Portal Orzeczeń Sądów Powszechnych

POSTANOWIENIE

Dnia 26 czerwca 2013 r.

Sąd Okręgowy w Elblągu I Wydział Cywilny

w składzie następującym:

Przewodniczący: SSO Teresa Zawistowska

Sędziowie: SO Arkadiusz Kuta /spr./

SO Dorota Twardowska

Protokolant: st. sekr. sąd. Danuta Gołębiewska

po rozpoznaniu w dniu 26 czerwca 2013 r. w Elblągu

na rozprawie

sprawy z wniosku M. C.

z udziałem W. W., D. C., Gminy i Miasta S.

oraz Zakładu Usług (...) Spółki z ograniczoną odpowiedzialnością w S.

o rozgraniczenie

na skutek apelacji uczestnika D. C.

od postanowienia Sądu Rejonowego w Iławie

z dnia 5 kwietnia 2013 r., sygn. akt I Ns 256/09

postanawia:

uchylić zaskarżone postanowienie i przekazać sprawę Sądowi Rejonowemu w Iławie do ponownego rozpoznania, pozostawiając temu Sądowi rozstrzygnięcie o kosztach postępowania odwoławczego.

Sygn. akt I Ca 159/13

UZASADNIENIE

M. C. wniosła o wszczęcie postępowania rozgraniczeniowego pomiędzy nieruchomościami położonymi w J. Gmina S. , a mianowicie nieruchomości oznaczonej numerem geodezyjnym (...) stanowiącej jej własność , dla której to nieruchomości Sąd Rejonowy w I. prowadzi księgę wieczystą numer (...) , a częścią działki numer (...) stanowiącej własność W. W. ( księga wieczysta numer (...) ) i częścią działki numer (...) stanowiącej własność Gminy i Miasta S. ( księga wieczysta numer (...) ) .

Postępowanie to zakończono wydaniem przez Burmistrza Gminy i Miasta S. decyzji z dnia 11 maja 2009 roku o rozgraniczeniu działki numer (...) na odcinku graniczącym z działką (...) oznaczonym punktami 514-540 oraz częścią działki numer (...) na odcinku graniczącym z działką (...)oznaczonym punktami 17-514 . Od decyzji tej odwołanie złożył W. W. co skutkowało przekazaniem sprawy do rozpoznania Sądowi Rejonowemu w I..

Postanowieniem z dnia 5 kwietnia 2013 roku Sąd Rejonowy w I. :

I. dokonał rozgraniczenia nieruchomości położonej w J. , oznaczonej jako działka numer (...) , stanowiącej własność W. W. , dla której to nieruchomości Sąd Rejonowy w I. prowadzi księgę wieczystą (...) z nieruchomością położoną w J. , oznaczoną jako działka nr (...) , stanowiącą własność D. C. , dla której to nieruchomości Sąd Rejonowy w I. prowadzi księgę wieczystą (...) w ten sposób , że przebieg wspólnej granicy tych działek wyznaczył według linii pomiędzy punktami 18-540A przez pkt 18-514A do punktu nr 100 ( to jest przecięcia z linią graniczną 18-514-18-17 ) , które to punkty zostały określone przez biegłego inż. S. D. na mapie poglądowej z karty 312 akt sprawy , stanowiącej integralną część postanowienia ;

II. nakazał uczestnikowi D. C. , aby wydał uczestnikowi W. W. przygraniczny pas gruntu - do granic ustalonych w pkt I postanowienia ;

III. oddalił wniosek uczestnika W. W. o zasądzenie na jego rzecz kosztów postępowania ;

IV. nakazał ściągnąć od uczestnika D. C. na rzecz Skarbu Państwa Sądu Rejonowego w I. kwotę 6 109, 85 złotych tytułem części nieuiszczonych wydatków sądowych .

Ustalił Sąd Rejonowy , że działka oznaczona numerem geodezyjnym (...) położona w obrębie 18 J. stanowi własność D. C. ( w dniu 25 styczniu 2010 roku M. C. darowała D. C. rzeczoną nieruchomość ) . Dla nieruchomości tej Sąd Rejonowy w I. prowadzi księgę wieczystą (...) . Działka gruntu oznaczona numerem geodezyjnym (...) położona w tym samym obrębie stanowi własność W. W. . Dla nieruchomości tej Sąd Rejonowy w I. prowadzi księgę wieczystą (...) . Działka numer (...) , wykorzystywana jako droga , jest własnością Gminy i Miasta S. . Dla nieruchomości tej w Sądzie Rejonowym wI. prowadzona jest księga wieczysta (...) . W postępowaniu administracyjnym geodeta H. K. sporządził operat techniczny - projekt przebiegu granicy odtworzony na podstawie dostępnych dokumentów kartograficznych . Taki przebieg granicy został zakwestionowany przez W. W. . Spór dotyczył odcinka granicy pomiędzy działkami (...).

Sąd Rejonowy wskazał , że podstawą prawną rozstrzygnięcia w sprawie przebiegu granicy nieruchomości jest przepis art. 153 k.c. Zgodnie z tym przepisem podstawowym kryterium rozgraniczenia jest ustalenie stanu prawnego . Dopiero po ustaleniu , że stanu prawnego nie można stwierdzić zastosowanie znajduje następne kryterium rozgraniczenia, jakim jest ustalenie ostatniego spokojnego stanu posiadania . Przez ostatni spokojny stan posiadania należy rozumieć posiadanie ustabilizowane i długotrwałe . Gdyby również takiego stanu nie można było stwierdzić , a postępowanie rozgraniczeniowe nie doprowadziło do ugody między interesowanymi , sąd ustali granice z uwzględnieniem wszelkich okoliczności . Kryteria te mają zastosowanie w kolejności w jakiej zostały wymienione . Oznacza to , że następne kryterium sąd bierze pod uwagę dopiero wówczas , gdy poprzednie nie dało dostatecznych podstaw do rozstrzygnięcia . Kryteria te wyłączają się wzajemnie , dlatego też sąd nie może korygować stanu prawnego poprzez ustalenie granicy według ostatniego spokojnego stanu posiadania , a tego ostatniego poprzez uwzględnienie wszelkich okoliczności .

Sąd Rejonowy wskazał , że rozstrzygnięcie oparto na opinii biegłego geodety inż. S. D. . Biegły podał, iż po zapoznaniu się z aktami sprawy i archiwalną dokumentacją geodezyjną dotyczącą spornej granicy nie ma ustalonej granicy prawnej miedzy działką (...) , a działką (...) . Jednocześnie brak jest jednoznacznych miar pozwalających wznowić sporną granicę . Pomiary geodezyjne sąsiednich działek są niespójne , a co za tym idzie granice powstałe w ich wyniku są też niespójne . W ocenie biegłego po ustaleniu , że tym przypadku nie ma tzw. granicy prawnej ani też nie można tej granicy ustalić na podstawie ostatniego spokojnego stanu posiadania zasadnym jest ustalenie granicy zgodnie z trzecim kryterium tj. ustalenie granicy z uwzględnieniem wszelkich okoliczności . W opinii biegłego granica przy uwzględnieniu wszelkich okoliczności biegnie pomiędzy punktami 18-540A przez pkt 18-514A do punktu nr 100 ( to jest przecięcia z linią graniczną 18-514-18-17 ) .

Zaznaczono dalej , że D. C. i M. C. kwestionowali przebieg granicy ustalony przez biegłego . Na poparcie tych okoliczności złożył szereg map , dokumenty dotyczące przedmiotowych nieruchomości jak również opinie prywatne . Sąd Rejonowy nie uwzględnił składanych przez uczestnika prywatnych opinii geodety , gdyż przepisy postępowania cywilnego nie znają takiego środka dowodowego jak pozaprocesowe opinie znawców i nie jest to dowód w sprawie . Natomiast załączane mapy i pozostałe dokumenty były uwzględniane przez biegłych przy opiniowaniu .

Sąd Rejonowy nakazał D. C. , aby wydał W. W. przygraniczny pas gruntu , ponieważ orzeczenie w sprawie wydania należy do istoty rozgraniczenia i sąd powinien takie zamieścić w postanowieniu o rozgraniczeniu bez względu na to , czy żądanie wydania objęte było wnioskiem lub czy zostało zgłoszone w toku postępowania .

D. C. złożył apelację zaskarżając powyższe postanowienie w całości , zarzucając naruszenie przepisów art. 153 k.c. przez błędne przyjęcie , że rozgraniczenie nieruchomości winno być dokonane przy zastosowaniu kryterium wszelkich okoliczności , gdy tymczasem istnieje możliwość ustalenia tychże granic według stanu prawnego i możliwość taka wynika , między innymi , z operatu pomiarowego geodety H. K. oraz opinii uprawnionego geodety Z. M. , które sporządzone zostały na podstawie dokumentów stanowiących podstawę ustalania granic nieruchomości w świetle rozporządzenia Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji oraz Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej w sprawie rozgraniczenia nieruchomości , a także przedłożonych do akt dokumentów oraz innych dowodów zebranych w sprawie .

Wskazując na powyższe uczestnik wniósł o zmianę zaskarżonego postanowienia i dokonanie rozgraniczenia działek nr (...) według stanu prawnego , ewentualnie uchylenie postanowienia i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania

Skarżący uważa , że Sąd pominął przedstawioną przez niego argumentację , zeznania świadków , którzy mieszkali na terenie przedmiotowych nieruchomości , a także ustalenia wizji lokalnych . Sąd odmówił także ponownego przesłuchania geodety H. K. i przesłuchanie geodety Z. M. co do sposobu rozgraniczenia działek . Tymczasem zdaniem uczestnika istnieje możliwość ustalenia granicy prawnej między działkami nr (...) . Skarżący wskazał , że sporządzając opinię w przedmiotowej sprawie geodeta H. K. przyjął za podstawę pomiar działki wykonany przez geodetę L. P. w 1970 roku , a także pomiary uzupełniające , wznawiające granice działki numer (...) . Posłużył się również podziałem działki (...) , a także odszukał znaki graniczne . Geodeta Z. M. do opracowania opinii przeanalizował takie dokumenty jak : operat pomiarowy L. P. z 1970 roku , operat podziału geodety W. P. z 1983 roku , operat podziału i rozgraniczenia geodety M. Ż. z 1986 roku , operat rozgraniczenia geodety H. K. z 2008 roku , akt notarialny nr rep. (...) , akt notarialny nr rep. (...) , opinie biegłej J. S. i biegłego S. D. .

Skarżący wskazał, że Sąd Rejonowy dokonał rozgraniczenia działek opierając się na opinii biegłego geodety S. D. z 7 maja 2011 roku , który to biegły stwierdził , że nie może wskazać granicy między działkami na podstawie drugiego kryterium rozgraniczenia z art. 153 k.c. tj. ostatniego spokojnego stanu posiadania . Sąd pominął tu całkowicie fakt , że na granicy działek od wielu lat rosną drzewa , a w dniu oględzin na działce nr (...) odkopano elementy architektury wykazujące cechy długotrwałości . Ostatecznie ustalono granicę działek przyjmując kryterium „ wszelkich okoliczności ” pomijając , o jakie okoliczności chodzi .

Zwrócono uwagę , że biegły S. D. uznał też , że dokumenty przedłożone przez uczestnika , które ten uzyskał ośrodku dokumentacji geodezyjnej i sądzie wieczystoksięgowym dotyczące działki nr (...) nie mają wpływu na ustalenie granic według stanu prawnego , gdyż nie są prawomocnymi decyzjami administracyjnymi , zatwierdzającymi granice nieruchomości ani też prawomocnymi wyrokami sądowymi . Biegły podał , że świadkowie twierdzą jedynie jak wyglądał wjazd na posesję działki nr (...), że wjazd był za transformatorem , którego zdaniem biegłego nie ma . Tymczasem w aktach sprawy znajdują się mapy z naniesionym transformatorem . Dodano też , że na rozprawie biegły S. D. przyznał , że przedłożony przez skarżącego szkic i protokół graniczny L. P. są materiałami źródłowymi i teoretycznie można wyznaczyć działki według poszczególnych pomiarów . Biegły S. D. nie uwzględnił jednak operatu L. P. w swojej opinii , pomimo stwierdzenia , że nie ma rozbieżnych danych geodezyjnych , co do czołówki działki nr (...) ( 32 m ) .

Sad Okręgowy ustalił i zważył , co następuje :

Apelacja D. C. okazała się zasadna i doprowadziła do uchylenia zaskarżonego postanowienia i przekazania sprawy Sądowi Rejonowemu w Iławie do ponownego rozpoznania z powodu nierozpoznania istoty sprawy , to jest zaniechania zbadania materialnej podstawy orzeczenia o rozgraniczeniu .

Wskazać trzeba , że ustalenia Sądu pierwszej instancji są nader lakoniczne , ograniczone do bliższego określenia nieruchomości sąsiadujących oraz odnotowania wyniku prowadzonego wcześniej postepowania administracyjnego o rozgraniczenie nieruchomości . W szczególności zupełnie pominięto ustalenia odnośnie przebiegu granicy określonego w punkcie I postanowienia , a także kryteriów przyjętych za podstawę jej wytyczenia . Następnie odwołano się do art. 153 k.c. przedstawiając ogólnie trafne uwagi na temat trzech kryteriów rozgraniczenia , ich gradacji i wzajemnego wykluczania się . Deklaruje się dalej , że charakter sprawy o rozgraniczenie sprawia , że rozstrzygniecie sądu opiera się głównie na opinii geodety i cytuje wnioski z opinii biegłych J. S. i S. D. . Sąd podkreśla , że są one jednakie , ale i w tym miejscu własnych ustaleń nie czyni . Gdyby nawet zakładać , że taka konwencja w sporządzeniu uzasadnienia oznacza akceptację dla cytowanych ustaleń biegłych to pominięto jednak przedstawienie motywów rozgraniczenia . Wiadomo jedynie , że według Sądu Rejonowego granicę należało ustalić z uwzględnieniem wszystkich okoliczności , co stanowi jedynie powtórzenie normatywnej treści trzeciego kryterium rozgraniczenia . W ogóle pominięto ujawnienie okoliczności wziętych pod uwagę oraz przyczyn , dla których nie zastosowano drugiego kryterium rozgraniczenia , to jest ostatniego spokojnego stan posiadania . Wspomniano tylko , że według biegłego S. D. nie można ustalić granicy na podstawie ostatniego spokojnego stanu posiadania , zapominając że przy stosowaniu drugiego i trzeciego kryterium opinia biegłego schodzi na dalszy plan , a niezbędne jest uwzględnienie całego materiału dowodowego , również w zakresie źródeł osobowych , bowiem te niosą ze sobą wiedzę na temat wykonywania w przeszłości faktycznego władztwa nad rzeczą oraz jego cech . Rzecz przecież w ustaleniu stanu posiadania , który zastąpić ma niemożliwy do ustalenia stan prawny , ale wówczas gdy stan posiadania jest ustabilizowany i trwały . Innych dowodów niż opinie biegłych J. S. i S. D. Sąd pierwszej instancji nie przytacza i nie omawia . Stojąc zresztą na gruncie niemożności ustalenia stanu prawnego ograniczono się do przytoczenia tez biegłego S. D. o „ braku jednoznacznych miar ” i „ niespójnych pomiarach geodezyjnych działek sąsiednich ” bez wyjaśnienia podłoża tych twierdzeń . Jak chodzi o pozostałe dowody to poprzestano na stwierdzeniu , że prywatne ekspertyzy geodezyjne przedstawione przez D. C. należy traktować jedynie jako stanowisko tego uczestnika . Pogląd ten jest uprawniony , ale w konsekwencji uznać trzeba , że tezy tam przedstawione stanowią merytoryczne zarzuty uczestnika , a te wymagały zbadania i omówienia , czego w uzasadnieniu zaskarżonego postanowienia zaniechano .

Sąd pierwszej instancji oparł się na opinii biegłego S. D. uważając , że dokonuje on rozgraniczenia wedle wszystkich okoliczności podczas gdy biegły ten zaniechał ich wskazania . Ś. rzecz ujmując – w opinii z dnia 7 maja 2011 roku na stronie 4 ( karta 310 ) twierdzi , że przystępuje do ustalenia granic z uwzględnieniem wszystkich okoliczności , ale następnie poprzestaje na omówieniu operatu technicznego geodety H. K. , który wykonywał czynności w postępowaniu administracyjnym , oraz wniosków opinii biegłej J. S. . O okolicznościach , które wziął pod uwagę nie wspomina także w opinii uzupełniającej z 14 stycznia 2012 roku ani wyjaśnieniach składanych w toku rozpraw z 20 października 2011 roku i 13 lutego 2013 roku . Wbrew zatem przekonaniu Sądu pierwszej instancji opinia ta nie jest kompleksowa i nie uwzględnia wszystkich okoliczności sprawy . Dokonanie rozgraniczenia według trzeciego kryterium winno się odbywać przy uwzględnieniu konkretnego stanu faktycznego , to jest np. konfiguracji terenu , jego cech szczególnych , sposobu wykorzystywania , stanu zabudowy , wartości użytkowej spornej przestrzeni dla zainteresowanych , społeczno – gospodarczego przeznaczenia rzeczy , zasad współżycia społecznego . Nie chodzi zatem o to jak wedle wszelkich dostępnych źródeł granica prawna prawdopodobnie przebiegała , a przynajmniej ustalenia w tej materii nie wyczerpują przesłanek dla określenia przebiegu granicy według trzeciego kryterium . Stąd w zasadzie jedynym adekwatnym nawiązaniem do tych zagadnień było odwołanie się przez biegłą J. S. do „ prawnej ” powierzchni gruntów , braku punktów odniesienia w postaci miedz , czy ogrodzeń , miejsca posadowienia budynków , również dawnych , czy miejsca urządzenia studni ( patrz uzasadnienie opinii biegłej z dnia 4 listopada 2009 roku ) . Do kwestii tych Sąd pierwszej instancji jednak nie nawiązał , a nadto pominął inne źródła wnioskowania : zgodne stanowisko zainteresowanych w wybranych kwestiach , dokumenty , oględziny , dokumentację fotograficzną , czy zeznania świadków .

Nierozpoznanie istoty sprawy należy rozumieć jako niezbadanie podstawy merytorycznej dochodzonego roszczenia , to jest pominięcie całokształtu okoliczności sprawy , jak również taka sytuacja , w której sąd zaniechał ustosunkowania się do merytorycznych zarzutów uczestników postępowania . W rozstrzyganej sprawie Sąd pierwszej instancji w ogóle nie wyjaśnił powodów pominięcia ostatniego spokojnego stanu posiadania jako podstawy rozgraniczenia , nie wskazał jakie okoliczności uzasadniają rozgraniczenie według trzeciego kryterium , a odnośnie braku możliwości ustalenia stanu prawnego własnych ustaleń nie poczynił , poprzestając na cytowaniu wniosków z opinii biegłych i nie ustosunkowując się w ogóle do zarzutów M. C. i D. C. odnośnie podstaw dla zastosowania tego kryterium rozgraniczenia .

W tym stanie rzeczy zaskarżone postanowienie , na mocy art. 386 § 4 k.p.c. w związku z art. 13 § 2 k.p.c. uchylono i sprawę przekazano Sądowi Rejonowemu w Iławie do ponownego rozpoznania , a na mocy art. 108 § 2 k.p.c. w związku z art. 13 § 2 k.p.c. pozostawiono temu Sądowi rozstrzygnięcie o kosztach instancji odwoławczej .