Portal Orzeczeń Sądów Powszechnych

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 2 grudnia 2014 roku

Sąd Rejonowy w Bielsku Podlaskim I Wydział Cywilny

w składzie następującym :

Przewodniczący: SSR Anatol Ławrynowicz

Protokolant: Monika Kosobko Derehajło

po rozpoznaniu w dniach 6 marca 2014 roku, 10 czerwca 2014 roku, 30 września 2014 roku i 18 listopada 2014 roku w Bielsku Podlaskim

na rozprawie

sprawy z powództwa S. K.

przeciwko G. B.

o wydanie nieruchomości

I Powództwo oddala.

II Wydatki w sprawie ustalić na kwotę 2085,34 złotych.

III Nakazuje pobrać na rzecz Skarbu Państwa ( kasa Sądu Rejonowego w Bielsku Podlaskim) tytułem wydatków od S. K. 1085,34 złotych

IV Zasądza od S. K. na rzecz G. B. 1000 złotych tytułem zwrotu wydatków i 737 złotych tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego.

I C 92/14

UZASADNIENIE

S. K.wnosił o nakazanie G. B.aby ten wydał nieruchomość rolną oznaczoną nr (...) o powierzchni 10,16 ha położoną w L.i zasądzenie od pozwanego zwrotu kosztów procesu na rzecz powoda. Z uzasadnienia pozwu wynikało iż pozwany użytkuje działkę bez tytułu prawnego i ignoruje wezwania do jej wydania.

Pozwany wnosił o oddalenie powództwa i zasądzenie od powoda na jego rzecz zwrot kosztów zastępstwa procesowego i wydatków. W odpowiedzi na pozew pozwany wskazywał iż strony wiąże umowa dzierżawy, która dotychczas nie została skutecznie rozwiązana.

Sąd Rejonowy ustalił i zważył co następuje:

Bezsporne jest iż S. K.jest właścicielem nieruchomości rolnej oznaczonej nr (...)o powierzchni 10,16 ha położonej w L., dla której Sąd Rejonowy w B.prowadzi księgę wieczystą (...)i współwłaścicielem z tytułu dziedziczenia spadku po ojcu sąsiadujących z nią nieruchomości rolnych. Do roku 2009 tenże kompleks działek nie był rolniczo użytkowany, grunta były odłogowane i zapuszczone pod względem kultury rolnej jako że powód po roku 2000 podjął zatrudnienie poza granicami kraju i nie prowadził gospodarstwa rolnego. Działki zarastały chwastami i na skutek samosiewu drzewkami, stanowiły ugór i przez to miały ograniczoną wartość majątkową. G. B.prowadzący stale duże gospodarstwo rolne był zainteresowany zagospodarowaniem działki nr (...), zaś powód mając szansę samodzielnie o niej decydować był zainteresowany przywróceniem jej walorów użytkowych co nie jest bez znaczenie w przypadku ew. późniejszego zbycia. Obie strony nawiązały ze sobą kontakt i uzgodniły wydzierżawienie wspomnianej nieruchomości przez powoda na rzecz pozwanego na okres 10 lat na warunkach szczegółowo określonych w spisanej umowie z dnia 25 lipca 2009 roku a nadto udzielenie przez S. K.umocowania G. B.do reprezentowania jego interesów w Agencji Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa Placówka w S.( dalej w tekście (...)) oraz związanych z tymi sprawami. Pozwany docelowo był zainteresowany kupnem tej ziemi, zaś powód wstępnie zasugerował mu iż w przyszłości będzie to możliwe. Wspomniane pełnomocnictwo poświadczone notarialnie było konieczne by nadać numer gospodarstwu powoda i umożliwić pozwanemu składanie wniosków o dopłaty bezpośrednie do produkcji rolnej. Z tego przywileju w latach 2004-2009 powód nie korzystał albowiem nie użytkował ziemi rolniczo. Umowa dzierżawy spisana w obecności rodziców pozwanego przewidywała przekazanie użytku rolnego w jego posiadanie na okres 10 lat ,, z możliwością wypowiedzenia za porozumieniem dwóch stron”. Uzgodniono iż wnioski o dopłaty będzie składał pozwany zaś powód będzie ponosił ,, opłaty związane z podatkiem” ( k 24). Umowa zakładała w sposób dorozumiany iż pozwany przekształci ugór w użytek rolny, dokona tzw. wyprawienia gruntu tj. doprowadzi do właściwego poziomu kultury rolnej. Tak się też stało, pozwany usunął nasadzenia i zakrzaczenia, kamienie, zaorał użytek, nawoził glebę wapnem i innymi nawozami sztucznymi i obornikiem naturalnym celem uzyskania właściwego odczynu. Proces doprowadzenia gleby do właściwej kultury rolnej nie został dotychczas zakończony. W efekcie podjętych czynności agrotechnicznych użytek rolny jaskrawo różni się na korzyść od sąsiadujących użytków, których współwłaścicielem jest powód, które w dalszym ciągu są ugorem porośniętym drzewkami i krzakami. Współpraca między stronami oparta o zawartej 25 lipca 2009 roku umowie układała się bez zgrzytów do roku 2012. Powód przebywający na stałe jak poprzednio poza Polską gdy wrócił na krótko o kraju spostrzegł zagospodarowany użytek i spotkał się z interesującą cenowo ofertą od osób trzecich jego zakupu. Zapragnął też zmienić dotychczasowe ustalenia w przedmiocie płatności podatku ( w skali roku jest to wydatek rzędu 1000 złotych) i egzekwować realizację udzielonego pozwanemu umocowania do reprezentowania interesów przed (...)w szczególności w zakresie nadania numeru ewidencyjnego gospodarstwa rolnego. Nade wszystko powód w tych okolicznościach był zainteresowany wydaniem nieruchomości przez pozwanego. Nic wszakże nie wskazuje ażeby chciał na tym tle zawrzeć określone porozumienie z pozwanym i uwzględnić poniesione dotychczas przez niego nakłady na rekultywację i zagospodarowanie działki. Pozwany stał na stanowisku iż owe nakłady nie znalazły pokrycia w pobranych z działki pożytkach. Bezpośrednie kontakty nie doprowadziły do wydania działki, powód zarzucał pozwanemu że sfałszował jego podpis na umowie, strony nie szczędziły sobie cierpkich słów i uwag, a także oskarżeń wszakże nic nie wskazuje ażeby którakolwiek ze stron dopuściła się na tym tle występku.

Powód udzielił umocowania adwokatowi A. R., który skontaktował się z pozwanym dnia 6 października 2012 roku i przedstawił mu oczekiwania powoda odnośnie wydania działki. Pozwany okazał umowę dzierżawy. Po zapoznaniu z treścią tej umowy pełnomocnik powoda złożył oświadczenie o wypowiedzeniu umowy i ponowił wezwanie do wydania nieruchomości w terminie 30 dni pod rygorem wszczęcia postępowania sądowego.

Całokształt okoliczności wskazuje iż pozwanemu przysługuje skuteczne względem właściciela uprawnienie do władania działkę nr (...) o powierzchni 10,16 ha położoną w L. na warunkach określonych w art. 708 kc.

Powyższe ustalenia faktyczne znajdują potwierdzenie w następujących dowodach: w dokumentach k 8 -12 ( wypis z księgi wieczystej (...), wypis z rejestru ewidencji gruntów, mapa ewidencyjna), k 24-27 ( kopia umowy dzierżawy, pełnomocnictwa, oświadczenie o wypowiedzeniu umowy), k 48-49 ( oryginał umowy dzierżawy i pełnomocnictwa z dnia 28 lipca 2009 roku), k 50 -66 ( kopie dokumentów z akt postepowania sprawdzającego Prokuratury Rejonowej w S. (...)), k 132-143, k 150, k 208-211 ( próby pisma S. K.), w nagraniu filmowym w formacie Mp4 ( k 23 ukazujące sposób zagospodarowania działki nr (...)), w zeznaniach świadków M. B., A. B., w opinii biegłych z zakresu badania pisma M. Ł.( k 77-83) i A. K.( k 153- 169) w wyjaśnieniach biegłych M. Ł.( k 116-117) i A. K.( k 212-213).

Kluczowe dla rozstrzygnięcia sprawy jest ustalenie czy po stronie pozwanego istnieje skuteczne prawo do władania rzeczą w kontekście twierdzeń, które legły u podstaw faktycznych pozwu oraz pisma procesowego z dnia 5 marca 2014 roku ( k 19-20) oraz twierdzeń złożonych na rozprawie ( k 39-40) w związku z zakreśleniem 14 dniowego terminu do ustosunkowania się do zarzutów pozwanego w odpowiedzi na pozew w trybie przewidzianym art 207 § 5 i 6 kpc Powód wskazywał raz na władanie rzeczą bez tytułu prawnego innym razem na umowę zbliżoną do użyczenia nieruchomości podnosząc iż wypowiedzenie złożone dnia 9 października 2012 roku w istocie odnosiło się do użyczenia a nie dzierżawy gruntu i zaprzeczając aby dokonało się wypowiedzenie umowy dzierżawy. Pozwany niezmiennie stał na stanowisku iż strony łączy umowa dzierżawy, która nie wygasła na skutek wypowiedzenia. W świetle zeznań świadków i wyjaśnień pozwanego, treści dokumentów ( k 24, k 25-27) należy przyjąć iż nic nie wskazuje aby pozwany samowolnie, bez wiedzy powoda wszedł w posiadanie przedmiotowej działki. Panowie poznali się osobiście na tyle blisko że powód jako osobie zaufanej udzielił pozwanemu pełnomocnictwa do reprezentowania jego interesów w (...) co zostało poświadczone przez notariusza. Kwestią wtórną jest na ile pozwany realizował to umocowanie i występował do Agencji w imieniu powoda. Zbieżność w czasie tej czynności i zawarcia umowy dzierżawy nie jest przypadkowa albowiem intencja powoda – od wielu lat rezydującego poza granicami kraju, nie prowadzącego gospodarstwa rolnego – było generalnie uporządkowanie statusu swojego gospodarstwa w kontekście perspektywy nabycia prawa do renty strukturalnej i przywrócenie walorów użytkowych gruntów rolnych. Twierdzenie powoda,, ustaliliśmy iż pierwotnie będzie płacił ( podatek) pozwany a ponieważ nie płacił to ja musiałem płacić”, że ,, pozwany mówił że ma układy w Agencji i że może mi pomóc” i ,, akceptował perspektywę takich działań” ,, ja go wpuściłem na ziemię aby to on uprawiał i aby nie leżało odłogiem” ( k 40) wskazuje wbrew sugestiom w uzasadnieniu pozwu na jakąś formę akceptacji i przyzwolenia na rolnicze użytkowanie działki przez pozwanego.

Żaden dowód nie wskazuje ażeby pozwany użytkował nieruchomości na warunkach zbliżonych do użyczenia ( art 710 kc). Wyjaśnienia powoda są niespójne, nie znajdują potwierdzenia w innych dowodach ( w szczególności sprzeczne z wymową dokumentu oświadczenia o wypowiedzeniu dzierżawy k 26-27). Oczywistym jest iż adwokat reprezentujący powoda poczynił wstępne właściwe rozpoznanie treści łączącego strony stosunku prawnego i nie sposób zakładać iż związany pełnomocnictwem podejmował działania w oderwaniu od wiedzy powoda odnośnie zobowiązań, nie konsultując z nim podejmowanych czynności.

Całokształt okoliczności towarzyszących zawarciu umowy, w tym także to iż była ona zawierana spontanicznie, ,, zakrapiana” , w warunkach dobrych relacji interpersonalnych między stronami nie pozwala przypuszczać ażeby ktokolwiek, z rozmysłem podrobił podpis powoda. Niezależnie od tego że wymagałoby to swoiście rozumianych ,, umiejętności” po stronie pozwanego lub ew. osób trzecich to zbieżność w czasie podjętego drugiego zobowiązania ( udzielenie pełnomocnictwa ) poświadczonego notarialnie wyklucza taką ewentualność. Skoro bowiem w większości przypadków powód posługuje się podpisem czytelnym a w jednostkowych przypadkach podpisem nieczytelnym to niepodobna założyć iż osoby, którym zależało na podrobieniu podpisu mogły bez trudności wejść w posiadanie pisma noszącego ten podpis a następnie go odwzorować na umowie. Przyjęcie iż podpis złożono bez żadnego wzoru ( w świetle opinii biegłej A. K. i jej wyjaśnień) polegałoby na czystej spekulacji. Wszak powód w swoich wyjaśnieniach nie krył iż miał względem pozwanego określone oczekiwania ściśle związane z uporządkowaniem ustroju rolnego swoich gruntów i swego statusu gospodarza w (...). Nic nie wskazuje, iż powód w czasie gdy pozwany realnie przywracał kulturę rolną ugorowi ponosząc znaczne nakłady ( zeznania świadków , nagranie filmowe w formacie mp4, wyjaśnienia pozwanego) protestował przeciwko takim działaniom, podważał tytuł do użytkowania rolniczego gruntu. Badając dokument umowę dzierżawy pod kątem autentyczności podpisu powoda na umowie S. K. wprowadził sąd w błąd odnośnie nieużywania do parafowania umów podpisu nieczytelnego i następnie manipulował treścią wzorów podpisów czytelnych na etapie badania pisma przez biegłych. Takie zachowanie nie może ujść z pola widzenia jako dowód nierzetelnego postepowania procesowego co przekłada się na wiarygodność strony. W tym warunkach sąd mając na uwadze wyjaśnienia biegłej A. K. iż po uzupełnieniu wzorów podpisów w jej obecności etap badania autentyczności podpisów uznać należy za zamknięty wobec braku tzw. podpisów ,, bez wpływowych” ( a więc składanych w czasie przeszłym w sposób spontaniczny ) nie prowadził w dalszych ciągu postępowania dowodowego w zakresie uzupełnienia opinii biegłych grafologów. Skoro bowiem obie strony uznały celowość stwierdzenia określonych treści ,, wymagających wiadomości specjalnych” ( art. 278 § 1 kpc) to założyć należy ich współdziałanie na etapie badania pisma a nie dezinformowanie sądu i biegłych. Brak dowodów tzw. podpisów bez wpływowych przy wielce prawdopodobnym w okolicznościach sprawy manipulowaniu wzorami podpisów nieczytelnych prowadziłoby do wypaczenia wyniku takiego badania. Istotne jest iż opinia dwóch biegłych tej samej specjalności stanowczo nie wykluczyła autentyczności podpisu powoda na umowie a w świetle opinii biegłej A. K. i dokumentów ( k 132-143) autentyczność podpisu powoda została w ocenie sądu w znaczącym stopniu uprawdopodobniona. Pozwany wykazał iż powód podał nieprawdę jakoby nigdy nie składał podpisu nieczytelnego Wzmacnia to znacznie moc dowodowa tak wyjaśnień pozwanego jak tez zeznań świadków potwierdzających własnoręczne podpisanie umowy przez pozwanego a także dokumentu oświadczenia o wypowiedzeniu dzierżawy, która pośrednio okoliczność tę potwierdza. W ocenie sądu badając te kwestię nie można zakładać iż opinia biegłych stanowi dowód wyjątkowy i nierównorzędny innym dowodom ( osobowym i z dokumentu), w szczególności tym, których wiarygodność poddaje się weryfikacji.

W danym przypadku zawarta skutecznie umowa przewidywała warunki, które mogą sugerować iż wbrew swoje nazwie nie jest umową dzierżawy. Jednakże element odpłatnego korzystania z gruntu przez pozwanego nie budzi wątpliwości. Powód pomija bowiem niebagatelną kwestię rolniczego zagospodarowania 10 ha ugoru przez pozwanego co pochłaniało wydatki liczone w latach. Obie strony obiektywnie rzecz ujmując miały to na względzie. Dowodzą tego zeznania świadków i wyjaśnienia pozwanego. Bez wątpienia wydatki te w skali kilkuletniej przerastają wymiar podatku gruntowego ( 1000 złotych w skali roku) Zgodnie z art. 708. kc przepisy działu niniejszego stosuje się odpowiednio w wypadku, gdy osoba biorąca nieruchomość rolną do używania i pobierania pożytków nie jest obowiązana do uiszczania czynszu, lecz tylko do ponoszenia podatków i innych ciężarów związanych z własnością lub z posiadaniem gruntu. Praktyka oddawania gruntu bez obowiązku płacenia czynszu dzierżawnego nie jest odosobniona szczególnie zaś w warunkach ograniczonych dochodów z produkcji rolnej czy stanu gdy odłogowanie gruntu prowadzi do braku jakichkolwiek dochodów. Grunt będący ugorem ( a nie jedynie odłogowany) traci na wartości rynkowej a przywrócenie kultury rolnej wymaga nadzwyczajnych nakładów ( ograniczenie ich tylko do zaorania i zasiewu będzie w takich warunkach niedostateczne)

Odpowiednie stosowanie przepisów o dzierżawie, o którym mowa w art. 708 k.c., dotyczy innego niż dzierżawa stosunku prawnego, który uprawnia do korzystania i czerpania pożytków z nieruchomości rolnej bez obowiązku uiszczania czynszu Przepis art. 708 k.c. odnosi się do stosunku prawnego między osobą biorącą nieruchomość rolną do korzystania i czerpania pożytków a osobą dającą nieruchomość rolną w tym celu gospodarczym, którego treść odpowiada dzierżawie. Świadczenie osoby biorącej rzecz jest ograniczone do płacenia podatków ( ewentualnie innych ciężarów związanych z własnością lub posiadaniem gruntu) i czerpania pożytków ( wyrok NSA z 25 maja 1983 r., II SA 282/83, niepubl.; wyrok NSA w Poznaniu z 3 marca 1982 r., SA/Po 571/81, ONSA 1982, nr 1, poz. 22; wyrok SN z 7 listopada 1977 r., II CR 382/77, niepubl.). Świadczenie biorącego jest ściśle oznaczone i ograniczone, ale stosunek ten nie może być określany jako czynności pod tytułem darmym . Zasadne jest określanie szczególnej relacji z art. 708 k.c. bezczynszowym korzystaniem z cudzej nieruchomości rolnej, do którego odpowiednio stosuje się przepisy o dzierżawie ( J. Szachułowicz (w:) K. Pietrzykowski, Komentarz, t. II, 2005, s. 488, a także SN w wyroku z 7 kwietnia 2004 r., IV CK 240/03).

Istnienie tego stosunku zobowiązaniowego zostało w niniejszym procesie dowiedzione. Pozwany wykazał tez iż stosunek ten nie wygasł. Umowa została zawarta na czas określony. W takiej sytuacji odpowiednie stosowania przepisów art 694 kc i 673 § 3 kc prowadzi do wnioski iż jeżeli czas trwania najmu ( dzierżawy) jest oznaczony zarówno wynajmujący jak i najemca mogą wypowiedzieć najem w wypadkach określonych w umowie. Umowa zawarta przez strony dopuszcza możliwość wypowiedzenia za porozumieniem dwóch stron. Taka opcja zakończenia stosunku zobowiązaniowego zakłada jakąś formę współdziałania i zgodnych oświadczeń woli stron co nie może być kojarzone z jednostronna czynnością prawną. Nic nie wskazuje ażeby z takiej możliwości powód korzystał. Wyjaśnienia pozwanego dowodzą iż gotów był on do takiego porozumienia wszakże na warunkach ekwiwalentności wzajemnych świadczeń.

W związku z powyższym założyć należy w ślad za wyrokiem Sądu Najwyższego z dnia 22 stycznia 1998 roku III CKN 365/97 iz nie ma przeszkód żeby strony wprowadziły do umowy dzierżawy również zawartej na czas oznaczony możliwość jej wypowiedzenia w razie zajścia określonej w tej umowie przyczyny ( tak też w wyroku SN z dnia 27 października 1997 roku III CZP 49/97). Uchwała SN z dnia 21 grudnia 2007 roku III CZP 74/07 wskazuje iz dopuszczalne było wypowiedzenie umowy najmu lub dzierżawy zawartej przed dniem 10 lipca 2001 roku na czas oznaczony. W motywach tego rozstrzygnięcia SN potwierdził jeżeli czas trwania najmu jest oznaczony zarówno wynajmujący jaki najemca mogą wypowiedzieć najem w wypadkach określonych w umowie. Względy celowości i trwałości stosunku prawnego w warunkach prowadzenia gospodarki rolnej, której efekty ( pożytki) powstają po latach ( a nie w skali jednego roku dzierżawnego liczonego od września do czasu zbiorów w lipcu i sierpniu owych pożytków) uzasadniają możliwość ograniczenia wypowiedzenie tego typu umów o ile możliwość taka nie została w nich przewidziana. W przypadku takiego bezczynszowego użytkowania umowa może być wypowiedziana na podstawie i zasadach art. 704 k.c., jeżeli umowa zawarta była na czas nieoznaczony. W wypadku jednak, gdy wskazana umowa została zawarta na czas oznaczony, niedopuszczalne wydaje się jej wypowiedzenie w trybie art. 704 k.c. (. uchwała SN z 2 kwietnia 1993 r., III CZP 39/93, OSNC 1993, nr 10, poz. 178, z glosą aprobującą A. Szlęzaka, OSP 1994, z. 7-8, poz. 133).

W danym przypadku mimo iż formalnie wypowiedzenie umowy dzierżawy dokonało się w roku 2012 to ( k 26-27) nic nie wskazuje iż udzielone pierwotne przez powoda pełnomocnictwo obejmowało umocowania do składania oświadczenia woli. Sama zaś czynność pozostaje poza podstawą faktyczną i prawną pozwu ( art. 187 § 1 pkt 2 kpc) , strona uznaje je bowiem wręcz za bezprzedmiotowe albowiem dotyczyło wypowiedzenie stosunku użyczenia. W tych warunkach uznać należało iż w roku 2012 nie nastąpiło wypowiedzenie stosunku dzierżawy skutkujące wygaśnięciem umowy- pomijając aspekt istnienia po temu podstawy prawnej. Zgodnie z art 704 kc dzierżawę gruntu rolnego można wypowiedzieć na jeden rok naprzód na koniec roku dzierżawnego ( rok dzierżawy nie może być kojarzony z rokiem kalendarzowym i trwa zwykle od września do sierpnia następnego roku)

W tych okolicznościach sąd uznał iż pozwany może skutecznie przeciwstawić prawu własności powoda prawo wynikające ze stosunku umownego co przekreśla żądanie powoda wydania nieruchomości ( art 222 § 1 kc ).

Na podstawie art. 98 § 1 kpc i § 10 pkt 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 roku w sprawie opłat za czynności adwokackie oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej urzędu sąd orzekł o kosztach procesu. W związku z zasadą odpowiedzialności za wynik procesu uzasadniona jest refundacja kosztów niezbędnych do celowej obrony praw w tym także w aspekcie podwyższenia stawki podstawowej adwokata z uwagi na nakład pracy i charakter sprawy. Zaznaczyć należy iż sprawa jest skomplikowana pod względem prawnym , stanowiska stron były sprzeczne a postawa powoda wymuszała na stronie przeciwnej zwiększony nakład pracy