Portal Orzeczeń Sądów Powszechnych

POSTANOWIENIE

Dnia 7 listopada 2013r.

Sąd Okręgowy w Ostrołęce Wydział I Cywilny

w składzie:

Przewodniczący: SSO Grażyna Szymańska-Pasek

Sędziowie: SO Tomasz Deptuła, SO Jerzy Dymke

Protokolant: Wioleta Grzegorczyk

po rozpoznaniu w dniu 7 listopada 2013r. w Ostrołęce

na rozprawie sprawy

z wniosku Z. M.

z udziałem K. S.

o podział majątku wspólnego i działy spadków

na skutek apelacji wnioskodawcy Z. M.

od postanowienia Sądu Rejonowego w Ostrowi Mazowieckiej z dnia 9 kwietnia 2013r., sygn. akt I Ns 196/11

postanawia:

1. zmienić zaskarżone postanowienie w punkcie II w ten sposób, że zasądzoną od Z. M. na rzecz K. S. kwotę 19 162,00 zł (słownie: dziewiętnaście tysięcy sto sześćdziesięć dwa złote) zmniejszyć do kwoty 11 516,50 zł (słownie: jedenaście tysięcy pięćset szesnaście złotych pięćdziesiąt groszy);

2. w pozostałej części apelację oddalić.

UZASADNIENIE

Postanowieniem z dnia 9 kwietnia 2013 r. Sąd Rejonowy w Ostrowi Mazowieckiej Wydział I Cywilny (...)w sprawie z wniosku Z. M. z udziałem K. S. dokonał podziału majątku wspólnego i działów spadków po E. M. i I. M., w skład których wchodziła nieruchomość oznaczona w ewidencji gruntów pod numerem(...)o powierzchni(...)ha, położona w G., zabudowana domem mieszkalnym murowanym, drewnianą stodołą, drewnianą oborą oraz murowanym parnikiem, dla której to nieruchomości prowadzona jest księga wieczysta przez Sąd Rejonowy w Ostrowi Mazowieckiej numer Kw (...) - w ten sposób ,że majątek wyżej opisany przyznał na własność Z. M.. Następnie po zaliczeniu darowizn uczynionych przez spadkodawców na poczet schedy spadkowej - tytułem spłaty zasądził od Z. M. na rzecz K. S. kwotę 19.162,00 zł płatne do 30 czerwca 2013 roku, z odsetkami ustawowymi na wypadek zwłoki. Wartość dzielonego majątku ustalił na kwotę 49.817,00 zł, a tytułem rozliczenia kosztów postępowania, tymczasowo skredytowanych przez Skarb Państwa, nakazał pobrać na rzecz Skarbu Państwa: od K. S. kwotę 2.026,28 zł, od Z. M. kwotę 683,00 zł.

Sąd I instancji ustalił, że aktem notarialnym z 14 marca 1991 r., E. M. i I. M. darowali swoim trojga dzieciom gospodarstwo rolne, położone w G., K., Z. i U., Obdarowanie polegało na tym, że brat stron R. M. otrzymał na własność działki : (...)położone w G., o łącznej powierzchni 0,80 ha. K. S. i R. M. na współwłasność po ^{(( 1))}/2 działki: (...) o łącznej powierzchni 6,53 ha położone w G.. Z. M. w oparciu o powyższy akt otrzymał nieruchomość położoną w K. składającą się z działek (...) o pow. 1,10 ha, nieruchomość położoną w Z. oznaczoną w ewidencji numerem 728, o pow. 0,47 ha i nieruchomość położoną w U., składającą się z działki (...) o łącznej pow. 0,20 ha. Małżonkowie E. i I. M. pozostawili jedynie dla siebie działkę (...) o powierzchni 0,45 ha, położoną w G. wraz z zabudowaniami. Nieruchomość powyższa jest przedmiotem wniosku. Sąd Rejonowy w Ostrowi Mazowieckiej prowadzi dla niej księgę wieczystą numer (...).

Na datę rozstrzygania sprawy nie żyli oboje małżonkowie M., nie żył też ich syn R. M.. Spadek po zmarłym w dniu (...) r. E. M., w oparciu o postanowienie z dnia 23 listopada 2009 r. Sądu Rejonowego w Ostrowi Mazowieckiej (...)na podstawie ustawy nabyli wdowa I. M. oraz dzieci R. M., Z. M. oraz K. S. w ¼ części każde z nich. Całość spadku po zmarłym w dniu 23 stycznia 2007 r. bracie stron R. M. na podstawie testamentu odziedziczyła siostra K. S. (postanowienie z dnia 5 marca 2009 r. (...)). Spadek po zmarłej w dniu (...) r. I. M. w oparciu o postanowienie Sądu Rejonowego w Ostrowi Mazowieckiej w sprawie(...)nabyli po ½ wnioskodawca i uczestniczka.

Strony toczonego postępowania skład majątku uznawały za bezsporny, natomiast przedmiotem sporu pozostawała wartość pozostałego majątku po rodzicach jak i wartość dokonanych przez każdego z nich darowizn na poczet sched spadkowych. W zasadzie uczestniczka godziła się z tym, aby nieruchomość w efekcie finalnym przypadła wnioskodawcy. Uczestniczka oponowała natomiast zaliczeniu darowizn uczynionych przez spadkodawców na poczet sched spadkowych.

Sąd ustalił, iż przedmiotem podziału majątku jest udział każdego z małżonków M. w majątku objętym ustawową wspólnością małżeńską. Dlatego też konieczne jest połączenie w jednym postępowaniu podziału majątku wspólnego spadkodawców z działem spadku, bowiem nie zapadł wcześniej wyrok, który rozstrzygałby o żądaniu ustalenia nierównych udziałów małżonków M. w majątku wspólnym. Sąd stwierdził, że udziały małżonków w majątku wspólnym są równe i Sąd spadku w myśl dyspozycji art. 684 k.p.c. ustalił skład spadku. Sąd stwierdził, że art. 689 k.p.c. zezwala na połączenie w jednym postępowaniu sprawy o dział spadku ze sprawą o zniesienie współwłasności i sprawą o podział majątku wspólnego po ustaniu wspólności majątkowej małżeńskiej (art. 567 k.p.c. i art. 45 § 1 .k.r.o). Sąd wskazał, że skład majątku wspólnego jest identyczny ze składem spadków, żaden ze spadkodawców nie posiadał majątków osobistych.

Sąd ustalił, że przedmiotem podziału majątku wspólnego jest działka numer (...), o powierzchni 0,45 ha położona w G. zabudowana murowanym budynkiem mieszkalnym, murowanym budynkiem inwentarskim, drewnianym budynkiem inwentarskim, stodołą drewnianą. Wartość jej została określona opinią biegłego rzeczoznawcy na kwotę 49.817,00 zł.

Sąd tym samym zobowiązany był do dokonania rozliczeń darowizn uczynionych przez spadkodawców swoim dzieciom, tym bardziej że nie zostały dokonane ze zwolnieniem od obowiązku ich zaliczenia i nie należały do drobnych darowizn zwyczajowo przyjętych (art.1039 k.c.). Uczestniczka K. S. próbowała wykazać, że brat Z. otrzymał wykształcenie (skończył technikum), ona zaś ukończyła tylko zawodówkę, dlatego też otrzymała ona od rodziców w ramach darowizny majątek o wyższej wartości niż brat. Powyższy argument sąd odrzucił po ustaleniu, że nieżyjący brat R., który ukończył również technikum, otrzymał darowiznę o najwyższej wartości pośród rodzeństwa. Zdaniem Sądu, kosztów wykształcenia braci nie sposób rozliczać tak jak darowizn, bowiem nie przekraczały one przeciętnej miary przyjętej w danym środowisku (art.1043 k.c.).

Sąd ustalił w oparciu o opinię biegłego, której strony nie kwestionowały, a Sąd wnioski i wyliczenia w niej zawarte podzielił w całości, iż R. M. otrzymał darowiznę w postaci własności działek w G. (...) na kwotę 10.217,00 zł, R. i K. w udziale po ½ działek (nr: (...) na kwotę 99.290,00 zł łącznie - to jest każdy z nich po 49.817,00 zł. Z. M. otrzymał darowiznę w postaci działek (nr: (...) w K. o wartości 14.642,00 zł, w Z. (...) o wartości 5.729,00 zł i w U. (nr: (...) i(...) o wartości 2.490,00 zł. Darowizny łącznie dokonane przez rodziców na rzecz wnioskodawcy wyniosły 22.861,00 zł (14.642 + 5.729 + 2.490 = 22.861).

Stosownie do treści (...) k.c. Sąd zaliczył na schedę spadkową w ten sposób, że doliczył do spadku, który podlega podziałowi między spadkobierców obowiązanych wzajemnie do zaliczenia, wartość darowizn. Tym samym wartość całego majątku rodziców wyniosła 182.185,00 zł (darowizny: 10.217 + 99.290 + 22.861 + wartość działki (...) tj. 49.817 = 182.185). Połowa każdego z rodziców wynosi 91.092,00 zł. Łącznie R. od obojga z rodziców, z obydwu spadków otrzymał darowizny na kwotę 59.862,00 zł (10.217 + 49.645), uczestniczka K. S., od obojga rodziców otrzymała darowizny na kwotę 49.645,00 zł, zaś wnioskodawca Z. M. na kwotę 22.861,00 zł. W majątku pozostała tylko działka (...) o wartości 49.817 złotych. Każdy ze spadkobierców E. M. miał udział w spadku po nim wynoszący ¼ co przekłada się na kwotę 22.773,00 zł. dla każdego z dzieci (91.092 : 4 = 22.773). R. M. z połowy ojca otrzymał majątek na kwotę 29.931,00 zł (59.862 : 2). Oczywistym jest, że drugie 29.931,00 zł było darowizną ze strony matki. Otrzymał zatem więcej ze spadku po ojcu o 7.158,00 zł niż wynosi jego scheda spadkowa po ojcu (29.931 - 22.773 = 7.158). Tym samym stosownie do treści art.1040 k.c. wobec tego ,że darowizna dokonana na jego rzecz przewyższa wartość jego schedy spadkowej nie byłby on obowiązany do zwrotu nadwyżki. W takim wypadku nie uwzględnia się przy dziale spadku ani darowizny ani spadkobiercy zobowiązanego do ich zaliczenia. Innymi słowy należy z wartości spadków odjąć darowiznę dokonaną na rzecz R. M.(182.185 - 59.862 = 122 .323 zł). Jest to wartość pozostałych darowizn oraz wartość działki (...). Stanowi ona masę spadkową do rozliczeń w tej sprawie. Z uwagi na fakt, iż K. S. odziedziczyła na podstawie testamentu w całości spadek po R. M. jej udział w masie spadkowej wynosi 9/16, tj. 68.807,00 zł, zaś Z. M. 7/16 tj. 53.516,00 zł. Uczestniczka z majątku po rodzicach otrzymała darowizny na kwotę 49.645,00 zł, a jej kwotowy udział w spadkach wynosi 68.807,00 zł, winna otrzymać dopłatę w kwocie 19.162,00 zł (68.807 - 49.645). Z. M. Sąd przyznał na własność działkę (...) stanowiącą jedyny pozostały na datę podziału majątku składnik. Uzasadnił to faktem, iż po rodzicach otrzymał najmniej wartościowy majątek spośród rodzeństwa. Zatem biorąc pod uwagę, iż w wyniku darowizn uczynionych przez spadkodawców Z. otrzymał majątek na kwotę 22.861,00 zł, oraz aktualnie działkę o wartości 49.817,00 zł, z majątku po rodzicach otrzymał łącznie 72.678 zł (49.187 + 22.861). Skoro udział wnioskodawcy wynosi 7/16 i kwotowo stanowi 53.516 złotych , to nadwyżkę ponad przypadający mu udział w wysokości 19.162 złotych winien tytułem dopłaty uiścić na rzecz siostry.

Wnioskodawca przedstawił swoje wyliczenia związane z rozliczeniem z siostrą, deklarując na rozprawie poprzedzającej wydanie orzeczenia jednorazową spłatę. Z uwagi na fakt, iż ustalona przez Sąd w orzeczeniu spłata jest wyższa od tej jaką wyliczył wnioskodawca, a z drugiej strony biorąc pod uwagę fakt, iż sprawa trwała dwa lata i wnioskodawca liczył się z obowiązkiem spłaty siostry, Sąd odroczył jemu termin płatności należności do 30 czerwca 2013 roku.

O kosztach Sąd rozstrzygnął na podstawie art. 520 k.p.c. obciążając nimi strony w stosunku do wysokości udziałów. Całość kosztów to kwota 3.619,28 zł. Udział procentowy w przybliżeniu wnioskodawcy wynosi 44% tj. 1683,00 zł, zaś uczestniczki 56% tj. 2026,28 zł. Wnioskodawca wnosząc sprawę uiścił 1.000,00 zł tytułem opłaty stałej, uczestniczka nie uiszczała żadnych kosztów postępowania. Skarb Państwa skredytował stronom w toku postępowania wydatki: koszty wynagrodzenia biegłego oraz dokumentów w postaci wypisów z rejestru gruntów. O poniesionych tymczasowo przez Skarb Państwa wydatkach Sąd orzekł stosując art. 83 pkt 1 i 2 oraz art. 113 Ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych z 28 lipca 2005 r. ( Dz. U. nr 167, poz. 1398).

Od powyższego postanowienia apelację wniósł wnioskodawca, zaskarżając je w części obejmującej: 1) w całości punkt II orzeczenia, 2) w części punkt IV obejmującego wnioskodawcę. Orzeczeniu Sądu I instancji zarzucił naruszenie: 1) przepisów prawa materialnego, tj. art. 1040 k.c. poprzez jego niewłaściwe zastosowanie polegające na uwzględnieniu udziału nabytego przez uczestniczkę K. M. w drodze spadkobrania po R. M., podczas gdy spadkobierca R. M. nie powinien być uwzględniony w stanie faktycznym objętym przedmiotowym postępowaniem, 2) przepisów prawa procesowego polegającego na nierozpoznaniu w orzeczeniu kończącym postępowanie szeregu wniosków o zwolnienie od kosztów sądowych wnioskodawcy, co miało istotny wpływ o treść orzeczenia w punkcie IV skarżonego orzeczenia.

Powołując się na powyższe wniósł o zmianę zaskarżonego postanowienia w ten sposób, że: 1) po zaliczeniu darowizn uczynionych przez spadkodawców na poczet schedy spadkowej - tytułem spłaty zasądzić od Z. M. na rzecz K. S. kwotę 11.516,50 zł płatne w terminie 60 dni od uprawomocnienia się orzeczenia, 2) zwolnienie wnioskodawcy od ponoszenia kosztów postępowania.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Apelacja zasługiwała na częściowe uwzględnienie.

Sąd Okręgowy uznaje za prawidłowe ustalenia faktyczne poczynione przez Sąd I instancji w niniejszej sprawie, jednak dokonana przez Sąd II instancji ocena prawna powoduje, że orzeczenie Sądu Rejonowego w zakresie jego punktu drugiego nie może się ostać.

W ocenie Sądu podniesiony przez skarżącego zarzut naruszenia art. 1040 k.c. jest słuszny. Powołany przepis w brzmieniu obowiązującym w dacie otwarcia spadków stanowił, że jeżeli wartość darowizny podlegającej zaliczeniu przewyższa wartość schedy spadkowej, spadkobierca nie jest obowiązany do zwrotu nadwyżki. W wypadku takim nie uwzględnia się przy dziale spadku ani darowizny, ani spadkobiercy zobowiązanego do ich zaliczenia. Przyjmując zatem, przy prawidłowym ustaleniu przez Sąd I instancji, że wartość darowizy dokonanej przez spadkobierców na rzecz ich syna R. M., a podlegających zaliczeniu, przewyższa wartość schedy spadkowej, dokonana na jego rzecz darowizna, jak również sam spadkobierca nie powinien być uwzględniony przy dziale spadku. Należy zatem od wartości spadków (182.185,00 zł) odjąć dokonaną na rzecz R. M. darowiznę (59.862,00 zł). Pozostały majątek spadkowy w kwocie 122.323,00 zł należy zatem podzielić miedzy wnioskodawcę i uczestniczkę postępowania w częściach równych (61.161,50 zł).

Dokonując zatem zaliczenia na schedę spadkową - w sposób określony w art. 1042 k.c. - darowizny dokonanej na rzecz uczestniczki w kwocie 49.645,00 zł, stwierdzić trzeba, że należna na jej rzecz spłata wynosi 11.516,50 zł (61.161,50 – 49.645,00). Taki sam wynik otrzyma się dokonując zaliczenia darowizny poczynionej na rzecz wnioskodawcy (22.861,00 zł) do spadku podlegającego podziałowi (działka (...) o wartości 49.817,00 zł), a następnie od uzyskanej w ten sposób sumy, tj. 72.678,00 zł odejmie się udział w spadku wnioskodawcy (72.678,00 – 61.161,50 = 11.516,50 zł).

Mając powyższe na uwadze Sąd Okręgowy w zakresie pkt I (pierwszego) sentencji orzekł na podstawie art. 386 § 1 k.p.c. w zw. z art. 13 § 2 k.p.c.

W pozostałym zakresie apelacja podlegała oddaleniu. Zarzut naruszenia prawa procesowego poprzez nierozpoznanie w orzeczeniu kończącym postępowanie wniosków o zwolnienie od kosztów sądowych wnioskodawcy nie zasługuje na uwzględnienie. Wskazać bowiem należy, że składane przez wnioskodawcę w toku postępowania wnioski o zwolnienie od kosztów sądowych stanowiły przedmiot rozstrzygnięć, kolejno: z dnia 17 maja 2011 r. (k. 17), z dnia 28 lipca 2011 r. (k. 23), z dnia 24 listopada 2011 r. (k. 48), z dnia 17 lutego 2012 r. ( k. 64), z dnia 20 listopada 2012 r. (k. 164). Podkreślenia wymaga, że art. 108 k.p.c. mający zastosowanie również w postępowaniu nieprocesowym w związku z art. 13 § 2 k.p.c. stanowi, iż w orzeczeniu kończącym sprawę w instancji sąd rozstrzyga o kosztach, nie zaś w przedmiocie wniosku o zwolnienie od kosztów sądowych, które stanowią przedmiot postępowań incydentalnych. Oddalając zatem apelację w tym zakresie (pkt II sentencji) Sąd orzekł na podstawie art. 385 k.p.c. w zw. z art. 13 § 2 k.p.c.