Portal Orzeczeń Sądów Powszechnych

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 7 grudnia 2017 r.

Sąd Apelacyjny w Białymstoku, III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

Przewodniczący: SSA Barbara Orechwa-Zawadzka

Sędziowie: SA Teresa Suchcicka

SO del. Grażyna Załęska-Bartkowiak (spr.)

Protokolant: Agnieszka Charkiewicz

po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 7 grudnia 2017 r. w B.

sprawy z odwołania U. D.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddział w B.

o zwrot nienależnie pobranych świadczeń

na skutek apelacji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w B.

od wyroku Sądu Okręgowego w Białymstoku V Wydziału Pracy i Ubezpieczeń Społecznych z dnia 28 kwietnia 2017 r. sygn. akt V U 106/17

oddala apelację.

SSO del. Grażyna Załęska-Bartkowiak SSA Barbara Orechwa-Zawadzka SSA Teresa Suchcicka

Sygn. akt III AUa 415/17

UZASADNIENIE

Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w B. decyzją z 4 stycznia 2017r. stwierdził, że U. D. zobowiązana jest do zwrotu nienależnie pobranych świadczeń w postaci renty rodzinnej za okres
od 1 kwietnia 2015r. do 31 sierpnia 2015r., od 1 kwietnia 2016r.
do 30 kwietnia 2016r. oraz od 1 czerwca 2016r. do 31 sierpnia 2016r.
w kwocie 9.518,98 zł oraz odsetek za okres od 7 kwietnia 2015r. do 4 stycznia 2017r. w kwocie 783,37 zł - z powodu zaprzestania nauki.

U. D. złożyła odwołanie od powyższej decyzji.

W odpowiedzi na odwołanie Zakład Ubezpieczeń Społecznych wniósł o jego oddalenie.

Sąd Okręgowy w Białymstoku wyrokiem z dnia 28 kwietnia 2017r. zmienił zaskarżoną decyzję i stwierdził, że U. D. nie jest zobowiązana do zwrotu kwoty 10.302,35 zł na rzecz Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddziału w B. tytułem nienależnie pobranych świadczeń.

Sąd ten ustalił, że U. D. (ur. (...)) od dnia 1 grudnia 1997r. była uprawniona do pobierania renty rodzinnej po zmarłym ojcu M. D.. Przedmiotowe świadczenie zostało jej przyznane decyzją z dnia 23 stycznia 1998r. na okres do 30 kwietnia 2012r. Również po tej dacie świadczenie było wypłacane w związku z kontynuowaniem przez ubezpieczoną nauki. W okresach, w których nauka nie była kontynuowana, organ rentowy wstrzymywał wypłatę świadczenia, wydając w tym przedmiocie stosowną decyzję.

Sąd Okręgowy ustalił, że w dniu 16 lutego 2015r. ubezpieczona rozpoczęła naukę w Zaocznym Liceum Ogólnokształcącym C.. Wnioskodawczyni uczęszczała na zajęcia w lutym i marcu 2015r. od kwietnia przestała uczęszczać na zajęcia. W związku z tym, że w tym czasie złożyła tylko jedną pracę semestralną i nie przystąpiła do egzaminów semestralnych z dniem 31 sierpnia 2015r. została skreślona z listy słuchaczy. Ponownie naukę w ww. placówce podjęła w dniu
1 września 2015r. Na zajęcia uczęszczała w lutym, marcu i maju 2016r., natomiast jej frekwencja na zajęciach w kwietniu i czerwcu była zerowa. Wnioskodawczyni ukończyła semestr pierwszy. Natomiast będąc na semestrze drugim, nie uzyskała wymaganych zaliczeń oraz nie przystąpiła do egzaminów. Z nauki zrezygnowała 28 sierpnia 2016r. Ponownie została przyjęta do szkoły C. w dniu 1 września 2016r.

Z ustaleń Sądu I instancji wynika, że decyzją z dnia 4 stycznia 2017r. organ rentowy zobowiązał skarżącą do zwrotu nienależnie pobranych świadczeń w postaci renty rodzinnej za okres, kiedy nie uczęszczała do szkoły, tj. od 1 kwietnia 2015r. do 31 sierpnia 2015r., od 1 kwietnia 2016r. do 30 kwietnia 2016r. oraz od 1 czerwca 2016r. do 31 sierpnia 2016r. w kwocie 9.518,98 zł oraz odsetek za okres od 7 kwietnia 2015r. do 4 stycznia 2017r. w kwocie 783,37 zł.

Powyższa decyzja została zakwestionowana przez ubezpieczoną, która wskazała, że w spornych okresach była słuchaczem w szkole C. i nie przerywała nauki. Natomiast jej nieobecności nie były zamierzone, tylko wynikały z sytuacji życiowej, w jakiej się znajduje, tzn. jest matką samotnie wychowującą dziecko.

Sąd Okręgowy stwierdził, że prawo wnioskodawczyni do renty rodzinnej wynikało z kontynuacji nauki po osiągnięciu 16 roku życia i miało oparcie w art. 68 ust. 1 pkt. 2 ustawy o emeryturach i rentach z FUS, w którym wskazano, że dzieci własne, dzieci drugiego małżonka i dzieci przysposobione mają prawo do renty rodzinnej do ukończenia nauki w szkole, jeżeli przekroczyły 16 lat życia, nie dłużej jednak niż do osiągnięcia 25 lat życia.

Sąd I instancji wskazał, że przepis ten uzależnia prawo do renty rodzinnej po ukończeniu 16 lat życia od kontynuowania nauki w szkole, a zaprzestanie jej pobierania stanowi przesłankę ustania prawa do świadczenia z tytułu renty rodzinnej. Przy czym wskazał, że renta rodzinna pełni głównie funkcję alimentacyjną, jej celem podstawowym jest dostarczenie środków utrzymania tym dzieciom, które, ze względu na wiek, stan zdrowia lub kształcenie się, nie mają możliwości pozyskiwania tychże środków własną pracą (działalnością zarobkową), a jednocześnie - stanowi pieniężną rekompensatę utraty ekonomicznego wsparcia ze strony zmarłego rodzica (innej osoby, na której ciążył obowiązek alimentacyjny wobec dziecka).

Sąd Okręgowy uznał, że w sytuacji wnioskodawczyni prawo do świadczenia ustało z dniem 31 sierpnia 2015r. wraz ze skreśleniem jej z listy słuchaczy, a następnie z dniem 28 sierpnia 2016r. w związku z rezygnacją odwołującej z nauki. Natomiast organ rentowy uznał, że także w czasie figurowania na liście słuchaczy, tj. w okresach od 1 kwietnia 2015r. do 31 sierpnia 2015r., od 1 kwietnia 2016r. do 30 kwietnia 2016r. oraz od 1 czerwca 2016r. do 31 sierpnia 2016r. odwołująca nie pobierała nauki, albowiem jej frekwencja na zajęciach w tych miesiącach była zerowa i w związku z tym zobowiązana jest do zwrotu świadczeń pobranych w tych okresach.

Sąd Okręgowy nie podzielił stanowiska organu rentowego. Zauważył, że przez naukę w szkole rozumie się naukę w szkołach podstawowych, gimnazjach i szkołach ponad gimnazjalnych (publicznych i niepublicznych), szkołach wyższych (państwowych i niepaństwowych), szkołach prowadzonych przez Kościół katolicki, a także pozaszkolnych formach kształcenia, dokształcania bądź doskonalenia zawodowego (np. w ramach różnego rodzaju kursów lub praktyk zawodowych). W grę wchodzą wszelkie formy kształcenia w systemie stacjonarnym, zaocznym, wieczorowym i korespondencyjnym. Renta rodzinna przysługuje również słuchaczom studiów doktoranckich i studiów podyplomowych (wyroki Sądu Najwyższego z dnia 6 września 2000r., II UKN 699/99, OSNAPiUS 2002 nr 5, poz. 127 z aprobującą glosą M. Skąpskiego; dnia 13 stycznia 2006r., I UK 155/05, OSNP 2006 nr 23-24, poz. 368; z dnia 17 października 2006r., II UK 73/06, OSNP 2007 nr 21-22, poz. 325 i z dnia 22 stycznia 2008r., I UK 207/07, OSNP 2009 nr 5-6, poz. 74). Okres pobierania nauki pojmowany jest szeroko, gdyż obejmuje nie tylko okres efektywnego uczestniczenia w zajęciach objętych programem nauczania, ale także okres wakacji, urlopu zdrowotnego dla ucznia szkoły średniej czy urlopu dziekańskiego dla studenta wyższej uczelni (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 3 października 2000r., II UKN 739/99, OSNAPiUS 2002 nr 9, poz. 215), jak również przerw w edukacji wynikających ze skreślenia z listy uczniów i ponownego przyjęcia w ich poczet (wyroki Trybunału Ubezpieczeń Społecznych z dnia 26 kwietnia 1968r., III TR 1772/67, OSPiKA 1969 nr 12, poz. 250 i z dnia 29 listopada 1967r., IV TR 95/76, niepublikowany oraz uchwała Sądu Najwyższego z dnia 28 stycznia 1986r., II UZP 47/85, OSNCP 1986, poz. 204, nawiązująca do wyroków Sądu Najwyższego z dnia 29 stycznia 1981r., II URN 7/81, niepublikowanego i z dnia 27 kwietnia 1982r., II URN 74/82 (OSNCP 1982 nr 11-12, poz. 176, a także wyroki tego Sądu z dnia 6 maja 1986r., II URN 45/86, (...) 1986 nr 10-11, s. 83, z dnia 16 kwietnia 1999r., II UKN 571/98, niepublikowany, z dnia 3 października 2000r., II UKN 739/99, OSNAPiUS 2002 nr 9, poz. 215 i z dnia 24 listopada 2004r., I UK 3/04, OSNP 2005 nr 8, poz. 116).

Sąd Okręgowy stwierdził, że odwołująca była słuchaczem Szkoły (...)
w okresach od 16 lutego 2015r. do 31 sierpnia 2015r. oraz od 1 września
2015r. do 28 sierpnia 2016r. W ocenie tego Sądu należało przyjąć, że mimo okresowych nieobecności na zajęciach kontynuowała ona naukę, gdyż nauka odwołującej nie polegała tylko i wyłącznie na formalnym zapisaniu się do szkoły. Chodziła ona na zajęcia, w niektórych miesiącach miała nawet 100% frekwencję, a nadto ukończyła semestr pierwszy. Wprawdzie będąc na semestrze drugim, nie uzyskała wymaganych zaliczeń oraz nie przystąpiła do egzaminów, a ostatecznie z dniem 28 sierpnia 2016r. zrezygnowała z nauki, jednakże w ocenie Sądu I instancji wynika to raczej z jej sytuacji życiowej (jest matką samotnie wychowującą dziecko i organizacja jej czasu w dużej mierze uzależniona jest od dziecka, tego czy ma się nim kto zająć i czy jest zdrowe) aniżeli ze złej woli. W tej sytuacji założenie organu rentowego odnośnie tego, że formalne posiadanie statusu słuchacza
nie wystarcza do przyjęcia kontynuacji nauki, nie ma zastosowania w okolicznościach niniejszej sprawy.

Mając powyższe na uwadze Sąd Okręgowy zmienił decyzję na mocy art. 477 ¹⁴ § 2 k.p.c. i uznał, że U. D. nie jest zobowiązana do zwrotu kwoty 10.302,35 zł na rzecz Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddziału w B. tytułem nienależnie pobranych świadczeń.

Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w B. zaskarżył powyższy wyrok w całości, zarzucając mu:

- naruszenie przepisów prawa materialnego tj. art. 138 w zw. z art. 68 ust. 1 ustawy z dnia 17.12.1998r. o emeryturach i rentach z FUS (Dz.U. z 2016r., poz.887) poprzez przyjęcie przez Sąd, że U. D. nie jest zobowiązana do zwrotu kwoty 10.302,35zł nienależnie pobranej renty rodzinnej, w sytuacji gdy w ocenie organu rentowego nie miała uprawnień do renty rodzinnej.

Wskazując na powyższe zarzuty, organ rentowy wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku i oddalenie odwołania.

Sąd Apelacyjny zważył co następuje:

Apelacja podlegała oddaleniu.

W pierwszej kolejności trzeba zauważyć, że organ rentowy nie kwestionował ustaleń faktycznych dokonanych przez Sąd I instancji. Oznacza to, że są one miarodajne przy orzekaniu.

W apelacji skarżący kwestionuje jedynie dokonaną przez Sąd Okręgowy interpretację art. 138 w zw. z art. 68 ust. 1 ustawy z dnia 17.12.1998r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (tekst jedn.Dz.U. z 2017r., poz.1383 ze zm.). Wobec powyższego konieczna jest analiza wskazanych przepisów w kontekście stanu faktycznego ustalonego w przedmiotowej sprawie.

W myśl art. 138 ust.1 ww. ustawy – osoba, która nienależnie pobrała świadczenie, obowiązana jest do jego zwrotu. Natomiast ust. 2 pkt 1 tegoż przepisu wskazuje, że za nienależnie pobrane świadczenie uważa się świadczenia wypłacone mimo zaistnienia okoliczności powodujących ustanie lub zawieszenie prawa do świadczeń albo wstrzymanie wypłaty świadczeń w całości lub w części, jeżeli osoba pobierająca świadczenia była pouczona o braku prawa do ich pobierania. Organ rentowy prezentuje stanowisko, że w okresach przerw w nauce U. D. nie była uprawniona do renty rodzinnej, wobec powyższego świadczenie pobrane przez nią w tych okresach, jest świadczeniem nienależnym.

Prawidłowo zatem Sąd Okręgowy analizował, czy istotnie w okresach wskazanych w zaskarżonej decyzji odwołująca nie była osobą uprawnioną do renty rodzinnej w kontekście art. 68 ust. 1 pkt 2 ww. ustawy. Sąd Apelacyjny w całości aprobuje stanowisko wyrażone przez Sąd I instancji, mające oparcie w przywołanym bogatym orzecznictwie Sądu Najwyższego i przyjmuje je za własne.

Organ rentowy zarówno w toku postępowania jak i w apelacji, uzasadniając swe stanowisko, powoływał się na treść wyroku Sądu Najwyższego z dnia 5 lipca 2012r. (I UK 65/12), z którego wywiódł wniosek, że istotna jest faktyczna nauka w szkole, a nie samo posiadanie statusu ucznia.

Nie kwestionując wywodu organu rentowego, wskazać należy, że już z przywołanego powyżej uzasadnienia orzeczenia Sądu Najwyższego wynika, że w stanie faktycznym występującym w przedmiotowej sprawie konieczne jest uznanie, że U. D. przysługiwało prawo do renty rodzinnej w spornych okresach. Wskazany wyrok Sądu Najwyższego dotyczył bowiem sytuacji, w której osoba pobierająca rentę rodzinną w ogóle nie uczestniczyła w zajęciach, nie pisała prac kontrolnych, nie zdobywała zaliczeń i nie zdawała egzaminów. Ograniczyła się jedynie do zapisania się do szkoły, uznając, że ten formalny warunek będzie wystarczająco legitymował pobieranie renty. Takiemu zachowaniu Sąd Najwyższy przeciwstawił dające uprawnienie do renty rodzinnej kontynuowanie nauki, choć z brakiem pozytywnych rezultatów i powtarzaniem semestrów, czyli wtedy, gdy uczeń chce się uczyć, choć nauka nie daje efektów lub wynika choćby z niesystematyczności uczęszczania na zajęcia (tak uzasadnienie wyroku SN z 05.07.2012r., I UK 65/12). Także skreślenie z listy uczniów - chociaż w świetle prawa oznacza zaprzestanie z tą datą nauki w danej szkole - nie jest jednoznaczne ze stwierdzeniem, że do dnia skreślenia dziecko nie uczyło się (tak wyrok SN z 03.02.2016r., I UK 53/15).

Przenosząc te rozważania na grunt niniejszej sprawy, stwierdzić należy, że U. D. nie tylko zapisała się do szkoły C., ale wykazywała aktywność w kierunku uczestniczenia w zajęciach. Uczęszczała na zajęcia w lutym i marcu 2015r. Od kwietnia 2015r. wprawdzie przestała uczęszczać na zajęcia, ale złożyła jedną pracę semestralną. Z powodu nieprzystąpienia do egzaminów semestralnych została skreślona z listy uczniów z dniem 31.08.2015r., lecz ponownie podjęła naukę w tej szkole od dnia 01.09.2015r. Na zajęcia uczęszczała w lutym, marcu. Wprawdzie w kwietniu 2016r. miała 0% frekwencji, ale już w maju uczęszczała na zajęcia. W czerwcu 2016r. ponownie miała 0% frekwencji. Pomimo tego U. D. zdołała ukończyć I semestr. Na II semestrze nie uzyskała zaliczeń, nie przystąpiła do egzaminów i zrezygnowała z nauki dnia 28.08.2016r. Została ponownie przyjęta do C. od 01.09.2016r. ale już na II semestr. Jak zatem wynika z powyższego – U. D. nie ograniczyła się jedynie do formalnego zapisania się do szkoły, ale podejmuje w tej szkole naukę, a nawet osiągnęła skromne wyniki w postaci ukończenia I semestru.

Z tych względów prawidłowo Sąd Okręgowy uznał odwołującą za osobę, która kontynuowała naukę także w okresach objętych zaskarżoną decyzją, a więc spełniającą warunki z art. 68 ust. 1 pkt 2 ww. ustawy. Z tych względów pobrana przez nią renta rodzinna w tych okresach nie była świadczeniem nienależnym w rozumieniu art. 138 ust. 2 pkt 1 ww. ustawy.

W uzasadnieniu apelacji organ rentowy zasygnalizował także, że Sąd I instancji wydał wyrok, opierając się tylko na materiale zebranym w aktach emerytalno-rentowych, nie wysłuchawszy odwołującej. Organ rentowy nie sformułował jednak na tym tle żadnych zarzutów procesowych. Zatem również niejako na marginesie Sąd Apelacyjny wskaże, że dowód z postaci przesłuchania w charakterze strony, o którym mowa w art. 299 k.p.c., ma charakter posiłkowy, gdyż dopuszczalność jego przeprowadzenia powstaje tylko wówczas, gdy za pomocą innych środków dowodowych nie można dojść do wyjaśnienia faktów istotnych dla rozstrzygnięcia sprawy. Subsydiarny charakter dowodu z przesłuchania stron powoduje, że dowód ten powinien być dopuszczony tylko co do faktów, które w ten sposób nie zostały jeszcze wyjaśnione. Jeżeli zatem fakty istotne dla rozstrzygnięcia sprawy zostały wyjaśnione w toku dotychczasowego postępowania dowodowego, to brak jest podstaw do przesłuchania stron (wyr. SN z 18.08.1982 r., I CR 258/82). W niniejszej sprawie stan faktyczny był bezsporny, wynikał z dokumentów zgromadzonych przez organ rentowy. Spór pomiędzy stronami sprowadzał się jedynie do interpretacji art. 68 ust. 1 pkt 2 i art. 138 ust. 2 pkt 1 ww. ustawy. Wobec powyższego dowód z przesłuchania odwołującej był zbędny.

Mając to wszystko na uwadze Sąd Apelacyjny, na podstawie art. 385 k.p.c. oddalił apelację organu rentowego.

SSO del. Grażyna Załęska-Bartkowiak SSA Barbara Orechwa-Zawadzka SSA Teresa Suchcicka