Portal Orzeczeń Sądów Powszechnych

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 28 stycznia 2014 r.

Sąd Okręgowy w Gdańsku

VIII Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

Przewodniczący: SSA w SO w Gdańsku Hanna Witkowska-Zalewska

Protokolant: st. sekr. sądowy Iwona Lawrenc

po rozpoznaniu w dniu 21 stycznia 2014 r. w Gdańsku

sprawy Z. K.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddział w G.

o zwrot nienależnie pobranego świadczenia

na skutek odwołania Z. K.

od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w G.

z dnia 20 listopada 2013 r. nr (...)/01

oddala odwołanie

/na oryginale właściwy podpis/

UZASADNIENIE

Decyzją z dnia 20.11.2013 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w G. zobowiązał Z. K. do zwrotu nienależnie pobranego świadczenia w kwocie 1199,24 zł z tytułu emerytury, ponieważ ubezpieczony prowadził działalność gospodarczą w okresie od 15.10.2012 r. do 30.11.2012 r. nie mając tym samym uprawnień do pobierania dwóch świadczeń ( renty wypadkowej oraz połowy emerytury), w związku z powyższym od 01.10.2012 r. do 30.11.2012 r. emerytura nie przysługiwała .

Odwołanie od powyższej decyzji złożył ubezpieczony wnosząc o jej uchylenie w całości i rozstrzygnięcie co do istoty sprawy.

W uzasadnieniu podał, że w czasie 1,5 miesięcznej działalności nie osiągnął żadnego przychodu. Powołał się na orzecznictwo SN wskazując, że zawiesza się prawo do pobierania emerytury w wyniku osiągnięcia przychodu. Podkreślił, że nie osiągnął żadnego przychodu. Zapłacił na rzecz ZUS-u stosowne składki ubezpieczenia zdrowotnego . Jeżeli prowadził działalność niezgodą z przepisami, to ZUS po pierwszej wpłacie ubezpieczenia zdrowotnego powinien jego o tym poinformować i zwrócić nienależnie pobrane ubezpieczenie zdrowotne.

Organ rentowy w odpowiedzi na odwołanie wniósł o jego oddalenie podtrzymując stanowisko przedstawione w zaskarżonej decyzji .

Sąd Okręgowy ustalił następujący stan faktyczny :

Wnioskodawca Z. K. , ur. (...) , od dnia 31.12.1982 r. pobiera rentę z tytułu całkowitej niezdolności do pracy w związku z wypadkiem przy pracy. Renta została przyznana na stałe /okoliczność bezsporna, vide : decyzja z dn. 19.10.1983 r. – k. 57 plik I akt ubezpieczeniowych, decyzja z dn. 28.06.1999 r. –k. 194 plik I akt ubezp., decyzja z dn. 22.03.2011 r. –k. 237 plik I akt ubezp./.

W dniu 07.03.2011 r. ubezpieczony złożył wniosek o przyznanie prawa do emerytury. Decyzją z dnia 28.03.2011 r. organ rentowy przyznał mu prawo do emerytury od dnia 07.04.2011 r. , tj.: od osiągnięcia wieku emerytalnego. Równocześnie decyzją z tej samej daty dokonał przeliczenia renty z tytułu całkowitej niezdolności do pracy w związku z wypadkiem przy pracy zwiększając świadczenie o połowę emerytury od dnia 07.04.2011 r. , tj.: od nabycia uprawnień do wypłaty więcej niż jednego świadczenia .

W punkcie VI i VII pouczenia wyżej wskazanych decyzji organ rentowy zawarł informację, że w razie zbiegu prawa do emerytury i do renty z tytułu niezdolności do pracy w związku z wypadkiem przy pracy - może być wypłacana w zależności od wyboru: emerytura powiększona o połowę renty albo renta powiększona o połowę emerytury, chyba że rencista osiąga przychód ,bez względu na jego wysokość, przy czym za przychód osiągany z tytułu pozarolniczej działalności uważa się przychód stanowiący podstawę wymiaru składki na ubezpieczenia społeczne /okoliczności bezsporne, vide : wniosek-k. 1 plik II akt ubezp., decyzje z dn. 28.03.2011 r. –k. 26, 32 plik II akt ubezp., /.

Ubezpieczony w okresie od 15.10.2012 r. do 30.11.2012 r. prowadził działalność gospodarcza i z tego tytułu zgłoszony był do ubezpieczenia zdrowotnego. Nie podlegał ubezpieczeniu społecznemu / vide: potwierdzenie okresu ubezpieczenia-k. 70, 71 plik II akt ubezp./.

Skarżący nienależnie pobrał świadczenie emerytalne (wypłacane w zbiegu z rentą wypadkową) w wysokości po 599,62 zł za miesiąc październik i listopad 2012 r. , łącznie 1199,24 zł. Zaskarżoną w niniejszym postępowaniu decyzją Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w G. zobowiązał go do zwrotu tegoż nienależnie pobranego świadczenia /okoliczność bezsporna, vide : rozliczenie nadpłaty – k. 36 plik II akt ubezp., decyzja ZUS– k. 39 plik II akt ubezpieczeniowych, odwołanie –k.2,3 akt sprawy/.

Stan faktyczny niniejszej sprawy był w całości bezsporny. Sąd ustalił go w oparciu o dokumenty zgromadzone w aktach ubezpieczeniowych, albowiem żadna ze stron postępowania nie kwestionowała ich rzetelności oraz autentyczności i brak było w ocenie Sądu Okręgowego przesłanek, by odmówić im przymiotu wiarygodności.

Sąd zważył co następuje :

Odwołanie Z. K. nie jest zasadne i jako takie nie zasługuje na uwzględnienie.

Spór w niniejszej sprawie sprowadza się do ustalenia, czy pozwany zasadnie zobowiązał Z. K. do zwrotu nienależnie pobranego świadczenia emerytalnego.

Zgodnie z przepisem art. 138 ustawy z dnia 17.12.1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (tj.: Dz. U. z 2009 r. , Nr 153,poz. 1227 ze zm.) osoba, która nienależnie pobrała świadczenia, jest obowiązana do ich zwrotu.

Za nienależnie pobrane świadczenia uważa się:

1)  świadczenia wypłacone mimo zaistnienia okoliczności powodujących ustanie lub zawieszenie prawa do świadczeń albo wstrzymanie wypłaty świadczeń w całości lub w części, jeżeli osoba pobierająca świadczenia była pouczona o braku prawa do ich pobierania;

2)  świadczenia przyznane lub wypłacone na podstawie fałszywych zeznań lub dokumentów albo w innych przypadkach świadomego wprowadzenia w błąd przez osobę pobierającą świadczenia.

Kwoty nienależnie pobranych świadczeń w związku z osiągnięciem przychodów, o których mowa w art. 104 ust. 1, podlegają zwrotowi za okres nie dłuższy niż 1 rok kalendarzowy poprzedzający rok, w którym wydano decyzję o rozliczeniu świadczenia, jeżeli osoba pobierająca to świadczenie powiadomiła organ rentowy o osiągnięciu przychodu, w pozostałych zaś przypadkach - za okres nie dłuższy niż 3 lata kalendarzowe poprzedzające rok wydania tej decyzji.

Przepis art. 26. ustawy z dnia 30.10.2002 roku o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych (Dz.U z 2009 roku Nr 167, poz. 1322 ze zm.) stanowi w ust 1. , że osobie uprawnionej do renty z tytułu niezdolności do pracy z ubezpieczenia wypadkowego oraz do emerytury na podstawie odrębnych przepisów wypłaca się, zależnie od jej wyboru:

1)  przysługującą rentę powiększoną o połowę emerytury albo

2)  emeryturę powiększoną o połowę renty.

ust 3. Przepisu ust. 1 nie stosuje się, jeżeli osoba uprawniona osiąga przychód powodujący zawieszenie prawa do świadczeń lub zmniejszenie ich wysokości określony w ustawie o emeryturach i rentach z FUS, niezależnie od wysokości tego przychodu.

Według przepisu art. 104. ust 1. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych - prawo do emerytury lub renty ulega zawieszeniu lub świadczenia te ulegają zmniejszeniu, na zasadach określonych w ust. 3-8 oraz w art. 105, w razie osiągania przychodu z tytułu działalności podlegającej obowiązkowi ubezpieczenia społecznego, o której mowa w ust. 2 oraz z tytułu służby wymienionej w art. 6 ust. 1 pkt 4 i 6.

Ust 1a. Dla emerytów i rencistów prowadzących pozarolniczą działalność za przychód, o którym mowa w ust. 1, przyjmuje się przychód stanowiący podstawę wymiaru składki na ubezpieczenia społeczne w rozumieniu przepisów o systemie ubezpieczeń społecznych.

Ust 4. Przepisy ust. 1, 1a i 2 stosuje się również do osób wyłączonych z obowiązku ubezpieczenia społecznego z tytułu ustalenia prawa do emerytury i renty lub wykonujących działalność niepodlegającą obowiązkowemu ubezpieczeniu społecznemu z uwagi na podleganie temu obowiązkowi

Przepisy art. 18 ust. 8 ustawy z dnia 13.10.1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (t.j. Dz. U. z 2009 r., Nr 205, poz.1585 ze zm.) przewidują, że podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe ubezpieczonych, o których mowa w art. 6 ust. 1 pkt 5 (osoby prowadzące pozarolniczą działalność gospodarczą), stanowi zadeklarowana kwota, nie niższa jednak niż 60 % prognozowanego przeciętnego wynagrodzenia miesięcznego przyjętego do ustalenia kwoty ograniczenia rocznej podstawy wymiaru składek, ogłoszonego w trybie art. 19 ust. 10 na dany rok kalendarzowy. Składka w nowej wysokości obowiązuje od dnia 1 stycznia do dnia 31 grudnia danego roku.

Należy wskazać, iż w razie zbiegu u jednej osoby prawa do dwóch lub więcej świadczeń emerytalno-rentowych organ rentowy wypłaca jedno z świadczeń - wyższe lub wybrane przez emeryta-rencistę. Zasada wypłaty jednego świadczenia nie dotyczy zbiegu uprawnień do emerytury z rentą z tytułu niezdolności do pracy w związku z wypadkiem przy pracy, w drodze do pracy lub z pracy albo chorobą zawodową, przysługującą z ubezpieczenia wypadkowego, kiedy to wypłaca się, zależnie od wyboru:

1) przysługującą rentę powiększoną o połowę emerytury albo

2) emeryturę powiększoną o połowę renty.

Zgodnie zaś z ust 3. art. 26 – wyżej wskazanego zbiegu nie stosuje się, jeżeli osoba uprawniona osiąga przychód określony w ustawie o emeryturach i rentach z FUS, niezależnie od wysokości tego przychodu. Za przychód osiągany z tytułu pozarolniczej działalności uważa się zaś przychód stanowiący podstawę wymiaru składki na ubezpieczenia społeczne.

Przedmiotowa regulacja -art. 26 ust 3 była przedmiotem wielu kontrowersji, co znalazło odzwierciedlenie w orzecznictwie. W pierwszej kolejności należy wspomnieć o wyroku TK z dnia 31 stycznia 2006 r., w którym Trybunał uznał komentowany ustęp za zgodny z art. 2 Konstytucji. Skarżący zarzucali naruszenie zasady ochrony praw nabytych oraz zaufania do państwa. W uzasadnieniu stwierdzono, że „ograniczenia prawa do uzyskania świadczeń emerytalno-rentowych w sytuacji uzyskiwania wynagrodzenia jest dopuszczalne. Powodem otrzymania świadczeń rentowych nie jest samo inwalidztwo czy też choroba, ale wynikająca z nich niezdolność do pracy. Obowiązkiem ustawodawcy jest zapewnienie środków utrzymania w razie takiej niezdolności. Natomiast ustawodawca nie ma konstytucyjnego obowiązku zapewnienia świadczeń rentowych osobom, które zachowały zdolność do pracy i które pracę kontynuują. Nie ma również konstytucyjnego obowiązku umożliwienia kumulacji świadczeń rentowych i emerytalnych z różnych tytułów". Z kolei w orzecznictwie sądowym zasadnie stwierdzano, że ustawa wypadkowa w sposób wyczerpujący uregulowała kwestię zbiegu świadczeń. Zatem odesłanie do odpowiedniego stosowania ustawy o emeryturach i rentach z FUS dotyczy tylko zakresu tą ustawą nieuregulowanego, co wynika z art. 58 ustawy wypadkowej. Dokonując wykładni przepisów prawa ubezpieczeń społecznych należy mieć na uwadze zasadę jednego świadczenia, a wyjątki od tej zasady powinny być interpretowane ściśle. Jeden z tych wyjątków ustanawia art. 26 ustawy wypadkowej. Zważywszy zatem na jego treść, rozważania dotyczące zbiegu prawa do świadczeń w przypadku ubezpieczenia emerytalnego i rentowego nie znajdują zastosowania do świadczeń wypłacanych na podstawie ustawy wypadkowej.

Termin „przychód” w rozumieniu ustawy o emeryturach i rentach z FUS eliminuje problemy interpretacyjne, które pojawiły się w przeszłości w związku z posługiwaniem się przez ustawodawcę pojęciem „dochód faktyczny” w § 1 ust. 3 rozp. w sprawie zawieszania. W orzecznictwie sądowym uznawano jednak, że zakres znaczeniowy tego ostatniego terminu obejmował również koszty uzyskania przychodów, czyli odnosił się de facto do dochodu brutto (szerzej zob. K. Antonów, Zawieszalność..., s. 21-22 z podanym tam orzecznictwem TK i SN).

Jak wyżej wspomniano w przypadku emerytów i rencistów prowadzących pozarolniczą działalność za przychód z tytułu działalności podlegającej obowiązkowi ubezpieczenia uważa się przychód stanowiący podstawę wymiaru składki na ubezpieczenia społeczne w rozumieniu przepisów ustawy o s.u.s. (art. 104 ust. 1a), tj. według art. 18 ust. 8 ustawy o s.u.s. kwota zadeklarowana, nie mniejsza jednak niż 60% przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia w poprzednim kwartale.

Przenosząc powyższe rozważania na grunt niniejszej sprawy raz jeszcze podkreślić należy, iż wobec kategorycznego brzmienia cytowanego wyżej art. 18 ust. 8 ustawy o s.u.s., bez znaczenia jest fakt, iż wnioskodawca z tytułu prowadzenia pozarolniczej działalności gospodarczej nie osiągnął żadnego przychodu czy dochodu (po odliczeniu kosztów uzyskania przychodu) rozumianego jako faktyczne wynagrodzenie finansowe z tytułu tejże działalności.

W takiej sytuacji bowiem, jak wynika z powyższych przepisów, bierze się pod uwagę najniższą podstawę wymiaru składki na ubezpieczenia społeczne, tzn. 60% przeciętnego wynagrodzenia.

Zgodnie z obwieszczeniem Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia z dnia 16 grudnia 2011 r. (M.P. Nr 115, poz. 1160) ogłasza się, że kwota ograniczenia rocznej podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe w roku 2012 wynosi 105 780 zł, a przyjęta do jej ustalenia kwota przeciętnego wynagrodzenia wynosi 3526 zł, gdzie 60% z tej kwoty stanowi 2115,60 zł

W zaskarżonej decyzji organ rentowy prawidłowo ustalił zatem , że ubezpieczony nienależnie pobrał świadczenie emerytalne (wypłacane w zbiegu z rentą wypadkową) w wysokości po 599,62 zł za miesiące październik i listopad 2012 r. ( łącznie 1199,24 zł ), w których prowadził działalność gospodarczą .

Przyjmuje się , że ubezpieczony osiągnął w okresie od 15.10.2012 r. do 30.11.2012 r. przychód stanowiący podstawę wymiaru składki na ubezpieczenia społeczne, stąd nie miał prawa do pobierania jednocześnie dwóch świadczeń - renty wypadkowej oraz połowy emerytury. Stąd kwoty emerytury wypłaconej za powyższe miesiące podlegają zwrotowi.

Należy wskazać, iż pozwany prawidłowo również ustalił wysokość żądanej kwoty do zwrotu, a ubezpieczony nie kwestionował tejże wysokości.

W niniejszej sprawie brak jest zatem podstaw dla podważenia okoliczności, że ubezpieczony pobrał nienależne świadczenia.

Należy również zważyć, że aby stwierdzić, że doszło do pobrania nienależnego świadczenia przez ubezpieczonego, koniecznym jest, aby osoba pobierająca świadczenia była pouczona o braku prawa do ich pobierania. Przyjąć też należy, że aby organ rentowy mógł skutecznie domagać się od ubezpieczonego zwrotu nienależnie pobranego świadczenia, musi wykazać, że był on prawidłowo pouczony o okolicznościach powodujących brak prawa do tego świadczenia. Konsekwencją braku pouczenia jest niemożność nałożenia obowiązku zwrotu nienależnie pobranego świadczenia. Za równoznaczne z brakiem pouczenia należy uznać błędne pouczenie.

Decyzją z dnia 28.03.2011 r. organ rentowy przyznał ubezpieczonemu prawo do emerytury od dnia 07.04.2011 r. , tj.: od osiągnięcia wieku emerytalnego. Decyzją z tej samej daty organ rentowy dokonał przeliczenia renty z tytułu całkowitej niezdolności do pracy w związku z wypadkiem przy pracy zwiększając świadczenie o połowę emerytury od dnia 07.04.2011 r. , tj.: od nabycia uprawnień do wypłaty więcej niż jednego świadczenia .

W treści powyższych decyzji ubezpieczony został pouczony o skutkach osiągania przychodu z działalności gospodarczej stanowiącego podstawę wymiaru składki na ubezpieczenia społeczne - bez względu na jego wysokość , przy jednoczesnym pobieraniu renty wypadkowej w zbiegu z połową emerytury. Takie pouczenie zawarte zostało w punkcie VI i VII w/wym. decyzji i brzmi następująco:

„VI. W razie zbiegu u jednej osoby prawa do dwóch lub więcej świadczeń emerytalno-rentowych organ rentowy wypłaca jedno z świadczeń - wyższe lub wybrane przez emeryta-rencistę.

Zasada wypłaty jednego świadczenia nie dotyczy zbiegu uprawnień do emerytury:

- z rentą z tytułu niezdolności do pracy w związku z wypadkiem przy pracy, w drodze do pracy lub z pracy albo chorobą zawodową, przysługującą z ubezpieczenia wypadkowego, chyba że rencista osiąga przychód wskazany w cz. VII - bez względu jego wysokość,

W razie zbiegu prawa do emerytury i do renty z tytułu niezdolności do pracy w związku z jedną z wyżej wymienionych okoliczności ( czyt. wypadkiem przy pracy )- może być wypłacana w zależności od wyboru: emerytura powiększona o połowę renty albo renta powiększona o połowę emerytury.

VII. Prawo do emerytury lub renty ulega zawieszeniu albo świadczenia te ulegają zmniejszeniu w razie osiągania przychodu z tytułu zatrudnienia, służby lub innej pracy zarobkowej albo prowadzenia pozarolniczej działalności oraz pobierania zasiłków: chorobowego, macierzyńskiego, opiekuńczego, wyrównawczego, świadczenia rehabilitacyjnego i wyrównawczego, dodatku wyrównawczego, a także wynagrodzenia za czas niezdolności do pracy. Za przychód osiągany z tytułu pozarolniczej działalności uważa się przychód stanowiący podstawę wymiaru składki na ubezpieczenia społeczne.”

Należy również podkreślić, iż wymóg pouczenia ma charakter formalny. Oznacza to, że osoba, której umożliwiono zapoznanie się ze stosowną informacją (pouczeniem), nie może zasłaniać się okolicznością faktycznego braku zapoznania się z tą informacją. Nieodczytanie pouczeń znajdujących się na odwrotnych stronach decyzji ZUS obciąża świadczeniobiorcę.

Zatem, należy uznać, iż ubezpieczony został prawidłowo pouczony o zasadach zawieszania prawa do emerytury i zasadach zmniejszania prawa do świadczenia, w konsekwencji czego należy również uznać, że miał on świadomość, iż pobiera nienależne świadczenie.

Mając powyższe na uwadze , Sąd na podstawie art. 477 ¹⁴ § 1 k.p.c. oraz cytowanych przepisów, oddalił odwołanie.

SSA w SO H. Witkowska – Zalewska