Portal Orzeczeń Sądów Powszechnych

UZASADNIENIE

Sąd Rejonowy w Bydgoszczy wyrokiem z dnia 03.10.2014 roku oddalił powództwo wniesione przez W. J. przeciwko Administracji (...) spółce z o.o. w B. o ustalenie wstąpienia w stosunek najmu.

W uzasadnieniu tego wyroku Sąd Rejonowy ustalił, iż powód domagał się ustalenia wstąpienia w stosunek najmu lokalu nr (...) przy ul. (...) po zmarłym ojcu T. J.. Powód wskazał, iż ojciec zmarł 28.09.2011 roku i od tego czasu razem z żoną i synem mieszkał z ojcem w jego mieszkaniu. Pozwana zaprzeczyła wszystkim okolicznościom podniesionym przez powoda w pozwie.

Sąd Rejonowy przytoczył treść art. 691 § 1 i 2 kc i stwierdził, że nie budzi wątpliwości, że powód jako syn najemcy należy do kręgu uprawnionych do wstąpienia w stosunek najmu na mocy wskazanego artykułu. Zdaniem Sądu I instancji powód powinien, zgodnie z art. 6 kc wykazać fakt, iż jego ojciec był najemcą przedmiotowego lokalu, datę jego zgonu oraz fakt wspólnego zamieszkiwania ze zmarłym najemcą do chwili jego śmierci. W ocenie Sądu Rejonowego powód nie przedstawił żadnego wiarygodnego dowodu świadczącego o słuszności jego żądania. W szczególności powód nie wykazał, że jego ojciec rzeczywiście był najemcą spornego lokalu – podając, że nie dysponuje żadnym dowodem na poparcie tego faktu.

Sąd Rejonowy uznał również, że powód nie wykazał daty śmierci swego ojca czy też faktu wspólnego zamieszkiwania z ojcem do chwili jego śmierci. Nadto Sąd Rejonowy zwrócił uwagę na to, iż żonie powoda przysługuje prawo do lokalu mieszkalnego przy ul. (...), co czyni wątpliwym czy rzeczywiście powód wraz z rodziną zamieszkiwał u swojego ojca do chwili jego śmierci, zwłaszcza jeśli weźmie się pod uwagę fakt, iż żona powoda uzyskała tytuł prawny do lokalu nr (...) po śmierci swego ojca.

Sąd Rejonowy uznał, iż nie ma znaczenia w niniejszej sprawie fakt zameldowania powoda w spornym lokalu, bowiem zameldowanie służy celom ewidencyjnym, a miejsce zamieszkania damek osoby może być różne od miejsca jej zameldowania.

Sąd Rejonowy wobec tego stwierdził, że powód swoje żądanie oparł na twierdzeniach a nie dowodach. Pozwany zaprzeczył istotnym dla sprawy okolicznościom, tym samym w myśl art. 229 kpc fakt udowodnienia przesłanek wstąpienia w stosunek najmu po zmarłym ojcu wymagał dowodu jako fakt nie przyznany przez przeciwnika procesowego.

Mając powyższe na uwadze Sąd Rejonowy oddalił powództwo w całości jako bezzasadne.

Na podstawie art. 208 § 1 kpc Sąd Rejonowy poprzestał jedynie na rozstrzygnięciu o zasadach poniesienia przez strony kosztów sądowych, pozostawiając szczegółowe ich wyliczenie referendarzowi sądowemu.

Apelację od tego wyroku wniósł powód zaskarżając go w całości i zarzucając naruszenie przepisów postępowania tj. art. 5 kpc w zw. z art. 212 § 2 kpc poprzez brak pouczenia, mimo uzasadnionej potrzeby, co do czynności procesowych powoda występującego w sprawie bez profesjonalnego pełnomocnika oraz brak zwrócenia uwagi powodowi na celowość ustanowienia pełnomocnika, art. 231 kpc poprzez błędne przyjęcie faktu, iż powód nie zamieszkiwał w chwili śmierci T. J. w lokalu nr (...), wywodząc to z faktu uzyskania przez żonę powoda praw do lokalu nr (...) przy ul (...) w B. oraz poprzez błędne uznanie, że z ustalonego faktu zameldowania powoda w lokalu nr (...) przy ul. (...) w B. nie można wyprowadzić faktu zamieszkiwania powoda pod tym adresem w chwili śmierci T. J.. Nadto powód zarzucił naruszenie art. 232 zd. 2 kpc poprzez brak inicjatywy dowodowej Sądu w sytuacji pojawienia się takiej konieczności procesowej.

Powód złożył w apelacji szereg wniosków dowodowych.

Powód wniósł o zmianę wyroku poprzez ustalenie wstąpienia powoda w stosunek najmu lokalu mieszkalnego nr (...) położonego w B. przy ul. (...) lub o uchylenie wyroku w całości i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania.

Na rozprawie apelacyjnej pełnomocnik pozwanego wniósł o oddalenie apelacji powoda jako bezzasadnej oraz zasądzenie na rzecz powoda kosztów zastępstwa procesowego.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Apelację powoda należało uznać za zasadną.

Sąd Okręgowy podziela zarzuty podniesione w apelacji poza ostatnim. Zasadność podzielonych zarzutów apelacyjnych daje, w ocenie Sądu Okręgowego podstawę do uchylenia zaskarżonego wyroku i przekazania sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi I instancji zgodnie z ewentualnym wnioskiem apelacji.

W pierwszej kolejności wskazać należy, że zasada kontradyktoryjności procesu cywilnego nie zwalnia Sądu od działania w pewnym, określonym przepisami szczególnymi, zakresie z urzędu. Działanie takie powinno być wyjątkiem a nie regułą i dotyczyć sytuacji, w której ingerencja Sądu czy to z uwagi na szczególny charakter sprawy lub szczególną sytuację strony, jest niezbędna dla zapewnienia prawidłowego toku postępowania i przestrzegania praw procesowych przysługujących stronom.

Sąd ma przede wszystkim obowiązek pouczania stron działających bez profesjonalnych pełnomocników o przysługujących im prawach procesowych a także o skutkach m.in. braku inicjatywy dowodowej.

Powyższe obowiązki wynikają m.in. z art. 5 kpc, zgodnie z którym Sąd winien udzielać stornie występującej bez profesjonalnego pełnomocnika stosownych pouczeń co do czynności procesowych. Pouczenia takie mogą dotyczyć dokonywanych przez strony czynności procesowych, a w szczególności czasu, miejsca i sposobu ich dokonywania, skutków prawnych tych czynności oraz zaniedbań w ich zakresie. Uchybienie przepisowi art. 5 kpc może polegać bądź na zaniechaniu przez sąd udzielenia potrzebnych pouczeń, bądź też na błędnym udzieleniu takowych, co jednak w żadnym wypadku nie może mieć niekorzystnego skutku dla strony procesowej.

Sąd Okręgowy uznał, iż w niniejszej sprawie doszło do naruszenia art. 5 kpc bowiem Sąd I instancji zaniechał udzielania powodowi stosownych pouczeń. Wprawdzie Sąd Rejonowy doręczając powodowi odpis odpowiedzi na pozew sporządzonej przez Miasto B. pouczył powoda o skutkach procesowych nieprzedstawienia wniosków dowodowych i twierdzeń we wskazanym terminie, ale było to wezwanie związane z treścią odpowiedzi na pozew, która nie dotyczyła w istocie meritum sprawy. Miasto B. ograniczyło się jedynie do stwierdzenia braku swej legitymacji biernej i wskazania pozwanej spółki jako posiadającej taką legitymację. W treści tej odpowiedzi na pozew wprost wskazano, iż to Administracja (...) jako zarządca nieruchomości będzie w stanie ustosunkować się merytorycznie do żądania powoda. Tym samym na tym etapie powód mógł ograniczyć się do potwierdzenia, iż zgadza się na wstąpienie tej spółki do sprawy w miejsce pierwotnie pozwanego. Sąd Rejonowy następnie wezwał do udziału w sprawie w charakterze pozwanego w/o spółkę zobowiązując ją do złożenia pisemnej odpowiedzi na pozew w terminie 14 dni. Pozwany tego obowiązku nie wykonał. Powód nie mógł wobec tego poznać stanowiska aktualnego pozwanego przed rozprawą wyznaczoną na dzień 03.10.2014 roku. Dopiero na tej rozprawie powód usłyszał, iż (co wynika z protokołu rozprawy)pozwany wnosi o oddalenie powództwa oraz zaprzecza wszystkim okolicznościom podniesionym przez powoda w pozwie.

Podkreślić należy, iż powód działał bez profesjonalnego pełnomocnika. Sąd I instancji winien zatem powtórzyć w sposób jasny i zrozumiały pouczenie dotyczące obowiązków powoda związanych z wykazaniem okoliczności uzasadniających żądanie pozwu, w tym złożenia stosownych wniosków dowodowych i skutków procesowych związanych z ich niewykazaniem. Takiego pouczenia Sąd nie udzielił powodowi, jednocześnie podejmując działania z urzędu, bowiem już na rozprawie w dniu 11.07.2014 roku podjął decyzję o wezwaniu na kolejny termin stron pod rygorem pominięcia dowodu z ich przesłuchania i na rozprawie w dniu 03.10.2014 roku taki dowód dopuścił. Żadna ze stron nie wnioskowała o dopuszczenie takiego dowodu. Dodatkowo Sąd Rejonowy w sposób faktyczny ograniczył dowód z przesłuchania stron jedynie do przesłuchania powoda, czym naruszył dyspozycję art. 299 kpc i 302 § 1 kpc. Po przesłuchaniu jedynie powoda Sąd zapewne zapytał o dalsze wnioski dowodowe skoro w protokole rozprawy jest odnotowane stwierdzenie powoda, iż nie skalda żadnych wniosków dowodowych. Jednak nadal nie świadczy to o tym, iż Sąd udzielił powodowi skutecznie pouczeń, szczególnie co do postępowania dowodowego.

Powyższe działania Sądu Rejonowego świadczą o niekonsekwencji, skoro w uzasadnieniu wyroku Sąd tak dużą wagę przywiązuje do braku inicjatywy dowodowej po stronie powoda dopuszczając dowód z przesłuchania stron bez takiej inicjatywy również ze strony pozwanego i dodatkowo ograniczając ten dowód jedynie do zeznań powoda gdy tymczasem po prawidłowym przeprowadzeniu tego dowodu Sąd mógłby w sposób niewątpliwy ustalić stanowiska obu stron co do istotnych dla rozstrzygnięcia sprawy okoliczności faktycznych.

Takie postępowanie Sądu I instancji narusza także art. 212 kpc, bowiem w realiach niniejszej sprawy potrzeba udzielenia powodowi pouczeń co do obowiązku dowodzenia, rozkładu ciężaru dowodu i skutków niewykazania okoliczności stanowiących podstawę faktyczna powództwa była w ocenie Sądu Okręgowego oczywista. Powód wprawdzie wykonywał większość zarządzeń, jednak z jego zachowania na rozprawie wynika, iż nie miał on żadnej wiedzy na temat zasad rządzących procesem cywilnym. Powód jak wynika z przedstawionych przez niego umów zlecenia wykonuje proste prace fizyczne, ma wykształcenie zawodowe, a z faktu iż domagał się ustanowienia dla niego pełnomocnika z urzędu wynika, że obawiał się czy poradzi sobie w trakcie postępowania przed Sądem. Wszystkie te okoliczności powinny wzbudzić w Sądzie I instancji przekonanie o potrzebie udzielania powodowi stosownych pouczeń procesowych.

Sąd Okręgowy podziela także zarzut naruszenia art. 231 kpc albowiem ocena dowodu z przesłuchania powoda została dokonana w sposób dowolny z przekroczeniem granic swobodnej sędziowskiej oceny dowodów. Jak wskazano powyżej przez uchybienie przepisom art. 5 kpc i art. 212 kpc Sąd nie dysponował wystarczającym materiałem dowodowym pozwalającym na zakwestionowanie wiarygodności zeznań powoda.

Ocena czy doszło do naruszenia art. 232 zd. 2 kpc wydaje się bezcelowa, skoro Sąd nie uniemożliwił powodowi złożenia stosownych wniosków dowodowych, które mógłby przedstawić po udzieleniu mu stosownych pouczeń to przedwczesne jest stwierdzenie, iż Sąd miałby obowiązek działania z urzędu.

Zasadne zarzuty podniesione w apelacji dają, w ocenie Sądu Okręgowego podstawę do uchylenia na mocy art. 386 § 4 kpc zaskarżonego wyroku i przekazania sprawy Sądowi Rejonowemu do ponownego rozpoznania. Stwierdzone uchybienia procesowe miały istotny wpływ na treść zaskarżonego wyroku i doprowadziły w istocie do naruszenia praw powoda, a naprawie nie tych uchybień wymagać będzie przeprowadzenia postępowania dowodowego w całości. Dopuszczenie dowodów zawnioskowanych w apelacji przez Sąd Okręgowy doprowadziłoby do naruszenia prawa stron do rozpoznania spraw przed sądami dwóch instancji.

Przy ponownym rozpoznaniu sprawy Sąd Rejonowy winien przeprowadzić postępowanie dowodowe w zakresie wynikającym z charakteru sprawy i wniosków zgłoszonych przez obie strony postępowania. Dopiero po tak przeprowadzonym postępowaniu dowodowym możliwe będzie dokonanie merytorycznej oceny zasadności zgłoszonego przez powoda żądania.