Portal Orzeczeń Sądów Powszechnych

UZASADNIENIE

W pozwie z dnia 6 czerwca 2019 r. powodowie B. Ś. i T. Ś. wnieśli o zasądzenie od pozwanego (...) SA w W. na swoją rzecz kwoty 129.006,58 zł wraz z odsetkami za opóźnienie od dnia doręczenia pozwu do dnia zapłaty lub ewentualnie, przyjmując nieważność całej umowy, kwoty 223.521,39 zł z odsetkami j.w. oraz kosztów postępowania, w tym kosztów zastępstwa procesowego, według zestawienia złożonego na rozprawie. Powodowie podnieśli, że zawarli z pozwanym umowę pożyczki, w której zostały zawarte niedozwolone postanowienia umowne odnoszące się do waloryzacji wysokości zaciągniętej pożyczki, a także wysokości rat spłaty do waluty obcej – franka szwajcarskiego. W ocenie powodów, zawarta ze stroną pozwaną umowa pożyczki zawiera następujące klauzule abuzywne w zakresie niedozwolonej waloryzacji walutowej: par. 1 ust. 2, par. 1 ust. 3A, par. 7 ust. 1, par. 11 ust. 4, par. 13 ust. 5. Powodowie podnieśli, że w ich ocenie uznanie klauzul waloryzacyjnych za abuzywne powinno skutkować ich bezskutecznością wobec konsumenta (brakiem związania powodów wskazanymi w pozwie zapisami umowy pożyczki dotyczącymi waloryzacji świadczenia pieniężnego pożyczkobiorców). Konsekwencją powyższego stanowiska jest przyjęcie, że umowa pożyczki została zawarta w walucie polskiej bez waloryzacji do waluty obcej. Wobec powyższego powodowie twierdzą, że przysługuje im roszczenie o zwrot świadczeń uiszczonych na rzecz pozwanego w zawyżonej wysokości – w kwocie 129.006,58 zł (wyliczenie –k.34).

Zdaniem powodów pobrana przez pozwanego nadwyżka ponad kwoty należne obliczone bez zastosowania waloryzacji stanowi nienależne świadczenie w rozumieniu art. 410 par. 2 KC, do którego zwrotu pozwany jest zobowiązany na podstawie powołanego przepisu w zw. z art. 405 KC. Powodowie powołali się również na nieważność umowy, wskazując że w takim przypadku Bank nie miał podstaw do oczekiwania od powodów jakichkolwiek spłat przekraczających faktycznie udostępniony kapitał i tym samym został bezpodstawnie wzbogacony. W wypadku uznania, że umowa nosi cechy nieważności, powodowie wnieśli o zasądzenie kwoty 223.521,39 zł stanowiącej różnicę między łącznie spłaconym kapitałem (598.721,39 zł),a sumą przekazaną powodom (375.200 zł). (pozew –k.2-22)

W piśmie z dnia 28.06.2019 r. pełnomocnik powodów uzupełnił braki formalne pozwu, wnosząc o zasądzenie od pozwanego kwot wynikających z pozwu solidarnie na rzecz powodów. (pismo –k.63)

W odpowiedzi na pozew pozwany wniósł o oddalenie powództwa w całości i zasądzenie od powodów zwrotu kosztów procesu, w tym kosztów zastępstwa procesowego, według norm przepisanych. Pozwany zakwestionował roszczenia powodów co do zasady jak i wysokości. Pozwany podniósł bezzasadność zarzutów dotyczących abuzywności postanowień umownych (niespełnienie przesłanek z art. 385 ¹ par. 1 KC - naruszenia dobrych obyczajów oraz rażącego naruszenia interesów kredytobiorcy). Na wypadek uznania roszczenia powodów za uzasadnione w jakiejkolwiek części, pozwany podniósł zarzut przedawnienia roszczenia powodów w zakresie rat odsetkowych spłaconych do dnia 6 czerwca 2016 r. (tj. wcześniej niż 3 lata przed złożeniem pozwu), podnosząc że uiszczone przez powodów świadczenia miały charakter świadczeń okresowych, których termin przedawnienia wynosi 3 lata. (odpowiedź na pozew –k.64-128)

W piśmie z dnia 13 listopada 2019 r. powodowie uzupełnili argumentację dotyczącą nieważności umowy lub ewentualnej abuzywności jej postanowień, wskazując na niedozwolony charakter postanowienia z par. 10 umowy. Powodowie stwierdzili, że w świetle tego zapisu pozwany mógł w sposób dowolny i niczym nieograniczony ustalać wysokość oprocentowania, a powodowie nie mieli możliwości kontrolowania takiego procesu. (pismo –k.433-440)

Pozwany podtrzymał dotychczasowe stanowisko, podnosząc że powoływanie się powodów na par. 10 umowy nie stanowi podstawy do wywodzenia nieważności umowy. (pismo –k.444-469)

Sąd ustalił następujący stan faktyczny:

W dniu 28 lipca 2006 r. powodowie zawarli z (...) Bank Spółką Akcyjną z siedzibą w W. (obecnie (...) SA w W.) umowę nr (...) o pożyczkę hipoteczną dla osób fizycznych (...) waloryzowaną kursem franka szwajcarskiego ( (...)). Kwota pożyczki wynosiła 375.200 zł. Walutą waloryzacji pożyczki był (...). W par. 1 ust. 3A umowy wskazano, że kwota kredytu wyrażona w walucie waloryzacji na koniec dnia 19.06.2006 r. według kursu kupna waluty z tabeli kursowej (...) Banku SA wynosi 146.608,31 CHF. Wskazano również, że kwota ta ma charakter informacyjny i nie stanowi zobowiązania banku. Wartość kredytu wyrażona w walucie obcej w dniu uruchomienia kredytu może być różna od podanej w tym punkcie. Okres kredytowania wynosił 240 miesięcy tj. od dnia 28.07.2006 r. do dnia 15.06.2026 r. Pożyczka miała być spłacana w równych ratach kapitałowo – odsetkowych do 15 dnia każdego miesiąca. Pożyczka została zabezpieczona hipoteką na nieruchomości stanowiącej współwłasność powodów w ½ części, położonej w K. przy ul. (...). Pożyczka została udzielona na dowolny cel konsumpcyjny. (umowa pożyczki –k.26-26 odwrót)

Zgodnie z par. 7 ust. 1 umowy, kwota udzielonej pożyczki była waloryzowana kursem kupna waluty (...) wg tabeli kursowej (...) Banku SA. Kwota pożyczki wyrażona w (...) była określona na podstawie kursu kupna waluty (...) z tabeli kursowej (...) Banku SA z dnia i godziny uruchomienia pożyczki. (umowa pożyczki –k.26 odwrót)

Oprocentowanie pożyczki zostało określone w par. 10 umowy. W okresie od 10.08.2006 r. do 31.12.2010 r. oprocentowanie w/w pożyczki kształtowało się, jak wskazano w zaświadczeniu z dnia 3.04.2019 r. (umowa pożyczki –k.27, zaświadczenie –k.33)

Zgodnie z par. 11 ust. 2 umowy, harmonogram spłat pożyczki był sporządzony w (...). Raty kapitałowo – odsetkowe spłacane były w złotych po uprzednim ich przeliczeniu wg kursu sprzedaży (...) z tabeli kursowej (...) Banku SA obowiązującego na dzień spłaty z godziny 14:50. Zasady wcześniejszej spłaty pożyczki zostały określone w par. 13 umowy. Zgodnie z par. 13 ust. 5 wcześniejsza spłata całości pożyczki lub raty kapitałowo – odsetkowej powoduje, że kwota spłaty jest przeliczana po kursie sprzedaży (...), z tabeli kursowej (...) Banku SA, obowiązującym na dzień i godzinę spłaty. (umowa pożyczki –k.27-27 odwrót, harmonogram spłat pożyczki –k.192-194)

Zgodnie z par. 26 ust. 1 umowy, jej integralną część stanowił „Regulamin udzielania kredytów hipotecznych dla osób fizycznych w ramach M.”. Pożyczkobiorca oświadczył, że zapoznał się z tym dokumentem i uznaje jego wiążący charakter. (umowa pożyczki –k.29, regulamin –k.179-188)

W dniu 22 maja 2006 r. powodowie podpisali oświadczenie o następującej treści: „Oświadczam, że zostałem/am dokładnie zapoznany/na z warunkami udzielania zarówno kredytu złotowego jak również kredytu złotowego waloryzowanego kursem waluty obcej, w tym w zakresie zasad dotyczących spłaty kredytu wnioskowanego przez mnie kredytu w obu wersjach. Rozumiem, że z kredytem waloryzowanym związane jest ryzyko kursowe, a jego konsekwencje wynikające z niekorzystnych wahań kursu złotego wobec walut obcych mogą mieć wpływ na wzrost kosztów obsługi zaciągniętego przeze mnie kredytu. D. wyboru kredytu złotowego waloryzowanego kursem waluty obcej, mam pełną świadomość ryzyka związanego z kredytami waloryzowanymi kursem waluty obcej i w pełni je akceptuję. (oświadczenie –k.162)

Powodowie złożyli wniosek o udzielenie pożyczki w dniu 31 maja 2006 r. Powodowie wnioskowali o udzielenie kredytu w kwocie 450.000 zł waloryzowanego w (...), na okres 20 lat. (wniosek kredytowy –k.152-156)

Dnia 20 czerwca 2006 r. została wydana decyzja o przyznaniu powodom pożyczki. (decyzja –k.176-177)

Dnia 27.07.2006 r. powód udzielił żonie pełnomocnictwa do podpisania w jego imieniu umowy o pożyczkę. (akt notarialny –k.169-170)

Dnia 2 sierpnia 2006 r. powodowie złożyli wniosek o uruchomienie pożyczki. (wniosek –k.190-190 odwrót)

Pożyczka została uruchomiona w dniu 10.08.2006 r. w kwocie 375.200 zł. Kwota pożyczki została wypłacona w złotych na rachunek bankowy powodów. (zaświadczenie –k.31-32 odwrót, potwierdzenie uruchomienia pożyczki –k.191)

Z tytułu w/w pożyczki w okresie od 10.08.2006 r. do 31.12.2010 r. spłacono w poszczególnych miesiącach kwoty kapitału i odsetki wskazane w zaświadczeniu z dnia 1.04.2019 r. (zaświadczenie –k.31-32 odwrót)

W okresie od 10.08.2006 r. do 31.12.2010 r. powodowie ponieśli następujące koszty wynikające z umowy: prowizja 4.502,40 zł, prowizja za ubezpieczenie pożyczki 750 zł, zapłacone odsetki 101.136,63 zł. (zaświadczenie –k.33 odwrót)

Powodowie potrzebowali pożyczki z uwagi na trudną sytuację finansową. Pozwany bank wskazał im pośrednik kredytowy. Umowa została podpisana w banku. Powódka była w banku sama. Powódka podpisała umowę w imieniu swoim i w imieniu męża, który udzielił jej pełnomocnictwa do tej czynności. Powódka otrzymała umowę kredytową do zapoznania się w placówce banku. Powódka nie przeczytała umowy przed jej podpisaniem. Sprawdziła tylko dane osobowe powodów na pierwszej stronie umowy i postawiła „parafki” na dalszych stronach. Powódka nie poprosiła pracownika banku o czas na zapoznanie się z umową. Powódka nie interesowała się tym, jaki był kurs franka przed zawarciem umowy. (zeznania powódki –k.472, czas nagrania 00:35:36-00:51:13)

Powód nie widział umowy pożyczki przed podpisaniem jej przez żonę, nie znał treści umowy. Powód zdawał sobie sprawę z tego, że będzie to pożyczka waloryzowana kursem franka szwajcarskiego. Powód zaakceptował podpisanie przez żonę umowy, ponieważ w mediach słyszał, że frank szwajcarski jest jedną z najstabilniejszych walut. Powód liczył na to, że kurs franka będzie w miarę stabilny. Nie bardzo brał pod uwagę możliwość wzrostu kursu franka szwajcarskiego. (zeznania powoda –k.473, czas nagrania 01:02:02-01:09:27)

Powodowie spłacili pożyczkę w całości w grudniu 2010 r. - przed zakończeniem czasu na jaki umowa została zawarta. Decyzja powodów o wcześniejszej spłacie pożyczki była spowodowana wzrostem kursu franka. Powodowie obawiali się, że jeżeli kurs franka szwajcarskiego wzrośnie jeszcze bardziej, nie będą w stanie spłacić pożyczki. (zeznania powódki –k.472-473, czas nagrania 00:35:36-00:51:13, zeznania powoda –k.473, czas nagrania 01:02:02-01:09:27)

W dacie podpisania umowy pożyczki powodowie prowadzili od dnia 20 marca 2001 r. działalność gospodarczą – Zakład (...). Powód prowadził ponadto od dnia 19 kwietnia 2004 r. działalność gospodarczą w formie spółki cywilnej z J. O. pod nazwą J.O & T.S. – sprzedaż hurtową paliw stałych, ciekłych, gazowych oraz produktów pochodnych. Powódka była zatrudniona w Poradni P. – Pedagogicznej w L. jako pedagog. (zaświadczenie o wpisie do ewidencji działalności –k.157,160 zaświadczenie o numerze REGON –k.158,159, zaświadczenie o zatrudnieniu –k.161, decyzja –k.164)

Powyższy stan faktyczny Sąd ustalił na podstawie powołanych dowodów. Dokumenty znajdujące się w aktach sprawy, a nie powołane w stanie faktycznym sąd pominął jako nieistotne dla rozstrzygnięcia sprawy. Sąd pominął wnioskowany przez powodów w piśmie z dnia 5.11.2019 r. dowód z opinii biegłego. Wobec przyjętej przez sąd koncepcji prawnej rozstrzygnięcia sprawy, przeprowadzenie tego dowodu było zbędne.

Sąd zważył co następuje:

Powództwo jest bezzasadne i podlega oddaleniu.

Roszczenie o zapłatę kwoty 129.006,58 z pkt. 1 pozwu oparte zostało na zarzucie występowania w umowie pożyczki niedozwolonych klauzul umownych dotyczących waloryzacji kwoty pożyczki kursem (...) oraz wypływającym z w/w zarzutu żądaniem wyeliminowania z umowy zapisów umownych dotkniętych (zdaniem powodów) tzw. abuzywnością.

Powodowie wskazali jakie postanowienia umowne mają ich zdaniem charakter niedozwolony w rozumieniu art. 385 ¹ KC: par. 1 ust. 2 umowy (określenie waluty waloryzacji - (...)), par. 1 ust. 3A (wskazanie informacyjnej wysokości kwoty pożyczki wyrażonej w walucie waloryzacji), par. 7 ust. 1 (waloryzacja kwoty pożyczki wg kursu kupna waluty (...) wg tabeli kursowej pozwanego z dnia i godziny uruchomienia pożyczki), par. 11 ust. 4 (określenie zasad spłaty pożyczki w złotych po uprzednim ich przeliczeniu wg kursu sprzedaży (...) z tabeli kursowej pozwanego obowiązującej na dzień spłaty z godziny 14:50), par. 13 ust. 5 (przeliczenie kwoty wcześniejszej spłaty pożyczki po kursie sprzedaży (...) z tabeli kursowej pozwanego obowiązującej na dzień i godzinę spłaty).

Zatem rozstrzygnięcie niniejszej sprawy uzależnione było od oceny w/w postanowień umownych w świetle przesłanek z art. 385 ¹ par. 1 KC oraz (w razie uznania w/w postanowień za niedozwolone postanowienia umowne) oceny skutków prawnych tej sytuacji tj. rozstrzygnięcia czy w takim przypadku dopuszczalne jest uzupełnienie treści umowy innymi postanowieniami umownymi o podobnej funkcji, wynikającymi z normy dyspozytywnej prawa lub ustalonego zwyczaju, czy też zaskarżone postanowienia umowy powinny zostać po prostu z niej wyeliminowane.

Niewątpliwe jest, że przedmiotem umowy łączącej strony była pożyczka udzielona przez pozwanego na rzecz powodów w walucie polskiej (PLN). W obrocie powszechnie spotykane są (a raczej były) trzy rodzaje kredytów (pożyczek), po pierwsze tzw. czysty kredyt złotowy (świadczenie określone w walucie polskiej i spłacane w tej walucie), po drugie tzw. kredyt walutowy (świadczenie określone w walucie obcej i spłacane w tej walucie np. (...), EUR, USD), a po trzecie tzw. kredyt indeksowany (waloryzowany) kursem waluty obcej (świadczenie określone w walucie polskiej, następnie indeksowane do kursu waluty obcej i spłacane w walucie polskiej lub obcej). Przedmiotowa pożyczka nie miała charakteru walutowego, co wynika jednoznacznie z treści § 1 ust. 1 umowy, w którym wprost wskazano, że przedmiotem pożyczki była kwota 375.200 złotych. Strony określiły zatem jednoznacznie zarówno wysokość, jak i walutę pożyczki. Przedmiotowa pożyczka była waloryzowana kursem waluty obcej ( (...)), co nie zmienia faktu, że jej punktem wyjściowym pozostawała kwota zadłużenia wyrażona w polskich złotych.

Zgodnie z art. 385 ¹ k.c. postanowienia umowy zawieranej z konsumentem nieuzgodnione indywidualnie nie wiążą go, jeżeli kształtują jego prawa i obowiązki w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy (niedozwolone postanowienia umowne). Nie dotyczy to postanowień określających główne świadczenia stron, w tym cenę lub wynagrodzenie, jeżeli zostały sformułowane w sposób jednoznaczny (§ 1). Jeżeli postanowienie umowy zgodnie z § 1 nie wiąże konsumenta, strony są związane umową w pozostałym zakresie (§ 2). Nieuzgodnione indywidualnie są te postanowienia umowy, na których treść konsument nie miał rzeczywistego wpływu. W szczególności odnosi się to do postanowień umowy przejętych z wzorca umowy zaproponowanego konsumentowi przez kontrahenta (§ 3). Ciężar dowodu, że postanowienie zostało uzgodnione indywidualnie, spoczywa na tym, kto się na to powołuje (§ 4).

Zgodnie z brzmieniem w/w przepisu, możliwość uznania danego postanowienia umownego za niedozwolone i wyeliminowania go z umowy, uzależniona jest od łącznego spełnienia następujących przesłanek: 1. postanowienie nie było uzgodnione indywidualnie; 2. nie jest postanowieniem w sposób jednoznaczny określającym główne świadczenia stron; 3. postanowienie kształtuje prawa i obowiązki konsumenta w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy.

Powyższy przepis znajduje zastosowanie tylko w stosunkach konsument – przedsiębiorca. Fakt, że powodowie zawarli umowę pożyczki z pozwanym w celu niezwiązanym bezpośrednio z ich działalnością gospodarczą lub zawodową nie był przez pozwanego kwestionowany. Wynika to zresztą wprost z treści przedmiotowej umowy pożyczki. Niewątpliwie zatem, powodowie w zakresie przedmiotowej umowy są konsumentami w rozumieniu art. 22 ¹ KC.

Z uzasadnienia pozwu wynika, że w ocenie powodów niedozwolonymi postanowieniami umownym są klauzule stanowiące, że pożyczka spłacana jest w złotych polskich po uprzednim przeliczeniu według kursu sprzedaży (...) z tabeli kursowej (...) Banku obowiązującego na dzień spłaty z godziny 14:50 (par. 11 ust. 4). Kwestionowane postanowienie pozostaje w związku z par. 1 ust. 2 oraz par. 7 ust. 1 gdzie ustalono, że przedmiotowa pożyczka została udzielony w złotych polskich i jest waloryzowana kursem (...) na warunkach określonych w umowie.

W ocenie sądu niewątpliwy jest fakt, że kwestionowane postanowienia umowne nie zostały uzgodnione indywidualnie. Za nieuzgodnione indywidualnie uznawane są te postanowienia umowy, na których treść konsument nie miał rzeczywistego wpływu (art. 385 ¹ par. 3 KC). W stanie faktycznym niniejszej sprawy oczywiste jest, że wybór rodzaju i waluty pożyczki hipotecznej był indywidualnie uzgodniony z powodami. Powodowie nie musieli zgodzić się na zawarcie umowy pożyczki waloryzowanej do franka szwajcarskiego. Mogli zawrzeć umowę „czystej” pożyczki złotowej. Równie oczywiste jest jednak, że powodowie nie mieli rzeczywistego wpływu na treść par. 7 ust. 1 i par. 11 ust. 4 umowy w sensie warunków waloryzacji. Powodowie, godząc się na waloryzację co do zasady, nie mieli bowiem realnego wpływu na treść klauzul umownych określających warunki waloryzacji.

Kwestia jednoznaczności spornych zapisów umownych nie stanowi przesłanki oceny ich abuzywności ponieważ, zgodnie z dość jednolicie przyjmowanym w orzecznictwie poglądem, postanowienia określające zasady ustalania waloryzacji wartości uruchomionego kredytu (pożyczki) i poszczególnych rat kapitałowo - odsetkowych nie mogą być uznane za główne świadczenia stron umowy kredytu. Niezależnie od powyższego trzeba jednak stwierdzić, że sposób waloryzacji określony w treści skarżonych postanowień umownych był jednoznaczny, jasny i zrozumiały dla przeciętnego konsumenta.

Zdaniem Sądu w niniejszej sprawie nie zostały spełnione przesłanki rażącego naruszenia interesów powodów oraz sprzeczności z dobrymi obyczajami postanowień umownych zakwestionowanych w pozwie.

W tym miejscu należy zwrócić uwagę na różnicę pomiędzy kontrolą incydentalną wzorca dokonywaną przez sąd w realiach konkretnej sprawy, a kontrolą abstrakcyjną dokonywaną przez Sąd Ochrony Konkurencji i Konsumentów.

Kontrola incydentalna polega na badaniu treści postanowień konkretnej umowy i przy założeniu, że postanowienia kontrolowanej umowy mogą być lub są zaczerpnięte z wzorca umowy, pośrednio skutkuje również kontrolą postanowień samego wzorca. Ma ona na celu ochronę indywidualnych interesów konsumenta a jej następstwem nie jest eliminacja niedozwolonego postanowienia wzorca umowy z obrotu, a jedynie stwierdzenie - na potrzeby konkretnej sprawy między konsumentem a jego kontrahentem - że konsument w ramach umowy zawartej z kontrahentem nie jest związany konkretnym postanowieniem umowy.

Drugi rodzaj kontroli skierowany jest wprost na treść postanowień wzorca; kontrola taka dokonywana jest niezależnie od tego, czy doszło do zawarcia umowy między stronami, ponieważ jej punktem odniesienia nie jest żadna konkretna umowa (konkretny stosunek prawny) i jej postanowienia, lecz wyłącznie wzorzec umowy stosowany przez uczestnika obrotu i treść postanowień tego wzorca (tzw. kontrola abstrakcyjna). W przeciwieństwie do kontroli incydentalnej, której skutkiem jest wyłącznie stwierdzenie bezskuteczności konkretnego postanowienia umowy na podstawie art. 385 ¹ § 1 k.c., konsekwencją dokonania kontroli abstrakcyjnej jest wyeliminowanie z obrotu postanowień wzorca umowy, które z dużym prawdopodobieństwem w większości umów z konsumentami powinny być zakwalifikowane jako klauzule abuzywne (por. postanowienie SN z dnia 25 października 2012 roku, I CZ 135/12, Lex nr 1293690).

Uwzględniając powyższe zaznaczenia wymaga fakt, że ocena ewentualnej abuzywności konkretnego postanowienia umownego wymaga rozważenia interesu powodów w odniesieniu do okoliczności zawarcia konkretnej umowy kredytowej. Tym samym uznanie danej klauzuli za abuzywną przez Sąd Okręgowy w Warszawie – Sąd Ochrony Konkurencji i Konsumentów nie oznacza automatycznie zwolnienia powoda z obowiązku wykazania w danej sprawie, że konkretne postanowienie umowy jest sprzeczne z dobrymi obyczajami i rażąco narusza jego interesy jako konsumenta. Przyjęcie odmiennego poglądu stanowiłoby nieuprawnione zatarcie różnicy między kontrolą abstrakcyjną i incydentalną danego wzorca, a przy tym czyniłoby zbędnym badanie tych okoliczności przez sąd w realiach niniejszej sprawy. Innymi słowy sąd byłby związany rozstrzygnięciem zapadłym w ramach kontroli abstrakcyjnej. Takie stanowisko nie znajduje zaś uzasadnienia w obowiązujących przepisach ustawy, które na gruncie art. 385 ¹ k.c. nakładają na sąd obowiązek dokonania kontroli incydentalnej postanowienia umownego.

Jednocześnie należy mieć na względzie obowiązującą w procesie cywilnym zasadę ciężaru dowodu, zgodnie z którą strona zobowiązana jest udowodnić fakty, z których wywodzi dla siebie korzystne skutki prawne – art. 6 k.c. w zw. z art. 232 k.p.c. W niniejszej sprawie powodowie zobowiązani byli wykazać fakt, że postanowienia umowne zawarte w kwestionowanych zapisach umowy pożyczki miały charakter niedozwolony w rozumieniu art. 385 ¹ k.c. Wykazanie tych okoliczności warunkowało bowiem zasadność dochodzonych przez powodów roszczeń.

Uznanie konkretnej klauzuli umownej za niedozwolone postanowienie umowne w świetle przywołanego przepisu wymaga stwierdzenia łącznego wystąpienia obu wymienionych przesłanek, tj. "sprzeczności z dobrymi obyczajami", jak i "rażącego naruszenia interesów konsumenta (por. wyrok SN z dnia 29 sierpnia 2013 roku, I CSK 660/12, Lex nr 1408133). Istotą dobrego obyczaju jest szeroko rozumiany szacunek do drugiego człowieka. W stosunkach z konsumentami powinien wyrażać się on informowaniem o wynikających z umowy uprawnieniach, niewykorzystywaniem uprzywilejowanej pozycji profesjonalisty przy zawieraniu umowy i jej realizacji, rzetelnym traktowaniu konsumenta jako równorzędnego partnera umowy. Działanie sprzeczne z dobrymi obyczajami jest to działanie potocznie określane jako nieuczciwe, nierzetelne, odbiegające in minus od przyjętych standardów postępowania (wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 27 stycznia 2011 r., sygn. akt VI ACa 771/10). Za sprzeczne z dobrymi obyczajami można więc uznać działania zmierzające do niedoinformowania, dezorientacji, wywołania błędnego przekonania u konsumenta, wykorzystania jego niewiedzy lub naiwności. Naruszenie interesów konsumenta wynikające z niedozwolonego postanowienia musi być zarazem rażące. Rażące naruszenie interesów konsumenta w rozumieniu art. 385 ¹ par. 1 KC, oznacza nieusprawiedliwioną dysproporcję praw i obowiązków na jego niekorzyść w określonym stosunku obligacyjnym (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 13 lipca 2005 r., sygn. akt I CK 832/04).

Zdaniem Sądu w niniejszej sprawie nie można przyjąć, że w sytuacji stron, ocenianej w dacie zawarcia umowy o pożyczkę hipoteczną, poprzez samo wprowadzenie do umowy kwestionowanych postanowień nastąpiło rażące naruszenie interesów powodów.

Istotą niniejszego powództwa z punktu widzenia prawnego (jak wynika z uzasadnieniu pozwu) jest kwestionowanie zapisów umowy dotyczących sposobu waloryzacji kwoty pożyczki i rat jej spłaty poprzez odniesienie do kursu (...) z tabeli kursów pozwanego banku.

Jednocześnie zeznania powodów w sposób doskonały uwidoczniają istotę faktyczną niniejszej sprawy. Powodowie nie mają pretensji do banku o sposób przeliczania kwoty pożyczki na (...) przy jej wypłacie oraz przy spłacie rat. Z zeznań powodów wynika, że ich problem w związku z wykonywaniem przedmiotowej umowy polegał na tym, że kurs (...) w stosunku do złotego wzrósł w sposób nieprzewidziany przez nich w momencie zawarcia umowy, w sposób istotnie wpływający na wysokość rat pożyczki, które byli zobowiązani płacić.

Zdaniem sądu jest oczywiste, że samo zastrzeżenie klauzuli waloryzacyjnej nie stanowi niedozwolonej klauzuli umownej. Bez wyraźnego wniosku powodów, bank nie udzieliłby im pożyczki waloryzowanej. Fakt wnioskowania przez powodów o pożyczkę w takim wariancie wskazuje na dążenie przez nich do zawarcia umowy, której istotą była waloryzacja. Powodowie przed zawarciem umowy złożyli oświadczenie, z którego wynika, iż zostali dokładnie zapoznani z warunkami udzielania pożyczki złotowej waloryzowanej kursem waluty obcej, w tym w zakresie zasad spłaty i zaakceptowali je. Powodowie oświadczyli też, że są świadomi, iż z pożyczką związane jest ryzyko kursowe, a jego konsekwencje mogą mieć wpływ na koszt obsługi pożyczki.

Potencjalna abuzywność nie może więc dotyczyć zawarcia w umowie postanowień waloryzacyjnych co do zasady, tylko takiego ich ukształtowania, które pozwalało powodowi jednostronnie kształtować wysokość kursu (...).

Oczywiście, że treść kwestionowanych postanowień umownych z istoty swojej powoduje, że pożyczkobiorca jako strona umowy nie ma wpływu na parametry determinujące wysokość należnej raty. Nie oznacza to jednak automatycznie, że przedsiębiorca (bank) wpływa na tą wysokość w sposób dowolny. Kryteria, które ostatecznie decydowały o kursie ogłoszonym w tabeli banku nie pozostawały wyłącznie w gestii pozwanego. Twierdzenie strony powodowej, że zapis umowny odsyłający do takiego miernika waloryzacji daje pole dla dowolności banku w kształtowaniu obowiązków konsumenta w sposób rażąco naruszający jego interesy i sprzeczny z dobrymi obyczajami, jest, zdaniem Sądu, nieuprawnione. W ocenie Sądu treść umowy pożyczki nie uprawniała Banku do wyznaczania kursu waluty waloryzacji według swojego uznania.

Należy wskazać, że sposób spłaty pożyczki hipotecznej waloryzowanej kursem waluty obcej został określony zarówno w umowie, jak i w stanowiącym jej integralną część Regulaminie udzielania kredytów i pożyczek hipotecznych dla osób fizycznych. Zgodnie z art. 109 ust. 1 i 2 ustawy z 29 sierpnia 1997 roku Prawo bankowe (tekst jedn. Dz.U. 2016, poz. 1988 ze zm., zwanej dalej pr. bank.) bank w zakresie swojej działalności może wydawać ogólne warunki umów lub regulaminy określające m.in. rodzaje udzielanych kredytów oraz warunki umów kredytu i umów pożyczki, a postanowienia ogólnych warunków umów oraz regulaminów są dla stron wiążące, o ile strony w umowie nie ustalą odmiennie swych praw i obowiązków. Regulamin powodowego Banku dotyczący udzielania kredytów i pożyczek dla osób fizycznych zawierał kompleksową regulację dotyczącą zasad waloryzowania kwoty udzielonego kredytu (pożyczki) i zasad spłaty kredytu waloryzowanego kursem obcej waluty. Zgodnie z par. 1 ust. 2 Regulaminu, obowiązującego w dacie zawarcia przedmiotowej umowy, M. udzielał kredytów i pożyczek złotowych waloryzowanych kursem wymienionych tam walut wymienialnych, m.in. (...) według tabeli kursowej (...) Banku SA. Zgodnie z par. 1 ust. 3 kredyt waloryzowany udzielany jest w złotych, przy jednoczesnym przeliczeniu na wybraną przez kredytobiorcę walutę. Regulamin zawierał wyczerpującą informację w zakresie sposobu spłaty pożyczki waloryzowanej kursem waluty obcej, przewidując w par. 24, że: wysokość każdej raty odsetkowej lub kapitałowo – odsetkowej kredytu waloryzowanego kursem przyjętej waluty określona jest w tej walucie, natomiast jej spłata dokonywana jest w złotych po uprzednim jej przeliczeniu wg kursu sprzedaży danej waluty, określonym w tabeli kursowej (...) Banku SA na dzień spłaty. Zgodnie z par. 34 rozdziału IX Regulaminu, pożyczkobiorca na każdym etapie wykonywania umowy mógł dokonać zmiany waluty waloryzacji, lub całkowicie wyeliminować element waloryzacji z umowy.

Zgodnie z twierdzeniem pozwanego, któremu powodowie skutecznie nie zaprzeczyli, kurs (...) z tabeli kursowej pozwanego podążał za bieżącymi kursami rynkowymi. Kurs złotego do franka ustalany jest przez czynniki makroekonomiczne oraz polityki walutowe, na które pozwany nie ma wpływu. To, na co pozwany bank miał wpływ, to ustalenie różnicy pomiędzy ceną kupna i sprzedaży (tzw. spread walutowy), która stanowi jego zysk. Powodowie jednak nie wykazali, że stosowany przez pozwanego spread walutowy był zbyt wysoki.

Odnośnie zarzutu, że w momencie zawarcia umowy powodowie nie mieli możliwości nawet orientacyjnego przewidzenia ile wyniesie kwota kapitału do spłaty i odsetek, należy wskazać, że powiązanie rat pożyczki z wysokością kursu kupna - sprzedaży franka szwajcarskiego (o co powodowie wnosili ubiegając się o pożyczkę) powoduje, że wysokość spłaconego kapitału ze swojej istoty musi się różnić od kwoty otrzymanej pożyczki. Istota problemów strony pozwanej polega na tym, że od czasu zawarcia umowy kurs złotego w stosunku do franka szwajcarskiego uległ znaczącej zmianie, co jest okolicznością powszechnie znaną. Trzeba jednak podkreślić, że wahania kursów walut są pochodną procesów ekonomicznych o zasięgu globalnym oraz decyzji politycznych. Wahania takie występowały również przed zawarciem przez powodów umowy o pożyczkę hipoteczną z 28.07.2006 roku. Zmienność kursów walut jest zjawiskiem powszechnie znanym, z którego każda osoba zawierająca umowę, w której wysokość świadczeń odniesiona jest do wartości waluty obcej powinna zdawać sobie sprawę. Zmiany kursów walut są rzeczą naturalną i jak najbardziej przewidywalną co do możliwości ich wystąpienia, jednak dokładny ich przebieg oraz amplituda wahań w dłuższym okresie czasu nie są możliwe do przewidzenia, nawet dla podmiotów dysponujących potencjałem analitycznym oraz doświadczeniem w formułowaniu tego rodzaju prognoz, czyli np. banków. Brak wiedzy o dokładnej wysokości zobowiązania oraz ogólnej jego kwoty na przestrzeni czasowej dokonywania spłat (w tym przypadku 20 -letniej) jest w tym przypadku konsekwencją charakteru zawartej umowy i okolicznością nieuniknioną.

Zdaniem Sądu nie można też mówić o sprzecznym z dobrymi obyczajami działaniu pozwanego. Ocena materiału dowodowego wskazuje, że powodowie świadomie wybrali formę pożyczki waloryzowanej kursem (...) według tabeli kursów banku.

Sąd nie ma wątpliwości, że w sytuacji gdy mając możliwość wyboru różnych rodzajów pożyczki, konsument dokonuje wyboru pożyczki waloryzowanej kursem waluty obcej, to ryzyko zmiany kursu tej waluty, oczywiście kursu rynkowego, mieści się w granicach zwykłego ryzyka gospodarczego. Możliwość zmiany kursu walut, także gwałtownych jest faktem oczywistym i nie można zasłaniać się przekonaniem, że istnieją pewne waluty na świecie, których kursy nie mogą ulec istotnym zmianom. Jest też oczywiste, że ryzyko tych zmian dotyczy obu stron umowy. Kurs (...) mógł przecież zarówno wzrosnąć w stosunku do kursu z chwili zawarcia umowy, jak i obniżyć się.

Umowa pożyczki, której postanowienia powodowie kwestionują została zawarta w 2006 r. na okres 240 miesięcy. Jest to tak długi przedział czasowy, że każdy oceniający sprawę z dołożeniem należytej staranności powinien mieć świadomość zmiennej sytuacji gospodarczej w Polsce i na świecie. W chwili zawierania umowy powodowie powinni byli rozważyć, czy korzyści wynikające z niższego oprocentowania pożyczki równoważą ryzyko, jakie niesie ze sobą każdorazowe przewalutowanie raty pożyczki, następujące przez długi czas w warunkach zmieniającej się sytuacji ekonomicznej.

Powodowie zdecydowali się na zawarcie umowy pomimo (jak twierdzą) niejasnych dla nich zapisów umowy dotyczących sposobu waloryzacji według kursu (...). Sam fakt posiadania statusu konsumenta nie zwalnia powodów z obowiązku zachowania spokoju, rozwagi oraz ostrożności, w szczególności w przypadku zaciągnięcia zobowiązania, którego wartość jest znaczna, a przy tym waloryzowana w obcej walucie, przy jednoczesnym długoletnim okresie trwania stosunku łączącego strony.

Podnoszona przez powodów (w formie zarzutu wobec pozwanego) okoliczność, że w dacie zaciągania zobowiązania ich wiedza o cechach wybranego produktu bankowego była niewielka pozostaje bez znaczenia z punktu widzenia rozstrzygnięcia, a właściwie działa na niekorzyść powodów. Zaciągnięcie zobowiązania w kwocie kilkuset tysięcy złotych było decyzją finansową wielkiej wagi. Stąd naturalnym jest, że powodowie powinni się do niej dobrze przygotować i przemyśleć ewentualne skutki swojej decyzji. Powodowie tego nie zrobili, co więcej nie przeczytali nawet umowy przed jej podpisaniem. Powódka, która zawierała umowę w imieniu swoim i męża, zeznała że tylko sprawdziła dane osobowe powodów w części wstępnej umowy.

Brak zapoznania się z treścią umowy stanowi okoliczność obciążającą powodów w świetle pojęcia rozsądnego, rozważnego konsumenta. Przepis art. 22 ¹ k.c. nie wyznacza cech podmiotu uważanego za konsumenta, takich jak wymagany zakres wiedzy i doświadczenia w obrocie, stopień rozsądku i krytycyzmu wobec otrzymywanych informacji handlowych. Określenie tych przymiotów następuje w toku stosowania przepisów o ochronie konsumentów, z uwzględnieniem okoliczności konkretnej sprawy. Na ogół przyjmowany jest wzorzec konsumenta rozważnego, świadomego i krytycznego, który jest w stanie prawidłowo rozumieć kierowane do niego informacje (por. wyrok SN z dnia 8 czerwca 2004 r., I CK 635/03, LEX nr 846537, wyrok SN z dnia 13 czerwca 2012 r., II CSK 515/11, LEX nr 1231312).

Tak naprawdę, oceniając sytuację i postępowanie powodów w momencie podpisania umowy można brać pod uwagę tylko dwa warianty. Pierwszy (który zdaniem Sądu wynika ze zgromadzonego materiału dowodowego), że decyzja powodów o podpisaniu umowy pożyczki hipotecznej waloryzowanej kursem (...) wg tabeli pozwanego Banku była świadoma i poprzedzona rozważeniem innych dostępnych opcji. Powodowie potwierdzili, że potrzebowali określonej kwoty pieniędzy, a jest oczywiste, że zdolność kredytowa liczona dla pożyczki waloryzowanej (...) była wyższa niż gdyby umowa nie była waloryzowana kursem (...). Drugi wariant (który pełnomocnik powodów przedstawia na potrzeby niniejszej sprawy), że powodowie, nie byli w stanie w pełni ocenić konsekwencji ekonomicznych wynikających z zawieranej przez siebie umowy z uwagi na niejasne i nieuczciwe (zdaniem powodów) określenie w umowie sposobu waloryzacji oraz niepoinformowanie powodów o ryzyku kursowym. Ten wariant jest jednak sprzeczny z podpisany przez powodów oświadczeniem, znajdującym się na k.162 akt. Ponadto, z materiału dowodowego nie wynika w żaden sposób, aby w chwili zawierania umowy pozwany bank miał możliwość przewidzenia wzrostu kursu (...) w stosunku do złotego w takim rozmiarze, w jakim nastąpiło to w kolejnych latach.

W ocenie sądu jasne jest, że powodowie zawierając przedmiotową umowę liczyli (tak jak wiele innych osób, które zaciągnęły tego rodzaju kredyty i pożyczki) na odniesienie korzyści związanych z niskim oprocentowaniem pożyczki i niskim kursem franka szwajcarskiego w chwili zawarcia umowy. Nie ma w tym oczywiście nic złego, rzeczą naturalną jest podejmowanie takich działań finansowych, które w założeniu mają przynosić korzyści, a nie straty. Odpowiedź na pytanie dlaczego sposób waloryzacji umowy nie stanowił problemu dla powodów w dacie zawarcia umowy, a stał się problemem w czasie późniejszym jest dość oczywista. Dopóki nie doszło do niekorzystnego dla pożyczkobiorców wzrostu kursu (...), nie wzrastały w sposób istotny raty kredytów i pożyczek i większość osób (w tym powodowie) nie interesowało się tym, w jaki sposób obliczana jest rata pożyczki. Sytuacja zmieniła się kiedy kurs franka szwajcarskiego wzrósł w sposób boleśnie odczuwalny dla kredytobiorców i skłonił ich do poszukiwania metod „ratowania się” z niekorzystnej sytuacji, na które to zapotrzebowanie odpowiedział z radością rynek usług prawniczych w Polsce.

Podkreślić należy, że powodowie dokonali wcześniejszej spłaty całej pożyczki w 2010 r., a z niniejszym pozwem wystąpili prawie 10 lat po zakończeniu wykonywania umowy. Powstaje pytanie dlaczego przez cały okres wykonywania umowy i prawie 10 lat po jej zakończeniu (łącznie niemal 15 lat) powodom nie przeszkadzała rzekoma abuzywność postanowień umownych. Nie sposób w takiej sytuacji ocenić postępowania powodów inaczej niż jako próby uzyskania dodatkowych korzyści z umowy dawno wykonanej i rozliczonej (na skutek decyzji powodów o spłacie pożyczki na 16 lat przed końcem obowiązywania umowy), z wykorzystaniem przychylnego dla osób, które zaciągnęły zobowiązania waloryzowane kursem (...) orzecznictwa części polskich sądów. W ocenie sądu postępowanie takie nosi znamiona nadużycia prawa w rozumieniu art. 5 KC i nie zasługuje na ochronę prawną.

Reasumując, należy stwierdzić, że w okolicznościach przedmiotowej sprawy nie zostało wykazane rażące naruszenie interesów konsumenta oraz ukształtowanie jego praw i obowiązków w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami. Dodać trzeba, że wniosek o dopuszczenie dowodu z opinii biegłego zgłoszony w piśmie z dnia 13.11.2019 r. nie zmierzał do wykazania tych okoliczności, tylko do wyliczenia wysokości roszczenia w oparciu o przyjęte przez powodów założenia prawne, co do abuzywności określonych zapisów umowy, których sąd nie podzielił.

Abstrahując od powyższych rozważań należy wskazać, że ewentualne orzeczenie o abuzywności klauzuli waloryzacyjnej nie może powodować „automatycznego” przekształcenia dotychczasowej umowy o kredyt (pożyczkę) waloryzowany do waluty obcej w umowę o kredyt udzielony w walucie polskiej bez waloryzacji. Do ustalenia oprocentowania takiego kredytu nie jest bowiem możliwe stosowanie stawki LIBOR, ponieważ jest ona powiązana z walutami obcymi, a nie z walutą polską. Nie mogłoby zatem dojść do wyeliminowania z umowy waloryzacji sumy kredytu według kursu franka szwajcarskiego, przy zachowaniu pozostałych zapisów umownych, w szczególności tych dotyczących oprocentowania. Nie stanowiłoby to także podstawy do ustalenia zobowiązania powodów z pominięciem waloryzacji, ponieważ prowadziłoby do zmiany prawnego charakteru umowy.

Ponadto, usunięcie skutków abuzywności nie może prowadzić do nierównowagi w drugą stronę, czyli do faworyzowania konsumenta, z naruszeniem zasady sprawiedliwości kontraktowej. Stanowisko powodów sprowadza się do żądania wyeliminowania z umowy waloryzacji pożyczki do (...), co spowodowałoby, że powodowie uzyskaliby pożyczkę bez ryzyka kursowego (taka jak „czysta” złotówkowa) z niskim oprocentowaniem (tak jak waloryzowana kursem (...)). Uzyskanie takiej pożyczki w warunkach rynkowych nigdy nie było możliwe i w ocenie sądu orzekającego w niniejszej sprawie nie ma żadnego uzasadnienia dla takiego kształtowania treści umów pożyczek czy kredytów w drodze orzeczeń sądowych.

Odnosząc się do roszczenia z pkt. 2 pozwu należy stwierdzić, co następuje. Nieważność umowy nie może być wywodzona z abuzywności jej zapisów i eliminacji klauzul abuzywnych z treści umowy, skoro – jak wskazano powyżej, abuzywność ta nie występuje. W sprawie nie zachodzą przesłanki ustalenia nieważności umowy na podstawie art. 58 KC – umowa nie jest sprzeczna z prawem (w szczególności z art. 69 ustawy Prawo bankowe), ani z zasadami współżycia społecznego. Polskie prawo nie zabraniało i nie zabrania zawierania umów kredytu czy też pożyczki waloryzowanej kursem waluty obcej. Waloryzacja pożyczki kursem (...) nie jest sprzeczna z ustawą ani z zasadami współżycia społecznego. Nie zmierza też do obejścia prawa.

Na koniec należy odnieść się też do podniesionego w piśmie z 13.11.2019 r. zarzutu dotyczącego par. 10 umowy. Powodowie, nie uzasadniając tego w żaden sposób, stwierdzili, że pozwany mógł w sposób dowolny i niczym nieograniczony ustalać wysokość oprocentowania, a powodowie nie mieli możliwości kontrolowania takiego procesu. Zachowując zwięzłość adekwatną do argumentacji powodów, należy stwierdzić, że zarzut ten jest niezasadny. Dodać należy, że gdyby bank w trakcie realizacji umowy stosował dowolne kursy waluty (...) lub oprocentowanie niezgodne z umową, byłaby to kwestia nienależytego wykonania umowy przez bank, a nie abuzywności jej poszczególnych postanowień. Powodowie nie wykazali (i nie podnosili okoliczności), że bank w sposób nienależyty wykonywał przedmiotową umowę np. zawyżał kurs franka szwajcarskiego przy przeliczaniu rat, czy stosował oprocentowanie niezgodne z par. 10 umowy.

Wobec powyższego sąd uznał, że sformułowane przez powodów zarzuty co do abuzywności określonych postanowień umownych, jak i co do nieważności zawartej umowy są niezasadne.

Powyższe rozważania stanowią o niezasadności powództwa o zapłatę, którego podstawa prawna została oparta o konstrukcję nienależnego świadczenia, zarówno w wariancie z pkt. 1 jak z pkt. 2 pozwu. W myśl bowiem art. 410 § 2 k.c. świadczenie jest nienależne i podlega zwrotowi, jeżeli ten, kto je spełnił, nie był w ogóle zobowiązany lub nie był zobowiązany względem osoby, której świadczył, albo jeżeli podstawa świadczenia odpadła lub zamierzony cel świadczenia nie został osiągnięty, albo jeżeli czynność prawna zobowiązująca do świadczenia była nieważna i nie stała się ważna po spełnieniu świadczenia. Żadna ze wskazanych przesłanek nie została wykazana w toku niniejszego postępowania. Z tych względów powództwo podlegało oddaleniu w całości.

Rozstrzygnięcie o kosztach procesu zostało oparte na zasadzie odpowiedzialności za jego wynik (art. 98 k.p.c.). Powodowie przegrali proces w całości w związku z czym winni zwrócić solidarnie pozwanej (art. 105 par. 2 k.p.c.) poniesione przez nią koszty procesu, w tym 10.800 złotych tytułem kosztów zastępstwa procesowego i 17 złotych tytułem opłaty skarbowej od udzielonego pełnomocnictwa.