Portal Orzeczeń Sądów Powszechnych

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 3 grudnia 2019 r.

Sąd Apelacyjny w Białymstoku, III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

Przewodniczący: sędzia Dorota Elżbieta Zarzecka

Sędziowie: Alicja Sołowińska

Marek Szymanowski

Protokolant: Anna Kuklińska

po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 19 listopada 2019 r. w B.

sprawy z odwołania J. M.

przy udziale zainteresowanej K. M.

przeciwko Prezesowi Kasy Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego

o ustalenie istnienia obowiązku ubezpieczenia społecznego

na skutek apelacji Prezesa Kasy Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego

od wyroku Sądu Okręgowego w Ostrołęce III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

z dnia 25 czerwca 2019 r. sygn. akt III U 94/19

I.  zmienia zaskarżony wyrok i oddala odwołanie;

II.  zasądza od J. M. na rzecz Kasy Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego Oddział w O. 240 złotych tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego za II instancję.

Marek Szymanowski Dorota Elżbieta Zarzecka Alicja Sołowińska

Sygn. akt: III AUa 626/19

UZASADNIENIE

Prezes Kasy Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego decyzją z 16 stycznia 2019 r. uchylił w stosunku do J. M.: decyzję ostateczną z 22 lutego 2001 r. w przedmiocie podlegania ubezpieczeniu społecznemu rolników całości; postanowienie z 15 lutego 2002 r. o kontynuowaniu ubezpieczenia społecznego rolników, decyzję z 21 lipca 2004 r. o zmianie warunków opłacania składek na ubezpieczenie społeczne rolników za osoby prowadzące pozarolniczą działalność gospodarczą w całości, decyzję z 17 września 2004 r. o zmianie warunków podlegania ubezpieczeniu społecznemu rolników dla osób prowadzących pozarolniczą działalność gospodarczą w całości i decyzję z 20 października 2009 r. o zmianie warunków opłacania składek na ubezpieczenie społeczne rolników przez osoby prowadzące pozarolniczą działalność gospodarczą w całości.

W odwołaniu od tej decyzji J. M. wniósł o jej zmianę poprzez stwierdzenie braku podstaw do uchylenia rozstrzygnięć wskazanych w zaskarżonej decyzji z 16 stycznia 2019 r.

Prezes KRUS wniósł o oddalenie odwołania. Wskazał, że wydając decyzje i postanowienie, wskazane w zaskarżonej decyzji, organ rentowy nie miał wiedzy, że J. M. po ustaniu 31 stycznia 2000 r. zatrudnienia, począwszy od 1 lutego 2000 r. zawarł umowę zlecenia i wykonywał ją do 31 grudnia 2000 r., jednocześnie prowadząc działalność gospodarczą. Wskazał też, że 18 stycznia 2001 r. odwołujący złożył oświadczenie o kontynuowaniu od 1 stycznia 2000 r. ubezpieczenia społecznego rolników, podczas gdy nie spełniał warunków przewidzianych w art. 5a ustawy z 20 grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników do pozostania w tym ubezpieczeniu. Przed złożeniem oświadczenia z 18 stycznia 2001 r. nie podlegał bowiem ubezpieczeniu społecznemu rolników z mocy ustawy przez co najmniej 1 rok, gdyż w okresie od 1 lutego 2000 r. do 31 grudnia 2000 r. miał zawartą umowę zlecenia i prowadził działalność gospodarczą.

Sąd Okręgowy na podstawie art. 477 ¹¹ § 2 k.p.c. zawiadomił o toczącym się postępowaniu żonę odwołującego, K. M., która oświadczyła, że przystępuje do postępowania w charakterze strony. K. M. przyłączyła się do odwołania.

Sąd Okręgowy w Ostrołęce wyrokiem z 25 czerwca 2019 r. zmienił zaskarżoną decyzję i stwierdził, że nie było podstaw do uchylenia: decyzji z 22 stycznia 2001 r. znak (...), postanowienia z 15 lutego 2002 r. znak (...), decyzji z 21 lipca 2004 r. znak (...), decyzji z 17 września 2004 r. znak KU/W- (...)- (...) i decyzji z 20 października 2009 r. znak DU- (...)- (...). Ponadto zasądził od Prezesa Kasy Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego na rzecz J. M. 180 zł tytułem zwrotu kosztów zastępstwa prawnego.

Sąd Okręgowy ustalił, że od 1990 r. J. M. i K. M. są współwłaścicielami gospodarstwa rolnego o powierzchni powyżej 1 ha przeliczeniowego. W okresie od 1 marca 1982 r. do 31 stycznia 2000 r. J. M. był zatrudniony na podstawie umowy o pracę w (...) Spółdzielni (...) w O.. Po ustaniu zatrudnienia w dniu 18 stycznia 2001 r. złożył w KRUS świadectwo pracy. Decyzją z 22 lutego 2001 r. Prezes KRUS stwierdził, że J. M. od 1 lutego 2000 r. podlega z mocy ustawy ubezpieczeniu społecznemu rolników w zakresie ubezpieczenia wypadkowego, chorobowego i macierzyńskiego oraz emerytalno-rentowego i stwierdził obowiązek zapłaty składek z tytułu tego ubezpieczenia. 6 lutego 2002 r. J. M. złożył w KRUS zaświadczenie o rozpoczęciu prowadzenia działalności gospodarczej od 1 kwietnia 2001 r. oraz oświadczenie w trybie art. 5a ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników. Organ rentowy uznał, że odwołujący co najmniej 1 rok przed rozpoczęciem działalności gospodarczej podlegał ubezpieczeniu społecznemu rolników i 15 lutego 2002 r. wydał postanowienie o kontynuowaniu ubezpieczenia w KRUS od 1 kwietnia 2001 r. Następnie Prezes KRUS wydawał kolejne decyzje dotyczące rolników prowadzących działalność gospodarczą i podlegających ubezpieczeniu społecznemu rolników: decyzję z 21 lipca 2004 r. znak: (...) o zmianie warunków opłacania składek; decyzję z 17 września 2004 r. znak: KU/W- (...)- (...) o zmianie warunków podlegania ubezpieczeniu i decyzję z 20 października 2009 r. znak: DU/W- (...)- (...) o zmianie warunków opłacania składek.

Sąd Okręgowy stwierdził, że wydane decyzje były błędne, ponieważ J. M. nie spełniał warunków do podlegania ubezpieczeniu społecznemu rolników, o których mowa w art. 5a ustawy z 20 grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu społecznemu rolników. Po ustaniu zatrudnienia, na okres od 1 lutego 2000 r. do 31 grudnia 2000 r., zawarł umowę zlecenia z (...) Spółdzielnią (...) w O. i faktycznie prowadził jednoosobową pozarolniczą działalność gospodarczą od 2 maja 1979 r. do 23 stycznia 2002 r. i od 6 lutego 2002 r. prowadzi ją do chwili obecnej oraz w okresie od 30 października 1998 r. do 31 marca 2001 r. prowadził pozarolniczą działalność gospodarczą w formie spółki cywilnej z K. M.. O fakcie zawarcia przez odwołującego umowy zlecenia organ rentowy dowiedział się 7 stycznia 2019 r., po otrzymaniu z ZUS takiej informacji w związku z ubieganiem się J. M. o przyznanie emerytury z ZUS. Po otrzymaniu tej informacji Prezes KRUS 9 stycznia 2019 r. wznowił postępowanie w sprawie zakończonej: decyzją ostateczną z 22 lutego 2001 r. w przedmiocie podlegania ubezpieczeniu społecznemu rolników; postanowieniem z 15 lutego 2002 r. o kontynuowaniu ubezpieczenia społecznego rolników; decyzją z 21 lipca 2004 r. o zmianie warunków opłacania składek; decyzją z 17 września 2004 r. o zmianie warunków podlegania ubezpieczeniu społecznemu rolników dla osób prowadzących pozarolniczą działalność gospodarczą. Następnie 16 stycznia 2019 r. wydał zaskarżoną decyzję, w której uchylił: decyzję ostateczną z 22 lutego 2001 r. znak (...) w przedmiocie podlegania ubezpieczeniu społecznemu rolników; postanowienie z 15 lutego 2002 r. znak: (...); decyzję z 21 lipca 2004 r. znak: (...) o zmianie warunków opłacania składek; decyzję z 17 września 2004 r. znak: Ku/W- (...)- (...) o zmianie warunków podlegania ubezpieczeniom i decyzję z 20 października 2009 r. znak: DU/W- (...)- (...) o zmianie warunków opłacania składek. Decyzją z 20 lutego 2019 r. ZUS przyznał J. M. prawo do emerytury.

Sąd Okręgowy ustalił stan faktyczny na podstawie treści odwołania, odpowiedzi na odwołanie, pisma ZUS z kart 14 i 36-41 akt sprawy, pisma Urzędu Gminy w G., zaświadczenia o wpisie do ewidencji działalności gospodarczej, wszystkich dokumentów zawartych w aktach emerytalnych odwołującego z ZUS, zeznań J. M. w charakterze strony.

Sąd Okręgowy wskazał, że w świetle treści zaskarżonej decyzji z 16 stycznia 2019 r. podstawą formalną wznowienia postępowania, a następnie uchylenia decyzji i postanowienia, był art. 145 § 1 pkt 5 k.p.a., zgodnie z którym w sprawie zakończonej decyzją ostateczną wznawia się postępowanie, jeżeli wyjdą na jaw istotne dla sprawy nowe okoliczności faktyczne lub nowe dowody istniejące w dniu wydania decyzji, nieznane organowi, który wydał decyzję. Warunki te zostały spełnione, ponieważ z akt emerytalnych jednoznacznie wynikało, że KRUS aż do 7 stycznia 2019 r. nie miał wiadomości o tym, że J. M. po ustaniu zatrudnienia, w okresie od 1 lutego 2000 r. do 31 grudnia 2000 r. miał zawartą umowę zlecenia z (...) Spółdzielnią (...) w O.. KRUS powziął wiadomość o tym z pisma ZUS, które otrzymał 7 stycznia 2019 r. Po jej otrzymaniu KRUS uznał, że odwołujący przed rozpoczęciem działalności gospodarczej (czyli przed 1 kwietnia 2001 r., wskazywanym przez odwołującego) nie podlegał ubezpieczeniu społecznemu rolników przez co najmniej 1 rok.

Sąd Okręgowy podzielił stanowisko organu rentowego, że J. M. nie spełniał warunków do objęcia go ubezpieczeniem społecznym rolników. Wynikało to z akt emerytalnych i uzyskanych przez Sąd dokumentów dotyczących okresów prowadzenia działalności gospodarczej. Dokumenty te nie były znane KRUS w dacie wydawania decyzji. Z akt KRUS wynikało, że J. M. i K. M. od 1990 r. są współwłaścicielami gospodarstwa rolnego o powierzchni powyżej 1 ha przeliczeniowego. J. M. w okresie od 1 marca 1982 r. do 31 stycznia 2000 r. był zatrudniony na podstawie umowy o pracę w (...) Spółdzielni (...) w O.. Po ustaniu zatrudnienia, na okres od 1 lutego 2000 r. do 31 grudnia 2000 r., zawarł umowę zlecenia z (...) Spółdzielnią (...) w O.. Z akt emerytalnych wynikało, że J. M. w 2001 r. błędnie poinformował KRUS, że działalność gospodarczą rozpoczął od 1 kwietnia 2001 r. Nawet jednak przyjmując tę datę (tak jak to uczynił KRUS) odwołujący nie podlegał ubezpieczeniu społecznemu rolników przez co najmniej 1 rok przed rozpoczęciem działalności gospodarczej, a więc nie spełniał warunków określonych w art. 5a ustawy z 20 grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników.

Sąd Okręgowy stwierdził, że faktyczna data rozpoczęcia przez J. M. działalności gospodarczej jest inna, niż to przyjął KRUS. Z pism Urzędu Gminy w G. wynikało, że odwołujący rozpoczął prowadzenie jednoosobowej działalności gospodarczej od 2 maja 1979 r. i prowadził ją nieprzerwanie do 23 stycznia 2002 r., a następnie prowadził ją od 6 lutego 2002 r. i prowadzi do chwili obecnej, zaś w okresie od 30 października 1998 r. do 31 marca 2001 r. prowadził pozarolniczą działalność gospodarczą w formie spółki cywilnej z K. M.. Sąd uznał zatem, że J. M. nie spełniał i do chwili obecnej nie spełnia warunków określonych w art. 5a ustawy z 20 grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu społecznemu rolników. Nie było bowiem okresu, w którym – przed rozpoczęciem działalności – podlegałby ubezpieczeniu społecznemu rolników w pełnym zakresie z mocy ustawy, nieprzerwanie co najmniej 1 rok. Sąd Okręgowy uznał, w sytuacji odwołującego nie mógł znaleźć zastosowania ww. przepis. Gdyby KRUS w dacie wydawania decyzji z 22 lutego 2001 r. i decyzji późniejszych (a będących konsekwencją decyzji z 22 lutego 2001 r.) wiedział o zawarciu przez odwołującego umowy zlecenia, a tym bardziej gdyby już wówczas znał faktyczną datę rozpoczęcia działalności gospodarczej, nie objąłby J. M. ubezpieczeniem społecznym rolników. Z tego względu Sąd Okręgowy stwierdził, że decyzje: z 22 lutego 2001 r., z 21 lipca 2004 r., z 17 września 2004 r., z 20 października 2009 r. oraz postanowienie z 15 lutego 2002 r. były błędne. Zdaniem Sądu Okręgowego w zasadzie nie miał znaczenia fakt zawarcia przez J. M. umowy zlecenia w okresie od 1 lutego 2000 r. do 31 grudnia 2000 r., ponieważ nawet gdyby nie zawarł umowy zlecenia, to i tak nie mógłby podlegać ubezpieczeniu społecznemu rolników, gdyż przed rozpoczęciem działalności gospodarczej (2 maja 1979 r. i 6 lutego 2002 r.) nie podlegał co najmniej 1 rok ubezpieczeniu społecznemu rolników. W sprawie nie miał więc znaczenia także art. 5b ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników oraz art. 4 ustawy z 23 października 2014 r. o zmianie ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych oraz niektórych innych ustaw, która wprowadzała art. 5b ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników.

Sąd Okręgowy stwierdził, że organ rentowy nie mógł uchylić tej decyzji i postanowienia, ponieważ zgodnie z art. 146 § 1 k.p.a. uchylenie decyzji z przyczyn określonych w art. 145 § 1 pkt 5 nie może nastąpić, jeżeli od dnia doręczenia lub ogłoszenia decyzji upłynęło pięć lat. Decyzja z 22 lutego 2001 r. została doręczona odwołującemu 27 lutego 2001 r., decyzja z 20 października 2009 r. została mu doręczona 27 października 2009 r., a postanowienie z 15 lutego 2002 r. zostało mu doręczone 20 lutego 2002 r. Wprawdzie w aktach KRUS nie było potwierdzenia odbioru decyzji z 21 lipca 2004 r. i z 17 września 2004 r., jednakże niewątpliwie została mu one wysłane, skoro służyło od nich odwołanie. Niewątpliwie więc odwołujący otrzymał je w 2004 r. Tym samym upłynął już termin umożliwiający uchylenie decyzji. W takiej sytuacji organ rentowy mógł jedynie stwierdzić wydanie decyzji z naruszeniem prawa oraz wskazać okoliczności, z powodu których nie uchylił tej decyzji (art. 151 § 2 k.p.a.). Tym samym zaskarżona obecnie decyzja z 16 stycznia 2019 r. została wydana z naruszeniem art. 151 § 2 k.p.a.

Niezależnie od tego, Sąd Okręgowy uznał, że zaskarżona decyzja z 16 stycznia 2019 r. podlegała zmianie. Sąd podzielił stanowisko Sądu Najwyższego zawarte w uzasadnieniu wyroku Sądu Najwyższego z 13 listopada 2014 r. (I UK 117/14). Zgodnie ze stanowiskiem Sądu Najwyższego rozważenia wymaga, czy uzyskanie danych wymaganych do kontynuowania ubezpieczenia rolniczego może odbyć się bez zastosowania nieproporcjonalnie drastycznych sankcji w postaci wyłączenia z ubezpieczenia rolniczego i włączenia do ubezpieczenia społecznego z tytułu okresowo prowadzonej nisko dochodowej działalności pozarolniczej, jeżeli w razie objęcia skarżącego ubezpieczeniem z tytułu pozarolniczej działalności zostanie on obarczony obowiązkiem uregulowania zaległości składkowych w ZUS, której racjonalnie rzecz ujmując i tak nie będzie w stanie zapłacić z dochodów z działalności rolniczej. Sąd Okręgowy podzielił też stanowisko Sądu Najwyższego zawarte w uzasadnieniu wyroku z 25 października 2016 r. (I UK 386/15), w którym wskazano, że ocena prawa podlegania ubezpieczeniu społecznemu rolników w zbiegu z pozarolniczą działalnością gospodarczą nie powinna pomijać zasady proporcjonalności, o której mowa w Europejskiej Konwencji Praw Człowieka i Podstawowych Wolności, art. 1 Protokołu Nr (...), sporządzonej 4 listopada 1950 r. w R.. W wyroku tym Sąd Najwyższy wskazał też, że istnieją podstawy do przyjęcia pozajęzykowych reguł interpretacji prawa materialnego (art. 5a ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników). Punktem wyjścia jest stwierdzenie, że przystąpienie do określonego systemu ubezpieczenia społecznego (w tym wypadku rolniczego) i ochrona ryzyk ubezpieczeniowych w danym reżimie nie może być dowolnie usuwana przez organy rentowe po wielu latach ubezpieczenia, skoro działalność rolnicza osoby fizycznej, przez cały okres aktywności zawodowej, stanowiła jej główne źródło dochodów, a do przekroczenia zasad pozwalających na pozostanie w ubezpieczeniu społecznym rolników doszło bez winy tej osoby. Rygor ustania z mocy prawa rolniczego tytułu ubezpieczeń społecznych, po wielu latach opłacania składek, na zasadach i wymogach określonych przez zmodyfikowane warunki art. 5a ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników nie może prowadzić do zastosowania nieproporcjonalnie drastycznej sankcji. Usunięcie rolnika z ubezpieczenia rolniczego nie powinno odbywać się przez użycie środków nieproporcjonalnych, które ingerują w rolniczy tytuł ubezpieczenia społecznego i prowadzą jedynie do „zaciśnięcia pętli zadłużeniowej” w postaci zaległości składkowych z innego (zbiegającego się) tytułu ubezpieczeń społecznych, która doprowadza rolnika do stanu upadłości finansowej.

Zdaniem Sądu Okręgowego w rozpoznawanej sprawie doszło do zastosowania takiej właśnie sankcji, a tym samym do naruszenia zasady proporcjonalności między wagą uchybienia odwołującego, polegającego na niepoinformowaniu KRUS o umowie zlecenia i prowadzeniu działalności gospodarczej od 1975 r., a skutkami tego naruszenia. Wyłączenie J. M. z ubezpieczenia społecznego rolników spowodowałoby, że w okresie od 1 lutego 2000 r. nie podlegałby temu ubezpieczeniu. Nie podlegałby też ubezpieczeniu w ZUS od 1 stycznia 2001 r., ponieważ z pisma ZUS z 28 marca 2019 r. wynikało, że w okresie zawarcia umowy zlecenia od 1 lutego 2000 r. do 31 grudnia 2000 r. podlegał obowiązkowym ubezpieczeniom społecznym i ubezpieczeniu zdrowotnemu, zaś od 1 lutego 2000 r. nie podlegał ubezpieczeniu jako osoba prowadząca działalność gospodarczą i nie opłacał składek. Zaakceptowanie zaskarżonej decyzji oznaczało by, że okres od 1 stycznia 2001 r. do chwili przyznania odwołującemu w 2019 r. emerytury z ZUS nie mógłby być liczony do stażu ubezpieczeniowego w KRUS (mimo opłacania składek) ani w ZUS, gdyż w tym okresie odwołujący nie opłacał składek w ZUS. Jednocześnie J. M. byłby zobowiązany do uiszczenia składek do ZUS za okres nieprzedawniony i to z odsetkami, a poza sporem jest, że nie posiada środków na ich uiszczenie. Odwołujący ma obecnie 65 lat i pobiera emeryturę z ZUS, a środki uzyskane z tego tytułu nie pozwolą mu na uiszczenie zaległości składkowych do ZUS. Działalność gospodarcza nie stanowiła jego głównego źródła utrzymania, gdyż dochód z tego tytułu był niski. Świadczył o tym fakt, że odwołujący w spornym okresie nie przekroczył kwoty podatku dochodowego należnego od przychodów z pozarolniczej działalności gospodarczej, o którym mowa w art. 5a ust 1 pkt 5 ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników, o czym informował go m.in. KRUS (np. w piśmie z 24 lutego 2005 r.). W spornym okresie głównym źródłem utrzymania odwołującego stanowiła więc praca w gospodarstwie rolnym. Odwołujący w spornym okresie opłacał do KRUS składki, w tym w wysokości przewidzianej dla rolników prowadzących działalność gospodarczą. J. M. nie ma wykształcenia prawniczego. Zeznając przed Sądem nie potrafił wskazać dokładnych okresów prowadzenia przez siebie działalności gospodarczej, dlatego wskazanie przez niego w KRUS błędnej daty rozpoczęcia działalności gospodarczej (1 kwietnia 2001 r.) Sąd uznał za omyłkę. Zdaniem Sądu Okręgowego wyłączenie odwołującego z ubezpieczenia społecznego rolników stanowiło by więc dla niego zbyt dotkliwą sankcję.

W tym stanie rzeczy Sąd Okręgowy zmienił, na podstawie art. 477 ¹⁴ § 2 k.p.c., zaskarżoną decyzję z 16 stycznia 2019 r. i stwierdził, że nie było podstaw do uchylenia: decyzji z 22 stycznia 2001 r. znak (...), postanowienia z 15 lutego 2002 r. znak (...), decyzji z 21 lipca 2004 r. znak (...), decyzji z 17 września 2004 r. znak KU/W- (...)- (...) i decyzji z 20 października 2009 r. znak DU- (...)- (...).

Wobec uwzględnienia odwołania, Sąd przyznał J. M. zwrot kosztów zastępstwa prawnego, na podstawie art. 98 k.p.c. i § 9 ust. 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych (Dz.U. z 2018 r., poz. 265).

Apelację od wyroku Sądu Okręgowego złożył Prezes Kasy Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego. Zaskarżając wyrok w całości, zarzucił mu:

1.  naruszenie przepisów prawa materialnego poprzez błędną ich wykładnię i niezastosowanie oraz przepisów postępowania mających istotny wpływ na wynik postępowania, a mianowicie:

a)  art. 7 ust. 1 pkt 1 i art. 16 ust. 1 pkt 1 i ust. 3, art. 6 pkt 1 i pkt 12 i pkt 13 ustawy z 20 grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników (Dz.U. z 2019 r., poz. 299 z późn. zm.) poprzez ich błędną wykładnię oraz pominięcie w sprawie i przyjęcie, że rolnik prowadzący działalność gospodarczą od 2 maja 1979 r. do chwili obecnej z niedługą przerwą w okresie 24 stycznia 2002 r. do 6 lutego 2002 r. oraz świadczący dodatkowo w tożsamym okresie pracę na podstawie umowę zlecenia i podlegający z tego tytułu ubezpieczeniu społecznemu, który jednocześnie nie spełnia warunków szczególnych określonych w art. 5b ustawy, może jednak podlegać ubezpieczeniu społecznemu rolników, w sytuacji gdy ubezpieczenie społeczne jest konkurencyjne w stosunku do ubezpieczenia w ZUS, które ma pierwszeństwo przed ubezpieczeniem w KRUS;

b)  art. 5a (w brzmieniu ustawy sprzed 2 maja 2004 r.) w zw. z art. 6 pkt 12 i pkt 13 ustawy z 20 grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników (Dz.U. z 2019 r., poz. 299 z późn. zm.) poprzez ich niezastosowanie i przyjęcie, że rolnik, który przed rozpoczęciem pozarolniczej działalności gospodarczej od 1979 r. do chwili obecnej (z niedługą przerwą w okresie 24 stycznia 2002 r. do 6 lutego 2002 r.) podlegał ubezpieczeniu społecznemu z tytułu prowadzonej działalności gospodarczej oraz realizowaniu umowy zlecenia i w związku z tym nie mógł podlegać ubezpieczeniu społecznemu rolników, spełnia warunki do wyboru ubezpieczenia rolniczego i może nadal podlegać temu ubezpieczeniu, pomimo że J. M. nigdy nie spełniał przesłanek do podlegania ubezpieczeniu społecznemu rolników z powodu zatajenia przed organem rentowym faktu prowadzenia działalności gospodarczej oraz realizowania umowy zlecenia, co miało istotne znaczenie dla rozpatrzenia sprawy;

c)  art. 5b ust. 1 ustawy z 20 grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników wprowadzony poprzez art. 2 ustawy z 23 października 2014 r. o zmianie ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. z 2014 r., poz. 1831) poprzez jego niezastosowanie i przyjęcie, że rolnik, który pomimo że nie spełnia warunków określonych w tym przepisie dotyczących przychodów z tytułu umowy zlecenia w rozliczeniu miesięcznym (pismo ZUS z 28 marca 2019 r. skierowane do Sądu Okręgowego w Ostrołęce znak: 280600/0039740/2019) może nadal podlegać ubezpieczeniu społecznemu rolników, w sytuacji gdy dodatkowo okresy realizowania umowy zlecenia pokrywały się z okresem prowadzenia działalności gospodarczej;

d)  art. 4 ust. 3 ustawy z 23 października 2014 r. o zmianie ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. z 2014 r., poz. 1831) poprzez jego niezastosowanie i przyjęcie, że organ rentowy nie może wydać decyzji o ustaniu ubezpieczenia społecznego rolników w stosunku do rolnika, który nie spełnia warunków do podlegania ubezpieczeniu rolniczemu na podstawie art. 5b ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników;

e)  art. 6 ust. 1 pkt 4 i 5 ustawy z 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz.U. z 2019 r., poz. 300) w zw. z art. 52 ust. 1 ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników poprzez jego niezastosowanie w sprawie jako przepisu mającego pierwszeństwo przed przepisami ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników i pominięcie okoliczności, że na podstawie tego przepisu odwołujący podlegał ubezpieczeniu społecznemu jako osoba prowadząca działalność gospodarczą oraz jednocześnie świadcząca pracę na podstawie umowy zlecenia;

f)  art. 83a ustawy z 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych w zw. z art. 52 ust. 1 ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników poprzez jego niezastosowanie i błędne przyjęcie, że organ rentowy nie może wydać nowej decyzji korygującej ubezpieczenie z mocą wsteczną, mimo że decyzja organu rentowego nie powoduje powstania gwarancyjnego stosunku ubezpieczenia społecznego;

2.  przepisów prawa procesowego:

a)  art. 232 k.p.c. polegające na niewyjaśnieniu wszystkich istotnych okoliczności sprawy przez pominięcie okoliczności, że w okresie od 1979 r. do chwili obecnej (z przerwą od 24 lutego 2002 r. do 6 lutego 2002 r.) prowadził działalność gospodarczą oraz dodatkowo realizował umowę zlecenia (i z tego tytułu osiągała przychód, który w rozliczeniu miesięcznym przekraczał kwotę równą połowie minimalnego wynagrodzenia za pracę), a więc nigdy nie nabył prawa do podlegania ubezpieczeniu społecznemu rolników, a nadto że uzyskane dochody z ww. źródeł były jego głównym źródłem dochodów (przekraczał limity uprawniające do podlegania ubezpieczeniu społecznemu rolników), co miało istotne znaczenie dla prawidłowego rozpatrzenia sprawy;

b)  art. 233 § 1 k.p.c. polegające na poczynieniu dowolnych, sprzecznych z zasadami logiki ustaleń, które pozostają sprzeczne z materiałem dowodowym polegającym na przyjęciu przez Sąd, że gospodarstwo rolne odwołującego o powierzchni 1 ha stanowiło jego główne źródło dochodów, w sytuacji gdy ze zgromadzonych w sprawie dowodów oraz doświadczenia życiowego wynikało, że nikt nie prowadziłby działalności gospodarczej i dodatkowo świadczył pracę na podstawie umowy zlecenia, gdyby nie stanowiło to dla niego głównego źródła dochodów, nadto nierentownej działalności nikt nie prowadziłby (utrzymywał przez prawie 30 lat, gdyby to nie opłacało się w sensie kolokwialnym), a z doświadczenia życiowego wynika, że 1,22 ha przeliczeniowych (10,96 ha fizycznych) nie pozwala na osiągnięcie dochodu pozwalającego na utrzymanie siebie i rodziny;

c)  art. 233 § 1 k.p.c. polegające na poczynieniu dowolnych, sprzecznych z zasadami logiki ustaleń, które pozostają sprzeczne z materiałem dowodowym oraz poprzez brak wszechstronnego rozważenia stanu faktycznego i materiału dowodowego oraz jego dowolną ocenę z pominięciem dowodów z dokumentów potwierdzających, że odwołujący już tylko ze świadczenia pracy na podstawie umowy zlecenia został zgłoszony do ubezpieczenia społecznego z tytułu świadczenia umowy zlecenia i z tego tytułu osiągał przychód, który w rozliczeniu miesięcznym przekraczał kwotę równą połowie minimalnego wynagrodzenia za pracę, co skutkuje tym, że okres ten nie może być jednocześnie uznany za okres podlegania ubezpieczeniu społecznemu rolników, co z kolei powodowało, że odwołujący nie miał prawa do wyboru ubezpieczenia społecznego rolników jako rolnik prowadzący dodatkowo pozarolniczą działalność gospodarczą;

d)  art. 233 § 1 k.p.c. poprzez przekroczenie zasady swobodnej oceny dowodów i nadanie jej walorów dowolności sprowadzające się do niezgodnego z prawem zaliczenia do okresu podlegania ubezpieczeniu społecznemu rolników okresów, które na podstawie obowiązujących przepisów prawa nie powinny być zaliczone, co skutkować powinno wyłączeniem z ubezpieczenia i oddaleniem odwołania;

e)  art. 328 § 1 i 2 k.p.c. w zw. z art. 233 § 1 k.p.c. poprzez przekroczenie zasady swobodnej oceny dowodów i nadanie jej walorów dowolności, jak również błędnego uzasadnienia wyroku, w którym Sąd powołuje się na orzeczenia Sądu Najwyższego (I UK 117/14) niekorelującego ze stanem faktycznym sprawy, w którym odwołujący od 1979 r. podlegał powszechnemu ubezpieczeniu społecznemu i nigdy w stosunku do niego (z powodu zatajenia prawdy) nie zaszły przesłanki do podleganiu ubezpieczeniu w KRUS, zachowanie odwołującego nie powinno korzystać z ochrony, gdyż miało od samego początku na celu obejście prawa i korzystanie z przywilejów, do których nigdy nie nabył prawa;

f)  art. 146 § 1 k.p.a. w zw. z art. 145 § 1 pkt 5 k.p.a. w zw. z art. 83a ustawy z 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych w zw. z art. 52 ust. 1 ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników poprzez błędne zastosowanie i przyjęcie, że organ rentowy nie może po upływie 5 lat zmieniać lub uchylać decyzji, w sytuacji gdy w sprawach z ubezpieczenia społecznego obowiązuje lex specialis art. 83a ustawy o ubezpieczeniu społecznemu, pozwalający w każdym czasie zmienić lub uchylić decyzje, gdy wyjdą na jak nowe okoliczności nieznane w momencie wydawania decyzji, a w rozpoznawanej sprawie taką okolicznością jest fakt zatajenia przez odwołującego, że od 1979 r. prowadził działalność gospodarczą oraz że podlegał ZUS na podstawie umowy zlecenia, co wyłączało w stosunku do odwołującego możliwość kiedykolwiek podleganiu ubezpieczeniu społecznemu rolników.

Wskazując na te zarzuty, rolniczy organ rentowy wniósł o zmianę wyroku Sądu Okręgowego i oddalenie odwołania, ewentualnie o uchylenie wyroku i przekazanie sprawy Sądowi pierwszej instancji do ponownego rozpoznania.

J. M. wniósł o oddalenie apelacji oraz zasądzenie kosztów postępowania według norm przepisanych.

Sąd Apelacyjny ustalił i zważył, co następuje:

Apelacja była zasadna.

Jak słusznie wskazał rolniczy organ rentowy w apelacji, Sąd Okręgowy doszedł do błędnego przekonania, że w rozpoznawanej sprawie miał zastosowanie art. 146 § 1 w zw. z art. 145 § 1 pkt 5 Kodeksu postępowania administracyjnego i organ rentowy nie mógł uchylić lub zmienić decyzji po upływie 5 lat od dnia jej wydania Należało zwrócić uwagę, że zgodnie z art. 180 § 1 k.p.a. w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych stosuje się przepisy Kodeksu postępowania administracyjnego, chyba że przepisy dotyczące ubezpieczeń ustalają odmienne zasady postępowania w tych sprawach. Ustawa z 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (tekst jedn. Dz.U. z 2017 r., poz. 1778 ze zm.) zawiera szczególne przepisy dotyczące możliwości weryfikacji ostatecznych decyzji organów rentowych.

W art. 83a ust. 1 ustawy z 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych został określony szczególny tryb wznowienia postępowania zakończonego ostateczną decyzją ZUS, stwierdzającą prawo lub zobowiązanie. Przepis ten ma odpowiednie zastosowanie w sprawie o podleganie ubezpieczeniu społecznemu rolników, ponieważ zgodnie z art. 52 ust. 1 ustawy z 20 grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników (Dz.U. z 2017 r., poz. 2336 ze zm.) w sprawach nieuregulowanych w ustawie stosuje się odpowiednio przepisy ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych. Z art. 83a ust. 1 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych wynika, że ZUS (KRUS) – pomimo wydania ostatecznej decyzji – może ponownie ustalić prawo lub zobowiązanie na wniosek osoby zainteresowanej lub z urzędu, jeżeli po uprawomocnieniu się decyzji przedłożono nowe dowody lub ujawniono okoliczności istniejące przed wydaniem tej decyzji, które mają wpływ na to prawo lub zobowiązanie. Ponowne ustalenie prawa lub zobowiązania w tym trybie nie jest zatem możliwie, jeżeli nowe dowody lub ujawnione okoliczności nie istniały w dniu wydania ostatecznej decyzji przez ZUS lub nie mają one wpływu na prawo lub zobowiązanie stwierdzone taką decyzją.

Należy zwrócić uwagę, że w momencie wydania decyzji ostatecznej z 22 lutego 2001 r. o podleganiu przez J. M. z mocy ustawy ubezpieczeniu społecznemu rolników w zakresie ubezpieczenia wypadkowego, chorobowego i macierzyńskiego oraz emerytalno-rentowego od 1 lutego 2000 r. i obowiązku opłacenia składek na to ubezpieczenie, a także postanowienia z 15 lutego 2002 r. o kontynuowaniu ubezpieczenia społecznego rolników, decyzji z 21 lipca 2004 r. o zmianie warunków opłacania składek na ubezpieczenie społeczne rolników za osoby prowadzące pozarolniczą działalność gospodarczą, decyzji z 17 września 2004 r. o zmianie warunków podlegania ubezpieczeniu społecznemu rolników dla osób prowadzących pozarolniczą działalność gospodarczą i decyzji z 20 października 2009 r. o zmianie warunków opłacania składek na ubezpieczenie społeczne rolników przez osoby prowadzące pozarolniczą działalność gospodarczą, rolniczy organ rentowy nie miał wiedzy o podjęciu przez odwołującego działalności zarobkowej na podstawie umowy zlecenia w okresie od 1 lutego 2000 r. do 31 grudnia 2000 r., skutkującej objęciem go powszechnym ubezpieczeniem społecznym w ZUS. Z decyzji Prezesa KRUS z 22 lutego 2001 r. wynikało, że rolniczy organ rentowy oceniał sytuację odwołującego w odniesieniu do spełnienia przesłanek z art. 5a ustawy z 20 grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników, przyjmując, że odwołujący nieprzerwanie podlegał ubezpieczeniu społecznemu rolników od 1 lutego 2000 r., i w związku z tym 15 lutego 2002 r. wydał postanowienie o kontynuowaniu ubezpieczenia w KRUS od 1 kwietnia 2001 r. Następnie Prezes KRUS wydawał kolejne decyzje z 21 lipca 2004 r., decyzję z 17 września 2004 r. i decyzję z 20 października 2009 r. dotyczące rolników prowadzących działalność gospodarczą i podlegających ubezpieczeniu społecznemu rolników.

Z dokumentacji zawartej w aktach KRUS wynikało, że poza zgłoszeniem do ubezpieczenia społecznego rolników od 1 lutego 2000 r. i oświadczeniami o prowadzeniu pozarolniczej działalności gospodarczej od 1 kwietnia 2001 r. odwołujący nie informował rolniczego organu rentowego o wykonywaniu pracy na podstawie umowy zlecenia od 1 lutego 2000 r. do 31 grudnia 2000 r. Rolniczy organ rentowy wiedzę o tym uzyskał dopiero 7 stycznia 2019 r. W tym dniu KRUS otrzymał od ZUS informację o objęciu odwołującego ubezpieczeniem społecznym jako osoby wykonującą umowę zlecenia (lub umowę agencyjną, umowę o świadczenie usług) w okresie od 1 lutego 2000 r. do 31 grudnia 2000 r. Dane te – już na etapie postępowania przed rolniczym organem rentowy – podważały ustalenia prawomocnej decyzji z 22 lutego 2001 r., stwierdzającej spełnienie przez J. M. przesłanek do podlegania ubezpieczeniu społecznemu rolników w czasie prowadzenia pozarolniczej działalności gospodarczej. Wobec tego, kwestia wzruszenia podlegania przez J. M. ubezpieczeniu społecznemu rolników była zasadnie analizowana przez rolniczy organ rentowy w kontekście wznowienia postępowania przed tym organem, na podstawie art. 83a ust. 1 ustawy z 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych w zw. z art. 52 ust. 1 ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników. Pismo ZUS z 31 grudnia 2018 r. (złożone do KRUS 7 stycznia 2019 r.) zawierało informację o okoliczności istniejącej przed wydaniem prawomocnej decyzji Prezesa KRUS z 22 lutego 2001 r. Ponowne ustalenie przez organ rentowy tytułu podlegania bądź niepodlegania ubezpieczeniu społecznemu, wynikającemu z ujawnienia istotnych okoliczności istniejących przed wydaniem wcześniejszej decyzji ostatecznej, skutkuje tym, że ponownie wydana, na podstawie art. 83a ust. 1 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych w zw. z art. 52 ust. 1 ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników, deklaratoryjna decyzja o niepodleganiu rolniczemu tytułowi ubezpieczenia społecznego wywołuje skutek z mocą wsteczną – ex tunc. Stanowisko takie zajął Sąd Najwyższy w wyrokach z 19 września 2007 r. sygn. akt III UK 39/07, z 11 marca 2008 r. sygn. akt I UK 256/07 oraz z 9 czerwca 2008 r. sygn. akt II UK 312/07.

Sąd Okręgowy w toku postępowania ustalił dodatkowo, że J. M. wykonywał czynności na podstawie umowy zlecenia również od 1 stycznia 2001 r. do 30 września 2004 r. (dane udostępnione przez ZUS I Oddział w P. k. 14 akt sprawy). Ponadto prowadził pozarolniczą działalność gospodarczą od 2 maja 1979 r. do 23 stycznia 2002 r. oraz prowadzi ją nadal od 6 lutego 2002 r., przy czym w okresie od 30 października 1998 r. do 31 marca 2001 r. prowadził działalność gospodarczą w ramach spółki cywilnej (...), M. K..

Sąd Apelacyjny podziela stanowisko rolniczego organu rentowego, że odwołujący zgłaszając się do ubezpieczenia społecznego rolników od 1 lutego 2000 r. i składając oświadczenie o prowadzeniu pozarolniczej działalności gospodarczej od 1 kwietnia 2001 r. zataił przed rolniczym organem rentowym nie tylko fakt wykonywania umowy zlecenia, ale również fakt prowadzenia pozarolniczej działalności gospodarczej od 1979 r. (z przerwą od 24 stycznia do 5 lutego 2002 r.), a nie od 1 kwietnia 2001 r., jak wskazał odwołujący w oświadczeniu z 6 lutego 2002 r., które złożył do KRUS. Odwołujący nie podał też, że od 15 lat jest radnym w gminie G. (co wynikało z jego wyjaśnień złożonych w toku postępowania apelacyjnego k. 115-116).

W świetle przedstawionych okoliczności rację ma rolniczy organ rentowy (jak i w zasadzie Sąd pierwszej instancji), że odwołujący nie spełniał warunków do objęcia go rolniczym ubezpieczeniem społecznym, na podstawie art. 5a ust. 1 ustawy z 20 grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników.

Zgodnie z treścią art. 5a ust. 1 ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników, w brzmieniu obowiązującym w lutym 2000 r., rolnik lub domownik, który podlegając ubezpieczeniu w pełnym zakresie z mocy ustawy, nieprzerwanie co najmniej 1 rok, podejmuje pozarolniczą działalność gospodarczą nie będąc pracownikiem i nie pozostając w stosunku służbowym, podlega nadal temu ubezpieczeniu. Rolnik lub domownik może podlegać innemu ubezpieczeniu społecznemu wówczas, gdy złoży Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych lub Kasie Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego oświadczenie, że chce podlegać innemu ubezpieczeniu społecznemu z tytułu pozarolniczej działalności gospodarczej, o ile spełnia w tym zakresie warunki określone w odrębnych przepisach.

Stosownie zatem do art. 5a tej ustawy warunkiem podlegania rolniczemu ubezpieczeniu społecznemu przez rolnika (domownika), który podejmuje pozarolniczą działalność gospodarczą było uprzednie, trwające nieprzerwanie przynajmniej przez jeden rok podleganie z mocy ustawy ubezpieczeniu społecznemu rolników w pełnym zakresie, poprzedzające bezpośrednio datę rozpoczęcia tej działalności (por. wyrok Sądu Najwyższego z 17 listopada 2000 r., II UKN 54/00).

J. M. nie spełnił warunków wynikających z art. 5a ust. 1 ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników. Zgłosił się do rolniczego ubezpieczenia społecznego w trakcie prowadzenia pozarolniczej działalności gospodarczej (wykonywanej wówczas w formie spółki cywilnej), a także w czasie kiedy był zgłoszony do ubezpieczeń społecznych z tytułu realizacji umowy zlecenia.

J. M. nie spełnił też przesłanek do objęcia go ubezpieczeniem społecznym rolników, na podstawie art. 5b ust. 1 tej ustawy. Przepis ten został wprowadzony ustawą z 23 października 2014 r. o zmianie ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. z 2014 r., poz. 1831, zwanej dalej ustawą zmieniającą) i wszedł w życie 1 stycznia 2015 r., a na podstawie art. 4 ust. 1 ustawy zmieniającej miał zastosowanie także do rolników i domowników, którym przed dniem wejścia w życie ustawy zmieniającej wydano decyzję o ustaniu ubezpieczenia społecznego rolników w związku z objęciem ich ubezpieczeniami na podstawie przepisów o systemie ubezpieczeń społecznych. Przepis ten przewiduje, że w takiej sytuacji mogą oni złożyć w Kasie Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego wniosek o objęcie ich tym ubezpieczeniem w okresie, którego dotyczy decyzja, o ile spełniali w okresie objętym wnioskiem warunki określone w art. 5b ustawy zmienianej w art. 2. Zgodnie z art. 5b ust. 1 ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników rolnik lub domownik, który podlegając ubezpieczeniu w pełnym zakresie z mocy ustawy, został objęty innym ubezpieczeniem społecznym z tytułu wykonywania umowy, o której mowa w art. 6 ust. 1 pkt 4 ustawy z 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz.U. z 2013 r., poz. 1442 z późn. zm.), lub powołania do rady nadzorczej, podlega nadal temu ubezpieczeniu w okresie wykonywania umowy, o której mowa w art. 6 ust. 1 pkt 4 ustawy z 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych, lub pełnienia funkcji w radzie nadzorczej, pomimo objęcia go z tego tytułu innym ubezpieczeniem społecznym, jeżeli przychód osiągany z tego tytułu w rozliczeniu miesięcznym nie przekracza kwoty równej połowie minimalnego wynagrodzenia za pracę, ustalonego na podstawie odrębnych przepisów.

Bezspornie odwołujący posiadał tytuł do podlegania ubezpieczeniu społecznemu z tytułu wykonywania umowy zlecenia, w myśl art. 6 ust. 1 pkt 4 ustawy z 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych, w czasie gdy rolniczy organ rentowy objął go ubezpieczeniem społecznym rolników, o którym mowa w art. 7 ust. 1 pkt 1 i art. 16 ust. 1 pkt 1 w zw. z art. 6 pkt 1 ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników. W okresie od 1 stycznia 2000 r. do 31 grudnia 2000 r., a także w latach 2001-2004 przychód, jaki osiągnął z tytułu wykonywania umowy zlecenia, przekraczał wysokość minimalnego wynagrodzenia obowiązującego w czasie realizacji tej umowy (informacja ZUS Inspektorat w O. odnośnie podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne od lutego 2000 r. do stycznia 2001 r. i zdrowotne od stycznia 2001 r. do października 2004 r. k. 36-37 akt sprawy). Już ze względu na to, należy uznać, że odwołujący nie spełniał warunku, o którym mowa w art. 5b ust. 1 ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników. Co więcej, poza tą formą działalności zarobkowej, w tym samym czasie prowadził on pozarolniczą działalność gospodarczą, o której mowa w art. 6 ust. 1 pkt 5 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych. Podleganie ubezpieczeniu społecznemu w ZUS z tego tytułu nie jest objęte zakresem art. 5b ust. 1 ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników. Była to dodatkowa okoliczności, która uniemożliwiała objęcie odwołującego ubezpieczeniem społecznym rolników od 1 lutego 2000 r. na podstawie tego przepisu.

Zdaniem Sądu Apelacyjnego, stanowisko Sądu Najwyższego zawarte w wyroku z 13 listopada 2014 r. sygn. akt I UK 117/14, na które powołał się Sąd pierwszej instancji, nie ma odniesienia do niniejszej sprawy. J. M. podlegał powszechnemu ubezpieczeniu społecznemu od 1979 r., w związku z tym nigdy nie zaszły w stosunku do niego przesłanki do podlegania ubezpieczeniu społecznemu rolników. Ponadto nie prowadził on okresowej działalności gospodarczej, o jakiej wspomina Sąd Najwyższy. Odwołujący prowadzi pozarolniczą działalność od 1 maja 1979 r. do chwili obecnej, z krótką kilkunastodniową przerwą od 24 stycznia 2002 r. do 5 lutego 2002 r. Według jego wyjaśnień ramach pozarolniczej działalności gospodarczej od 1979 r. prowadzi sklep, w którym sprzedawane są produkty spożywcze, wyroby tytoniowe, alkohol. W spornym okresie głównie sam pracował w tym sklepie, czasami pomagała mu żona rencistka. Nigdy nikogo nie zatrudniał. Sklep był czynny w godzinach 8.00-12.00 oraz 14.00-16.00 (wyjaśnienia k. 114odw.).

Nie można zatem przyjąć, że prowadzenie sklepu dla J. M. stanowiło marginalną, nieistotną część jego działalności zawodowej.

Nie można przyjąć, że prowadzenie gospodarstwa rolnego o pow. 1,22 ha przeliczeniowego (10,96 ha powierzchni faktycznej) było głównym źródłem dochodów J. M. w spornym okresie. Szczególnie, że od 1 marca 1982 r. do 31 stycznia 2000 r. pracował w (...) Spółdzielni (...) na podstawie umowy o pracę a następnie od 1 lutego 2000 r. na podstawie umów zlecenia. Ponadto poza prowadzeniem pozarolniczej działalności gospodarczej przez kilka kadencji piastował funkcję radnego gminy G..

Zdaniem Sądu Apelacyjnego objęcie ubezpieczeniem społecznym rolników J. M. nastąpiło z jego winy. Prowadząc równolegle działalność rolniczą i działalność gospodarczą nie miał możliwości wyboru między ubezpieczeniem w ZUS i KRUS. Zgłaszając się do ubezpieczenia rolniczego, pomimo właściwych pouczeń, nie podał prawdy. Stąd nie powinien korzystać z ochrony swoich praw.

Zdaniem Sądu Apelacyjnego, rygor ustania z mocy prawa rolniczego tytułu ubezpieczeń społecznych dla J. M., po 18 latach opłacania składek na to ubezpieczenie, mógłby prowadzić do zastosowania nieproporcjonalnie drastycznej sankcji wyłącznie w sytuacji zaistnienia z jego strony niezawinionych uchybień. Gdyby z powodu niewłaściwych pouczeń, czy braku pouczeń ze strony KRUS, w dobrej wierze był przekonany, że nie musi wskazywać przed KRUS prowadzenia pozarolniczej działalności czy wykonywania umowy zlecenia, to można by poddać pod rozwagę kwestię poniesienia winy za zaistniałą sytuację. Jednak pouczenia organu rentowego zawarte w drukach, które obowiązany był wypełniać, nie mogły utwierdzać go w przekonaniu, że nie musi podawać innych okresów ubezpieczenia. W karcie „Zgłoszenie do ubezpieczenia” o objęcie go ubezpieczeniem społecznym rolników z 17 stycznia 2001 r., w części III. Dane istotne dla objęcia ubezpieczeniem, dotyczące wszystkich osób pracujących w gospodarstwie rolnym (łącznie z rolnikiem), w rubryce „Podlega innemu ubezpieczeniu” nie podał rodzaju ubezpieczenia i okresu podlegania innemu ubezpieczeniu - pomimo pouczenia, że rubryki należy wypełniać zgodnie z ich treścią. W „Karcie ewidencyjnej ubezpieczonego” w rubryce „okresy podlegania innemu ubezpieczeniu” wskazał wyłącznie okresy „od 1.01.91 r. do 31.01.00 r., od 1.02.00 r. do 31.12.00 r.”. Również w piśmie zatytułowanym (...), złożonym w dniu 6 lutego 2002 r. podał, że działalność gospodarczą rozpoczął od 1 kwietnia 2001 r. i chce nadal pozostać w ubezpieczeniu rolniczym.

Z treści decyzji organu rentowego, kierowanych do J. M. wynika, że był on pouczany przez KRUS, że jest zobowiązany, nie czekając na wezwanie, w ciągu 14 dni, informować Kasę o okolicznościach mających wpływ na podleganie ubezpieczeniu i o zmianach tych okoliczności (przykładowo decyzje z 29 sierpnia 2003 r., z 20 stycznia 2006 r.).

A zatem działania J. M. nie pozostawały w zgodzie ze stanem faktycznym i obowiązującymi przepisami prawa. Sam naraził się na skutki prawne uchybień, których dopuścił się pierwszy raz w momencie zgłoszenia się do ubezpieczenia społecznego rolników i kolejny, w momencie poinformowania o dacie rozpoczęcia prowadzenia pozarolniczej działalności gospodarczej. Zatem powinien ponieść konsekwencje błędnych decyzji KRUS. Zdaniem Sądu Apelacyjnego, nie można uznać, że jest on osobą nieporadną życiowo, jak przyjął to Sąd pierwszej instancji, ponieważ „zeznając przed Sądem nie potrafił dokładnie wskazać okresów prowadzonej przez siebie działalności gospodarczej, wskazanie przez niego błędnej daty rozpoczęcia działalności gospodarczej, należy więc uznać za omyłkę (…)”.

Skoro J. M. w tym samym czasie prowadził różne rodzaje działalności, wymagające od niego umiejętności dobrej organizacji, zarządzania i ogólnego rozeznania, prowadził jednocześnie gospodarstwo rolne, sklep spożywczo-przemysłowy oraz zajmował stanowisko radnego gminy, to nie można uznać, że jest osobą nieporadną ale przedsiębiorczą i dobrze zorientowaną na realia społeczno-gospodarcze.

Sąd pierwszej instancji uwzględniając odwołanie J. M. przyjął, że ocena prawa podlegania ubezpieczeniu społecznemu rolników w zbiegu z pozarolniczą działalnością gospodarczą nie powinna pomijać zasady proporcjonalności, o której mowa w Europejskiej Konwencji Praw Człowieka i Podstawowych Wolności i art. 1 Protokołu Nr (...), sporządzonej dnia 4 listopada 1950 r. w R. (Dz. U. z 1993 r. Nr 61, poz. 284 z późn. zm.).

Również art. 31 ust. 3 Konstytucji RP stanowi, że ograniczenia w zakresie korzystania z konstytucyjnych wolności i praw mogą być ustanawiane tylko w ustawie i tylko wtedy, gdy są konieczne w demokratycznym państwie dla jego bezpieczeństwa lub porządku publicznego, bądź dla ochrony środowiska, zdrowia i moralności publicznej, albo wolności i praw innych osób. Ograniczenia te nie mogą naruszać istoty wolności i praw.

Zasada proporcjonalności zawarta w ww. przepisie ma charakter formalny. Sama nie wskazuje wprost dopuszczalnego zakresu ingerencji w prawa konstytucyjne. Pozwala ustalić, w jakim stopniu można ograniczyć dane prawa konstytucyjne ze względu na konieczność realizacji innego prawa lub konieczność realizacji zasady o charakterze przedmiotowym.

Zdaniem Sądu Apelacyjnego, w okolicznościach rozpoznawanej sprawy wyłączenie J. M. z ubezpieczenia społecznego rolników z datą wsteczną, za lata 2001-2019 nie narusza konstytucyjnej cechy proporcjonalności i postanowień Europejskiej Konwencji Praw Człowieka i Podstawowych Wolności, art.1 Protokołu Nr (...), sporządzonej dnia 4 listopada 1950 r. w R. oraz wypracowanego na tym tle orzecznictwa Europejskiego Trybunału Praw Człowieka.

Zdaniem Sądu Apelacyjnego wyłączenie J. M. z (...) nie pozbawia go prawa do świadczeń z zabezpieczenia społecznego. Z akt emerytalnych ZUS wynika, że decyzją (...) Oddział w P. z 20 lutego 2019 r. nabył on prawo do emerytury w kwocie 2053,14 zł brutto od osiągnięcia wieku emerytalnego tj. od 20 lutego 2019 r.

Wyłączenie go z ubezpieczenia społecznego rolników nie skutkowało zatem pozbawieniem go prawa do emerytury. Skutkowało natomiast, co wynika z pisma KRUS z 22 lutego 2019 r. (k. 19 akt sprawy), powstaniem podlegającej zwrotowi nadpłaty z tytułu składek na ubezpieczenie społeczne rolników w kwocie 15.107,00 zł (i stwierdzeniem, że nadpłata składek za okres od 1 lutego 2000 r. do 31 marca 2014 r. uległa przedawnieniu).

W związku z powyższym – wbrew twierdzeniom Sądu pierwszej instancji – nie można przyjąć, że sytuacja finansowa nie pozwoli odwołującemu na opłacenie nieprzedawnionych składek na ubezpieczenia społeczne do ZUS. Tym bardziej, że J. M. otrzymuje emeryturę i w dalszym ciągu prowadzi pozarolniczą działalność gospodarczą oraz działa jako radny gminy G.

Dlatego, należy uznać, że wyłączenie J. M. z ubezpieczenia społecznego rolników nie odbyło się z użyciem środków nieproporcjonalnych, które niekonstytucyjnie ingerują w rolniczy tytuł ubezpieczenia społecznego i prowadzą jedynie do "zaciśnięcia pętli zadłużeniowej' w postaci zaległości składkowych z innego (zbiegającego się) tytułu ubezpieczeń społecznych, która doprowadza rolnika do stanu upadłości finansowej (por. wyrok Sądu Najwyższego 30 marca 2013 r., I UK 556/12, LEX nr 1438701).

Należy podkreślić, że dla J. M. praca w gospodarstwie rolnym w spornym okresie nie stanowiła głównego źródła utrzymania a ponadto, z przyczyn przez siebie zawinionych został objęty ubezpieczeniem społecznym rolników w spornym okresie.

Mając powyższe na uwadze, Sąd Apelacyjny zmienił zaskarżony wyrok i oddalił odwołanie, o czym orzekł na podstawie art. 386 § 1 k.p.c. i art. 477 ¹⁴ § 1 k.p.c. (pkt I sentencji wyroku).

O kosztach zastępstwa procesowego organu rentowego w postępowaniu apelacyjnym orzeczono zgodnie z art. 98 § 1 i § 3 w zw. z art. 99 i art. 108 § 1 k.p.c. oraz § 10 ust. 1 pkt 2 w zw. z § 9 ust. 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych, w brzmieniu obowiązującym od 30 stycznia 2018 r. (Dz.U. z 2015 r., poz. 1804 ze zm.) – punkt II sentencji wyroku.

Marek Szymanowski Dorota Elżbieta Zarzecka Alicja Sołowińska