Portal Orzeczeń Sądów Powszechnych

UZASADNIENIE

We wniosku datowanym na dzień 4 lutego 2013 roku S. S. (1)domagał się ustalenia, iż w skład spadku po jego rodzicach – J.i S. S. (1)wchodzi gospodarstwo rolne, składające się z nieruchomości gruntowych o pow. 9,99 ha, zabudowanych domem mieszkalnym o pow. 70m ², stodołą drewnianą o pow. 160m ² i oborą murowaną o pow. 120 m ², w tym z nieruchomości gruntowych położonych w miejscowości K. K.. oznaczonych nr ewidencyjnymi (...)i (...), o łącznej pow. 6,99 ha, położonej w miejscowości C.oznaczonej numerem ewidencyjnym (...)o pow. 2,76 ha, położonej w miejscowości K.oznaczonej numerem ewidencyjnym (...)o pow. 0,24 ha, a także z ciągnika rolniczego (...), pługów, kultywatora, bron, kopaczki, snopowiązałki i wozu ciągnikowego (k. 2).

W datowanej na 8 kwietnia 2013 roku dzień odpowiedzi na wniosek uczestnik postępowania J. S. (1)poparł wniosek co do zasady, wniósł o ustalenie, iż w skład spadku – oprócz składników wskazanych we wniosku - wchodzi młynek do mielenia zboża, silnik elektryczny, betoniarka, sieczkarnia, siewnik konny, lodówka, wersalka, stół z 4 krzesłami i płytka elektryczna, a także przedstawił propozycję sposobu działu spadku, wedle której uczestnikowi przypaść miała nieruchomość położona w K. K.. oznaczona nr ewidencyjnym (...)oraz wskazana na załączonym wyrycie nieruchomość utworzona poprzez podział fizyczny nieruchomości położonej w K.kol. oznaczonej nr ewidencyjnym (...) (k. 24 – 28).

W pismach datowanych na dzień 22 kwietnia 2013 roku obaj zainteresowani wnieśli o dokonanie podziału majątku wspólnego oraz działu spadku po J. i S. S. (1) (k. 31, 32).

W pismach z dnia 21 czerwca 2013 roku i 24 czerwca 2013 roku (k. 52 – 53, 54 – 58) zainteresowani przedstawili swoje propozycje sposobu podziału majątku wspólnego i działu spadku Zgodnie wskazywali oni, iż na rzecz uczestnika postępowania powinna przypaść wyłącznie nieruchomość powstała na skutek podziału fizycznego położonej w K.nieruchomości oznaczonej nr (...), zaś pozostałe składniki - na rzecz wnioskodawcy. W piśmie datowanym na dzień 30 kwietnia 2014 roku (k. 280) zainteresowani zgodnie wskazali, iż w skład przedmiotowego gospodarstwa rolnego wchodziły ruchomości w postaci: ciągnika rolniczego (...) o nr rej. (...), woza konnego, kopaczki ciągnikowej, snopowiązałki, pługów ciągnikowych, kultywatora, bron, młynka do mielenia zboża, silnika elektrycznego 50 m przewodu, betoniarki, sieczkarni, siewnika konnego, szerokomłotni, wialni, sani konnych – 2 sztuk, kopaczki konnej, żniwiarki konnej, bron konnych, kultywatora konnego, pługów – 2 sztuk, kierata, wag – 2 sztuk, parnika – 2 sztuk, lodówki, wersalek – 2 sztuk, płytki elektrycznej, stołu pokojowego z 4 krzesłami, stołu kuchennego z kredensem, regału pokojowego, dywanu, maszyny do szycia, szaf – 2 sztuk, żyrandola, pralki, glazury – 15 m2, drzewa opałowego – 10 m3, o łącznej wartości 26.110,00 zł.

Przedstawiali oni jednak odmienne warianty podziału fizycznego wskazanej wyżej nieruchomości. Rozbieżności w zajmowanych przez nich stanowiskach uwarunkowane były kwestią sposobu zapewnienia dostępu do drogi publicznej należącej do wnioskodawcy nieruchomości zabudowanej domem mieszkalnym oznaczonej nr (...), należącej do uczestnika postępowania nieruchomości zabudowanej domem mieszkalnym oznaczonej nr (...)oraz nieruchomościom, jakie powstaną na skutek podziału fizycznego nieruchomości oznaczonej nr (...). Po sporządzeniu przez biegłego sądowego z zakresu geodezji i szacowania nieruchomości Z. P.opinii z dnia 30 sierpnia 2013 roku w przedmiocie możliwości dokonania podziału fizycznego nieruchomości zabudowanej położonej w K.oznaczonej nr (...)oraz wstępnego projektu podziału, wnioskodawca popierał wariant oznaczony tamże jako I - dzielący nieruchomość na cztery części – każda z bezpośrednim dostępem do drogi, natomiast uczestnik postępowania wariant III – dzielący nieruchomość na trzy części, przy jednoczesnym ustanowieniu na przyznanej mu nieruchomości służebności drogi koniecznej. W piśmie z dnia (...)maja 2014 roku pełnomocnik J. S. (1), kwestionując projekt podziału nieruchomości oznaczonej nr geodezyjnym (...), wskazał, iż uczestnik postępowania nie godzi się na wydzielenie drogi na wyłączną własność wnioskodawcy, bowiem wnioskodawca zapewniony ma wjazd na nieruchomość przez tzw. drogę kolejową, która może zostać przekształcona w drogę gminną, nie zgadza się na przyznanie na jego rzecz części działki oznaczonej nr (...), a ponadto podział nieruchomości według wariantu I uniemożliwi mu wyjazd z garażu podziemnego i utrudni poruszanie się po nieruchomości (k. 291). Następnie w piśmie z dnia 18 listopada 2014 roku domagał się sporządzenia projektu podziału według zmodyfikowanego wariantu III, przy jednoczesnym zlikwidowaniu służebności drogi koniecznej (k. 375). W piśmie z dnia 27 stycznia 2015 roku pełnomocnik J. S. (1)wskazała, iż jej mocodawca nie godzi się na przyznanie na jego rzecz części działki oznaczonej numerem (...), położonej przy granicy z działką nr (...), ani też na ustanowienie na rzecz wnioskodawcy służebności drogi koniecznej, ani zaprojektowanie drogi na rzecz wnioskodawcy w bezpośrednim sąsiedztwie z jego zabudowaniami mieszkalnymi i gospodarczymi, w ostateczności zaś wnosi o przesuniecie drogi koniecznej (k. 415).

Sąd ustalił, co następuje:

Małżonkowie S. S. (1)i J. S. (2)na podstawie wydanego przez Prezydium Rady Narodowej w S.Aktu Własności Ziemi z dnia 12 sierpnia 1973 roku nr (...)– (...), wydanego przez Prezydium Rady Narodowej w S.Aktu Własności Ziemi z dnia 18 sierpnia 1973 roku nr (...) (...)oraz wydanego przez Naczelnika Powiatu w S.Aktu Własności Ziemi z dnia 19 kwietnia 1974 roku nr (...) (...)nabyli do majątku wspólnego własność gospodarstwa rolnego o łącznej pow. 9,99 ha, składającego się z nieruchomości położonej w obrębie (...) K. K.., jednostka ewidencyjna K., oznaczonej numerem ewidencyjnym (...)o powierzchni 5,41 ha, zabudowanej budynkami mieszkalnymi, stodołą drewnianą i chlewem murowanym, nieruchomości położonej w obrębie (...) K. K.., jednostka ewidencyjna K., oznaczona numerem ewidencyjnym (...)o powierzchni 1,58 ha, nieruchomości położonej w obrębie (...) C., jednostka ewidencyjna K., oznaczonej numerem ewidencyjnym (...)o powierzchni 2,76 ha oraz nieruchomości położonej w obrębie (...) K., jednostka ewidencyjna K., oznaczonej numerem ewidencyjnym (...)o powierzchni 0,24 ha (okoliczność bezsporna, odpis zwykły księgi wieczystej (...)k. 10 – 14, akt notarialny rep. A nr (...)i rep. A nr (...)k. 15)

W czasie trwania związku małżeńskiego S. S. (1)i J. S. (1)– w ramach prowadzonego przez siebie gospodarstwa rolnego - nabyli ponadto ruchomości w postaci: ciągnika rolniczego (...) o nr rej. (...), woza konnego, kopaczki ciągnikowej, snopowiązałki, pługów ciągnikowych, kultywatora, bron, młynka do mielenia zboża, silnika elektrycznego, 50 m przewodu, betoniarki, sieczkarni, siewnika konnego, szerokomłotni, wialni, sani konnych – 2 sztuk, kopaczki konnej, żniwiarki konnej, bron konnych, kultywatora konnego, pługów – 2 sztuk, kierata, wag – 2 sztuk, parnika – 2 sztuk, lodówki, wersalek – 2 sztuk, płytki elektrycznej, stołu pokojowego z 4 krzesłami, stołu kuchennego z kredensem, regału pokojowego, dywanu, maszyny do szycia, szaf – 2 sztuk, żyrandola, pralki, glazury – 15 m2, drzewa opałowego – 10 m3 (okoliczność bezsporna, kserokopia dowodu rejestracyjnego k. 135).

J. S. (2)zmarł dnia 1 stycznia 1998 roku w S., w chwili śmierci pozostawał w związku małżeńskim ze S. S. (1). Z tym też dniem ustał istniejący między małżonkami ustrój wspólności ustawowej, powstały z mocy prawa z chwilą zawarcia małżeństwa. Sąd Rejonowy w S. postanowieniem z dnia 25 kwietnia 2001 roku, w sprawie o sygn. akt I Ns (...), stwierdził, że spadek po J. S. (2)na podstawie ustawy nabyli: żona S. S. (1)w ¼ części oraz zstępni: syn H. S. (1), córka H. S. (2), syn J. S. (3), syn J. S. (1)i syn S. S. (1)– po 3/20 części każde z nich, z tym, że wchodzące w skład spadku gospodarstwo rolne dziedziczą z mocy ustawy: żona S. S. (1), córka H. S. (2), syn J. S. (1)i syn S. S. (1)– po ¼ części każde z nich (okoliczności bezsporne, postanowienie Sądu Rejonowego w S. z dnia 25 kwietnia 2001 roku k. 15).

Umową darowizny z dnia 20 września 2005 roku S. S. (1)darowała S. S. (2)przysługujący jej udział 5/8 części, zaś H. S. (2)przysługujący jej udział 1/8 części w we wskazanym wyżej gospodarstwie rolnym o łącznej pow. 9,99 ha, składającym się z nieruchomości położonych w K. K.. oznaczonych nr geodezyjnymi (...)i (...), położonej w C.oznaczonej nr geodezyjnym (...) oraz nieruchomości położonej K.oznaczonej numerem geodezyjnym (...), jak też we wchodzącym w ciągniku rolniczym marki U. (...)M nr rej. (...)i maszynach rolniczych, zaś S. S. (2)powyższe darowizny przyjął do swojego majątku osobistego, a ponadto zobowiązał się zapewnić swojej matce S. S. (1)dożywotnie korzystanie przez nią z całego domu mieszkalnego i ze wszystkich budynków gospodarczych znajdujących się na działce nr (...)położonej w obrębie K..

Na dzień 2 września 2015 roku nie została zawarta umowa przenosząca przysługujące (...) S.A.z siedzibą w W.prawo własności położonych w K.nieruchomości oznaczonych nr geodezyjnymi (...)i (...) na Gminę K., został jednak podpisany protokół uzgodnień w sprawie nieodpłatnego przeniesienia (k. 535).

Sąd zważył, co następuje:

Z chwilą nabycia spadku przez kilku spadkobierców powstaje między nimi wspólność praw i obowiązków spadkowych, która utrzymuje się do chwili dokonania działu spadku. Zgodnie z art. 1035 kc w sytuacji, gdy spadek przypada kilku spadkobiercom do wspólności majątku spadkowego oraz do działu spadku stosuje się odpowiednio przepisy o współwłasności w częściach ułamkowych. Powstała w ten sposób wspólność masy majątkowej w postaci spadku nabytego przez kilka osób ma specyficzny charakter. Zauważyć przy tym należy, iż w sytuacji, gdy przedmiotem postępowania jest rzecz stanowiąca przedmiot wspólności majątkowej małżeńskiej, dla dokonania prawidłowych ustaleń w zakresie mas spadkowych zmarłych małżonków niezbędne jest przeprowadzenie również podziału ich majątku wspólnego (por. uchwała SN z dnia 2 marca 1972 roku, sygn. akt III CZP 100/71, postanowienie SN z dnia 21 października 1998 roku, sygn. akt II CKU 56/98). Zgodnie z przepisami art. 567 § 3 k.p.c. w zw. z art. 684 k.p.c. w postępowaniu o dział spadku, jak i w postępowaniu o podział majątku wspólnego po ustaniu wspólności majątkowej między małżonkami, Sąd ustala skład i wartość majątku ulegającego podziałowi.

Podział majątku wspólnego obejmuje składniki majątkowe, które w chwili ustania wspólności wchodziły w skład majątku wspólnego małżonków, a zarazem w chwili dokonywania podziału, tj. wydania orzeczenia, nadal znajdują się w masie podlegającej podziałowi. Domniemywa się przy tym na podstawie art. 31 § 1 k.r.o., iż z chwilą zawarcia małżeństwa powstaje między małżonkami z mocy ustawy wspólność majątkowa, obejmująca przedmioty majątkowe nabyte w czasie jej trwania przez oboje małżonków lub przez jednego z nich (majątek wspólny). Jednocześnie przepis art. 43 kro wskazuje na równość udziałów małżonków w majątku wspólnym.

W niniejszej sprawie zainteresowani w swoich stanowiskach zgodnie wskazywali, iż w chwili śmierci J. S. (2)w skład majątku wspólnego jego i S. S. (1)wchodziło gospodarstwo rolne, na które składa się nieruchomość, położona w obrębie (...) C., jednostka ewidencyjna K., oznaczona numerem ewidencyjnym (...)o powierzchni 2,76 ha, nieruchomość, położona w obrębie (...) K., jednostka ewidencyjna K., oznaczona numerem ewidencyjnym (...)o powierzchni 0,24 ha, nieruchomość, położona w obrębie (...) K. K.., jednostka ewidencyjna K., oznaczona numerem ewidencyjnym (...)o powierzchni 1,58 ha, nieruchomość, położona w obrębie (...) K. K.., jednostka ewidencyjna K., oznaczona numerem ewidencyjnym (...)o powierzchni 5,41 ha, zabudowana budynkami mieszkalnymi, stodołą drewnianą i chlewem murowanym, a także ruchomości w postaci: ciągnika rolniczego (...)o nr rej. (...), woza konnego, kopaczki ciągnikowej, snopowiązałki, pługów ciągnikowych, kultywatora, bron, młynka do mielenia zboża, silnika elektrycznego 50 m przewodu, betoniarki, sieczkarni, siewnika konnego, szerokomłotni, wialni, sani konnych – 2 sztuk, kopaczki konnej, żniwiarki konnej, bron konnych, kultywatora konnego, pługów – 2 sztuk, kierata, wag – 2 sztuk, parnika – 2 sztuk, lodówki, wersalek – 2 sztuk, płytki elektrycznej, stołu pokojowego z 4 krzesłami, stołu kuchennego z kredensem, regału pokojowego, dywanu, maszyny do szycia, szaf – 2 sztuk, żyrandola, pralki, glazury – 15 m2, drzewa opałowego – 10 m3. Wskazać należy, iż zaliczenie danego przedmiotu do majątku osobistego jednego z małżonków – z uwagi na art. 31 § 1 k.r.o. - jest wyjątkiem od reguły i wymaga udowodnienia. Wobec jednolitości oświadczeń uczestników w tym zakresie, jak i zgromadzonego w postępowaniu materiału dowodowego, w szczególności w postaci akt księgi wieczystej (...) i kserokopii dowodu rejestracyjnego ciągnika rolniczego, nie budziło wątpliwości, iż majątek powyższy został nabyty przez małżonków wspólnie w okresie trwania związku małżeńskiego i wchodził w skład ich majątku wspólnego w chwili śmierci J. S. (2).

Ustalając wartość majątku wspólnego Sąd wziął pod uwagę, iż zgodnie z jednolitą w tym zakresie linią orzeczniczą, stan majątku wspólnego podlegającego podziałowi co do zasady ustala się według stanu istniejącego w dacie ustania wspólności majątkowej, zaś jego wartość – według cen z chwili dokonania podziału (tak m.in. uchwała SN z 27.09.1974 r., III CZP 58/74, OSNC 1975/6/90).

Wartość wskazanych wyżej nieruchomości Sąd ustalił w oparciu o sporządzoną w dniu 28 lutego 2014 roku opinię biegłego sądowego z zakresu kosztorysowania i (...) (k. 150 - 229) uzupełnionej opinią ustną z dnia 24 kwietnia 2014 roku (k. 275 – 277) oraz sporządzoną przez niego opinię uzupełniającą z dnia 17 marca 2015 roku (k. 426 - 444) wraz z odpowiedzią na zarzuty (k. 495 – 500). W ocenie Sądu powyższe opinie stanowią wartościowy materiał dowodowy w powyższym zakresie. Przy szacowaniu wartości nieruchomości biegły wziął pod uwagę lokalizację nieruchomości, ich powierzchnię, kulturę rolną, jak i niejednolity sposób użytkowania nieruchomości, jak też rodzaj, wiek i gęstość drzewostanu znajdującego się na terenie części leśnych i zadrzewionych nieruchomości. Biegły, odnosząc się podczas rozprawy w dniu 24 kwietnia 2014 roku do zarzutów uczestnika postępowania wskazał, iż w przypadku drzewostanu w wieku poniżej 8 lat, z uwagi na brak wartości jego użytkowej, wartość drzewostanu określa się na podstawie wartości odtworzeniowej. Natomiast w niniejszym przypadku drzewostan ten powstał w sposób naturalny, w wyniku zaprzestania uprawy rolnej, nie był zasadzony, ani pielęgnowany, nie można więc mówić o żadnych kosztach jego odtworzenia. Opinia w ocenie Sądu nie budzi wątpliwości, co do jej wartości merytorycznej - jest jednoznaczna i rzetelna, a zawarte w niej wnioski zostały poparte analizą i stosownymi wyliczeniami. Przechodząc do zarzutów z dnia 3 kwietnia 2015 roku wywiedzionych przez pełnomocnika uczestnika postępowania, nie można zgodzić się z zarzutem braku aktualności przedmiotowej opinii z uwagi na upływ czasu. Z przepisu art. 156 ust. 3 ustawy z dnia 21 sierpnia 1997 roku o gospodarce nieruchomościami (j.t. Dz. U. z 2010 r., Nr 102, poz. 651 z późn. zm.). wynika co prawda, że operat szacunkowy może być wykorzystywany do celu, dla którego został sporządzony przez okres 12 miesięcy od daty jego sporządzenia, chyba że wystąpiły zmiany uwarunkowań prawnych lub istotne zmiany czynników, o których mowa w art. 154. Spostrzec jednak należy, iż stosownie do ust. 4 powyższego artykułu operat szacunkowy może być wykorzystywany po upływie okresu, o którym mowa w ust. 3, po potwierdzeniu jego aktualności przez rzeczoznawcę majątkowego. W niniejszym przypadku biegły sądowy potwierdził aktualność dokonanej wyceny tak w opinii uzupełniającej z dnia 17 marca 2015 roku (k. 426 - 444), jak i w pisemnej odpowiedzi na zarzuty (k. 495 – 500). Bezzasadny był również podnoszony przez uczestnika postępowania zarzut nieuwzględnienia w przedmiotowej opinii znajdujących się na nieruchomości budynków – ich wycena przedstawiona była w pkt 2.2.1 opinii podstawowej, a następnie potwierdzona w pkt 2.2 opinii uzupełniającej. Odnosząc się zaś do postanowienia w przedmiocie oddalenia wniosku dowodowego o dopuszczenie dowodu z kolejnej opinii biegłego z zakresu wyceny nieruchomości Sąd zważył, iż samodzielnej przesłanki dla konieczności uwzględnienia powyższego wniosku nie może stanowić samo subiektywne niezadowolenie z wniosków opinii sporządzonej przez powołanego już w sprawie biegłego, czy też dążenie do przedłużenia czasu trwania postępowania. Wniosek o powołanie kolejnego biegłego - tej samej specjalności - w sytuacji kiedy kwestionowana opinia jest logiczna, wewnętrznie spójna oraz kompleksowo odnosi się to zagadnień nakreślonych w tezie dowodowej, a wszelkie wątpliwości zostały wyjaśnione w opiniach uzupełniających, należało więc uznać za powołany jedynie dla zwłoki i jako taki oddalić.

W niniejszej sprawie przedmiotem sporu pomiędzy zainteresowanymi nie była kwestia przynależności do majątku wspólnego J.i S. S. (1)ciągnika rolniczego (...) o nr rej. (...), woza konnego, kopaczki ciągnikowej, snopowiązałki, pługów ciągnikowych, kultywatora, bron, młynka do mielenia zboża, silnika elektrycznego 50 m przewodu, betoniarki, sieczkarni, siewnika konnego, szerokomłotni, wialni, sani konnych – 2 sztuk, kopaczki konnej, żniwiarki konnej, bron konnych, kultywatora konnego, pługów – 2 sztuk, kierata, wag – 2 sztuk, parnika – 2 sztuk, lodówki, wersalek – 2 sztuk, płytki elektrycznej, stołu pokojowego z 4 krzesłami, stołu kuchennego z kredensem, regału pokojowego, dywanu, maszyny do szycia, szaf – 2 sztuk, żyrandola, pralki, glazury – 15 m2, drzewa opałowego – 10 m3. Zainteresowani zgodnie wskazywali przy tym, iż wartość powyższych ruchomości – na dzień orzekania w niniejszej sprawie wynosi 26 110 zł, zaś Sąd nie znalazł podstaw, by powyższym twierdzeniom odmówić wiarygodności (k. 280-281).

Materiał dowodowy w niniejszym postępowaniu nie pozwalał więc ustalić, aby J. S. (2) posiadał inne składniki majątku niż udział w powyższym gospodarstwie rolnym, dlatego też, mając na uwadze równe udziały małżonków w majątku wspólnym, Sąd w pkt II sentencji postanowienia ustalił, że w skład majątku spadkowego po J. S. (2) wchodzi udział w wysokości 1/2 części majątku opisanego szczegółowo w pkt I sentencji niniejszego postanowienia.

Z treści postanowienia Sądu Rejonowego w S. z dnia 25 kwietnia 2001 roku, w sprawie o sygn. akt I Ns (...), wynika, iż wchodzący w skład majątku spadkowego po J. S. (2)opisanym wyżej gospodarstwie rolnym z mocy ustawy nabyli żona S. S. (1), córka H. S. (2), syn J. S. (1)i syn S. S. (1)– po ¼ części każde z nich. Wobec powyższego udział uzyskany przez każdego z zainteresowanych na podstawie spadkobrania wyniósł 1/8 części. Istotnym było przy tym, iż S. S. (1)- ponad przysługujący mu na podstawie spadkobrania udział 1/8 części - na podstawie umowy darowizny z dnia 20 września 2005 roku uzyskał udział 6/8 części w przedmiotowym majątku. Wobec powyższego koniecznym było dokonanie jednoczesnego działu spadku po J. S. (2)i zniesienia współwłasności.

Zgodnie z art. 688 k.p.c. do działu spadku odpowiednie zastosowanie mają przepisy dotyczące zniesienia współwłasności, w tym odnoszące się do sposobów dokonania tego zniesienia. Kodeks cywilny (art. 211-212) oraz kodeks postępowania cywilnego (art. 621-625) przewiduje trzy sposoby zniesienia współwłasności, a mianowicie podział rzeczy wspólnej, przyznanie rzeczy jednemu ze współwłaścicieli, sprzedaż rzeczy wspólnej, przy czym powyższe uszeregowanie wskazuje również na preferencje ustawodawcy w zakresie hierarchii zastosowania poszczególnych sposobów. Bez wątpienia jako sposób rekomendowany uznać należy podział rzeczy wspólnej (art. 211 k.c.), w dalszej kolejności przyznanie rzeczy jednemu ze współwłaścicieli (art. 212 § 2 in principio k.c.), zaś sprzedaż rzeczy wspólnej stanowi ostateczność (art. 212 § 2 in fine k.c.). Również z punktu widzenia indywidualnych interesów współwłaścicieli podział fizyczny rzeczy wspólnej jest najbardziej sprawiedliwy, gdyż każdy z nich ma możliwość otrzymania części rzeczy wspólnej w naturze. Stosownie zaś do art. 622 k.p.c. pierwszeństwo ma dokonanie podziału w oparciu o zgodny wniosek co do sposobu zniesienia współwłasności, jeżeli nie sprzeciwia się prawu, zasadom współżycia społecznego, ani też nie narusza w sposób rażący interesu osób uprawnionych. Przepis art. 213 k.c. wskazuje, iż preferowanym przez ustawodawcę sposobem zniesienia współwłasności nieruchomości wchodzących w skład gospodarstwa rolnego jest jej podział fizyczny. Jednakże w przypadku, zastosowanie powyższego sposobu byłoby sprzeczne z zasadami prawidłowej gospodarki rolnej, sąd przyzna to gospodarstwo temu współwłaścicielowi, na którego wyrażą zgodę wszyscy współwłaściciele. W razie braku zgody wszystkich współwłaścicieli, sąd przyzna gospodarstwo rolne temu z nich, który je prowadzi lub stale w nim pracuje, chyba że interes społeczno-gospodarczy przemawia za wyborem innego współwłaściciela (art. 214 § 1 k.c.).

Zainteresowani zgodnie wskazywali, iż wyjście ze współwłasności w niniejszym przypadku winno nastąpić powinno poprzez przyznanie na wyłączną własność wnioskodawcy nieruchomości położonej w obrębie (...) C.oznaczonej numerem ewidencyjnym (...)o powierzchni 2,76 ha, nieruchomości położonej w obrębie (...) K.oznaczonej numerem ewidencyjnym (...)o powierzchni 0,24 ha, nieruchomości położonej w obrębie (...) K. K.., oznaczonej numerem ewidencyjnym (...)o powierzchni 1,58 ha oraz ruchomości w postaci: ciągnika rolniczego (...) o nr rej. (...), woza konnego, kopaczki ciągnikowej, snopowiązałki, pługów ciągnikowych, kultywatora, bron, młynka do mielenia zboża, silnika elektrycznego 50 m przewodu, betoniarki, sieczkarni, siewnika konnego, szerokomłotni, wialni, sani konnych – 2 sztuk, kopaczki konnej, żniwiarki konnej, bron konnych, kultywatora konnego, pługów – 2 sztuk, kierata, wag – 2 sztuk, parnika – 2 sztuk, lodówki, wersalek – 2 sztuk, płytki elektrycznej, stołu pokojowego z 4 krzesłami, stołu kuchennego z kredensem, regału pokojowego, dywanu, maszyny do szycia, szaf – 2 sztuk, żyrandola, pralki, glazury – 15 m2 oraz drzewa opałowego – 10 m3 o łącznej wartości 26 110,00 zł, a ponadto poprzez dokonanie podziału fizycznego nieruchomości położonej w obrębie (...) K. K.., oznaczonej numerem ewidencyjnym (...)o powierzchni 5,41 ha, zabudowanej budynkami mieszkalnymi, stodołą drewnianą i chlewem murowanym i przyznanie każdemu z zainteresowanych odpowiednio powstałych na skutek podziału nowowydzielonych nieruchomości. Zainteresowani zajmowali natomiast odmienne stanowiska, co do sposobu, w jaki nieruchomość winna zostać podzielona.

W obliczu stanowisk wyrażonych przez zainteresowanych, kierując się zasadami prawidłowej gospodarki oraz całokształt ustalonych okoliczności sprawy, Sąd doszedł do przekonania, iż najpełniej warunki ustawowe podziału gospodarstwa rolnego oraz interesy wnioskodawczyni i uczestnika postępowania zapewni podział fizyczny przedmiotowego gospodarstwa odpowiadający zgodnym wnioskom uczestników. Jednocześnie powyższy sposób podziału kształtuje sytuację prawną i ekonomiczną zainteresowanych w sposób zbliżony do stanu sprzed zniesieniem wspólności majątkowej pomiędzy nimi.

Sąd, przyznając na wyłączną własność S. S. (1)prawo własności nieruchomości położonej w C.oznaczonej numerem ewidencyjnym (...)o powierzchni 2,76 ha, o wartości 32.488,00 zł, nieruchomości położonej w K.oznaczonej numerem ewidencyjnym (...)o powierzchni 0,24 ha, o wartości 2.040,00 zł, nieruchomości położonej w K., oznaczonej numerem ewidencyjnym (...)o powierzchni 1,58 ha, o wartości 19.259,00 zł oraz prawo do ruchomości w postaci: ciągnika rolniczego (...) o nr rej. (...), woza konnego, kopaczki ciągnikowej, snopowiązałki, pługów ciągnikowych, kultywatora, bron, młynka do mielenia zboża, silnika elektrycznego 50 m przewodu, betoniarki, sieczkarni, siewnika konnego, szerokomłotni, wialni, sani konnych – 2 sztuk, kopaczki konnej, żniwiarki konnej, bron konnych, kultywatora konnego, pługów – 2 sztuk, kierata, wag – 2 sztuk, parnika – 2 sztuk, lodówki, wersalek – 2 sztuk, płytki elektrycznej, stołu pokojowego z 4 krzesłami, stołu kuchennego z kredensem, regału pokojowego, dywanu, maszyny do szycia, szaf – 2 sztuk, żyrandola, pralki, glazury – 15 m2, drzewa opałowego – 10 m3 o łącznej wartości 26.110,00 zł, miał na uwadze, iż w tymże zakresie zainteresowani złożyli zgodne wnioski co do proponowanego sposobu zniesienia współwłasności. Sąd uwzględnił powyższy wniosek w przedmiocie sposobu zniesienia współwłasności, bowiem nie naruszał on interesu osób uprawnionych, a jednocześnie nie sprzeciwiał się on prawu i zasadom współżycia społecznego.

W dalszej kolejności rozstrzygnąć należało kwestię najbardziej sporną w toku niniejszego postępowania, a mianowicie sposobu podziału nieruchomości położonej w K., oznaczonej nr geodezyjnym (...). W celu ustalenia, czy wskazywane przez zainteresowanych propozycje podziału nieruchomości nie są sprzeczne z przepisami ustawy lub społeczno-gospodarczym przeznaczeniem rzeczy oraz czy nie pociągają za sobą istotnej zmiany tej rzeczy lub znaczne zmniejszenie jej wartości, oraz opracowania wstępnego podziału nieruchomości Sąd dopuścił dowód z opinii biegłego sądowego z zakresu geodezji i szacowania nieruchomości Z. P.. W sporządzonej w wykonaniu powyższego postanowienia opinii biegły sądowy, na podstawie stanowisk zainteresowanych, przedstawił trzy wersje wstępnych podziałów przedmiotowej nieruchomości, a ponadto wskazał, iż w jego ocenie każdy z sugerowanych sposobów podziału jest uzasadniony gospodarczo i nie narusza art. 211 i 213 k.c., w każdym z tych trzech przypadków nowopowstałe nieruchomości będą miały dostęp do rogi publicznej. W obliczu zajętych przez zainteresowanych stanowisk istotnym dla rozstrzygnięcia sprawy pozostawał wyłącznie wariant I, dzielący nieruchomość na cztery części, posiadające bezpośredni dostęp do drogi oraz wariant III – dzielący nieruchomość na trzy części, przy czym część o szerokości 10 m miała tworzyć jedną działkę gospodarczą z należącą do uczestnika postępowania nieruchomością oznaczoną nr geodezyjnym (...), zaś nieruchomość, jaka przypaść miałaby wnioskodawcy dostęp do drogi publicznej miałaby poprzez projektowaną służebność drogi koniecznej o szerokości 6 m (k. 82 -93). W ocenie Sądu opinia powyższa zasługiwała na uwzględnienie jako wyczerpująca, logiczna i odpowiadająca precyzyjnie na postawione pytania. Biegły oceniając możliwość podziału nieruchomości oznaczonej nr geodezyjnym (...)uwzględnił zarówno położenie działki, jej charakter, aktualne wykorzystywanie, jak i ewentualne ograniczenia i utrudnienia w wykorzystaniu nieruchomości sąsiednich oraz nieruchomości powstałych w wyniku podziału.

Sąd, uwzględniając stanowiska obu stron zainteresowanych, zaobserwowany w toku oględzin przeprowadzonych na przedmiotowej nieruchomości sposób faktycznego użytkowania nieruchomości, jak też konieczność zapewnienia odpowiedniego dojazdu do zabudowań położonych zarówno na nieruchomości dzielonej, oznaczonej nr geodezyjnym (...), jak i położonych na należącej do wnioskodawcy nieruchomości oznaczonej nr geodezyjnym (...)oraz należącego do uczestnika postępowania domu mieszkalnego wraz z garażem położonego na nieruchomości oznaczonej nr (...), doszedł do przekonania, że bardziej uzasadnione i racjonalne okolicznościami faktycznymi jest dokonanie podziału nieruchomości według wariantu I, w sposób wskazany na mapie z projektem podziału stanowiącej załącznik do opinii sporządzonej przez biegłego sądowego z zakresu geodezji i szacowania nieruchomości Z. P.w dniu (...)marca 2015 r. (k. 445 - 452).

W pierwszej kolejności podnieść należało, iż uczestnik postępowania, chcąc zapewnić sobie wygodny obszar swojego wyłącznego władztwa, żądał, aby poprzez zniesienie współwłasności, pozbawić wnioskodawcę, a więc współwłaściciela dysponującego udziałem większościowym - wynoszącym (...)części, bezpośredniego dostępu do dotychczas wykorzystywanej drogi publicznej. Zauważyć należy, iż przyjęcie wariantu lansowanego przez uczestnika postępowania – wbrew twierdzeniom jego pełnomocnika - nie pozwoliłoby na zapewnienie nieruchomościom przyznanym wnioskodawcy odpowiedniego dostępu do drogi publicznej bez ustanowienia służebności drogi publicznej. Zgodnie z treścią art. 2 ust. 12 ustawy z 23 marca 2003 roku o planowaniu i zagospodarowaniu działka budowlana musi mieć zapewniony dostęp do drogi publicznej, a za taki dostęp zgodnie z treścią art. 2 ustęp 14 w/w ustawy uważa się dostęp do niej przez drogę wewnętrzną. Dostęp do drogi musi mieć charakter rzeczywisty, nie zaś wynikać wyłącznie z planowanych działań innych podmiotów. Jak wynika zaś z informacji udzielonej przez (...) Państwowe S.A.z siedzibą w W.do dnia wydania orzeczenia w niniejszej sprawie nie nastąpiło przeniesienie prawa własności nieruchomości położonych w K., oznaczonych nr geodezyjnymi (...)i (...)na rzecz Gminy K.(k. 535). Jednocześnie samo nabycie przedmiotowej nieruchomości przez gminę nie skutkowałoby uzyskaniem przez przyznaną wnioskodawcy nieruchomość dostępu do drogi – wnioskodawca musiałby – po przekształceniu przez gminę powyżej działki na drogę gminną – uzyskać decyzję o lokalizacji zjazdu, a następnie wybudować przejazd przez dzielący nieruchomości rów. Sąd nie znalazł również żadnego racjonalnego powodu dlaczego dostęp wnioskodawcy do drogi publicznej nie miałby stanowić jego odrębnej własności, a jedynie być wydzieloną służebnością drogi koniecznej. Wnioskodawca natomiast, przez cały czas postępowania, w przeciwieństwie do uczestnika, nie próbował umniejszać praw współwłaściciela, skłonny był do modyfikacji proponowanych przez siebie wariantów w celu zapewnienia właściwych dojazdów do budynków J. S. (1). Jednocześnie, jak wynikało z przeprowadzonego w dniu 26 listopada 2013 roku dowodu z oględzin miejsca (k. 120) sposób podziału fizycznego nieruchomości wskazany przez S. S. (1)uwzględniał aktualny sposób faktycznego użytkowania gruntu, w tym istniejące drogi dojazdowe, jak też umiejscowienie budynków posadowionych zarówno na nieruchomości dzielonej oraz na sąsiednich nieruchomościach, stanowiących własność zainteresowanych w niniejszej sprawie. Łączyło się to ze skalą nakładów, jakie zainteresowani zmuszeni byliby ponieść, by w danym wariancie zapewnić obu z nich swobodny dostęp do budynków mieszkalnych i gospodarczych. W przypadku wariantu popieranego przez wnioskodawcę konieczna byłaby wyłącznie rozbiórka istniejącego ogrodzenia posadowionego na granicy z nieruchomością oznaczoną nr (...), natomiast dla realizacji wariantu uczestnika postępowania niezbędna byłaby rozbiórka jednego z budynków.

Dokonując zniesienia współwłasności Sąd wziął pod uwagę opinię biegłego sądowego z zakresu ruchu drogowego P. D.w przedmiocie możliwości wjazdu i wyjazdu z garażu oraz możliwości manewrowania pojazdami na działce oznaczonej nr (...)(k. 312 – 314), uzupełnioną opinią ustną z dnia 23 października 2014 roku (k. 351). Wobec stwierdzonych w niej ograniczeń w możliwości wyjazdu i wjazdu do przeznaczonego dla samochodów osobowych garażu posadowionego na nieruchomości oznaczonej nr (...), jak też ewentualnych trudności w manewrowaniu na terenie powyższej nieruchomości samochodów ciężarowych, Sąd, w celu ustalenia optymalnych granic nowopowstałych nieruchomości, przeprowadził dowód z oględzin miejsca z udziałem zarówno biegłego z zakresu geodezji Z. P., jak i biegłego z zakresu ruchu drogowego P. D.(k. 395). Podczas tychże oględzin stwierdzono, iż trudności w dojedzie do poszczególnych budynków częściowo spowodowana jest niewłaściwym posadowieniem zabudowań uczestnika postępowania, zaś rozwiązaniem problemu byłoby poszerzenie graniczącej z garażem nieruchomości o 1 m od strony południowej. Wobec powyższego, Sąd doszedł do przekonania, iż w celu zapewnienia uczestnikowi postępowania dogodnej drogi dojazdowej do należących do niego budynków, koniecznym jest dokonanie podziału fizycznego nieruchomości z przesunięciem południowej granicy nieruchomości graniczącej z nieruchomości oznaczoną nr (...)o 1,5 m (co zresztą było uwzględnieniem zarzutu – braku możliwości wyjazdu pojazdów z garażu - stawianego przez uczestnika postępowania dla proponowanego podziału). Wobec powyższego Sąd doszedł do przekonania, iż ostateczny podział nieruchomości położonej w obrębie (...) K. K.., jednostka ewidencyjna K., oznaczonej numerem ewidencyjnym (...)o powierzchni 5,41 ha, zabudowanej budynkami mieszkalnymi, stodołą drewnianą i chlewem murowanym powinien nastąpić w sposób wskazany w opinii sporządzonej przez biegłego sądowego z zakresu geodezji i szacowania nieruchomości Z. P.w dniu 13 marca 2015 r. (k. 445 – 452). Sąd przyznając na wyłączną własność S. S. (1)nieruchomość oznaczoną nr (...)zaś J. S. (4)nieruchomości oznaczone nr (...)i (...)zarówno ich zgodne stanowiska w tym przedmiocie, jak i okoliczność, iż nieruchomości oznaczone nr (...)i (...)zwiększą powierzchnię działki oznaczonej nr (...)- już należących do uczestnika postępowania, wpłyną na ich użyteczność, w szczególności poprawią dostęp do domu mieszkalnego (w tym garażu) usytuowanego na nieruchomości oznaczonej nr (...). Orzekając natomiast w zakresie nieruchomości oznaczonej nr (...) Sąd miał na uwadze, iż korzystną jest sytuacja, w której każdy z zainteresowanych uzyskuje pewne elementy majątku uprzednio wchodzącego w skład majątku spadkowego - o wartości bliskiej wartości przysługującego mu udziału. W takim przypadku ograniczona zostaje bowiem konieczność ich wzajemnych rozliczeń. W niniejszym przypadku żaden z zainteresowanych nie domagał się uzyskania prawa własności do tegoż składnika, a jednocześnie składniki przyznane na wyłączną własność wnioskodawcy przekraczały jego udział w przedmiotowym gospodarstwie rolnym, natomiast wartość nieruchomości oznaczonych nr (...)i (...), przyznanych na wyłączną własność uczestnikowi postępowania - nie wyczerpywały przysługującego mu udziału. Wobec powyższego Sąd zdecydował się przyznać nieruchomość oznaczoną nr geodezyjnym (...) na wyłączną własność uczestnika postępowania.

Wartości poszczególnych nieruchomości Sąd ustalił w oparciu o opinię ustanowionego w sprawie biegłego sądowego z zakresu geodezji i szacowania nieruchomości Z. P. z dnia 17 marca 2015 roku (k. 426 - 444) wraz z odpowiedzią na zarzuty (k. 495 – 500), której wiarygodność Sąd ocenił przy dokonywaniu ustaleń w zakresie wartości majątku podlegającego działowi.

Ustalony sposób podziału majątku wspólnego, działu spadku i zniesienia współwłasności łączył się z potrzebą dokonania dodatkowych rozliczeń pomiędzy zainteresowanymi. Stosownie do art. 212 § 1 i § 2 kc, jeżeli zniesienie współwłasności następuje na mocy orzeczenia Sądu przez podział rzeczy lub też przyznanie jej jednemu ze współwłaścicieli, to jednocześnie nakładany jest obowiązek dopłaty celem wyrównania wartości przysługującego udziału, bądź też spłaty pozostałych. Tak więc współwłaściciel, któremu w ramach podziału przyznano część rzeczy nieodzwierciedlającej w pełni wartości udziału uprawniony jest z mocy ustawy do żądania wyrównania swojego udziału poprzez stosowne dopłaty pieniężne. W niniejszej sprawie ogólna wartość majątku podlegającego działowi spadku z jednoczesnym zniesieniem współwłasności wynosiła 150 427 zł. Wartość udziału przysługującego S. S. (1)wynieść powinna 131 623,20 zł ((...)x 150 427 zł), zaś J. S. (1)- 18 803,80zł (1/8 x 150 427 zł). Natomiast wartość nieruchomości przyznanych na wyłączną własność uczestnikowi postępowania wyniosła łącznie 18 351 zł. Z uwagi na powyższe Sąd zasądził tytułem dopłaty od S. S. (1)na rzecz J. S. (1)kwotę 452,80 zł.

Stosownie do art. 212 § 3 k.c. w przypadku ustalenia spłat Sąd oznaczy termin i sposób ich uiszczenia, wysokość odsetek, a w razie potrzeby także sposób ich zabezpieczenia. Mając na uwadze wysokość zasądzonej dopłaty, jak i możliwości finansowe wnioskodawcy, Sąd, uwzględniając interes uczestnika postępowania, który winien jak najszybciej otrzymać należną mu dopłatę, jak i wysokość dopłaty - z całą pewnością mieszczącą się w możliwościach finansowych wnioskodawcy – Sąd doszedł do przekonania, iż właściwym będzie ustalenie jednorazowej spłaty w terminie jednego miesiąca od dnia uprawomocnienia się niniejszego postanowienia, z 8,00 % odsetek ustawowych w stosunku rocznym w razie opóźnienia w płatności, o czym orzeczono w pkt 5 sentencji postanowienia.

Oddaleniu podlegał natomiast wniosek o dział spadku po S. S. (1). Zgromadzony w sprawie materiał dowodowy nie tylko nie pozwalał na stwierdzenie, iż jest ona osobą zmarłą i ustalenie kręgu spadkobierców, ale też ewentualnego majątku spadkowego. Umową darowizny z dnia 20 września 2005 roku S. S. (1) darowała cały przysługujący jej udział w opisanym powyżej gospodarstwie rolnym (...), zaś ani zgromadzone w sprawie dowody, ani sami zainteresowani, nie wskazywali na żadne inne składniki jej majątku, o czym orzeczono w pkt III sentencji postanowienia.

Orzeczenie o kosztach postępowania zostało wydane w oparciu o art. 520 § 1 k.p.c., zgodnie z którym, zasadą w postępowaniu nieprocesowym jest, że strony ponoszą koszty postępowania stosownie do swojego w nim udziału. W niniejszym postępowaniu zarówno wnioskodawca, jak i uczestnik postępowania domagali się dokonania podziału majątku wspólnego S. i J. S. (2), działu spadku po J. S. (2) oraz zniesienia współwłasności, zaś składniki majątku zostały podzielone pomiędzy obu zainteresowanych. Wobec powyższego uznać należało, iż byli oni w równym stopniu byli zainteresowani rozstrzygnięciem sprawy.

Wydatki w przedmiotowej sprawie Sąd ustalił na kwotę 15 051,42 zł, przy czym w ich skład wchodziły koszty związane z dwukrotnym przeprowadzeniem dowodu z oględzin miejsca z udziałem Sądu i biegłych sądowych w łącznej wysokości 663,19 (k. 122, 133, 407, 408), wydatki związane ze sporządzeniem opinii przez biegłego sądowego z zakresu geodezji i szacowania wartości nieruchomości Z. P.w łącznej kwocie 13 991,77 zł (k. 97, 244, 284, 364, 464, 510, 503), wydatki związane ze sporządzeniem opinii przez biegłego sądowego z zakresu ruchu drogowego P. D.w łącznej kwocie 557,58 zł (k. 317, 362). Wydatki powyższe zostały pokryte z zaliczek uiszczonych przez uczestników postępowania do kwoty 600 zł (k. 117, 119), w pozostałym zakresie tymczasowo poniósł je Skarb Państwa Sąd Rejonowy w S.. Sąd, z uwagi na powyższe, na podstawie art. 113 ust. 1 ustawy z dnia 28 lipca 2005 roku o kosztach sądowych w sprawach cywilnych w zw. z art. 520 k.p.c. i art. 152 k.c. nakazał pobrać na rzecz tegoż Skarbu - Sądu Rejonowego w S. od wnioskodawcy S. S. (1)i uczestnika postępowania J. S. (1)kwoty po 7 072,90 zł.

Opłatę od wniosku Sąd ustalił na kwotę 2000 zł na podstawie art. 38 i art. 51 ust. 2 ustawy z dnia 28.07.2005r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych ( Dz.U. Nr 167, poz. 1398 z późn. zm.). Z uwagi na fakt, iż nie została ona dotychczas uiszczona w kwocie 1 000 zł, Sąd nakazał jej pobranie jej brakującej części na rzecz Skarbu Państwa Sądu Rejonowego w S. - w kwotach po 500 zł - od wnioskodawcy i uczestnika postępowania.

Pozostałe koszty związane ze swym udziałem w sprawie zainteresowani powinni ponieść we własnym zakresie (art. 520§ 1 k.p.c.).