Portal Orzeczeń Sądów Powszechnych

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 10 maja 2016 r.

Sąd Apelacyjny w Katowicach I Wydział Cywilny

w składzie:

Przewodniczący :	SSA Piotr Wójtowicz (spr.)
Sędziowie :	SA Joanna Kurpierz SA Joanna Naczyńska
Protokolant :	Anna Wieczorek

po rozpoznaniu w dniu 10 maja 2016 r. w Katowicach

na rozprawie

sprawy z powództwa K. G., R. G. i Z. G.

przeciwko (...) Spółce Akcyjnej w W.

o zapłatę

na skutek apelacji powódki Z. G.

od wyroku Sądu Okręgowego w Katowicach

z dnia 21 października 2015 r., sygn. akt I C 254/15,

1)  zmienia zaskarżony wyrok w punkcie 5. w ten sposób, że zasądza od pozwanej na rzecz powódki Z. G. 20 000 (dwadzieścia tysięcy) złotych z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia 22 marca 2014 roku, a w pozostałej części powództwo oddala;

2)  oddala apelację w pozostałej części;

3)  nie obciąża powódki kosztami postępowania apelacyjnego.

SSA Joanna Naczyńska

SSA Piotr Wójtowicz

SSA Joanna Kurpierz

Sygn. akt I ACa 1219/15

UZASADNIENIE

Powodowie wnieśli pozew o zasądzenie na ich rzecz od pozwanej zadośćuczynienia za śmierć ich bliskich: M. G. i A. G., które zginęły w dniu 21 listopada 2003 r. w wypadku samochodowym spowodowanym przez sprawcę, który był od odpowiedzialności cywilnej ubezpieczony u pozwanej. K. G. i R. G. domagali się z tego tytułu po 200000,-zł z odsetkami od dnia 9 maja 2014 r., Z. G. natomiast – 120000,-zł z odsetkami od dnia 22 marca 2014 r.

Pozwana wniosła o oddalenie powództwa i o zasądzenie na jej rzecz od powodów kosztów postępowania. Nie kwestionowała swej legitymacji jako ubezpieczyciela, zarzuciła jednak, że w wyniku postępowania likwidacyjnego wypłaciła już na rzecz każdego z powodów rekompensujące ich krzywdy świadczenia.

Zaskarżonym wyrokiem Sąd Okręgowy powództwo K. G. i R. G. uwzględnił w całości, oddalił natomiast powództwo Z. G., nie obciążając jej kosztami procesu. Wyrok w stosunku do K. G. i R. G. uprawomocnił się, na obecnym etapie postępowania zatem przedmiotem rozpoznania pozostało roszczenie Z. G.. Swoje rozstrzygnięcie o jej roszczeniu Sąd Okręgowy umotywował następująco:

Bezspornie pozwana odpowiada za zdarzenie, w wyniku którego w dniu 21 listopada 2003 r. śmierć poniosły dziewięcioletnia M. G. i sześcioletnia A. G., córki R. G. i K. G. i siostry Z. G..

Zdarzenie to zmieniło radosną dotychczas atmosferę domu w ciszę. Małżonkowie K. i R. G. chcieli zapełnić pustkę, która nastała po tej tragedii. Obecnie mają synów w wieku 8 i 2 lat.

Z. G. w chwili zdarzenia miała 3 lata. Z tamtego okresu niewiele pamięta; czasem myśli, jakby to było mieć starsze rodzeństwo. Obraz zdarzeń oraz sióstr czerpie ze wspomnień rodziców.

W grudniu 2013 r. pozwana wypłaciła Z. G. 20000,-zł zadośćuczynienia (po 10000,-zł za śmierć każdej z sióstr).

Zgodnie z art. 822§1 k.c. przez umowę ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej ubezpieczyciel zobowiązuje się do zapłacenia odszkodowania za szkody wyrządzone osobom trzecim, wobec których odpowiedzialność ponosi ubezpieczający albo ubezpieczony, a zgodnie z art. 822§4 k.c. uprawniony do odszkodowania może dochodzić roszczenia bezpośrednio od ubezpieczyciela.

W myśl art. 34 ust. 1 ustawy o ubezpieczeniach obowiązkowych, Ubezpieczeniowym Funduszu Gwarancyjnym i Polskim Biurze Ubezpieczycieli Komunikacyjnych z ubezpieczenia posiadaczy pojazdów mechanicznych przysługuje odszkodowanie, jeżeli posiadacz lub kierujący pojazdem mechanicznym są zobowiązani do odszkodowania za wyrządzoną w związku z ruchem pojazdu szkodę, następstwem której jest, między innymi, śmierć.

Śmierć M. G. i A. G. miała miejsce przed wejściem w życie przepisu art. 446§4 k.c., który przewiduje wprost możliwość zasądzenia zadośćuczynienia na rzecz osób bliskich zmarłego. Ugruntowane jednak już zostało stanowisko, że gdy śmierć nastąpiła wskutek deliktu sprzed 3 sierpnia 2008 r., sąd może przyznać najbliższemu członkowi rodziny zmarłego zadośćuczynienie pieniężne za doznaną krzywdę na podstawie art. 448 k.c. w związku z art. 24§1 k.c.

Przy określaniu zadośćuczynienia za śmierć osoby bliskiej, mimo potrzeby indywidualnego badania stopnia krzywdy, pewne kryteria maja charakter obiektywny. Nie każdą więź rodzinną należy, niejako automatycznie, zaliczyć do katalogu dóbr osobistych; można to uczynić jedynie w przypadku więzi takiej, której zerwanie powoduje ból, cierpienie, rodzi poczucie krzywdy, co wykazać winna osoba dochodząca roszczenia. Dorobku orzecznictwa na tle więzi miedzy dziećmi a rodzicami nie można wprost przenosić na relacje między siostrami, zwłaszcza że powódka niewiele pamięta z okresu, gdy tragiczne zdarzenie miało miejsce. Trudno w tej sytuacji na podstawie jedynego w zasadzie dowodu (przesłuchania stron) ustalić, że doszło do naruszenia dóbr osobistych Z. G. w stopniu uzasadniającym zasądzenie na jej rzecz zadośćuczynienia przenoszącego już wypłacone 20000,-zł, to zaś skutkować musiało oddaleniem jej powództwa.

Jako podstawę rozstrzygnięcia o kosztach postępowania w części dotyczącej Z. G. przywołał Sąd normę art. 102 k.p.c.

W apelacji od opisanego wyżej wyroku powódka Z. G. zarzuciła obrazę art. 448 k.c. oraz art. 233§1 k.p.c. i w oparciu o ten zarzut wniosła o zmianę tego wyroku przez zasądzenie na jej rzecz od pozwanej 12000,-zł z odsetkami od dnia 22 marca 2014 r. oraz o zasądzenie na jej rzecz od pozwanej kosztów postępowania za obie instancje.

Pozwana wniosła o oddalenie apelacji i o zasądzenie na jej rzecz od skarżącej kosztów postępowania apelacyjnego.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja na uwzględnienie zasługuje częściowo.

Obrazy art. 233§1 k.p.c. skarżąca upatruje w nieuwzględnieniu zeznań W. P. i jej rodziców, co prowadzić miało do wniosku, że jedynie opinia psychologiczna wykazać by mogła jej pokrzywdzenie. Tak skonstruowany zarzut nie mieści się w dyspozycji normy art. 233§1 k.p.c., która reguluje sposób oceny dowodów pod kątem ich wiarygodności lub mocy; odpowiada on raczej nie podniesionemu w apelacji zarzutowi obrazy art. 328§2 k.p.c. I tak rozumiany zarzut jest jednak chybiony, i to nie tylko z tej przyczyny, że nawet wadliwe pod względem formalnym motywy sporządzane są już po zapadnięci orzeczenia, siłą rzeczy zatem nie mogą mieć na jego treść żadnego wpływu. Przede wszystkim jednak jest on bezzasadny, praktycznie bowiem ani zeznania świadka W. P., ani zeznania powodów: K. G. i R. G. nie zawierają elementów odnoszących się do wpływu śmierci starszych (w dacie zgony małoletnich) sióstr na trzyletnią w dacie wypadku (w dacie wyrokowania piętnastoletnią) Z.. Jedyne, które można by za takie uznać, dotyczą tego, że Z. dzieliła pokój z siostrami (zeznanie R. G.) i że po śmierci sióstr była przy rodzicach i ich pocieszała, a oni poświęcali jej dużo czasu (zeznanie K. G.). Takie zeznania mówią coś o stosunkach panujących w rodzinie (podobnie jak późniejsze narodziny w niej dwóch synów czy podjęcie się obowiązków rodziców zastępczych) i o współodczuwaniu przez Z. smutku rodziców, nie mają jednak istotniejszego znaczenia dla oceny, jaki wpływ konkretnie na nią miała utrata sióstr. Z tej przyczyny teza apelacji, jakoby zeznania te przy badaniu roszczenia skarżącej zostały wadliwie pominięte, nie może zostać podzielona, na podzielenie zasługuje natomiast teza Sądu Okręgowego, że dla wykazania większych niż ustalone skutków dla Z. śmierci jej sióstr niezbędne byłoby przedstawienie na to stosownych dowodów (być może i z opinii psychologa).

Wobec bezzasadności zarzutu zmierzającego w szerokim sensie do podważenia poczynionych przez Sąd Okręgowy ustaleń i wobec zgodności tych ustaleń z zebranym w sprawie materiałem dowodowym, Sąd Apelacyjny może je zaakceptować i uczynić podstawą własnych ocen materialnoprawnych. Wzbogacić je może należy jedynie przez wyraźne podkreślenie zasygnalizowanych wyżej empatycznych zachowań Z. wobec rodziców w okresie, gdy najmocniej przeżywali oni nagłą śmierć starszych córek.

Rozważenia w tej sytuacji wymagało, czy na tle owych prawidłowych ustaleń równie prawidłowo zastosował Sąd Okręgowy prawo materialne.

Na pełne podzielenie zasługują wywody tego Sądu na tle dobra osobistego, jakim są więzi rodzinne, i na tle skutków zerwania tych więzi w zależności od ich rodzaju i głębokości. W szczególności trafnie Sąd ten zwrócił uwagę na to, że Z. G. w chwili śmierci M. i A. miała zaledwie trzy lata i że ich obecność w jej życiu nie zdążyła się utrwalić w takim stopniu, by realnie i świadomie odczuła ich brak. Nie oznacza to jednak, że ich utrata pozostała dla niej całkowicie obojętna, przez cały czas była bowiem świadoma tragedii, jaka dotknęła rodzinę, i tego, że mogła mieć dwie starsze siostry. O ile zatem istotnie brak jest podstaw do przyjęcia, że odczuła ona lub odczuwa jakiś szczególny ból psychiczny, o tyle nie sposób uznać, że nie doznała ona żadnej krzywdy i że krzywda ta nie zasługuje na zrekompensowanie w rama zakreślonych normą art. 448 k.c., to jest przez przyznanie jej odpowiedniej sumy jako zadośćuczynienia. Potrzebę taką dostrzegła sama pozwana, która przez dokonanie na jej rzecz zapłaty 20000,-zł (czyli 10000,-zł w związku ze śmiercią każdej z sióstr) słusznie uznała zasadę swej odpowiedzialności wobec niej. Pozostaje zatem otwarte pytanie, czy wypłacona już przez pozwaną suma jest istotnie odpowiednia w rozumieniu art. 448 k.c. Sąd Okręgowy na tak sformułowanie pytanie udzielił odpowiedzi pozytywnej, nie dostrzegając usprawiedliwienia dla dalej idącego roszczenia. Stanowisko to nie do końca odpowiada jednak prawu materialnemu.

Uszło uwagi Sądu Okręgowego, że – w świetle ugruntowanego orzecznictwa i stanowiska doktryny – z jednej strony zadośćuczynienie nie powinno prowadzić do wzbogacenia osoby doń uprawnionej, celem jego jest bowiem jedynie rekompensata doznanej przez nią krzywdy, z drugiej jednak strony nie może być symboliczne i musi stanowić odczuwalną ekonomicznie wartość. Drugiego z tych kryteriów nie spełnia wypłacona dobrowolnie przez pozwaną suma, z tej więc przyczyny uznana być ona winna za rażąco zaniżoną. Wady tej pozbawione będzie podwojenie zadośćuczynienia do łącznej wysokości 40000,-zł (po 20000,-zł za utratę każdej z sióstr), jest to bowiem suma już znacząca, w żadnym wypadku nie mogąca być uznaną za symboliczną. Dalej idące roszczenie skarżącej nie zasługiwało na uwzględnienie, z przyczyn już wcześniej wskazanych i przez Sąd Okręgowy, i przez Sąd Apelacyjny. Powtórzyć zatem tylko wypadnie, że nie miała i nie ma ona bezpośredniego odczucia straty, a krzywda jej sprowadza się do niewątpliwie przykrej świadomości, że mogła mieć starsze siostry i mogła wraz z nimi wzrastać w harmonijnej rodzinie; krzywda ta przy tym w jakimś stopniu złagodzona została przez to, że doczekała się ona narodzin dwóch młodszych braci.

Skoro powódka Z. G. otrzymała już od pozwanej 20000,-zł, zmieniając zaskarżony wyrok zasądzić na jej rzecz należało dalsze 20000,-zł, w pozostałej zaś części powództwo jej należało oddalić.

Od zasądzonej ostatecznie kwoty przyznać należało skarżącej na podstawie art. 481§1 i §2 k.c., art. 455 k.c. oraz 817§1 k.c. i art. 14 ust 1 ustawy o ubezpieczeniach obowiązkowych, Ubezpieczeniowym Funduszu Gwarancyjnym i Polskim Biurze Ubezpieczycieli Komunikacyjnych ustawowe odsetki za opóźnienie w spełnieniu świadczenia, od dnia 22 marca 2014 r., jak tego żądała, w dniu tym bowiem roszczenie jej było z pewnością już wymagalne.

Zmiana wyroku w części dotyczącej żądania zadośćuczynienia (i odsetek) nie rzutowała na rozstrzygnięcie o kosztach postępowania pierwszoinstancyjnego, zakres tej zmiany bowiem, w świetle zasad ogólnych, nadal dawałby podstawy do zasądzenia kosztów od skarżącej na rzecz pozwanej.

Z powyższych względów na podstawie art. 386§1 k.p.c. i art. 385 k.p.c. Sąd Apelacyjny orzekł jak w sentencji.

Rozstrzygnięcie o kosztach postępowania apelacyjnego podstawę swą znajduje w normie art. 102 k.p.c.

SSA Joanna Naczyńska SSA Piotr Wójtowicz SSA Joanna Kurpierz