Portal Orzeczeń Sądów Powszechnych

UZASADNIENIE

PowódS. B. (1)wniósł pozew przeciwko C. B. o zapłatę kwoty 25.000,- złotych z odsetkami ustawowymi od dnia 2 października 2009 roku do dnia zapłaty oraz o zasądzenie od pozwanej na jego rzecz kosztów procesu według norm przepisanych. W uzasadnieniu pozwu powód wskazał, że zmarły w dniu 30 stycznia 2009 rokuS. B. (2)jego ojciec pozostawił po sobie testament, w którym jako jedynego spadkobiercę wskazał pozwaną oraz, że postanowieniem z dnia 4 sierpnia 2009 roku Sąd Rejonowy w Bydgoszczy II Wydział Cywilny, wydanym w sprawie sygn. akt II Ns 524/09, stwierdził, że spadek po nim nabyła w całości, na podstawie testamentu pozwana. Podniósł także, że pomimo wezwania pismami z dnia 11 sierpnia i 14 września 2009 roku, do zapłaty zachowku, pozwana nie zaspokoiła jego roszczenia o zachowek. Na rozprawie w dniu 13 lutego 2012 roku ustanowiony dla ubezwłasnowolnionej całkowicie pozwanej opiekun prawny Z. K. wniósł o oddalenie powództwa w całości oraz wskazał, że pozwana jest osobą niepełnosprawną.

Na rozprawie w dniu 13 sierpnia 2012 roku, ustanowiony dla pozwanej na mocy postanowienia z dnia 4 kwietnia 2013 roku (sygn.. akt VI RNs 157/13) kurator procesowy, podtrzymał żądanie oddalenia powództwa. Wskazał, iż żądanie to uzasadnia treścią dyspozycji art. 5 k.c. Podniósł również, iż istnieją okoliczności faktyczne i prawne uniemożliwiające przesłuchanie opiekuna prawnego pozwanej w charakterze strony w postaci konfliktu interesów.

Sąd Rejonowy w Bydgoszczy wyrokiem z dnia 13 sierpnia 2013r. zasądził od pozwanej na rzecz powoda kwotę 19003,89 zł z ustawowymi odsetkami od dnia 2 października 2009r. do dnia 13 sierpnia 2013r., oddalił

1

powództwo w pozostałym zakresie, zasądził koszty procesu na rzecz powoda w kwocie 950,19 zł, nadto zasądzoną w punkcie ł wyroku kwotę 19003,89 zł rozłożył na 61 (sześćdziesiąt jeden) rat, pierwsza płatna w kwocie 123, 89 zł, kolejnych 59 rat - po 320 zł a ostatnia rata obejmuje odsetki ustawowe od kwoty 19003,89 zł od dnia 2 października 2009r. do dnia 13 sierpnia 2013i\, z zaznaczeniem, że wszystkie raty będą płatne do dnia piętnastego każdego miesiąca poczynając od miesiąca, w którym uprawomocnił się wyrok, wraz z ustawowymi odsetkami od każdej raty w przypadku uchybienia terminowi płatności od dnia następnego do dnia zapłaty.

Sąd Rejonowy ustalił, że postanowieniem z dnia 4 sierpnia 2009 roku Sąd Rejonowy w Bydgoszczy stwierdził, że spadek po S. B. (2)zmarłym w B. w dniu 30 stycznia 2009 roku na podstawie testamentu notarialnego z dnia 11 marca 1991 roku nabyła w całości pozwana: C. B. - jego żona. Powód, który jest synem zmarłego S. B. (2)z pierwszego małżeństwa i jedynym jego dzieckiem, nie został pozbawiony prawa do zachowku (wydziedziczony). Powód nie otrzymał od powoda darowizn podlegających zaliczeniu na poczet spadku. Zmarły S. B. (2)oraz pozwana - druga żonę pozwanego - byli współwłaścicielami nieruchomości lokalowej nr (...) położonej w B. przy ulicy (...).

W skład spadku po zmarłym S. B. (2)wchodzi udział wynoszący I/2 w nieruchomości lokalowej nr (...)'położonej w B. przy ulicy (...), którego wartość wynosi 73.900,- złotych oraz środki pieniężne zgromadzone na rachunku bankowym prowadzonym przez bank (...) S.A. w kwocie 2.115,56 złotych. Pozwana jest osobą niepełnosprawną w stopniu znacznym. Z uwagi na znaczny stopień zaawansowania choroby Alzheimera wymaga stałej opieki i pielęgnacji. Nieruchomość lokalowa nr (...) położona w B. przy ul. (...), w której pozwana zamieszkuje ze swym synem Z. K., który równocześnie obowiązki jej opiekuna prawnego, stanowi jedynym istotny składnik jej majątku. Utrzymuje się z renty,

2

której wysokość wynosi około 1.700,- zł. Pobiera ponadto zasiłek pielęgnacyjny. Na pozwanej spoczywa również obowiązek spłaty kredytu w wysokości 6.000,- złotych.

Powód utrzymywał z ojcem poprawne stosunki rodzinne, odpowiadające przyjętym normom i wymaganiom przyjętym w społeczeństwie. Pozwana pomimo wezwania jest przez powoda do zaspokojenia roszczeń do dnia 1 października 2009 roku do chwili obecnej tego nie uczyniła.

Sąd Rejonowy zważył, że zgodnie z dyspozycją art. 991 § 1 k.c. zstępnym, małżonkowi oraz rodzicom spadkodawcy, którzy byliby powołani do spadku z ustawy, należą się, jeżeli uprawniony jest trwale niezdolny do pracy albo jeżeli zstępny uprawniony jest małoletni - dwie trzecie wartości udziału spadkowego, który by mu przypadał przy dziedziczeniu ustawowym, w innych zaś wypadkach - połowa wartości tego udziału (zachowek). Jednocześnie przy ustalaniu wysokości tego udziału spadkowego uwzględnia się także spadkobierców niegodnych oraz tych, którzy spadek odrzucili, natomiast nie uwzględnia się spadkobierców, którzy zrzekli się dziedziczenia lub zostali wydziedziczeni (art. 992 k.c). Powód jest podmiotem uprawnionym do zachowku oraz, że z tytułu zachowku przysługuje mu 1/4 (1/2 1/2) majątku spadkowego (substratu zachowku).

Wskazał Sąd, że okolicznością bezsporną między stronami było to, że w skład spadku po S. B. (2)wchodził udział wynoszący 1 12 nieruchomości lokalowej nr(...)położonej w B. przy ulicy (...). Powód twierdził ponadto, że w skład spadku, wchodziły również obligacje Skarbu Państwa o wartości 300.000,- złotych. Przeprowadzone postępowanie dowodowe nie potwierdziło tej okoliczności faktycznej. Wykazało natomiast, że S. B. (2)pozostawił po sobie środki pieniężne w kwocie 2.115,56 złotych. Twierdzenia strony pozwanej o dokonaniu przez zmarłego S. B. (2)na rzecz powoda darowizn nie zostały poparte żadnymi dowodami.

3

Jednocześnie powód wykazał w sposób bezsprzeczny, że wbrew twierdzeniom strony zmarły ojciec powoda sprzedał mu, a nie darował samochód osobowy.

W tym stanie rzeczy substrat zachowku Sąd ustalił jako sumę wartości 1/2 udziału w nieruchomości lokalowej nr (...) położonej w B. przy ul. (...) o niespornej między stronami (powód nie kwestionował twierdzeń strony pozwanej w tym zakresie, a sam nie wskazał innej wartości) wartości 73.900,- złotych oraz pozostawionej przez zmarłego kwoty 2.115,56 złotych. Suma ta wyniosła 76.015,56 złotych. Uwzględniając wartość przysługującego powodowi udziału w majątku spadkowym należało więc przyjąć, że wartość należnego mu zachowku to 19.003,89 złotych.

Sąd rozważał czy w niniejszej sprawie zachodzą przesłanki określone w dyspozycji art 5 k.c, uzasadniające oddalenie powództwa z uwagi na nadużycie prawa podmiotowego przez powoda.

Wskazał Sąd że zgodnie z utrwalonym orzecznictwem oraz poglądami doktryny prawa specyfika roszczenia o zachowek polega na tym, że przyznanie prawa do zachowku służy urzeczywistnieniu obowiązków moralnych, jakie spadkodawca ma wobec osób najbliższych. Etyczny charakter instytucji zachowku ma zatem wpływ na ocenę roszczenia z punktu widzenia zasad współżycia społecznego o których mowa w art. 5 k.c. Chodzi mianowicie o to, że ocena ta jest w tej sytuacji zaostrzona, co prowadzi do konkluzji, iż do nadużycia prawa będzie mogło dojść jedynie wyjątkowo, w przypadkach szczególnie rażących.

W ocenie Sądu strona pozwana w żadnym razie nie wykazała, aby powód dopuścił się w stosunku do zmarłego S. B. (2)jakichś szczególnie rażących czynów czy zaniedbań, które należałoby uznać za naruszające przyjęte w społeczeństwie normy etyczne czy obyczajowe. Za tego rodzaju wykroczenie nie można z pewnością uznać zamieszczenia przez powoda w prasie nekrologu po śmierci ojca. Tego rodzaju działanie jest nie tylko tolerowane, ale jest wręcz przyjęte i oczekiwane w świetle przyjętych zwyczajów. Za nie mające podstawy

4

w materiale dowodowym należało uznać, więc twierdzenia strony pozwanej o sprofanowaniu przez powoda pamięci ojca.

W ocenie Sądu brak było również podstaw do oddalenia powództwa czy też zmniejszenia wysokości zasądzonego roszczenia z uwagi na stan zdrowia i sytuację osobistą pozwanej. Wskazać bowiem należy, iż dysponuje ona majątkiem wystarczającym z całą pewnością na zaspokojenie roszczenia w całości. Wobec tego uznał Sąd zarzut z art. 5 k.c. za niezasadny i zasądził od pozwanej na rzecz powoda roszczenie w pełnej wysokości, a więc kwotę 19.003,89, - złotych. Zgodnie z art. 481 § 1 k.c. jeżeli dłużnik opóźnia się ze spełnieniem świadczenia pieniężnego, wierzyciel może żądać odsetek za czas opóźnienia, chociażby nie poniósł żadnej szkody i chociażby opóźnienie było następstwem okoliczności, za które dłużnik odpowiedzialności nie ponosi. Jednocześnie w myśl art. 455 k.c. jeżeli termin spełnienia świadczenia nie jest oznaczony ani nie wynika z właściwości zobowiązania, świadczenie powinno być spełnione niezwłocznie po wezwaniu dłużnika do wykonania. Wobec czego Sąd zasądził od pozwanej na rzecz powoda odsetki ustawowe od kwoty 19.003,89,- złotych od dnia 2 października 2009 roku, to jest od upływu terminu, jaki był niezbędny do zastosowania się do wezwania z dnia 14 września 2009 roku.

Zgodnie z art. 320 k.p.c. - w szczególnie uzasadnionych wypadkach Sąd może w wyroku rozłożyć na raty zasądzone świadczenie, a w sprawach o wydanie nieruchomości lub o opróżnienie pomieszczenia - wyznaczyć odpowiedni termin do spełnienia tego świadczenia. W ocenie Sądu taka wyjątkowa sytuacja zachodzi w przypadku pozwanej. Z podniesionych przez nią twierdzeń, przyznanych przez stronę powodową, wynika, że z uwagi na jej sytuację zdrowotną i wiek znajduje się w wyjątkowo trudnej sytuacji osobistej. Mając je na uwadze, w szczególności zaś fakt, iż jedynym sposobem zaspokojenia roszczeń powoda byłaby sprzedaż nieruchomości lokalowej, w której pozwana zamieszkuje i która stanowi jedyny istotny składnik jej majątku,

5

Sąd uznał za zasadne zastosowanie art. 320 k.p.c. W ocenie Sądu wymagały tego zasady współżycia społecznego. Stan majątkowy pozwanej nie pozwala jej bowiem na jednorazowe uiszczenie żądanej przez powoda kwoty, a jednocześnie rozłożenie świadczenia na raty umożliwiało jej wywiązanie się z zobowiązania. W stosunku do powoda w sposób umożliwiający zabezpieczenie interesu wierzyciela. W związku z powyższym Sąd w punkcie trzecim, sentencji wyroku zasądzone w punkcie 1 wyroku świadczenie rozłożył na sześćdziesiąt jeden rat, z których pierwsza w wysokości 123,89 złotych, kolejnych pięćdziesiąt dziewięć rat w kwocie 320,- złotych, natomiast rata sześćdziesiąta pierwsza obejmuje odsetki od kwoty 19.003,89,- złotych od dnia 2 października 2009 roku do dnia 13 sierpnia 2013 roku, z zaznaczeniem, iż raty będą płatne miesięcznie do piętnastego każdego miesiąca począwszy od tego miesiąca, w którym nastąpiło uprawomocnienie się wyroku, wraz z odsetkami ustawowymi od każdej z rat w przypadku uchybienia terminowi jej płatności od dnia następnego do dnia zapłaty.

Zważywszy na fakt, iż powód wygrał niniejszą sprawę jedynie w części (76,02%) o kosztach orzeczono zgodnie z zasadą stosunkowego rozdzielenia kosztów procesu na podstawie art. 100 k.p.c.

Apelację od wyroku wniosła pozwana, zaskarżając punkty 1,3 i 4 wyroku w zakresie początku biegu terminu należnych odsetek ustawowych poprzez uchylenie w tej części orzeczenia przez nieobciążanie odsetkami pozwanej, rozłożenie zasądzonej kwoty 19 003,89 zł na większa ilość rat aniżeli przyjął to Sąd Rejonowy oraz w zakresie kosztów procesu przez rozłożenie zasądzonej kwoty na raty.

Skarżąca podniosła, że długotrwałość procesu nie była spowodowana jej złą wolą, lecz wyłącznie jej ciężką i nieodwracalną chorobą, co ostatecznie skutkowało jej ubezwłasnowolnieniem i koniecznością ustanowienia dla niej kuratora procesowego, wobec sprzeczności interesów pomiędzy opiekunem prawnym i powodem.

6

W odpowiedzi na apelację powód wniósł o jej oddalenie.

W piśmie procesowym z dnia 4 czerwca 2014r. ustanowiony dla pozwanej kurator procesowy podtrzymał stanowisko wyrażone w apelacji, wskazał też raz jeszcze na konieczność rozłożenia zasądzonej kwoty na więcej aniżeli 61 rat. Wskazał też na naruszenie art. 991 §1 i 2 k.c. w zw. z art. 455 k.c. przez ich niezastosowanie w sprawie i przyjęcie błędne, że odsetki od roszczenia o zachowek mogą rozpocząć swój bieg wcześniej, aniżeli od daty ustalenia przez Sąd kwoty należnego zachowku, nadto art. 102 k.p.c. przez jego niezastosowanie przez Sąd Rejonowy w sytuacji, gdy w sprawie zachodziły takie okoliczności.

Domagał się też przyznania należnych kuratorowi procesowemu kosztów z tytułu reprezentowania pozwanej w postępowaniu apelacyjnym.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Apelacja podlegała oddaleniu.

Sąd Okręgowy podziela stanowisko Sądu I instancji w zakresie przyjęcia początku biegu termin odsetek zgodnie z zasadą wyrażoną w art. 455 k.c.

Niewątpliwie obowiązujące przepisy nie wskazują kiedy świadczenie z tytułu zachowku powinno zostać zrealizowane. Dla jego wymagalności niezbędne i wystarczające jest wezwanie do zapłaty przewidziane w art. 455 k.c. Brak spełnienia świadczenia niezwłocznie po wezwaniu oznacza, że dłużnik popada w opóźnienie, co zasadniczo powinno skutkować obciążeniem go odsetkami z tego tytułu /por. wyrok SA Warszawie z 5.09.2013r. (ACa 311/13)/.

Pierwszy z poglądów przewiduje naliczanie odsetek z tytułu opóźnienia dopiero od daty wyrokowania. Zasadniczy argument powoływany na rzecz tej tezy opiera się na stwierdzeniu, że wartość udziału w spadku określana na potrzeby wyliczenia zachowku jest szacowana z uwzględnieniem cen z tego okresu, co wynika z utrwalonego stanowiska orzecznictwa sądowego

7

motywowanego zwłaszcza treścią art. 995 § 1 k.c., w szczególności uchwały Sądu Najwyższego z dnia 26 marca 1985 r. (III CZP 75/84) stanowiącej zasadę prawną. Dalsze argumenty odwołują się do możliwości zawyżenia zachowku w przypadku uwzględnienia ceny z daty wyrokowania i jednoczesnego zasądzenia odsetek za okres wcześniejszy, a to wobec występowania inflacji (wyrok Sądu Apelacyjnego we Wrocławiu z 6 listopada 2012 r., I ACa 1105/12). W niektórych z orzeczeń stwierdzono również, że dopiero w momencie wydania wyroku roszczenie staje się wymagalne (wyroki Sądu Apelacyjnego we Wrocławiu z 6 listopada 2012 r., I ACa 1105/12. z 2 marca 2011 r., I ACa 110/12, Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 18 listopada 1997 r., I ACa 690/97).

Drugi pogląd wychodzi z określenia daty wymagalności roszczenia o zachowek uznając, że wobec braku wskazania w ustawie kiedy świadczenie takie powinno być zrealizowane, stosuje się art. 455 k.c. Zgodnie z tym przepisem dłużnik powinien spełnić świadczenie niezwłocznie po wezwaniu go do tego przez wierzyciela. Jeśli tego nie czyni, to popada w opóźnienie dające podstawę do obciążenia go odsetkami. Stanowisko takie można odnaleźć między innymi w wyroku Sądu Apelacyjnego w Łodzi z dnia 27 lutego 2013 r. (I ACa 1156/12). Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 23 października 2012 r. (I ACa 460/12). Podkreśla się niekiedy deklaratoryjny charakter wyroku zasądzającego świadczenie z tytułu zachowku (wyrok Sądu Apelacyjnego w Białymstoku z 10 stycznia 2013 r., I ACa 688/12).

W ocenie Sądu Okręgowego w przedmiotowej sprawie winno mieć zastosowanie drugie stanowisko. Powód bowiem przed wystąpieniem z powództwem wzywał pozwaną najpierw do ugodowego załatwienia sprawy a następnie o zapłatę - ostatecznie w piśmie z 14.09.2009r. kwoty 25 000 zł /vide - k.7 i 8 akt sprawy/.

Zasądzona kwota potwierdza zasadność roszczeń powoda, wobec czego chybionym jest zarzut naruszenia art. 991§1 k.c. w zw. z art. 455 k.c.

8

Tak samo w odniesieniu do zarzutu naruszenia art. 5 k.c. w zw. z art. 320 k.p.c. Sąd Rejonowy bardzo szeroko omówił zasadność rozłożenia świadczenia na raty, kierując się szczególnymi okolicznościami, z jakimi mamy do czynienia w sprawie, uznając, że natychmiastowe wykonanie wyroku, bez zastosowania art. 320 k.p.c, byłoby rażąco sprzeczne z zasadami współżycia społecznego.

Rozłożenie świadczenia aż na 61 rat, zważywszy na długotrwałość procesu z jednej strony, z drugiej zaś przy uwzględnieniu dochodów pozwanej uzyskiwanych z renty 1700 zł pozwoli, bez nadmiernego obciążenia pozwanej, wywiązać się z nałożonego obowiązku zapłaty zachowku.

Odnośnie zarzutu niezastosowania przez Sąd Rejonowy art. 102 k.p.c. i przyjęcie odpowiedzialności za wynik procesu /art.98 k.p.c./.to zapłata kwoty 950,19 zł na rzecz powoda, przy zwolnieniu pozwanej od kosztów sądowych, jest realna. Powód ma prawo oczekiwać zwrotu kosztów procesu, zwłaszcza że zanim wystąpił z powództwem, próbował uzyskać swój należny mu zachowek na drodze porozumienia z pozwaną.

W konsekwencji Sąd Okręgowy na mocy art. 385 k.p.c. apelację oddalił.

O kosztach należnych kuratorowi procesowemu pozwanej /profesjonalnemu pełnomocnikowi/ Sąd Okręgowy orzekł stosując odpowiednio stawki i zasady z rozporządzenia ministra sprawiedliwości w sprawie opłat za czynności radców prawnych (...) z dnia 28 września 2002r. /Dz.U. Nr 163, poz. 1349, a konkretnie §6pkt 10 w zw. z §12 ust. 1 w zw. z §15 rozporządzenia.