Portal Orzeczeń Sądów Powszechnych

UZASADNIENIE

Wnioskodawczyni S. O. wniosła o podział majątku wspólnego jej i uczestnika R. O., w skład którego wchodzi prawo własności lokalu mieszkalnego położonego przy ul. (...) w B. oraz o ustalenie nierównych udziałów byłych małżonków w majątku wspólnym, tj. udziału wynoszącego 70% na jej, a 30% na rzecz uczestnika.

W odpowiedzi na wniosek uczestnik R. O. wniósł o dokonanie podziału majątku w ten sposób, że na wyłączną własność wnioskodawczyni zostanie przyznana własność lokalu, jednakże z tym ustaleniem, że udziały małżonków w majątku dorobkowym są równe oraz zawnioskował o rozliczenie prowadzonej przez strony działalności gospodarczej.

Postanowieniem wstępnym z dnia 4 kwietnia 2013 roku Sąd Rejonowy w Bydgoszczy ustalił, iż udział wnioskodawczyni w majątku wspólnym wynosi 70 %, zaś udział uczestnika 30 %.

Powyższe rozstrzygnięcie Sąd Rejonowy oparł na następujących ustaleniach faktycznych i rozważaniach natury prawnej:

Wnioskodawczyni i uczestnik pozostawali w związku małżeńskim od 1995 r. do 2006 r. Małżeństwo ich zostało rozwiązane wyrokiem Sądu Okręgowego w Bydgoszczy z dnia 9 maja 2006 r. W małżeństwie stron obowiązywał ustrój wspólności majątkowej, który został zniesiony na mocy wyroku rozwodowego.

W trakcie trwania małżeństwa wnioskodawczyni prowadziła działalność gospodarczą. Uczestnik na początku trwania małżeństwa pracował w Niemczech. Następnie prowadził przez ok. dwa lata myjnię samochodową przy ul. (...). Z pracy za granicą uczestnik początkowo osiągał dochody ok. 3-4 tys. marek i przeznaczał je na potrzeby rodziny, lecz po urodzeniu syna jego wyjazdy stały się sporadyczne, a uzyskiwane dochody przeznaczał głównie na swoje potrzeby. Na potrzeby rodziny przeznaczał niewielką część swoich zarobków.

Na dwa lata przed rozwodem, kiedy wnioskodawczyni była w ciąży, prowadzeniem jej działalności gospodarczej zajmował się uczestnik, jednakże w tym okresie spowodował on powstanie zaległości: do ZUS - ok. 9 tys. zł, w czynszu na ok. 4,5 - 5 tys. zł oraz za opłaty telefoniczne na kwotę ok. 2 tys. zł.

Długi te uregulował za małżonków ojciec wnioskodawczyni. Małżonkowie do chwili obecnej nie zwrócili ojcu wnioskodawczyni spłaconych długów.

Na podjęcie działalności gospodarczej uczestnika oraz na pokrycie zobowiązań związanych z działalnością w związku z jej zamknięciem strony zaciągnęły kredyty. Pierwszy kredyt był zaciągnięty w 2002 r. na kwotę 29.000 zł i zabezpieczony hipoteką kaucyjną na nieruchomości - lokalu mieszkalnym małżonków. Drugi kredyt (konsolidacyjny) został udzielony w 2003 r.

Po rozwodzie małżonków kredyt ten jest spłacany przez wnioskodawczynię.

W czasie małżeństwa małżonkowie w drodze umowy ustanowienia odrębnej własności lokalu i jego sprzedaży nabyli prawo odrębnej własności lokalu mieszkalnego położonego w B. przy ul. (...) nr (...) Prawo nabycia tego lokalu na własność z zastosowaniem bonifikaty wnioskodawczyni nabyła w drodze cesji dokonanej przez jej babcię J. N.. Na wykupienie mieszkania zostały przeznaczone pieniądze z likwidacji książeczki mieszkaniowej założonej wnioskodawczyni przez ojca przed ślubem oraz zarobione przez uczestnika w Niemczech. W zamian za cesję prawa do wykupienia mieszkania pomiędzy małżonkami a babcią wnioskodawczyni była zawarta umowa, że małżonkowie będą pomagać babci do końca jej życia. Obecnie wnioskodawczyni dopłaca babci do czynszu za wynajmowane mieszkanie.

W przedmiotowej sprawie Sąd Rejonowy uznał zgodnie z treścią przepisu art. 567 § 2 k.p.c., że celowe jest rozstrzygnięcie o zasadności żądania ustalenia nierównych udziałów w majątku wspólnym w drodze postanowienia wstępnego. Sąd podkreślił, iż regułą przewidzianą przez prawo jest równy udział małżonków w majątku wspólnym i że odstępstwa od tej reguły noszą charakter wyjątku, a przesłanki ustalenia nierównych udziałów wskazane są w treści art.43 § 2 k.r.o., a są nimi istnienie ważnych powodów do ustalenia nierównych udziałów w majątku wspólnym oraz przyczynienia się małżonków do powstania majątku wspólnego w różnym stopniu. Na mocy art. 6 kc ciężar udowodnienia przesłanek warunkujących ustalenie nierównych udziałów w majątku wspólnym byłych małżonków spoczywał na wnioskodawczyni jako osobie, która wywodziła z tego określone skutki prawne. Sąd na podstawie zebranego w sprawie materiału dowodowego doszedł do przekonania, że wnioskodawczyni wykazała przesłanki uzasadniające jej żądanie.

Sąd I instancji uznał, iż z dokonanych w sprawie ustaleń wynika, że uczestnik jedynie na początku małżeństwa przyczyniał się do zaspokajania potrzeb rodziny, tj. podejmował pracę w Niemczech i osiągane z niej wynagrodzenie przeznaczał na potrzeby rodziny. Z czasem wyjeżdżał do pracy coraz rzadziej, a uzyskiwane zarobki przeznaczał głównie na swoje potrzeby. Następnie rozpoczął działalność gospodarczą, która nie tylko nie dawała dochodów, pozwalających na utrzymanie rodziny, ale jej rozpoczęcie i zamknięcie wiązało się z powstaniem zobowiązań kredytowych, które spłacała i nadal spłaca wnioskodawczyni. W kolejnym etapie małżeństwa uczestnik spowodował kolejne długi związane z działalnością gospodarczą wnioskodawczyni. Było to w okresie, gdy zastępował żonę, przebywająca na zwolnieniu lekarskim. Długi te pomógł wnioskodawczyni spłacić ojciec. Zachowanie uczestnika w okresie trwania małżeństwa jednoznacznie, w ocenie Sądu Rejonowego, świadczy o tym, iż przez większość czasu jego trwania uczestnik nie tylko nie przyczyniał się do zaspokojenia potrzeb rodziny (żony i dzieci), ale powodował powstawanie coraz to nowych długów, a dodatkowo nie poczuwał się do ich spłaty. Faktycznie uczestnik pozostawił wnioskodawczynię z dwójką małoletnich dzieci i licznymi zobowiązaniami i nawet przez dłuższy czas nie wywiązywał się z obowiązku alimentacyjnego względem nich, bowiem dopiero od roku uiszcza alimenty.

Zdaniem Sądu Rejonowego powyższe okoliczności jednoznacznie wskazują, że małżonkowie w nierównym stopniu przyczyniali się do powstania ich majątku, zaś postawa uczestnika co do zaciąganych przez małżonków w czasie małżeństwa zobowiązań (w szczególności pozostawienie ich do spłaty wnioskodawczyni i jej ojcu) stanowią dostatecznie ważny powód do uznania, że zasądzenie na rzecz uczestnika spłaty odpowiadającej połowie wartości jedynego składnika ich majątku wspólnego - mieszkania - byłoby sprzeczne z zasadami współżycia społecznego. Z tych względów Sąd doszedł do przekonania, że żądanie wnioskodawczyni ustalenia nierównych udziałów w majątku wspólnym zasługuje na uwzględnienie i na podstawie art. 43 § 2 k.r.o. orzekł o nierównych udziałach. Sąd zważył przy tym, że określenie udziału uczestnika na 30% jest adekwatne do stopnia jego zaangażowania zarówno w zaspokajanie potrzeb życiowych rodziny, jak i stopnia wykorzystywania przez niego możliwości zarobkowych.

Apelację od powyższego postanowienia wstępnego wniósł uczestnik, zarzucając mu naruszenie prawa procesowego, a mianowicie przepisu art. 233 k.p.c. w zw. z art. 328 k.p.c. poprzez ogólnikowe uzasadnienie zaskarżonego postanowienia, a także pominięcie dowodów zgromadzonych w toku sprawy, a korzystnych dla uczestnika. Ponadto skarżący zarzucił rozstrzygnięciu błąd w ustaleniach faktycznych przyjętych za podstawę orzeczenia, a polegający na przyjęciu, że uczestnik nie przyczyniał się w stopniu równym z wnioskodawczynią do zaspokajania potrzeb rodziny, a także nie wykorzystywał w pełni swoich możliwości zarobkowych, a także polegających na przyjęciu, iż w sprawie występują obydwie przesłanki ustalenia nierównych udziałów w majątku wspólnym, w rozumieniu art. 43 § 2 k.r.o.

W konkluzji skarżący wniósł o zmianę zaskarżonego postanowienia, poprzez ustalenie udziału wnioskodawczyni i uczestnika w majątku wspólnym w wysokości po 50%, ewentualnie uchylenie zaskarżonego postanowienia i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania sądowi I instancji, z pozostawieniem temu sądowi rozstrzygnięcia o kosztach postępowania odwoławczego, jak i o zasądzenie kosztów postępowania według norm przepisanych.

Wnioskodawczyni na rozprawie wniosła o oddalenie apelacji.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Apelacja uczestnika zasługiwała na uwzględnienie, co skutkowało zmianą zaskarżonego postanowienia w postulowanym zakresie.

Sąd Okręgowy nie podzielił stanowiska Sądu Rejonowego w zakresie istnienia podstaw do ustalenia nierównych udziałów w majątku wspólnym wnioskodawczyni i uczestnika.

Na wstępie należy podkreślić, iż w przepisie art. 43 § 1 k.r.o. wyrażono zasadę równych udziałów małżonków w majątku wspólnym. Zasada ta ujęta jest w szerokim znaczeniu, ponieważ dotyczy nie tylko sytuacji w chwili zniesienia wspólności, ale ponadto wskazuje, że małżonkowie w czasie trwania wspólności tworzą majątek wspólny, do którego mają równe uprawnienia, mające w czasie trwania wspólności nierozdzielny (niesamodzielny) charakter. Przepis art. 43 § 1 k.r.o. dotyczy w istocie po pierwsze, czasu, w którym istnieje jeszcze majątek wspólny małżonków – i wtedy udział każdego z małżonków w majątku wspólnym jest bezułamkowy. Po drugie, odnosi się do czasu po ustaniu wspólności, kiedy nie ma już majątku wspólnego, a więc ściśle rzecz biorąc nie mogą istnieć udziały w „nieistniejącym" de iure majątku, natomiast w skład majątków, należących do każdego z małżonków, wchodzą „samodzielne" udziały we wszystkich przedmiotach, które w czasie wspólności tworzyły majątek wspólny. Udziały te mają postać ułamków o wartościach, co do zasady, liczbowych równych (por. także postanowienie SN z dnia 13 września 2012 r., V CSK 408/11, LEX nr 1223738).

Natomiast przepis art. 43 § 2 k.r.o. wskazuje dwie przesłanki ustalenia nierównych udziałów, które muszą wystąpić łącznie, a mianowicie: ważne powody oraz różny stopień przyczynienia się każdego z małżonków do powstania majątku wspólnego. Wiadomym jest, że do każdego wniosku o ustalenie nierównych udziałów należy podchodzić nie tylko indywidualnie, ale i z dużą ostrożnością, by żadnego z małżonków nie skrzywdzić. Zatem, by ustalić nierówne udziały w majątku wspólnym byłych małżonków należy wszechstronnie rozważyć czy są spełnione przesłanki z art. 43 § 2 k.r.o. będące podstawą do odstępstwa od zasady równych udziałów.

Pierwszą przesłanką z art. 43 § 2 k.r.o. jest niejednakowy stopień przyczyniania się małżonków do powstania majątku wspólnego. Okoliczność ta występuje w podwójnej roli, stanowi bowiem zarazem miernik ustalenia wysokości udziałów, lecz leży też u podstaw rozstrzygnięcia sądu: w prawie polskim żadne „ważne powody” nie mogą same przez się uzasadniać ustalenia nierównych udziałów, jeżeli stopień przyczyniania się małżonków do powstania majątku wspólnego jest równy. Z drugiej strony nierówność pod tym względem bierze się pod uwagę tylko wtedy, gdy przemawiają za tym „ważne powody”. Stanowią one drugą przesłankę. Obie przesłanki muszą być spełnione kumulatywnie. Dlatego też art. 43 § 2 k.r.o. może mieć zastosowanie nie w każdym wypadku faktycznej nierówności przyczyniania się każdego z małżonków do powstania majątku wspólnego, lecz tylko w tych wypadkach, gdy małżonek, przeciwko któremu skierowane jest żądanie ustalenia nierównego udziału, w sposób rażący i uporczywy nie przyczynia się do powstania dorobku stosownie do posiadanych sił i możliwości zarobkowych. W ocenie Sądu Okręgowego, takie sytuacje, które mogłyby być ocenione jako rażące i uporczywe nie przyczynianie się wnioskodawcy do powstania majątku wspólnego nie miały miejsca w niniejszej sprawie.

Zdaniem Sądu Okręgowego wnioskodawczyni nie sprostała ciężarowi wykazania istnienia przesłanek warunkujących ustalenie nierównych udziałów w majątku wspólnym. W szczególności należy podkreślić, iż wnioskodawczyni starała się wykazać te okoliczności dowodami z zeznań świadków, którzy - co nie pozostaje bez znaczenia - byli osobami jej bliskimi: brat, ojciec, obecny konkubent oraz przyjaciółka. Przy czym dodatkowo zeznania te, nie są na tyle precyzyjne, by można było na ich podstawie dokonywać tak kategorycznych ustaleń jak poczynił to Sąd Rejonowy. Nadto dowody osobowe nie zostały poparte żadnymi dokumentami na piśmie, co też jest istotne.

Przede wszystkim, zdaniem Sądu Okręgowego, wnioskodawczyni nie wykazała, jakoby pożyczki brane w latach 2002 i 2003 były związane z działalnością gospodarczą uczestnika. Działalność gospodarcza tak uczestnika, jak i wnioskodawczyni, była prowadzona w trakcie trwania małżeństwa i oboje wyrażali na nią zgodę. Nie bez znaczenia pozostaje przy tym również okoliczność, którą w istocie pominął Sąd Rejonowy, iż działalność gospodarcza uczestnika – myjnia samochodowa otwarta została w 2000 roku, o czym wspominała wnioskodawczyni w swoich zeznaniach (k. 161). Nie mogło dojść zatem do zaciągnięcia kredytu na jej rozpoczęcie dopiero w 2002 roku (k. 19).

Podobnie uczestnik twierdził, że kredyt z 2003 roku był zaciągnięty na remont mieszkania, wnioskodawczyni zaś podając odmiennie tj., iż na zamknięcie działalności uczestnika, nie przedstawiła na tę okoliczność żadnych dokumentów, a jedynie zeznania osób jej bliskich.

Poza tym, w ocenie Sądu Okręgowego, nie można dokonywać oceny stosunków majątkowych byłych małżonków tylko w oparciu o ostatni okres małżeństwa, kiedy to podjęte przez uczestnika próby prowadzenia myjni, nie przynosząc oczekiwanych dochodów, doprowadziły do zamknięcia działalności i znacznego zmniejszenia jego dochodów. Do oceny ważnych powodów na tle art. 43 k.r.o. należy mieć na uwadze całokształt okoliczności trwania małżeństwa. Nie można ich jedynie upatrywać w fakcie wyprowadzenia się uczestnika z domu i nie łożeniu na utrzymanie rodziny, podczas gdy przez poprzednie lata utrzymywał rodzinę i łożył na jej utrzymanie. Uczestnik bowiem pracował początkowo w Niemczech, gdzie zarabiał od 3.000 do 4.000 marek niemieckich, co w przeliczeniu na złotówki dawało wówczas wysoką kwotę pomiędzy 6.000 a 8.000 złotych. Wnioskodawczyni sama natomiast przyznała, iż pieniądze te wówczas przeznaczał na pokrycie potrzeb rodziny, podczas kiedy wnioskodawczyni osiągała zarobki w granicach 1500 zł.

Co więcej, pieniądze na rozpoczęcie działalności gospodarczej wnioskodawczyni pochodziły z pożyczki zaciągniętej przez uczestnika u znajomego z Niemiec, którą następnie on spłacał. Nie dziwi zatem fakt, iż w późniejszym okresie kwoty, jakie uczestnik przekazywał na utrzymanie rodziny, uległy odpowiedniemu zmniejszeniu, skoro spłacał w ratach tę pożyczkę, o czym wnioskodawczyni również wspomniała w swoich zeznaniach. Wbrew twierdzeniom wnioskodawczyni, nie potwierdza to jednak nierównego przyczyniania się małżonków do powstania majątku wspólnego na niekorzyść uczestnika, a wręcz przeciwnie. Wskazuje bowiem na fakt, iż w pierwszym okresie małżeństwa większe dochody uzyskiwał R. O..

Sąd Rejonowy podobnie nie ustosunkował się do twierdzeń uczestnika, iż on również przeznaczył pieniądze na zamianę mieszkania babki wnioskodawczyni. Z nielicznych załączonych dokumentów wynika bowiem, iż do wykupu mieszkania doszło już po zawarciu związku małżeńskiego w 1995 roku i zamianie mieszkania baki wnioskodawczyni na większe. Uczestnik, co prawda początkowo zaprzeczał, by pieniądze na wykup mieszkania pochodziły z książeczki mieszkaniowej wnioskodawczyni, następnie to przyznając, to jednak Sąd nie odniósł się do twierdzeń uczestnika, iż opłaty dokonywane przy zamianie mieszkania pochodziły od uczestnika (zeznania R. O. k. 166). Poza tym mieszkanie zostało wykupione przez obydwoje małżonków (k. 15-17) za kwotę 5699,70 zł, z uwagi na 70-cio procentową bonifikatę. Biorąc pod uwagę znacznie wyższe dochody uczestnika w owym czasie, nie można uznać, iż nie przyczyniał się w należyty sposób do powstania majątku wspólnego.

Reasumując nie można zgodzić się ze stanowiskiem Sądu Rejonowego, iż uczestnik nie przyczyniał się w należyty sposób do powstania majątku wspólnego. Tym bardziej, iż jak zwracano już uwagę w powyższych rozważaniach, art. 43 § 2 k.r.o. nie dotyczy każdej faktycznej nierówności przyczynienia się do powstania majątku wspólnego, lecz tylko wypadków gdy małżonek przeciwko któremu skierowane jest żądanie ustalenia nierównego udziału, w sposób rażący lub uporczywy nie przyczynia się do powstania dorobku stosownie do posiadanych sił i możliwości zarobkowych. Poza tym, ocena ważnych powodów ustalenia nierównych udziałów musi być kompleksowa i należy mieć na uwadze całokształt postępowania małżonków w czasie trwania wspólności majątkowej. Fakt, uzyskiwania przez jednego z małżonków wyższych dochodów wobec drugiego małżonka jak również pozostawanie przez jednego z małżonków czasowo bez pracy, nie może stanowić, zdaniem Sądu Okręgowego, podstawy do uznania za zasadne, przyczyniania się w różnym stopniu do powstania majątku wspólnego byłych małżonków.

Skoro nie pozostają spełnione przesłanki ustalenia nierównych udziałów, brak jest podstaw do zastosowania w przedmiotowej sprawie art. 43 § 2 k.r.o. Dlatego też należało zmienić zaskarżone postanowienie wstępne ustalając zgodnie z zasadą wynikającą z treści § 1 art. 43 k.r.o. równe udziały w majątku wspólnym wnioskodawczyni i uczestnika.

Mając na uwadze powyższe Sąd Okręgowy zmienił zaskarżone postanowienie na podstawie art. 386 § 1 k.p.c. w zw. z art. 13 § 2 k.p.c. i ustalił równe udziały wnioskodawczyni i uczestnika w majątku wspólnym

Na oryginale właściwe podpisy

Za zgodność z oryginałem