na tym, że na skutek zajęcia dochodzi do podstawienia wierzyciela egzekwującego we wszystkie prawa i roszczenia dłużnika związane z zajętą wierzytelnością. Odrębności powództwa wierzyciela przeciwko dłużnikowi zajętej wierzytelności (poddłużnikowi) oraz opartego na tym powództwie procesu polega na tym, że wierzyciel egzekwujący oraz poddłużnik czerpią legitymację procesową - odpowiednio czynną i bierną - z racji wspomnianego podstawienia, umożliwiającego wierzycielowi egzekwującemu skierowanie przeciwko poddłużnikowi roszczeń przysługujących dłużnikowi egzekwowanemu wobec poddłużnika. Innymi słowy, w procesie opartym na tym szczególnym powództwie wierzyciel, jako powód, nie dochodzi roszczeń jemu przysługujących (własnych praw), lecz realizuje roszczenia, jakie przysługują dłużnikowi egzekwowanemu przeciwko jego dłużnikowi. Określając taką konfigurację procesową można ją określić w ten sposób, że istniejące roszczenie wynikające ze stosunku zobowiązaniowego na linii wierzyciel egzekwujący - dłużnik egzekwowany, w istotny sposób skutkuje ingerencją wierzyciela w stosunek zobowiązaniowy na linii dłużnik egzekwowany (wierzyciel 4ggo stosunku zobowiązaniowego) - poddłużnik (dłużnik dłużnika egzekwowanego).

Skoro więc przedmiotem procesu nie jest roszczenie przysługujące wierzycielowi egzekwującemu, a tenże jest tylko substytutem procesowym (ustawowym) podstawionym w prawa dłużnika, dochodzącym wprawdzie we własnym imieniu, ale jednak roszczeń przysługujących egzekwowanemu dłużnikowi, to wierzyciel taki, jako powód, może jedynie samodzielnie dokonywać czynności procesowych, nie może natomiast samodzielnie dysponować przedmiotem sporu. Z tego zaś wnika, że powód (wierzyciel egzekwujący) nie może domagać się w takim procesie od pozwanego poddłużnika zasądzenia roszczenia (w przedmiotowej sprawie wierzytelności tytułu zwrotu nienależnego świadczenie w związku z nie zawarciem umowy przyrzeczonej) do swoich rąk, lecz może żądać zasądzenia takiego roszczenia wyłącznie na rzecz dłużnika egzekwowanego. Nie oznacza to oczywiście, że zasądzoną należność zrealizuje dłużnik egzekwowany, ponieważ czyniłoby to instytucję powództwa wierzyciela przeciwko poddłużnikowi pozbawioną sensu. Wierzyciel egzekwujący, jako powód, po wyroku uzyska tytuł wykonawczy i skieruje go do wykonania. Należność objęta treścią tego tytułu, mimo że opiewać będzie na rzecz dłużnika egzekwowanego, w postępowaniu egzekucyjnym wszczętym na wniosek wierzyciela egzekwującego nie zostanie przekazana dłużnikowi egzekwowanemu, lecz - zgodnie z dokonanym zajęciem - komornik przekaże zajętą część wierzytelności wierzycielowi egzekwującemu.

Drugą szczególną cechą powództwa z art. 887 § 2 KC jest to, że dłużnik egzekwowany powinien zostać przypozwany, tj. zawiadomiony o toczącym się pomiędzy wierzycielem egzekwującym i poddlużnikiem procesie i wezwany do wzięcia w nim udziału. Może on zgłosić swe przystąpienie do sprawy w charakterze interwenienta ubocznego aż do zamknięcia rozprawy w drugiej instancji. Przypozwanie dłużnika egzekwowanego spełnia dwa cele: po pierwsze - osoba przypozwana dowiaduje się o procesie, którego wynik może oddziaływać na jej sferę prawną, co uzasadnia zgłoszenie przez nią interwencji ubocznej w celu wspomagania strony (np. podnoszenie okoliczności lub zarzutów nieznanych stronie), po drugie - przypozwanie chroni stronę przed zarzutem wadliwego prowadzenia procesu. Szczególny charakter przypozwania przewidzianego przepisem art. 887 § 2 KPC polega na tym, że jest ono obligatoryjne. Jedynie od woli dłużnika egzekwowanego zależy jednak, czy zgłosi interwencję uboczną po stronie powoda (wierzyciela egzekwującego). Wobec tego, że wyrok prawomocny będzie wywierał skutek prawny bezpośrednio między pozwanym trzeciodłużnikiem a dłużnikiem egzekwowanym, jego interwencja ma charakter interwencji samoistnej (art. 81 KPC).

W przedmiotowej sprawie wytoczone przez wierzycieli egzekwujących powództwo spełniało wszelkie wskazane wyżej wymogi formalne, tj. powodowie legitymowali się stosownym zaświadczeniem uzyskanym od komornika, pozwali poddłużnika domagając się zasądzenia świadczenia na rzecz dłużnika egzekwowanego, a przy tym wnieśli o zawiadomienie dłużnika o toczącym się postępowaniu i możliwości wstąpienia do sprawy w charakterze interwenienta ubocznego. W związku z tym kwestia oceny zasadności wytoczonego powództwa zależało od ustalenia istnienia materialnoprawnej podstawy roszczenia, tj. ustalenia, czy dłużnikowi W. P. (1) przysługuje względem pozwanych poddłużników wierzytelność podlegająca zajęciu. Przeprowadzone w sprawie postępowanie dowodowe pozwoliło udzielić twierdzącej odpowiedzi na tak postawione pytanie. ,

Powodowie stanęli na stanowisku, że roszczenie dłużnika względem poddłużników ma charakter roszczenia o zwrot nienależnego świadczenia, drj z kolei wynikało z niedojścia do skutku przyrzeczonej umowy sprzedaży nieruchomości. Należy zatem wskazać, że zgodnie z przepisem art. 389 § 1 KC, umowa, przez którą jedna ze stron lub obie zobowiązują się do zawarcia oznaczonej umowy (umowa przedwstępna), powinna określać istotne postanowienia umowy przyrzeczonej. Warunki te spełnia umowa przedwstępna sprzedaży nieruchomości z dnia 14 września 2007 roku (rep. A nr (...)), zawarta w formie aktu notarialnego (k. 17 - 20). Nadto w umowie tej określono, że umowa przyrzeczona powinna zostać zawarta w terminie do dnia 30 czerwca 2012 roku. zaś tytułem zaliczki na poczet przyszłej ceny sprzedaży dłużnik przekazał spadkodawcy pozwanych kwotę 100.000,00 zł. Przepisy art. 390 §1 - §3 KC stanowią z kolei, że jeżeli strona zobowiązana do zawarcia umowy przyrzeczonej uchyla się od jej zawarcia, druga strona może żądać naprawienia szkody, którą poniosła przez to, że liczyła na zawarcie umowy przyrzeczonej. Strony mogą w umowie przedwstępnej odmiennie określić zakres odszkodowania (§ 1). Jednakże gdy umowa przedwstępna czyni zadość wymaganiom, od których zależy ważność umowy przyrzeczonej, w szczególności wymaganiom co do formy, strona uprawniona może dochodzić zawarcia umowy przyrzeczonej (§2). Roszczenia z umowy przedwstępnej przedawniają się z upływem roku od dnia, w którym umowa przyrzeczona miała być zawarta. Jeżeli sąd oddali żądanie zawarcia umowy przyrzeczonej, roszczenia z umowy przedwstępnej przedawniają się z upływem roku od dnia, w którym orzeczenie stało się prawomocne (§ 3).

Mając na uwadze powyższe przepisy, jak również zarzut pozwanych poddłużników podniesione w odpowiedzi na pozew, należało w pierwszej kolejności ocenić skuteczność złożonych przez powodów - wierzycieli egzekwujących - oświadczeń o odstąpieniu od umowy przedwstępnej w imieniu dłużnika W. P. (1). Należy zatem przede wszystkim podkreślić, że zgodnie z zawartą przedwstępną umową sprzedaży nieruchomości, A. K. dłużnik przekazał kwotę 100.000,00 zł tytułem zaliczki, nie zaś zadatku, co umożliwiałoby złożenie oświadczenia o odstąpieniu w oparciu o przepis art. 394 § 1 KC. Umowa przedwstępna nie zawierała również żadnych postanowień, które umożliwiałyby złożenie stosownego oświadczenia o odstąpieniu w oparciu o przepis art. 395 § 1 KC (możliwość złożenia oświadczenia w określonym umownie terminie), czy też w oparciu o przepis art. 396 KC (odstąpienie od umowa za zapłatą odstępnego). W związku z tym skuteczność oświadczenia złożonego przez powodów w imieniu dłużnika należało ocenić przez pryzmat przepisu art. 491 § 1 KC, zgodnie z którym jeżeli jedna ze stron dopuszcza się zwłoki w wykonaniu zobowiązania z umowy wzajemnej, druga strona może wyznaczyć jej odpowiedni dodatkowy termin do wykonania z zagrożeniem, iż w razie bezskutecznego upływu wyznaczonego terminu będzie uprawniona do odstąpienia od umowy. Może również bądź bez wyznaczenia terminu dodatkowego, bądź też po jego bezskutecznym upływie żądać wykonania zobowiązania i naprawienia szkody wynikłej ze zwłoki. Kwestią sporną była przy tym ocena, czy umowa przedwstępna sprzedaży nieruchomości ma charakter wzajemny, a co za tym idzie, czy cytowany przepis w ogóle mógł znaleźć zastosowanie. W ocenie Sądu na tak zadane pytanie trzeba udzielić odpowiedzi przeczącej. Należy bowiem podkreślić, że umowa przedwstępna jest jedynie umową pomocniczą i nie ma samodzielnego celu społeczno - gospodarczego. Jej cel sprowadza się jedynie do wykonania określonego zadania względem umowy głównej. Umowa przedwstępna nie prowadzi do wymiany świadczeń głównych. Z tego względu w orzecznictwie wyrażany jest pogląd, który Sąd rozpoznający niniejszą sprawę podzielą, że umowa taka nie podlega kwalifikacji jako umowa wzajemna (por. teza 2. wyroku SA w Warszawie z dnia 25 lipca 2014 roku, sygn. akt VI ACa 1552/13, LEX nr 1509127; teza 1. wyroku SN z dnia 12 czerwca 2013 roku, sygn. akt II CSK 655/12, LEX nr 1363193), ponieważ nie zachodzi w niej stosunek odpłatny, charakterystyczny dla umów wzajemnych. W tym przypadku podkreśla się brak ekwiwalentności w tym znaczeniu, że świadczenia stron (złożenie oświadczeń woli) nie prowadzą do wymiany i nie są swoimi ekonomicznymi odpowiednikami, a przyczyną prawną zawarcia umowy są przyszłe korzyści wynikające z umowy przyrzeczonej. Z powyższych względów Sąd doszedł do przekonania, że powodowie nie mogli w imieniu dłużnika skutecznie odstąpić od przedwstępnej umowy sprzedaży nieruchomości z dnia 14 września 2007 roku. Okoliczność ta nie miała jednak wpływu na ocenę zasadności powództwa.

Roszczenie powodów należało uznać ze uzasadnione, ze względu na fakt przekazania spadkodawcy pozwanych kwoty 100.000,00 złf, które ze względu na przedawnienie roszczenia o zawarcie umowy przyrzeczonej straciło swoją causę, a tym samym stało się świadczeniem nienależnym, podlegającym zwrotowi. Za zupełnie chybione należy w tym zakresie uznać twierdzenia pozwanych, jakoby roszczenie dłużnika W. P. (1) o zawarcie umowy przyrzeczonej nie przedawniło się w oparciu o przepis art. 390 § 3 KC. Pomijając niemającą znaczenia dla rozstrzygnięcia sprawy ocenę działania dłużnika, które polegało na składaniu wniosków o zawezwanie do próby ugodowej, które - zgodnie z ugruntowanym w tym zakresie orzecznictwem - miały skutkować przerywaniem biegu terminu przedawnienia należy wskazać, że zgodnie z treścią umowy przedwstępnej umowa przyrzeczona miała zostać zawarta do dnia 30 czerwca 2012 roku. Roszczenie o zawarcie tej umowy przedawniłoby się zatem z dniem 30 czerwca 2013 roku, jednakże bieg rocznego terminu przedawnienia - zgodnie z przepisem art. 123 § 1 pkt 1 KC - przerwał złożony przez dłużnika w dniu 26 czerwca 2013 roku wniosek o zawezwanie do próby ugodowej w sprawie I Co 3036/13 Sądu Rejonowego w Bielsku - Białej. W sprawie tej, na posiedzeniu w dniu 20 września 2013 roku do zawarcia ugody jednakże nie doszło, w związku z czym roczny termin rozpoczął bieg, który - w zamyśle dłużnika - miał ponownie zostać przerwany złożonym w sprawie I Co 3467/14 wnioskiem o zawezwanie do próby ugodowej z dnia 16 września 2014 roku (vide k. 3 akt I Co 3467/14 SR w B - B). W tej jednak sprawie, ze względu na nieuzupełnienie przez wnioskodawcę braków formalnych wniosku, został on zwrócony prawomocnym zarządzeniem przewodniczącego z dnia 24 października 2014 roku. Skoro zatem, zgodnie z przepisem art. 130 § 2 zd. 2 KPC, pismo zwrócone nie wywołuje żadnych skutków, jakie ustawa wiąże z wniesieniem pisma procesowego do sądu, zwrócony wniosek dłużnika z dnia 16 września 2014 roku nie przerwał biegu rocznego terminu przedawnienia, który w związku z tym upłynął z dniem 20 września 2014 roku.

Jakkolwiek Sąd nie bierze z urzędu pod uwagę upływu terminu przedawnienia (art. 117 § 2 KC), to jednak należy wziąć pod uwagę, iż dotychczasowe zachowanie dłużnika, de facto nie zmierzało do zawarcia umowy przyrzeczonej, a jedynie stanowiło próbę utrudniania wierzycielom realizacji ich roszczeń. Z tego względu nie sposób oczekiwać, by dłużnik kiedykolwiek zamierzał wystąpić przeciwko spadkobiercom A. K., na których - po myśli przepisu art. 922 §1 KC - przeszedł obowiązek majątkowy wynikający z zawartej przez spadkodawczynię umowy przedwstępnej, z roszczeniem o zawarcie umowy przyrzeczonej, czy chociażby z roszczeniem o odszkodowanie za szkodę spowodowaną nie zawarciem tej umowy, co z kolei umożliwiałoby mu uzyskanie środków na pokrycie zobowiązań względem powodów. Powyższe czyniłoby zatem jedynie iluzoryczną i teoretyczną ochronę praw wierzyciela egzekwującego, jaką umożliwia powództwo z przepisu art. 887 § 2 KPC. Z tego względu w ocenie Sądu rozpoznającego niniejszą sprawę należało przyjąć, że już sam upływ terminu przedawnienia roszczenia z umowy przedwstępnej, musiał skutkować przyjęciem, że kwota 100.000,00 zł otrzymana przez spadkodawczynię tytułem zaliczki - wobec odpadnięcia możliwości dochodzenia zawarcia umowy przyrzeczonej, czy chociażby odszkodowania związanego z jej niezawarciem - stała się świadczeniem nienależnym, którego obowiązek zwrotu przeszedł na pozwanych spadkobierców.

Zgodnie z przepisem art. 405 KC, kto bez podstawy prawnej uzyskał korzyść majątkową kosztem innej osoby, obowiązany jest do wydania korzyści w naturze, a gdyby to nie było możliwe, do zwrotu jej wartości. Na podstawie przepisu art. 410 § 1 KC przepis powyższy stosuje się w szczególności do świadczenia nienależnego. W końcu zgodnie z przepisem art. 410 § 2 KC, świadczenie jest nienależne, jeżeli ten, kto je spełnił, nie był w ogóle zobowiązany lub nie był zobowiązany względem osoby, której świadczył, albo jeżeli podstawa świadczenia odpadła lub zamierzony cel świadczenia nie został osiągnięty, albo jeżeli czynność prawna zobowiązująca do świadczenia była nieważna i nie stała się ważna po spełnieniu świadczenia. Przedmiotowy stan faktyczny wpisuje - ze względu na wcześniej poczynione uwagi - wpisuje się w definicję nienależnego świadczenia, ze względu na odpadnięcie podstawy prawnej świadczenia (condictio causa finita), które zachodzi w sytuacji, gdy w chwili świadczenia jego prawna podstawa istniała, natomiast już po spełnieniu odpadła, Jakkolwiek przy tym pozwani bronili się zarzutem, iż ich spadkodawczyni w ogóle kwoty 100.000,00 zł nie otrzymała (co należy uznać za twierdzenie absurdalne w świetle treści dokumentu urzędowego, jakim jest sporządzona w formie aktu notarialnego umowa przedwstępna), a z ostrożności procesowej wskazali, że A. K. otrzymane korzyści zużyła (art. 409 KC), to jednak w tym zakresie pozostali jedynie w sferze swoich twierdzeń. Zawnioskowany dowód z przesłuchania pozwanego M. K. (2) został bowiem pominięty ze względu na niestawiennictwo tego pozwanego na rozprawie. Z powyższych względów Sąd przyjął, że pozwani odziedziczyli dług względem dłużnika, wynikający z niezawarcia umowy przyrzeczonej.

Nie mógł przy tym zostać uwzględniony podniesiony przez pozwanych ogólnie tylko wskazany zarzut nadużycia prawa podmiotowego. W tym bowiem zakresie pozwani nie wskazali na czym to rzekome nadużycie powodów miałoby polegać, jak również nie przedstawili żadnych dowodów na poparciu swojego stanowiska w tym zakresie.

W końcu bezzasadny okazał się zarzut przedawnienia dochodzonego przez pozwanych roszczenia. Należy przypomnieć - co wskazano na wstępie rozważań - że powodowie dochodzą w niniejszej sprawie roszczenia dłużnika przeciwko trzecidłużnikowi, nie zaś swojego roszczenia. Tym samym przedawnienie należy oceniać właśnie przez pryzmat charakteru roszczenia dłużnika chronionego pozwem wierzycieli. Skoro zatem przepisy Kodeksu cywilnego regulujące instytucje bezpodstawnego wzbogacenia i nienależnego świadczenia nie przewidują szczególnych terminów przedawnienia, to roszczenie dłużnika o zwrot nienależnego świadczenia w kwocie 100.000,00 zł - zgodnie z przepisem ogólnym art. 118 KC - przedawniłoby się dopiero po upływu 10 lat od daty jego wymagalności, która przypada najwcześniej na dzień 21 września 2014 roku, tj. dzień po upływie terminu przedawnienia roszczenia z umowy przedwstępnej. Fakt prowadzenia przez powodów działalności gospodarczej nie ma w tym zakresie żadnego znaczenia.

Mając na uwadze wszystko powyższe należało zasądzić od pozwanych

spadkobierców A. K., na rzecz dłużnika W. P. (1) całą kwotę wynikającą z tytuły wykonawczego, którym legitymują się powodowie. Biorąc jednak pod uwagę, że pozwani odziedziczyli spadek po zmarłej A. K. z dobrodziejstwem inwentarza, w oparciu o przepis art. 319 KPC Sąd zastrzegł pozwanym prawo powoływania się w toku postępowania egzekucyjnego na ograniczenie odpowiedzialności do wartości stanu czynnego spadku po zmarłej. Zgodnie bowiem z przepisem art. 1031 § 2 zd. 1 KC, w razie przyjęcia spadku z dobrodziejstwem inwentarza spadkobierca ponosi odpowiedzialność za długi spadkowe tylko do wartości ustalonego w wykazie inwentarza albo spisie inwentarza stanu czynnego spadku.

Biorąc pod uwagę, że powództwo zostało w całości uwzględnione, w punkcie 2. wyroku, na podstawie przepisu art. 98 § 1 KPC Sąd zasądził solidarnie od pozwanych/ rzecz powodów kwotę 833,00 zł tytułem zwrotu poniesionej opłaty od pozwu.

Apelację od powyższego wyroku wnieśli pozwani. Zaskarżyli go w całości, zarzucając mu:

I. naruszenie przepisów prawa materialnego w postaci:

1)  art. 390 par. 1 i 2 k.c. - poprzez uznanie, że dochodzona przez powodów i uwzględniona zaskarżonym wyrokiem wierzytelność jest wierzytelnością z Umowy przedwstępnej (zbieżnej z jednym z rodzajów roszczeń wymienionych w naruszonych przepisach), przy jednoczesnym uwzględnieniu żądania pozwu, sprowadzającego się do nakazania zwrotu zaliczki jako nienależnego świadczenia (przysporzenia, którego podstawa prawna rzekomo w ocenie Sądu I instancji odpadła) na podstawie art. 410 i n. k.c. Wierzytelność o zwrot nienależnego świadczenia (kondykcyjna) nie jest wierzytelnością z tytułu umowy przedwstępnej, rodzajowo zbieżną z wierzytelnościami przyznanymi stronie umowy przedwstępnej w treści naruszonego przepisu, a tylko takie wierzytelności były przedmiotem zajęcia wierzytelności na rzecz powodów jako wierzycieli egzekwujących przeciwko dłużnikowi W. P. (1), skierowanego do trzeciodłużnika A. K. (matki i spadkodawcy dla pozwanych) w postępowaniu egzekucyjnym Km 5961/11 - zgodnie z zalegającym w aktach sprawy zaświadczeniem Komornika Sądowego przy SR w Piasecznie T. K. z dn. 10.09.2012, wydanym na podstawie art. 887 §1 zd. 2 k.p.c,

2)  art. 389 §1 k.c. w zw. a art. 390 §2 k.c. - poprzez wydanie wyroku co do zasady zwalniającego W. P. (1) z całości zobowiązań wobec pozwanych z dwustronnie obowiązującej Umowy przedwstępnej,

3)  art. 117 §2 k.c. w zw. z art. 390 § 3 k.c. - poprzez odmowę zastosowania przejawiającą się uznaniem za wygasłe zobowiązań stron (tj. pozwanych jako sprzedających i W. P. (1) jako kupującego) z dwustronnie obowiązującej umowy przedwstępnej sprzedaży nieruchomości z dn. 14.09.2007 r. -akt notarialny Rep. A nr (...) (dalej: „Umowa przedwstępna"), pomimo że żadna ze stron Umowy przedwstępnej nie podnosiła zarzutu przedawnienia, przy czym nigdy nie wystąpiła nawet sytuacja procesowa, w której taki zarzut mógłby zostać w ogóle zgłoszony przez którąkolwiek ze stron; a ponadto (w razie uznania roszczeń z Umowy przedwstępnej za przedawnione) - poprzez odmowę zastosowania przejawiającą się odmową wiązania skutków z dokonanym przez W. P. (1) przed wytoczeniem powództwa w niniejszej sprawie dorozumianym zrzeczeniem się zarzutu przedawnienia wobec pozwanych jako drugiej strony Umowy przedwstępnej;

II. naruszenie przepisów postępowania, mających istotny wpływ na wynik sprawy, w postaci:

1) art. 887 §1 k.p.c. - poprzez uznanie, że zawarte w tym przepisie upoważnienie dla wierzyciela egzekwującego (w okolicznościach niniejsze sprawy: dla powodów) rozciąga się na czynności prawne i procesowe, których skutkiem jest zwolnienie dłużnika egzekwowanego ze zobowiązań wobec osób trzecich (tu: zwolnienie W. P. (1) w całości ze zobowiązań wobec pozwanych z Umowy przedwstępnej), choćby były to zobowiązania naturalne/ Naruszony przepis odnosi się - verba legis - do praw i roszczeń przysługujących dłużnikowi wobec trzeciodłużników, nie obejmując możliwości dysponowania zobowiązaniami ciążącymi na dłużniku egzekwowanym wobec osób trzecich. Na podstawie art. 887 §1 k.p.c. powodowie, działający za dłużnika egzekwowanego W. P. (1), mogliby co najwyżej dochodzić od pozwanych przysługujących W. P. wobec pozwanych roszczeń z Umowy przedwstępnej [zgodnie zresztą z treścią przywołanych w pozwie i zalegających w aktach sprawy: komorniczego zajęcia wierzytelności u trzeciodłużnika i zaświadczenia z dn. 10.09.2012 r. wydanego przez komornika na podstawie art. 887 §1 zd. 2 k.p.c], nie zaś podejmować czynności, których efektem (usankcjonowanym zaskarżonym wyrokiem) jest całkowite zwolnienie W. P. ze statusu dłużnika pozwanych z Umowy przedwstępnej, 2) art. 887 §1 k.p.c. - poprzez uwzględnienie powództwa na podstawie art. 410 i n. k.c, tj. rozpoznanie po stronie powodów uprawnienia z art. 887 par. 1 zd. 1 k.p.c. do dochodzenia za ich dłużnika egzekwowanego W. P. jego rzekomej wierzytelności pieniężnej w stosunku do pozwanych jako spadkobierców trzeciodłużnika A. K. z tytułu bezpodstawnego wzbogacenia, tj. o zwrot zaliczki otrzymanej niegdyś przez trzeciodłużnika od W. P. na podstawie Umowy przedwstępnej na poczet ceny nieruchomości (jako świadczenia, którego podstawa prawna rzekomo w ocenie Sądu I instancji odpadła) - w sytuacji, w której zgodnie z zalegającym w aktach sprawy zaświadczeniem Komornika Sądowego przy SR w Piasecznie T. K. z dn. 10.09.2012, wydanym na podstawie art. 887 § 1 zd. 2 k.p.c- przedmiotem zaiecia u trzeciodłużnika były wyłącznie wierzytelności stricte z Umowy przedwstępnej, wymienione enumeratywnie w art. 390 § 1 i 2 k.c. Zgodnie z treścią zaświadczenia z dn. 10.09.2012r. (w aktach sprawy i w aktach postępowania egzekucyjnego Km 5961/11, dopuszczonych przez Sąd Rejonowy w całości jako dowód w sprawie) wydanego przez Komornika Sądowego przy SR w Legionowie T. K. wynika wprost, że przedmiotem zajęcia wierzytelności u trzeciodłużnika A. K. są "wierzytelności i prawa wynikające z przedwstępnej umowy sprzedaży nieruchomości (...)". Zaświadczenie to określa zakres legitymacji procesowej czynnej powodów w niniejszej sprawie, poza którą tym samym dalece wykroczył Sąd Rejonowy, uwzględniając powództwo.

III. nieprawidłowe ustalenia faktyczne: - poprzez pominięcie w podstawie faktycznej rozstrzygnięcia, że Umowa przedwstępna miała charakter dwustronnie zobowiązującej, czemu towarzyszyło dorozumiane zrzeczenie się przez W. P. (1), jeszcze przed wytoczeniem powództwa w niniejszej sprawie, zarzutu przedawnienia wobec pozwanych jako drugiej strony Umowy przedwstępnej (sprzedającego).

Podnosząc powyższe zarzuty wnieśli o zmianę zaskarżonego wyroku poprzez oddalenie powództwa w całości, dopuszczenie zawnioskowanych w apelacji dowodów oraz w zakresie rozstrzygnięcia o kosztach postępowania, w tym kosztach zastępstwa procesowego - wg norm przepisanych [względnie o uchylenie zaskarżonego wyroku w całości i przekazanie sprawy Sądowi I instancji do ponownego rozpoznania - z pozostawieniem temu Sądowi rozstrzygnięcia o kosztach postępowania apelacyjnego], zasądzenie na ich rzecz jako wierzycieli solidarnych od powodów jako dłużników solidarnych zwrotu kosztów postępowania apelacyjnego, w tym kosztów zastępstwa procesowego, wg norm przepisanych.

W odpowiedzi na apelację powodowie wnieśli o jej oddalenie.

Sąd Okręgowy postanowieniem z dnia 25.04.2017r. zwrócić się do Sądu Najwyższego o udzielenie odpowiedzi na poważne zagadnienie prawne przedstawione w sentencji tego postanowienia.

Sąd Najwyższy postanowieniem z dnia 15.09.2017r., sygn. akt III CZP 40/17 odmówił podjęcia uchwały.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Apelacja okazała się zasadna.

Sąd Okręgowy wprawdzie podzielił ustalenia faktyczne sądu I instancji, przyjmując je za własne, to jednakże odmiennie ocenił sprawę pod kątem prawa materialnego i podniesionych zarzutów naruszenia prawa procesowego, w szczególności art. 887§1 i 2 kpc (pkt. II ppkt. 1 i 2 zarzutów apelacyjnych).

Na wstępie wskazać należało, iż wprawdzie Sąd Najwyższy Postanowieniem z dnia 15.09.2017r., sygn. akt III CZP 40/17 odmówił podjęcia uchwały, jednak wyrażony w uzasadnieniu tego orzeczenia pogląd prawny, nie mógł pozostać obojętny dla rozstrzygnięcia niniejszej sprawy, a tym samym apelacji.

Na wstępie niniejszych rozważań należało przypomnieć istotę konstrukcji powództwa wytaczanego przez wierzyciela egzekwującego. Mianowicie, Stosunek zobowiązaniowy łączący wierzyciela i dłużnika nie ulega zmianie i oceniany jest na podstawie odpowiednich norm prawa materialnego. Źródłem stosunku cywilno-prawnego rodzącego wierzytelność może być zatem zarówno umowa, ustawa jak i zdarzenie prawne. Świadczenie przyszłego nabywcy, tj. W. P. (1) w postaci zaliczki na poczet umowy przyrzeczonej, zastrzeżone w umowie przedwstępnej kreuje zobowiązanie o charakterze tymczasowym i nie może być traktowane wprost jako wynikający z niej obowiązek i świadczenie definitywne. W piśmiennictwie wskazano, że zastrzeżenie takie jest "przeświadczeniem", dopuszczalnym z mocy swobody umów, w granicach wyznaczonych art. 353 ¹ k.c., ma własną causae (umowa przyrzeczona), ale nie czyni drugiej strony, tj. A. K. (aktualnie jej następców prawnych) uprawnionym do żądania jego spełnienia (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 22 grudnia 2000 r., II CKN 353/00, OSNC 2001, Nr 9, poz. 128). W wyroku z dnia 14 grudnia 1999 r., II CKN 624/98 (OSN 2000, Nr 6, poz. 120) Sąd Najwyższy wskazał natomiast, że zwłoka zobowiązanego z umowy przedwstępnej do zawarcia umowy przyrzeczonej może być uznana za niewykonanie umowy w rozumieniu art. 390 § 1 k.c. (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 10 października 2008 r., II CSK 215/08, OSNC-ZD 2009, Nr 1, poz. 26). Co do zasady w judykaturze przyjęto zatem zgodnie, z niewielkimi wyjątkami, że takie świadczenie na poczet umowy przyrzeczonej (w niniejszym przypadku w postaci zaliczki) jest elementem szeroko pojętego stosunku zobowiązaniowego, ale w braku istnienia zobowiązania z umowy przyrzeczonej nie ma w niej podstawy prawnej. Konsekwentnie wyjaśniono, że potwierdzenie uiszczenia i odbioru zaliczki stanowi jedynie oświadczenie wiedzy o fakcie, a nie oświadczenie woli (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 4 czerwca 2014 r., II CSK 460/13, nie publ.). Podstawą rozliczeń z tego tytułu, tj. zwrotu spełnionych świadczeń w wypadku nie dojścia do skutku umowy przyrzeczonej, jest w pierwszym rzędzie ewentualne porozumienie stron, w dalszym ustawa, tj. art. 410§2kc, jako świadczenie nienależne (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 25 marca 2004 r., II CK 116/03, nie publ.). Roszczenie o zwrot kwoty zapłaconej na poczet świadczenia z nie zawartej umowy przyrzeczonej, mającej charakter nienależnego świadczenia, nie wchodzi jednak w zakres stosunku wynikającego z umowy przedwstępnej, lecz jest elementem stosunku zobowiązaniowego, u podstaw którego leży zdarzenie przewidziane w przepisach o bezpodstawnym wzbogaceniu (art. 405 i nast.k.c.).

W konkluzji należy stwierdzić, co Sąd Okręgowy w niniejszej sprawie przyjmuje, iż roszczenie o zwrot kwoty zapłaconej na poczet świadczenia z nie zawartej umowy przyrzeczonej nie jest zatem "roszczeniem z umowy przedwstępnej" także w rozumieniu art. 390 § 3 k.c.. W zakres pojęcia „roszczenia z umowy przedwstępnej” wchodzą bowiem roszczenia objęte treścią stosunku wynikającego wprost z umowy przedwstępnej, tj. o zawarcie umowy przyrzeczonej i o naprawienie szkody poniesionej przez stronę umowy przedwstępnej przez to, że liczyła ona na zawarcie umowy przyrzeczonej, oraz - po zmianie stanu prawnego, ze względu na dodane do art. 390 § 1 k.c. zdanie drugie - roszczenia strony umowy przedwstępnej z tytułu zadatku lub kary umownej (por. uchwała Sądu Najwyższego z dnia 21 listopada 2006 r., III CZP 102/06, uzasadnienie uchwały Sądu Najwyższego z dnia 8 marca 2007 r., III CZP 3/07, OSNC 2008, Nr 2, poz. 15, nie publikowane wyroki Sądu Najwyższego z dnia 25 marca 2004 r., II CK 116/03, z dnia 25 lutego 2009 r., II PK 174/08).

Z kolei odnosząc się do istoty niniejszego powództwa wskazać należało, iż wytoczenie przez wierzyciela egzekwującego, tj. K. B. i S. B. powództwa przeciwko poddłużnikowi (pozwanym), w którym żąda zasądzenia wierzytelności na rzecz swego dłużnika egzekwowanego (W. P. (1)), jest oparte na zmianie dokonanej w płaszczyźnie prawa procesowego. Zachodzi w tym wypadku substytucja procesowa, której następstwem jest podstawienie wierzyciela egzekwującego w miejsce jego dłużnika, będącego wierzycielem dłużników egzekwowanych, bez zmiany legitymacji materialno-prawnej. Podstawienie ma charakter względny, gdyż legitymacja procesowa przysługuje nadal zarówno podmiotowi podstawionemu jak i dłużnikowi egzekwowanemu. Wierzyciel podstawiony w miejsce dłużnika egzekwowanego ma zarówno uprawnienia materialno-prawne jak i procesowe. W ramach tych ostatnich może dochodzić roszczeń przysługujących swemu dłużnikowi.

Istota problemu w niniejszej sprawie, co akcentowała apelacja, sprowadza się do wyjaśnienia, jaki jest przedmiotowy zakres legitymacji wierzyciela egzekwującego w takim procesie i na jakiej podstawie należy go ustalić. Rozważania należało rozpocząć od stwierdzenia, że przepisy regulujące postępowanie egzekucyjne mają charakter formalny i bezwzględnie obowiązujący, gdyż zapewniają gwarancję bezpieczeństwa obrotu prawnego. Kodeks postępowania cywilnego regulując w tytule II części trzeciej egzekucję świadczeń pieniężnych, jako rodzaj egzekucji, oznaczył kilka sposobów jej prowadzenia (m.in. z ruchomości, wynagrodzenia za pracę, rachunku bankowego, innych wierzytelności, innych praw majątkowych). Wierzyciel, w składanym komornikowi wniosku o wszczęcie egzekucji, wskazuje świadczenie, które ma być spełnione, oraz sposób egzekucji, przy czym żądając prowadzenia egzekucji z wierzytelności powinien ją wyraźnie określić. Egzekucja z wierzytelności przysługującej dłużnikowi egzekwowanemu toczy się na podstawie przepisów o egzekucji z innych wierzytelności (art. 895-908 k.p.c.). Komornik przystępuje do niej poprzez zajęcie szczegółowo oznaczonej wierzytelności (art. 896 k.p.c.), przy czym do skutków zajęcia stosuje się odpowiednio przepisy art. 885, 887 i 888 k.p.c. dotyczące egzekucji z wynagrodzenia za pracę (art. 902 k.p.c.). Na żądanie wierzyciela komornik wydaje mu odpowiednie zaświadczenie, które potwierdza czy i w jakim zakresie dłużnik jest uprawniony do wykonywania praw i roszczeń dłużnika. Podstawą omawianej substytucji procesowej jest art. 887 § 1 zd. 1 w zw. z art. 902 k.p.c. stanowiący, że wierzyciel z mocy samego zajęcia może wykonywać prawa i roszczenia dłużnika. Jakkolwiek wskazany przepis odwołuje się do pojęcia "wszelkie", to zasadzie nie należy go utożsamiać z całą wierzytelnością przysługującą dłużnikowi egzekwowanemu wobec poddłużnika, tylko wyznaczoną granicami własnej wierzytelności wierzyciela egzekwującego i czynnością zajęcia. W judykaturze i piśmiennictwie zgodnie przyjęto, że działania dłużnika egzekwowanego doznają ograniczeń, gdyż muszą być podejmowane tylko w celu zaspokojenia wierzytelności i nie mogą pogorszyć prawnej sytuacji dłużnika jako takiej.

Nie wszystkie czynności organów egzekucyjnych mają charakter czynności egzekucyjnych orzekających lub wykonawczych. Wydanie zaświadczenia przez komornika w oparciu o art. 887 § 1 zd. 2 w zw. z art. 902 k.p.c. jest wykonawczą czynnością egzekucyjną. W procesie o zapłatę jego znaczenie procesowe ogranicza się do potwierdzenia, czy i w jakim zakresie wierzyciel egzekwujący jest uprawniony do wykonywania praw i roszczeń dłużnika egzekwowanego, zatem ma charakter legitymacyjny. Nie ma jednak charakteru samodzielnego, gdyż zakres substytucji i odpowiednio legitymacji procesowej czynnej wyznacza tylko i wyłącznie czynność zajęcia indywidualnie sprecyzowanej wierzytelności wynikającej z oznaczonego stosunku prawnego, przysługującej dłużnikowi egzekwowanemu przeciwko poddłużnikowi. Zauważyć należy, jak wyżej wskazano, że "roszczenie z umowy przedwstępnej" jest pojęciem prawnym o oznaczonym desygnacie (art. 390 § 3 k.c.), nie obejmującym zwrotu świadczenia na poczet umowy przyrzeczonej zastrzeżonego w umowie przedwstępnej. Źródłem tego stosunku zobowiązaniowego jest bowiem zdarzenie prawne z tytułu nienależnego świadczenia, stanowiącego szczególny przypadek bezpodstawnego wzbogacenia, uzyskanego w drodze świadczenia zubożonego. Co do zasady w sytuacji, gdy upłynął termin do zawarcia umowy przyrzeczonej brak przeszkód do wytoczenia powództwa restytucyjnego o zwrot nienależnego świadczenia obejmującego zaliczkę na poczet ceny i odpowiednio do żądania wszczęcia egzekucji z takiej wierzytelności.

Odnosząc powyższe uwagi do niniejszej sprawy, wskazać należało, iż zakres substytucji i odpowiednio legitymacji procesowej czynnej wyznacza tylko i wyłącznie czynność zajęcia indywidualnie sprecyzowanej wierzytelności wynikającej z oznaczonego stosunku prawnego dokonana przez komornika, a przysługującej dłużnikowi egzekwowanemu przeciwko poddłużnikowi, co znajdowało odzwierciedlenie w treści Zaświadczenia Komornika z dnia 10.09.2012r. (k. 20 akt sprawy), w związku z wnioskiem powodów z dnia 30.08.2012r., który wpłynął do Komornika w dniu 3.09.2012r. (por. k. 25 akt Km 5961/11), a w którym to wniosku powodowie (wierzyciele egzekwujący) żądali wyłącznie zajęcia „praw wynikających z przedwstępnej umowy sprzedaży”, tj. „roszczeń z umowy przedwstępnej” o których stanowi art. 390§3kc. Analiza dalszych dokumentów zawartych w aktach egzekucyjnych Km 5961/11, w szczególności wniosku wierzycieli egzekwujących z dnia 7.11.2012r. (k. 29 akt Km 5961/11) prowadzi do konkluzji, iż powodowi domagali się wyłącznie zajęcia wierzytelności i praw (roszczeń) wynikających ze skonkretyzowanej już przedwstępnej umowy sprzedaży nieruchomości, co skutkowało podjęciem przez komornika w dniu 19.11.2012r. (k. 35-37 akt Km 5961/11) czynności egzekucyjnej w postaci zajęcia wierzytelności wynikającej z przedwstępnej umowy sprzedaży nieruchomości w stosunku do następców prawnych A. K., co pociągnęło również wydanie zaświadczenia w trybie art. 887§1kpc (k. 38 akt Km 5961/11).

W podsumowaniu należało stwierdzić, iż czynność egzekucyjna komornika zajęcia wierzytelności, jak i wydane zaświadczenie w trybie art. 887§1kpc, nie uprawniały powodów (wierzycieli egzekwujących) do wytoczenia powództwa o zwrot nienależnego świadczenia (art. 410§2kc), a jedynie do dochodzenia roszczeń z tytułu umowy przedwstępnej. Nienależne świadczenie, wbrew twierdzeniom zawartym w pozwie, nie wchodzi jednak w zakres stosunku wynikającego z umowy przedwstępnej, lecz jest elementem stosunku zobowiązaniowego, u podstaw którego leży zdarzenie przewidziane w przepisach o bezpodstawnym wzbogaceniu (art. 405 i nast.k.c.) i dlatego też zaskarżony wyrok podlegał w oparciu o treść art. 386§1kpc zmianie, poprzez oddalenie powództwa w całości. Omówienie pozostałych podniesionych w apelacji zarzutów w tej sytuacji okazała się zbędne.

O kosztach procesu Sąd Okręgowy orzekł zgodnie z odpowiedzialnością za wynik postępowania na podstawie art. 98§1 i 3 w zw. z art. 99 kpc w zw. z art. 108§1 kpc na podstawie § 6 pkt. 5 w zw. z § 12 ust. 1 pkt. 1) ROZPORZĄDZENIA MINISTRA SPRAWIEDLIWOŚCI z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego ustanowionego z urzędu.

O kosztach postępowania apelacyjnego Sąd Okręgowy w pkt. II orzekł natomiast zgodnie z odpowiedzialnością za wynik postępowania na podstawie art. 98§1 i 3 w zw. z art. 99 kpc w zw. z art. 108§1 kpc w zw. z art. 391§1 kpc i na podstawie §2 pkt.5 w zw. z §10 ust.1 pkt.1 Rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych (Dz. U. z dnia 5 listopada 2015 r.., poz. 1804). W skład tych kosztów wchodziła zatem opłata od apelacji w kwocie 967zł oraz koszty zastępstwa procesowego według norm przepisanych 1800zł.

Sąd Okręgowy nie znalazł podstaw do zastosowania ani w I, ani też w II instancji art. 102kpc, czy też art. 103kpc.

Zgodnie z art. 102 k.p.c., w wypadkach szczególnie uzasadnionych sąd może zasądzić od strony przegrywającej tylko część kosztów albo nie obciążać jej w ogóle kosztami.

Przepis ten reguluje rozliczenie kosztów procesu według zasady słuszności. Według tej zasady sąd może tylko nie zasądzić od strony przegrywającej całości lub części kosztów, nie może natomiast zasądzić na jej rzecz kosztów od strony wygrywającej (postanowienie SN z dnia 30 sierpnia 1979 r., II CZ 86/79, OSNCP 1980, nr 3, poz. 55).

Przepis art. 102 k.p.c. nie konkretyzuje "wypadków szczególnie uzasadnionych", pozwalających na nie obciążenie strony przegrywającej kosztami procesu. W orzecznictwie przyjmuje się przy tym, że dokonywana przez sąd meriti ocena, czy w sprawie zachodzą przesłanki od odstąpienia od zasady odpowiedzialności za wynik procesu na rzecz zasady słuszności, ma charakter dyskrecjonalny, oparty na swobodnym uznaniu, kształtowanym własnym przekonaniem, poczuciem sprawiedliwości oraz analizą okoliczności rozpoznawanej sprawy (m.in. postanowienie SN z dnia 2 czerwca 2010 r., I PZ 2/10, OSNP 2011, nr 23–24, poz. 297; postanowienie SN z dnia 26 stycznia 2012 r., III CZ 10/12, OSNC 2012, nr 7–8 poz. 98). A w związku z faktem, że ocena ta jest dyskrecjonalna, w zasadzie nie podlega kontroli instancyjnej i może być podważona przez sąd odwoławczy tylko wtedy, gdy jest rażąco niesprawiedliwa. Ingerencja w to uprawnienie przez sąd drugiej instancji może nastąpić tylko wówczas, gdy dokonana w zaskarżonym postanowieniu ocena jest dowolna, oczywiście pozbawiona uzasadnionych podstaw (m.in. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 10 października 2012 r., sygn. I CZ 66/12, LEX nr 1232749; postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 23 maja 2012 r., sygn. III CZ 25/12, LEX nr 1214589).

Odnosząc powyższe uwagi do niniejszej sprawy wskazać należało, iż ani sytuacja majątkowa, ani też osobista powodów nie uzasadniała odstąpienia od obciążania ich kosztami procesu, jak i kosztami postępowania apelacyjnego, poniesionych przez pozwanych. Powodowie, jako przedsiębiorcy, nabywcy wierzytelności przysługującej (...) sp. z o.o. w R. winni liczyć się z ryzykiem wyegzekwowania nabytej wierzytelności i tak skalkulować cenę nabycia, aby to ryzyko odzwierciedlić. Ponadto, skoro powodowie zawodowo trudnią się obrotem wierzytelnościami, mają świadomość, iż nie każdą nabytą wierzytelność zdołają wyegzekwować, z czym nierozerwalnie wiąże się ryzyko poniesienia kosztów związanych z próbą jej wyegzekwowania. Sąd Okręgowy jednocześnie zauważa, iż ewentualne koszty wyegzekwowania jednej wierzytelności mogą być pokryte ze środków pozyskanych w wyniku prowadzonej egzekucji z innych wierzytelności. Sprawa ponadto nie miała tak precedensowego wydźwięku, jak próbują to przedstawić powodowie, gdyż Sąd Najwyższy udzieliłby odpowiedzi na zadane przez tut. Sąd pytania.

Zdaniem Sądu Okręgowego w sprawie nie miał natomiast zastosowania art. 103kpc, który odnosi się wyłącznie do niesumiennego lub oczywiście niewłaściwego postępowania. Jest to również przepis stanowiący wyjątek od zasady obowiązującej przy orzekaniu o kosztach procesu, tj. zasady odpowiedzialności stron za wynik procesu (art. 98 § 1 k.p.c.). Może on więc znaleźć zastosowanie tylko w okolicznościach w tym przepisie wskazanych i nie podlega wykładni rozszerzającej. Wskazać należało, iż stronie nie można w ramach tego przepisu zarzucić, iż korzysta z przysługującego jej uprawnienia do obrony (por. Postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 5 maja 2011 r., II PZ 15/11). Przepis art. 103 k.p.c. wymaga zatem istnienia winy kwalifikowanej w postaci niesumienności lub oczywiście niewłaściwego postępowania w toku procesu, czego nie sposób dopatrzyć się w procesowej postawie pozwanych reprezentowanych przez fachowego pełnomocnika. Nie wystarcza także do jego zastosowania przypisanie dłużnikowi takich cech postępowania w okresie, który poprzedza wytoczenie procesu (por. orzeczenie SN z dnia 21 sierpnia 1954 r. II CZ 80/54 Nowe Prawo 1955/3 str. 112) (Postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 27 lipca 1971 r. II PZ 29/71, LEX nr 1672011).

SSO Joanna Banaś-Paluch SSO Piotr Łakomiak SSO Leszek Filapek

s. ref. I inst.: SSR A. M.