Portal Orzeczeń Sądów Powszechnych

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 9 lipca 2015 r.

Sąd Okręgowy w Ostrołęce III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

Przewodniczący:	SSO Grażyna Załęska-Bartkowiak
Protokolant:	starszy sekretarz sądowy Beata Ossowska

po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 9 lipca 2015 r. w O.

sprawy z odwołania Z. B.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddziałowi w P.

o zwrot nienależnie pobranego świadczenia

na skutek odwołania Z. B.

od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddziału w P.

z dnia 18.12.2014r. znak (...)

orzeka:

1. zmienia zaskarżoną decyzję w ten sposób, że ustala, iż Z. B. nie ma obowiązku zwrotu nienależnie pobranego świadczenia za okres od dnia 01.12.2011r. do dnia 30.11.2014r. w kwocie przewyższającej 5% wartości świadczenia, które przysługiwałoby zmarłej A. B. oraz nie ma obowiązku zwrotu odsetek za okres od dnia 28.12.2011r. do dnia 18.12.2014r. w kwocie 1.989,34 zł;

2. w pozostałym zakresie oddala odwołanie.

UZASADNIENIE

Decyzją z dnia 18.12.2014r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w P. zobowiązał Z. B. do zwrotu nienależnie pobranego świadczenia z tytułu renty rodzinnej za okres od dnia 01.12.2011r. do dnia 30.11.2014r. w kwocie 10.246,95zł oraz odsetek, które na dzień wydania decyzji wyniosły 1.989,34zł.

Z. B. wniósł odwołanie od decyzji. Podniósł, że wpisał swe dane do wniosku o rentę rodzinną jako opiekun małoletnich dzieci i jednocześnie w tym samym czasie złożył do ZUS wniosek o rentę z tytułu niezdolności do pracy, gdyż od 2008r. jest chory na raka oraz ma stymulator serca. Nadto stwierdził, że gdyby nie otrzymywał renty rodzinnej, to jego dzieci otrzymywałyby rentę w takiej samej wysokości, zatem nie nastąpiło uszczuplenie skarbu państwa.

Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w P. wniósł o odrzucenie odwołania jako wniesionego po terminie. Natomiast w przypadku przywrócenia terminu do złożenia odwołania - wnosił o jego oddalenie. Stwierdził, że Z. B. pobierał równocześnie z rentą rodzinną – rentę z tytułu niezdolności do pracy, pomimo że był pouczony, iż w razie zbiegu świadczeń wypłaca się jedno z tych świadczeń.

Sąd ustalił następujący stan faktyczny:

A. B. zmarła dnia 18.12.2010r. ZUS przyznał po niej rentę rodzinną na rzecz męża Z. B. oraz dwojga małoletnich dzieci: A. ur. (...) i K. ur. (...) R.wypłaca była do rąk Z. B. jako osoby uprawnionej oraz jako opiekuna małoletnich dzieci.

W dniu 17.12.2014r. do ZUS Inspektoratu w P. wpłynęło pismo z I Oddziału ZUS w W. Wydziału Realizacji Umów Międzynarodowych, z którego wynikało, że Z. B. od dnia 01.03.2009r. jest uprawniony do renty z tytułu niezdolności do pracy na podstawie decyzji z dnia 05.01.2012r. Dnia 17.12.2014r. Z. B. złożył do ZUS wniosek o wyłączenie go z kręgu osób uprawnionych do pobierania renty rodzinnej.

Wobec powyższego ZUS wstrzymał od dnia 01.12.2014r. wypłatę renty rodzinnej na rzecz Z. B.. Natomiast zaskarżoną decyzją zobowiązał Z. B. do zwrotu nienależnie pobranej renty rodzinnej za okres 3 lat wstecz tj. od dnia 01.12.2011r. do dnia 30.11.2014r. w kwocie 10.246,95zł oraz odsetek, które na dzień wydania decyzji wyniosły 1.989,34zł.

Z. B. w terminie do wniesienia odwołania od tej decyzji wystąpił do ZUS z wnioskiem o umorzenie tej kwoty, powołując się na swoją ciężką sytuację życiową wywołaną jego złym stanem zdrowia. ZUS nie wydał w przedmiocie tego wniosku żadnej decyzji. Jedynie pismem z dnia 07.04.2015r. poinformował Z. B., że jego wniosek nie został uwzględniony i może jedynie złożyć wniosek o zmniejszenie kwoty potrąceń.

Po otrzymaniu tego pisma Z. B. dnia 15.05.2015r. złożył odwołanie od decyzji z dnia 18.12.2014r.

Sąd zważył, co następuje:

W pierwszej kolejności Sąd rozważał w niniejszej sprawie, czy zachodzą podstawy do przywrócenia terminu do złożenia odwołania.

W myśl art.477 ⁹§3 kpc – przywrócenie terminu do wniesienia odwołania może nastąpić wówczas, gdy przekroczenie terminu nie jest nadmierne i nastąpiło z przyczyn niezależnych od odwołującego się.

W ocenie Sądu w przedmiotowej sprawie zachodziły przesłanki do przywrócenia terminu do wniesienia odwołania. Z chronologii zdarzeń wynika, że Z. B. po otrzymaniu decyzji z dnia 18.12.2014r. zareagował w ten sposób, że złożył wniosek o umorzenie należności. Organ winien wydać w tym przedmiocie decyzję, od której przysługiwałoby Z. B. prawo wniesienia odwołania do Sądu. Tymczasem ZUS wystosował do Z. B. jedynie pismo, z którego nie wynikało, by mógł się od niego odwołać. Wówczas Z. B. wniósł odwołanie od decyzji z dnia 18.12.2014r. Tym samym w przekonaniu Sądu Z. B. powziął działania zmierzające do uregulowania i wyjaśnienia kwestii związanych z pobraną rentą rodzinną. Opóźnienie w złożeniu odwołania wynikało jedynie z faktu, że ZUS nie wydał decyzji w przedmiocie jego wniosku o umorzenie należności. Na marginesie jedynie podnieść należy, że zaniechanie po stronie organu rentowego wydania decyzji w kwestii wniosku o umorzenie i nieprzywrócenie terminu do wniesienia odwołania od decyzji z dnia 18.12.2014r. pozbawiłoby Z. B. prawa do Sądu.

Odnosząc się natomiast do treści zaskarżonej decyzji, Sąd uznał, że częściowo odwołanie jest zasadne.

Sąd uznał, że w przedmiotowej sprawie co do zasady zachodzą przesłanki do żądania od Z. B. zwrotu nienależnie pobranej renty rodzinnej. W myśl art.95 ust.1 ustawy z dnia 17.12.1998r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (tekst jedn. Dz.U. z 2015r., poz.748 ze zm.) – w razie zbiegu u jednej osoby prawa do kilku świadczeń przewidzianych w ustawie wypłaca się jedno z tych świadczeń - wyższe lub wybrane przez zainteresowanego. Tymczasem od dnia 01.03.2009r. Z. B. jest uprawniony do renty z tytułu niezdolności do pracy na podstawie decyzji z dnia 05.01.2012r. wydanej przez ZUS Wydział Realizacji Umów Międzynarodowych oraz pobierał w tym okresie także rentę rodzinną.

Warunkiem do zobowiązania do zwrotu nienależnie pobranego świadczenia jest pouczenie świadczeniobiorcy o okolicznościach powodujących ustanie prawa do pobierania świadczenia. Z. B. został prawidłowo pouczony przez ZUS o tej okoliczności, co wynika z treści punktu V decyzji z dnia 23.02.2011r. przyznającej rentę rodzinną (k.82v). Tym samym spełnione zostały przesłanki z art.138 ust.2 pkt 1 w/w ustawy i ZUS miał podstawy, aby żądać zwrotu nienależnie pobranej renty rodzinnej za okres 3 lat wstecz (art.138 ust.4).

Jednakże zdaniem Sądu nie zachodziły podstawy, aby żądać od Z. B. zwrotu 1/3 renty wypłaconej łącznie po A. B..

W myśl art.73 ust.1 w/w ustawy - renta rodzinna wynosi dla dwóch osób uprawnionych - 90% świadczenia, które przysługiwałoby zmarłemu, a dla trzech osób uprawnionych - 95% świadczenia, które przysługiwałoby zmarłemu.

Wobec powyższego nie ma racji skarżący, że nie nastąpiło uszczuplenie środków organu rentowego, albowiem różnica wynosi 5% świadczenia, które przysługiwałoby A. B.. W ocenie Sądu Z. B. tę właśnie różnicę winien zwrócić organowi rentowemu.

Uznając, że odwołujący nie ma obowiązku zwrotu całej kwoty wynikającej z zaskarżonej decyzji a jedynie 5% wartości świadczenia, które przysługiwałoby zmarłej A. B., Sąd kierował się wykładnią dokonaną przez Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 14.05.2013r. (II UK 313/12). Wynika z niego bowiem, że renta rodzinna jest świadczeniem łącznym w tym znaczeniu, że przysługuje wszystkim uprawnionym, bez względu na ich liczbę. W sytuacji, gdy po śmierci członka rodziny (żywiciela) osoby dotychczas wspólnie gospodarujące otrzymują jedną rentę rodzinną, wypłacaną jednej osobie, zwykle tej, która organizuje i zarządza gospodarstwem domowym i dysponuje rentą w całości na potrzeby tej rodziny. Gdy świadczenie wypłacane jest niepodzielnie wszystkim uprawnionym, kwota renty zależy od liczby osób uprawnionych. Jeżeli wśród tych osób była osoba, której renta rodzinna się nie należała i została pobrana, to nienależna jest tylko różnica w wysokości renty wynikająca z liczby uprawnionych, ta tylko kwota, która przewyższała wysokość renty rodzinnej ustalonej w zależności od liczby uprawnionych, z pominięciem tej osoby. Inaczej mówiąc, świadczenie, które było wypłacane jako łączna renta rodzinna do rąk jednego z uprawnionych, który okazał się osobą niemającą tytułu do jej pobierania, podlega zwrotowi tyko w takim zakresie, w jakim kwota pobranego nienależnie świadczenia przewyższała wysokość renty rodzinnej ustalonej bez uwzględnienia tej osoby.

Sąd orzekający w przedmiotowej sprawie w całości aprobuje powyższy pogląd. Należy zdaniem Sądu odróżnić bowiem sytuację, w której renta rodzinna pobierana jest przez żyjącego rodzica na rzecz siebie i małoletnich dzieci od sytuacji, gdy osoby uprawnione do renty pobierają ją oddzielnie. W tym pierwszym przypadku, który ma miejsce w przedmiotowej sprawie, Z. B. pobierał rentę rodzinną łączną na siebie i dzieci i przeznaczał je na wspólne potrzeby rodziny. Tym samym winien zdaniem Sądu zwrócić jedynie tę część, o którą uszczuplił Fundusz Ubezpieczeń Społecznych. Natomiast w pozostałym zakresie taki obowiązek na nim nie ciąży.

Zdaniem Sądu organ rentowy także nieprawidłowo obliczył odsetki od nienależnie pobranego świadczenia. Z zaskarżonej decyzji wynika bowiem, że ZUS stoi na stanowisku, że odsetki biegną od daty wypłaty nienależnie pobranego świadczenia.

Tymczasem w ocenie Sądu w przypadku nienależnie pobranych świadczeń odsetki biegną od następnego dnia od doręczenia decyzji o obowiązku zwrotu nienależnie pobranych świadczeń. Ze zwrotnego poświadczenia odbioru wezwania zaskarżonej decyzji wynika, że Z. B. odebrał tę decyzję dnia 09.01.2015r. Wobec powyższego odsetki nienależnie pobranego świadczenia biegną dopiero od dnia 10.01.2015r.

Taka wykładnia przepisów znajduje swe uzasadnienie w treści art.84 ust.1 ustawy z dnia 13.10.1997r. o systemie ubezpieczeń społecznych. Zgodnie z tym przepisem - osoba, która pobrała nienależne świadczenie z ubezpieczeń społecznych, jest obowiązana do jego zwrotu, wraz z odsetkami, w wysokości i na zasadach określonych przepisami prawa cywilnego (z uwzględnieniem ust. 11 tego przepisu, który nie ma zastosowania w tej sprawie). W kwestii interpretacji tego przepisu, a w szczególności w kwestii rozumienia odesłania do prawa cywilnego wypowiadał się Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 03.02.2010r. (I UK 210/09). Sąd Najwyższy stanął na stanowisku, że nie można tego odesłania traktować tak szeroko, że miałoby ono umożliwiać poszukiwanie w prawie cywilnym terminu wymagalności świadczeń podlegających zwrotowi a w konsekwencji terminu, od którego można żądać odsetek.

W ocenie Sądu Najwyższego sprzeciwia się temu wykładnia językowa. „Zasady prawa cywilnego”, których dotyczy odesłanie, odnoszą się jedynie do odsetek. Zasadą określoną w prawie cywilnym, odnoszącą się do odsetek jest możliwość ich żądania w razie opóźnienia się dłużnika ze spełnieniem świadczenia (art. 481 § 1 k.c.). Określenie terminu, od kiedy dłużnik - pobierający nienależne świadczenie z ubezpieczenia społecznego - opóźnia się z jego zwrotem nie jest objęte odesłaniem. Nie jest to materia „zasad prawa cywilnego” lecz prawa ubezpieczeń społecznych. „Zasady prawa cywilnego” regulujące opóźnienie dłużnika w spełnieniu świadczenia cywilnoprawnego są różnorodne, uzależnione od rodzaju świadczenia. Odesłanie do prawa cywilnego nie dotyczy terminów wymagalności świadczeń cywilnoprawnych ani - co się z tym wiąże - określenia, od kiedy dłużnik opóźnia się ze spełnieniem świadczenia. Są to zasady dotyczące odsetek tylko pośrednio. Odesłanie byłoby niejednoznaczne, gdyby rozumieć je tak szeroko, gdyż w prawie cywilnym opóźnienie dłużnika uregulowane jest w różnorodny sposób w zależności od tego, jakiego świadczenia dotyczy. Określenia od kiedy należą się odsetki od świadczeń z ubezpieczenia społecznego, także od świadczeń podlegających zwrotowi, należy poszukiwać w prawie ubezpieczeń społecznych a nie w prawie cywilnym.

Analogiczne poglądy zostały wyrażone w wyroku Sądu Najwyższego z dnia 18 grudnia 2008 r. (IUK 154/08), w którym Sąd Najwyższy uznał, że nie ma żadnych podstaw do stosowania przepisów prawa cywilnego (o bezpodstawnym wzbogaceniu lub czynie niedozwolonym) do oceny wymagalności nienależnie pobranego świadczenia.

Sąd orzekający w tej sprawie – w całości aprobuje te orzeczenia. W konsekwencji stwierdzić należy, że organ rentowy może jedynie naliczać odsetki ustawowe, a właściwie ma obowiązek wynikający z ustawy do naliczania odsetek, jeżeli ubezpieczony nie zwróci nienależnie pobranego świadczenia niezwłocznie po otrzymaniu decyzji ustalającej obowiązek zwrotu świadczenia. Decyzja ta ma bowiem charakter konstytutywny. Stąd też odsetki, o których mowa w art. 84 ust. 1 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych nie biegną przed doręczeniem decyzji ustalającej obowiązek zwrotu nienależnie pobranego świadczenia.

Z tych względów Sąd Okręgowy orzekł na mocy art.477 ¹⁴§2 kpc i zmienił częściowo zaskarżoną decyzję, ustalając, że Z. B. ma jedynie obowiązek zwrotu 5% wartości świadczenia, które przysługiwałoby A. B.. Nie ma natomiast obowiązku zwrotu renty rodzinnej w pozostałym zakresie oraz nie ma obowiązku zwrotu odsetek liczonych do dnia wydania zaskarżonej decyzji.