Portal Orzeczeń Sądów Powszechnych

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 11 września 2013 roku

Sąd Okręgowy w Białymstoku

V Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

Przewodniczący: SSO Elżbieta Rosłoń

Protokolant: Irena Prochowicz

po rozpoznaniu w dniu 6 września 2013 roku w Białymstoku

na rozprawie

sprawy R. W.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddział w B.

o zwrot nienależnie pobranych świadczeń

na skutek odwołania R. W.

od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w B.

z dnia 29 kwietnia 2013 roku

Nr (...)

I.  Zmienia zaskarżoną decyzję w ten sposób, że stwierdza, iż R. W. nie jest zobowiązany do zwrotu odsetek określonych w tej decyzji.

II.  W pozostałej części odwołanie oddala.

sygn. akt V U 1347/13

UZASADNIENIE

Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w B. decyzją z dnia
29 kwietnia 2013 roku, wydaną na podstawie art. 138 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 roku o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U. z 2009 roku, Nr 153, poz. 1227 ze zm.) oraz art. 84 ust. 1, ust. 9 i ust. 11 ustawy z dnia
13 października 1998 roku o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz. U. z 2009 roku, Nr 205, poz. 1585 ze zm.) zobowiązał R. W. do zwrotu nienależnie pobranego świadczenia w postaci renty rodzinnej za okres od 1 kwietnia 2010 roku do 28 lutego 2013 roku, w łącznej kwocie 26097,51 zł oraz odsetek od tej należności za okres od 27 kwietnia 2010 roku do 29 kwietnia 2013 roku w łącznej kwocie 5267,53 zł. Jako powód zwrotu pobranego świadczenia wskazano przerwanie przez R. W. nauki.

Odwołanie od powyższej decyzji złożył R. W.. W uzasadnieniu odwołania wskazał, że po ukończeniu liceum ogólnokształcącego podjął naukę
w zaocznym studium (...), a w okresie od 1 kwietnia 2010 roku do 28 lutego 2013 roku był uczniem tej szkoły. Zaznaczył również, że w chwili obecnej on oraz jego matka znajdują się w bardzo trudnej sytuacji finansowej. Wskazując na powyższe wniósł o uchylenie lub zmianę decyzji.

W odpowiedzi na odwołanie organ rentowy wniósł o jego oddalenie. Podkreślił, że z postępowania wyjaśniającego wynika, iż R. W. w okresie od marca 2010 roku do lutego 2013 roku nie uczestniczył w żadnych zajęciach, nie składał prac kontrolnych i w związku z powyższym nie został dopuszczony do egzaminów. Rozpoczynał naukę w (...) Centrum (...) w B. na kilku kierunkach, ale nie zaliczył żadnego semestru. Od 12 lutego 2013 roku ponownie był słuchaczem pierwszego semestru w wymienionej szkole, na kierunku technik bezpieczeństwa i higieny pracy. Na zajęciach uczestniczył tylko w dniu 2 marca 2013 roku.

Sąd Okręgowy ustalił i zważył co następuje.

R. W. urodził się (...)roku. W dniu 8 marca 1999 roku jego matka złożyła w Zakładzie Ubezpieczeń Społecznych Oddział w B. wniosek o przyznanie renty rodzinnej po zmarłym mężu (k. 1-2 akt organu rentowego). Decyzją Prezesa Zakładu Ubezpieczeń Społecznych z dnia 5 listopada 1999 roku przyznano R. W. w drodze wyjątku rentę rodzinną (k. 19 akt organu rentowego). Po ukończeniu 16 roku życia R. W. kontynuował naukę, początkowo w liceum profilowanym, a następnie, po jego ukończeniu rozpoczął naukę w Centrum (...)- Zawodowej (...) w B. (k. 100 akt organu rentowego).

Naukę w wymienionej szkole policealnej R. W. rozpoczął we wrześniu 2008 roku na kierunku technik administracji. W marcu 2010 roku powtarzał semestr II na w/w kierunku, z którego zrezygnował 25 sierpnia 2010 roku. Od 13 września 2010 roku był słuchaczem na kierunku technik logistyk. Zgodnie z uchwałą rady pedagogicznej z dnia 24 stycznia 2011 roku, nie uzyskał promocji na wyższy semestr. Następnie powtarzał semestr pierwszy na tym samym kierunku, z którego został ostatecznie skreślony 16 lipca 2011 roku. Od 1 września 2011 roku został uznany za słuchacza na kierunku technik informatyk, z którego został skreślony 13 lutego 2012 roku. Kolejnym kierunkiem w szkole policealnej, na który zapisał się skarżący, był technik obsługi turystycznej, którego słuchaczem został 28 lutego 2012 roku, a z którego skreślono go 13 lipca 2012 roku. Następnie 1 września 2012 roku został słuchaczem kierunku technik bezpieczeństwa i higieny pracy, z którego skreślono go 12 lutego 2012 roku. W tym samym dniu R. W. ponownie został słuchaczem na tym samym kierunku, z którego ostatecznie skreślono go 19 lipca 2013 roku (k. 17 akt sprawy).

Powodem każdorazowego skreślania R. W. z listy słuchaczy był brak jego uczestnictwa w jakichkolwiek zajęciach na wskazanych wyżej kierunkach. Nie oddawał on również prac kontrolnych, w związku z czym nie został dopuszczony do egzaminów (k. 161 akt organu rentowego)

Ostatecznie w okresie od 1 kwietnia 2010 roku do 28 lutego 2013 roku R. W. pobrał z tytułu renty rodzinnej łączną kwotę 26.097, 51 zł.

Zdaniem Sądu w pierwszej kolejności podkreślić należy, że wszelkie powyższe okoliczności faktyczne były w niniejszej sprawie bezsporne. Sam odwołujący się
w trakcie rozprawy przed Sądem wskazał, że wiedział, iż wypłata renty uzależniona jest od rozpoczęcia nauki ale nie wiedział, że znaczenie w tym zakresie mają również wyniki nauki. Istota sporu sprowadzała się więc do określenia czy powyższe bezsporne okoliczności sprawy występujące w okresie od 1 kwietnia 2010 roku do 28 lutego 2013 roku, w trakcie którego R. W. posiadał status słuchacza szkoły policealnej, uprawniały go do pobierania renty rodzinnej.

Art. 68 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych określa przypadki w których dzieci (dzieci własne, przysposobione, drugiego małżonka) mają prawo do renty rodzinnej po zmarłym ubezpieczonym. Zgodnie z ust. 1 pkt 2 przywołanego przepisu, rentę taką dzieci mogą pobierać do dnia ukończenia nauki w szkole, jeżeli przekroczyły 16 lat życia, nie dłużej jednak niż do osiągnięcia 25 lat życia.

W ocenie Sądu interpretacja wymienionego przepisu dokonana przy zastosowaniu zasad wykładni językowej wskazuje, że przesłanką istnienia uprawnienia do renty rodzinnej jest nauka w szkole, która zmierzać powinna do jej ukończenia. W orzecznictwie sądów ugruntowało się stanowisko, że sam fakt rozpoczęcia nauki, a więc uzyskanie formalnego jedynie statusu ucznia nie jest wystarczający do powstania prawa do pobierania renty rodzinnej po ukończeniu 16 roku życia. W uzasadnieniu wyroku z dnia 14 marca 2013 roku (sygn. akt III AUa 1035/12) Sąd Apelacyjny w Krakowie podkreślił, że w przypadku przekroczenia przez dziecko 16 lat, renta rodzinna przysługuje mu „do ukończenia nauki w szkole”, nie dłużej jednak niż do osiągnięcia 25 lat życia, co oznacza, że nie wystarcza sam wiek, lecz chodzi także o kontynuowanie nauki, a to zależy od ucznia. Tak więc renta rodzinna zależy od określonych starań dziecka w roli ucznia, gdyż z regulacji ustawy wynika, że celem nie jest sama nauka, ale także jej „ukończenie”. Oczywiście, że ta nauka może być przerwana i stąd ukończenie szkoły nie stanowi warunku sine qua non prawa do renty rodzinnej, niemniej pojęcie „nauki” w szkolenie nie powinno być rozumiane dowolnie. Wydaje się, że nawet gdyby przyjąć, że również przypadek braku obowiązku udziału w zajęciach szkolnych ma na uwadze ustawowa regulacja o rencie rodzinnej, to nie może on być w efekcie oceniany bezkrytycznie w sytuacji, gdy odwołujący się nie tylko nie uczęszczał na zajęcia, ale nie uzyskiwał zaliczeń, nie podchodził do egzaminów i nie zaliczył żadnego semestru. Zachodzi bowiem wówczas zasadnicze pytanie co świadczy o tej nauce, bowiem nie jest wystarczający sam formalny status ucznia. Nauka semantycznie to: uczenie się, kształcenie się lub uczenie, kształcenie kogoś, lekcje, studia, edukacja; stąd ktoś jest chętny i przykłada się do nauki lub nie. Jednak trudno mówić o pobieraniu nauki, gdy uczeń nic nie robi i status ten posiada tylko z faktu samego zapisania się do szkoły.

Sąd orzekający w niniejszej sprawie w pełni podziela przytoczony wyżej pogląd Sądu Apelacyjnego w Krakowie. W analizowanym przypadku R. W. był wielokrotnie skreślany z list słuchaczy nie ze względu na swoje słabe, niedostateczne do ukończenia poszczególnych semestrów wyniki w nauce (w rzeczywistości nie miał on bowiem żadnych wyników), ale ze względu na fakt, że nie przejawiał jakiejkolwiek aktywności zmierzającej do wypełniania obowiązków ucznia, czego zresztą sam nie kwestionował. Odwołujący się nie uczęszczał na zajęcia, przy czym jego obecności nie miały charakteru jednostkowego i incydentalnego- przez trzy lata posiadania statusu słuchacza nie był on bowiem obecny praktycznie na żadnych zajęciach, nie oddawał również prac kontrolnych. W rezultacie, w okresie od kwietnia 2010 roku do lutego 2013 roku nie ukończył on ani jednego semestru, mimo posiadania formalnego statusu słuchacza (ucznia) na pięciu różnych kierunkach.
W ocenie Sądu wszystkie powyższe okoliczności nie pozostawiają wątpliwości, że
w spornym okresie R. W. nie sposób było uznać za osobę pobierającą naukę
w szkole, która dążyła do jej ukończenia, czy choćby uzyskania jakichkolwiek pozytywnych rezultatów.

Sąd wskazuje również, że na przeszkodzie do uznania, iż jedynie formalny status ucznia decyduje o istnieniu prawa do renty rodzinnej świadczy również wykładnia celowościowa przytoczonego przepisu art. 68 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych. W ocenie Sądu nie budzi wątpliwości, iż celem opisywanej regulacji jest zapewnienie odpowiednich środków finansowych dzieciom, które ukończyły 16 lat życia, a które pragną kontynuować naukę, kształcić się. W rezultacie osoby takie otrzymują świadczenie rentowe, które umożliwia im zaspokojenie podstawowych potrzeb życiowych w okresie pobierania nauki. Celem ustawodawcy nie było natomiast z pewnością przyznanie prawa do świadczenia osobom, które w sposób faktyczny swoim zachowaniem nie wypełniają opisanej wyżej definicji „nauki” i nie podejmują jakichkolwiek działań czy aktywności mających na celu poszerzanie wiedzy czy zdobywanie kwalifikacji. Oczywistym jest również, że wypłata renty nie mogła być i nie jest uzależniona od ukończenia nauki- istnieją bowiem różnego rodzaju sytuacje życiowe, w których osoby wykazujące wzorową wręcz postawę i chęć pobierania nauki zostają zmuszone do jej przerwania, co w ich przypadku nie wywołuje oczywiście obowiązku zwrotu świadczenia jako nienależnego (na indywidualne usprawiedliwione okoliczności czasowego przerwania nauki wskazywał m.in. Sąd Najwyższy w uzasadnieniu wyroku z dnia 24 listopada 2004 roku- sygn. akt I UK 3/04) . Brak jest natomiast przesłanek do premiowania tego rodzaju świadczeniem osób, których zachowanie w żadnym stopniu nie świadczy o tym, że dążą one do poszerzenia wiedzy i zdobycia wykształcenia.

Zgodnie z art. 138 ust. 1 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych osoba, która nienależnie pobrała świadczenia jest obowiązana do ich zwrotu. W związku z tym, że świadczenie pobrane przez R. W. uznać należało za nienależne, przytoczony przepis stanowił podstawę żądania jego zwrotu.

Sąd uznał natomiast, że odwołanie R. W. było zasadne w zakresie dotyczącym odsetek od pobranego nienależnie świadczenia tj. renty rodzinnej. Zgodnie z art. 84 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych osoba, która pobrała nienależne świadczenie z ubezpieczeń społecznych jest obowiązana do jego zwrotu, wraz z odsetkami, w wysokości i na zasadach określonych przepisami prawa cywilnego. Kwestię tą reguluje art. 481 § 1 kc, zgodnie z którym, jeżeli dłużnik opóźnia się ze spełnieniem świadczenia pieniężnego, wierzyciel może żądać odsetek za czas opóźnienia, chociażby nie poniósł żadnej szkody i chociażby opóźnienie było następstwem okoliczności, za które dłużnik odpowiedzialności nie ponosi. Odesłanie do prawa cywilnego w tym przepisie, zgodnie z utrwalonymi poglądami judykatury oznacza, że organy rentowe powinny naliczać odsetki ustawowe od nienależnego świadczenia od dnia doręczenia osobie zobowiązanej decyzji obligującej do zwrotu takiego świadczenia, gdyż dopiero od tej daty osoba taka jest w zwłoce ze spełnieniem świadczenia, które jest wymagalne dopiero od daty doręczenia tej decyzji określającej wysokość świadczenia (tak też Sąd Apelacyjny w Krakowie w przytoczonym już uzasadnieniu wyroku z dnia 14 marca 2013 roku- sygn. akt III AUa 1035/12, jak również w uzasadnieniu wyroku z dnia 21 marca 2013 roku-sygn. akt III AUa 1311/12 oraz Sąd Apelacyjny w Łodzi w orzeczeniu z dnia 11 października 2012 roku- sygn. akt III AUa 985/12).

Decyzja w części dotyczącej zobowiązania R. W. do zapłaty odsetek za okres wcześniejszy, liczony wstecz od daty wydania decyzji, jest zatem nieprawidłowa. W związku z tym w omawianym zakresie ulegała ona zmianie.

Mając powyższe na uwadze na mocy art. 477 ¹⁴ § 1 i 2 kpc Sąd orzekł jak
w wyroku.