Portal Orzeczeń Sądów Powszechnych

UZASADNIENIE

Sąd Rejonowy w Bydgoszczy postanowieniem z dnia 4.11.2013 roku ustanowił służebność przesyłu na rzecz (...) spółki z o.o. w B. na nieruchomości położonej w B. przy ul. (...), dla której Sąd Rejonowy w Bydgoszczy prowadzi księgę wieczystą (...) stanowiącej własność M. M., polegającą na prawie eksploatacji rur wodociągowych i kanalizacyjnych w celu doprowadzenia wody i odprowadzenia ścieków oraz wstępu na nieruchomość w celu konserwacji, obsługi, zapobiegania awarii lub usunięcia skutków awarii oraz innych niezbędnych czynności dla prawidłowej obsługi sieci wodnej i kanalizacyjnej w postaci: rury ks 40 od kanalizacji w ulicy (...) ks 110 do granicy działki numer (...) m od granicy działki do studni kanalizacyjnej dł. 1,0 m i studzienki kanalizacyjnej komora ø 1,20 m, zgodnie z opinią biegłej L. M. z dnia 26 czerwca 2013 roku. W punkcie 2 postanowienia zasądzono od wnioskodawcy na rzecz uczestnika M. M. wynagrodzenie w kwocie 1.150 zł za ustanowienie służebności opisanej w punkcie 1 płatne w terminie 30 dni od uprawomocnienia się postanowienia z ustawowymi odsetkami w razie opóźnienia w zapłacie. W punkcie 3 postanowienia Sąd obciążył kosztami postępowania wnioskodawcę i nakazał pobrać od niego kwotę 2.010,51 zł. tytułem różnicy między kosztami postępowania uiszczonymi a należnymi.

W uzasadnienie Sąd Rejonowy ustalił, iż wnioskodawca jest przedsiębiorcą, którego przedmiot działalności stanowi m.in. pobór, uzdatnianie i dostarczanie wody. Prawo własności nieruchomości położonej w B. przy ul. (...) przysługuje M. M.. Wnioskodawcy przysługuje prawo własności sieci kanalizacji sanitarnej i ściekowej, położonej na nieruchomości uczestnika za jego zgodą. Wnioskodawcy nie przysługuje tytuł prawny do korzystania z nieruchomości w zakresie służebności przesyłu. wynagrodzenie za ustanowienie służebności przesyłu wynosi 1.150 zł.

Sąd Rejonowy w/o ustalenia faktyczne oparł na dowodach z dokumentów urzędowych, które nie były kwestionowane przez uczestników postępowania a także na opinii biegłej sądowej L. M., którą uznał za fachową, rzetelną oraz logiczną w zakresie wskazanej przez Sąd tezy dowodowej.

W dalszej części uzasadnienia Sąd Rejonowy przytoczył treść przepisu art. 305 ¹ kc oraz art. 305 ⁴ kc. Nadto omówił przepis art. 285 § 2 kc dotyczący celu ustanowienia służebności.

Sąd Rejonowy ocenił, iż w rozpoznawanej sprawie zachodziła podstawa do ustanowienia służebności przesyłu na rzecz wnioskodawcy, jest ona, bowiem niezbędna dla realizacji działalności tegoż przedsiębiorcy. Sąd wskazał, że nie miał faktycznej możliwości weryfikacji przebiegu tej służebności, albowiem sieć została wcześniej położona na nieruchomości obciążonej. Uczestnik zagospodarował nieruchomość i korzysta z niej bez większych zakłóceń. Dlatego też Sąd Rejonowy orzekł jak w punkcie 1 postanowienia.

Oceniając treść przepisu art. 305 ² kc Sąd uznał, iż wynika z niej, że w przypadku roszczenia dochodzonego na drodze sądowej do ustanowienia służebności przesyłu dochodzi w każdym przypadku za odpowiednim wynagrodzeniem, o którym Sąd winien orzec z urzędu, niezależnie od wniosku właściciela nieruchomości. Sąd powołał się przy tym na poglądy doktryny, które choć dotyczyły przepisów o ustanowieniu służebności gruntowych to ze względu na odesłanie z art. 305 ⁴ kc dotyczą również służebności przesyłu.

W niniejszej sprawie wnioskodawca uważał, iż wynagrodzenie takie nie należy się uczestnikowi albowiem w treści umowy z dnia 26.01.2010 roku wyraził on zgodę na nieodpłatne ustanowienie służebności. Sąd Rejonowy nie podzielił jednak tej argumentacji wskazując, iż jedynie w trybie umownym strony mogą dowolnie określić wysokość wynagrodzenia a nawet właściciel nieruchomości obciążonej może zrzec się takiego wynagrodzenia. Inaczej jednak zdaniem Sądu Rejonowego jest w przypadku ustanowienia służebności przez Sąd. Wówczas, bowiem Sąd jest obowiązany z urzędu przyznać właścicielowi rzeczy obciążonej wynagrodzenie chyba, że właściciel zrzeknie się tego uprawnienia.

W ocenie Sądu Rejonowego zrzeczenie się wynagrodzenia przez uprawnionego winno nastąpić w toku postępowania o ustanowienie służebności, albowiem wyłącznie Sąd, który ma obowiązek działania z urzędu w zakresie przyznania właścicielowi rzeczy wynagrodzenia, ma możliwość oceny skuteczności takiej czynności prawnej od strony formalno-prawnej. Sąd wskazał, że zrzeczenie się wynagrodzenia byłoby również możliwe w formie oświadczenia złożonego przez uprawnionego z zachowaniem wymogów wynikających z art. 158 w zw. z art. 245 § 1 kc tj. z zachowaniem formy aktu notarialnego. Wynikający z powołanych przepisów rygor złożenia oświadczenia woli przez właściciela nieruchomości o ustanowieniu służebności w formie aktu notarialnego winien obejmować również oświadczenie w zakresie należnego wynagrodzenia w tej samej formie, bowiem w świetle przepisu art. 305 ² kc postanowienie umowne dotyczące wynagrodzenia stanowi warunek istotny takiej umowy.

Dlatego też Sąd Rejonowy uznał, iż zapis punktu 11 zd. 1 umowy z dnia 26.01.2010 roku nie stanowi skutecznego zrzeczenia się wynagrodzenia przez uczestnika ze względu na brak wymaganej formy aktu notarialnego i jest jedynie zobowiązaniem się do nieodpłatnego ustanowienia służebności przesyłu w przyszłości. Wobec tego Sąd Rejonowy przyznał uczestnikowi wynagrodzenie określone w opinii biegłej sądowej w wysokości 1.150 zł. uznając, że stanowić będzie ono odpowiednią rekompensatę. Sąd wskazał, że zarówno wnioskodawca jak i uczestnik nie kwestionowali wynagrodzenia, co do wysokości.

O kosztach postępowania Sąd orzekł na podstawie art. 520 § 1 kpc i obciążył nimi w całości wnioskodawcę, uznając, iż koszty te były związane z udziałem w sprawie wnioskodawcy.

Apelację od tego postanowienia złożył wnioskodawca zaskarżając je w punktach 2 i 3 i wnosząc o ich uchylenie i umorzenie postępowania, względnie o uchylenie postanowienia w zaskarżonym zakresie i przekazanie sprawy Sądowi Rejonowemu do ponownego rozpoznania.

Wnioskodawca zarzucił postanowieniu naruszenie art. 305 ¹ kc poprzez przyjęcie, że służebność przesyłu nie może być ustanowiona przez Sąd bez wynagrodzenia, w sytuacji, gdy uczestnik postępowania zobowiązał się do nieodpłatnego ustanowienia takiej służebności, a także naruszenia art. 305 ² kc poprzez przyjęcie, że Sąd jest zobowiązany w każdym przypadku orzec o wynagrodzeniu i poprzez przyjęcie, że dłużnik nie może zobowiązać się do nieodpłatnego ustanowienia służebności.

Nadto zarzucono naruszenie art. 6 kc poprzez nieuwzględnienie, iż ciężar udowodnienia wysokości wynagrodzenia obciążał uczestnika postępowania. Wnioskodawca zarzucił także naruszenie art. 520 kpc poprzez obciążenie wnioskodawcy całością kosztów postępowania, chociaż wnioskodawca nie wnosił o przeprowadzenie dowodu z opinii biegłego, a biegły ustalił wysokość wynagrodzenia zasądzonego na rzecz uczestnika postępowania.

Skarżący zarzucił także sprzeczność ustalonego stanu faktycznego z zebranym w sprawie materiałem dowodowym poprzez nieuwzględnienie, iż sporne urządzenia zostały posadowione na nieruchomości wyłącznie w interesie uczestnika postępowania.

Na rozprawie apelacyjnej wnioskodawca podtrzymał wniesioną apelację a uczestnik postępowania wniósł o jej oddalenie.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Apelację wnioskodawcy należało uznać za zasadną jedynie w części dotyczącej punktu 3 zaskarżonego postanowienia. W odniesieniu do punktu 2 postanowienia zarzuty apelacji uznać trzeba za bezzasadne.

Sąd Rejonowy dokonał prawidłowych ustaleń faktycznych w zakresie istotnym do rozpoznania wniosku i Sąd Okręgowy podzielając te ustalenia czyni je podstawą własnych rozważań.

Za prawidłową uznać trzeba także interpretację przepisu art. 305 ¹ kc i 305 ² kc dokonaną przez Sąd I instancji. Na taką właśnie interpretację przepisu art. 305 ² kc wskazuje także Sąd Najwyższy w postanowieniu z dnia 18.04.2012 roku w sprawie V CSK 190/11 stwierdzając, iż wynika z niego zasada odpłatnego ustanawiania służebności przesyłu. Powyższe oznacza, iż określenie wysokości i rodzaju wynagrodzenia jest elementem koniecznym orzeczenia kształtującego, a ustanowienie służebności i obciążenie obowiązkiem zapłaty wynagrodzenia musi nastąpić jednocześnie. Taką właśnie interpretację zastosował Sąd Rejonowy w niniejszej sprawie. Oznacza ona również, że nie jest dopuszczalne z uwagi na zasadę integralności postanowienia o ustanowieniu służebności przesyłu zaskarżenie orzeczenia tego typu jedynie w części. Nie ma wobec tego wątpliwości, iż Sąd rozpoznając wniosek o ustanowienie służebności przesyłu ma obowiązek zawarcia w postanowieniu również rozstrzygnięcia o wynagrodzeniu należnym właścicielowi nieruchomości obciążonej. W tym zakresie Sąd Rejonowy słusznie uznał, iż ma obowiązek działania z urzędu i to bez względu na to czy uczestnicy postępowania przejawiają jakąkolwiek inicjatywę np. składając odpowiednie wnioski procesowe w tym dowodowe.

Wnioskodawca ograniczył się do przedstawienia zarzutów dotyczących jedynie punktów dotyczących ustalenia wynagrodzenia i rozstrzygnięcia o kosztach postępowania, co oznacza, iż Sąd Okręgowy nie mógł badać zasadności rozstrzygnięcia zawartego w punkcie 1 zaskarżonego postanowienia.

Przesadzając zasadę opisaną powyżej a dotyczącą odpłatnego ustanawiania służebności przesyłu stwierdzić należy, że uczestnik postępowania jak słusznie uznał Sąd I instancji nie zrzekł się skutecznie prawa do tego wynagrodzenia. Za takie zrzeczenie nie można uznać zapisu zawartego w jednym z punktów umowy z dnia 26.01.2010 roku. Uczestnik zobowiązywał się w nim jedynie do nieodpłatnego ustanowienia służebności przesyłu, ale w drodze umownej. Skoro uczestnik nie wykonał tego zobowiązania to w niniejszym postępowaniu takie oświadczenie nie może wywrzeć żadnego skutku. Wnioskodawca domaga się, bowiem nie wykonania tego zobowiązania, ale ustanowienia służebności w drodze postanowienia Sądu. Zastosowanie ma, więc przepis art. 305 ² kc i orzeczeniem kształtującym, co oznacza, iż uczestnik musiałby w sposób wyraźny w toku postępowania w niniejszej sprawie zrzec się prawa do wynagrodzenia, przy czym jak słusznie zaznaczył Sąd Rejonowy takie oświadczenie podlegałoby badaniu Sądu, co do jego skuteczności i dopuszczalności. Stwierdzić należy, że uczestnik postępowania nigdy w jego toku nie wyraził woli zrzeczenia się prawa do wynagrodzenia. Przeciwnie na rozprawie w dniu 28 stycznia 2013 roku uczestnik kwestionował zasady dotyczące odpłatności korzystania z urządzeń przesyłowych, co oznacza, iż nie było miedzy stronami zgody, co do nieodpłatnego ustanowienia służebności przesyłu. Gdyby uczestnik nie kwestionował warunków umowy w zakresie ustanowienia służebności zapewne doszłoby do jej ustanowienia w drodze umownej a nie w postępowaniu sądowym. Także w postępowaniu apelacyjnym uczestnik postępowania wnosił o oddalenie apelacji wnioskodawcy, co dodatkowo utwierdza Sąd Okręgowy w przekonaniu, iż zamiarem uczestnika nie było zrzeczenie się prawa do wynagrodzenia. Wobec powyższego Sąd Rejonowy wobec braku inicjatywy stron z urzędu dopuścił dowód z opinii biegłej sądowej albowiem dowód taki był niezbędny dla ustalenie wysokości wynagrodzenia z uwzględnieniem zakresu obciążenia nieruchomości uczestnika. W ocenie Sądu Okręgowego wydając zaskarżone postanowienie Sąd I instancji nie naruszył ani przepisu art. 305 ¹ kc ani 305 ² kc oraz art. 6 kc.

W niniejszej sprawie nie miało znaczenia, jakie były przyczyny posadowienia urządzeń przesyłowych na nieruchomości uczestnika postępowania z uwagi na w/w zasadę odpłatności ustanowienia służebności przesyłu. Wobec czego Sąd Rejonowy tej okoliczności nie musiał badać a tym samym nie mógł w tym zakresie wadliwie ustalić stanu faktycznego.

Sąd Okręgowy podziela tylko jeden z zarzutów apelacji dotyczący naruszenia art. 520 kpc. W postępowaniu nieprocesowym zasadą wynikającą z art. 520 § 1 kpc jest, iż każdy uczestnik ponosi koszty postępowania związane ze swym udziałem w sprawie. Zasada ta ma zastosowanie w sytuacji, gdy uczestnicy postępowania są w równym stopniu zainteresowani jego wynikiem. W sytuacji, gdy są oni w różnym stopniu zainteresowaniu wynikiem postępowania lub interesy stron są sprzeczne sąd może odstępując od tej zasady na mocy art. 520 § 2 kpc stosunkowo rozdzielić koszty lub obowiązek zwrotu kosztów nałożyć na jednego z uczestników w całości. W niniejszej sprawie Sąd Rejonowy uzasadniając orzeczenie o kosztach zawarte w punkcie 3 postanowienia wskazuje na to, iż zastosował art. 520 § 1 kpc co jest sprzeczne z treścią postanowienia zawartego w punkcie 3, która wskazuje na zastosowanie § 2 art. 520 kpc bowiem Sąd nałożył obowiązek poniesienia kosztów postępowania tylko na wnioskodawcę. Zdaniem Sądu Okręgowego w realiach niniejszego postępowania brak było podstaw do odstąpienia od zasady rządzącej orzekaniem o kosztach postępowania – w tym sądowych – w postępowaniu nieprocesowym. W niniejszej sprawie uczestnicy byli w równy sposób zainteresowani rozstrzygnięciem. Ustanowienie służebności przesyłu było bowiem konieczne dla prawidłowego wykonywania umowy dotyczącej odbioru ścieków z nieruchomości uczestnika przez firmę wnioskodawcy. Skoro Sąd miał obowiązek orzekać również o wynagrodzeniu to brak jest podstaw do uznania, że to wyłącznie wnioskodawca był zainteresowany rozstrzygnięciem sprawy. Należało wobec tego zastosować zasadę wynikającą z art. 520 § 1 kpc poprzez obciążenie kosztami sądowymi związanymi z wydatkami na opinię biegłego obu stron w częściach równych. Koszty związane ze sporządzeniem opinii biegłej wyniosły 2.010,51 zł. (karta 118 akt sprawy) a wynagrodzenie biegłej w całości zostało wypłacone z zaliczek uiszczonych przez wnioskodawcę (karta 130 akt sprawy). Oznacza to, że nie było żadnej podstawy do nakazywania pobrania od wnioskodawcy tej w/w kwoty. Istniała jednak podstawa do równego obciążenia tymi kosztami obu uczestników postępowania.

Dlatego też na mocy art. 386 § 1 kpc i art. 520 § 1 kpc należało zmienić zaskarżone postanowienie w punkcie 3 poprzez ustalenie, iż koszty postępowania obciążają uczestników w częściach równych i zasądzenie od uczestnika postępowania na rzecz wnioskodawcy połowy uiszczonych przez niego wydatków na opinię biegłej sądowej tj. kwoty 1005,25 zł.

W pozostałym zakresie na mocy art. 385 kpc apelację wnioskodawcy jako bezzasadną należało oddalić.