Serwis Internetowy Portal Orzeczeń używa plików cookies. Jeżeli nie wyrażają Państwo zgody, by pliki cookies były zapisywane na dysku należy zmienić ustawienia przeglądarki internetowej. Korzystając dalej z serwisu wyrażają Państwo zgodę na używanie cookies , zgodnie z aktualnymi ustawieniami przeglądarki.

VIII GC 142/14 - zarządzenie, uzasadnienie Sąd Okręgowy w Szczecinie z 2018-12-21

Sygnatura akt VIII GC 142/14

UZASADNIENIE

Powodowie S. M. oraz R. M. pozwem złożonym w dniu 14 lutego 2014 r. (k. 2 i n.) domagali się zasądzenia od pozwanej (...) spółki z ograniczoną odpowiedzialnością w S. kwoty 268.107,79 zł wraz ustawowymi odsetkami szczegółowo opisanymi w pozwie oraz kosztami procesu.

W uzasadnieniu pozwu wyjaśnili, że dochodzone roszczenie stanowi należne im wynagrodzenie stwierdzone fakturami VAT nr (...) z 9 grudnia 2013 r. (na kwotę 62.335,17 zł), nr (...) z 9 grudnia 2013 r. (na kwotę 34.128,81 zł) oraz nr (...) z 18 grudnia 2013 r. (na kwotę 169.428,81 zł). Strony były związane umową z 19 marca 2013 r. Powodowie mieli wykonać roboty budowlane – rozbudowę wieży ciśnień w stanie surowym otwartym. Za wykonanie prac powodom należne było wynagrodzenie ryczałtowe w wysokości 560.000 zł netto. Umowa przewidywała możliwość wykonania prac dodatkowych. W drodze aneksu strony sprecyzowały zakres robót. Powodowie wykonali na rzecz pozwanej roboty dodatkowe, nieobjęte umową: wykonanie murów oporowych, prace naprawcze w starej (istniejącej) części wieży ciśnień oraz wykonanie tarasów podjazdów oraz wykonanie 12 kominów klinkierowych. Kwota 7.380 zł dotyczy obudowy drzew w trakcie wykonywania robót, a prace te nie zostały zafakturowane.

Pozwana w odpowiedzi na pozew (k. 221 i n.) wniosła o oddalenie powództwa i zasądzenie kosztów procesu.

Pozwana przyznała, że łączyła ją z powodami umowa opisana w pozwie. Zgodnie z umową powodowie mieli wykonać roboty wynikające z dokumentacji projektowej. Zarzuciła, że kwestionuje wynagrodzenie dochodzone przez powodów wskazała, iż nie było prac dodatkowych, a mury oporowe były objęte zakresem umowy. Również inne prace nie stanowiły robót dodatkowych wykonanych przez powodów – nie zostały w rzeczywistości wykonane albo mieściły się w zakresie robót wynikających z umowy. Pozwana zapłaciła powodom wynagrodzenie w wysokości 506.921 zł, a pismem z 17 grudnia 2013 r. wezwała ich do zwrotu 36.864 zł, stanowiącej kwotę nadpłaconą w świetle zakresu niewykonanych prac. Z ostrożności procesowej podniosła zarzut potrącenia powyższej kwoty z dochodzonym przez powodów roszczeniem. Nadmieniła, że wykonane przez powodów w pracy okazały się w dużej mierze wadliwe.

Sąd ustalił następujący stan faktyczny:

W ramach prowadzonej działalności gospodarczej powodowie ( (...) spółki Zakład Usług (...)) 5 marca 2013 r. przedstawili pozwanej ofertę wykonanie robót budowlanych (rozbudowy wieży ciśnień w stanie surowym o powierzchni użytkowej 522 m 2 wraz z wjazdem, schodami zewnętrznymi i ścianami oporowymi, bez robót wykończeniowych,) za 678.600 zł netto (w tym również koszty materiałów). Sporządzenie oferty było poprzedzone zapoznaniem się przez powodów z dokumentacją projektową udostępnioną im przez pozwaną.

Po rozważeniu złożonej oferty i prowadzonych rozmowach o szczegółach współpracy w dniu 19 marca 2013 r. strony zawarły na piśmie umowę, zgodnie z którą powodowie mieli wykonać roboty budowlane (rozbudowę wieży ciśnień w stanie surowym otwartym w S.) za wynagrodzeniem ryczałtowym 560.000 zł netto, w tym: wykonanie stanu surowego, robocizna + materiały, wykonanie wykopu (50.000 zł), ławy i stropy fundamentowe (20.000 zł), ściany i słupy (30.000 zł), podciągi + strop poziom 0 (150.000 zł), ściany parteru + słupy (50.000 zł), podciągi + strop nad parterem (150.000 zł), ławy pod ściany żelbetowe (60.000 zł), wjazd do piwnicy + pomieszczenie na śmietnik (50.000 zł). Rozpoczęcie robót zostało ustalone na 25 marca 2013 r., a termin wykonania robót na 30 lipca 2013 r. (§ 1 i § 2 umowy). Rozliczenie wynagrodzenia miało następować na podstawie faktur częściowych. Faktury miały być płatne w terminie 14 dni od otrzymania faktury wraz z zatwierdzonym protokołem zaawansowania robót, a rozliczenie końcowe – po dokonaniu odbioru końcowego fakturą końcową w terminie 14 dni (§ 9 umowy). Faktury częściowe miały być płatne w wysokości 95% wynagrodzenia umownego netto. Pozostałe 5% wynagrodzenia stanowiło „zabezpieczenie należytego wykonania” i miało zostać wypłacone powodom wraz z należnością z faktury końcowej (§ 9 ust. 5 umowy).

Przedmiot umowy miał zostać wykonany zgodnie z dostarczoną przez pozwaną dokumentacją projektowo-kosztorysową, stanowiącą integralną część umowy (§ 4 umowy), a powodowie oświadczyli, że zapoznali się z dokumentacją techniczną i nie wnoszą zastrzeżeń (§ 5 umowy). W przypadku konieczności wykonania robót nieprzewidzianych dokumentacją techniczną powodowie mieli uzgodnić zakres i koszt robót dodatkowych z pozwaną, a zapłata za te roboty miała nastąpić po uzgodnieniu (§ 3 umowy). Wartość uzgodnionych prac dodatkowych miał określać protokół powykonawczy (§ 9 umowy).

Strony w umowie zawarły również postanowienia dotyczące m.in. kar umownych (§ 11 umowy). Wszelkie zmiany umowy wymagały dla swej ważności formy pisemnej (§ 13 umowy).

Umowa została sporządzona na firmowym papierze powodów, oznaczonym logo (...).

Niesporne, a nadto dowody:

-

oferta z 5 marca 2013 r. (k. 11);

-

kosztorys ofertowy (k. 12-24);

-

umowa z 19 marca 2013 r. (k. 25-27);

-

zeznania świadka R. S. (k. 380-381, 384);

-

zeznania świadka R. W. (1) (k. 382v-383, 384);

-

zeznania powoda S. M. (k. 410-413, 414).

Powodowie przystąpili do wykonywania robót objętych umową z dnia 4 kwietnia 2013 r. Przebieg robót znajdował odzwierciedlenie we wpisach dokonywanych w dzienniku budowy. Dnia 26 kwietnia 2013 r. sporządzono częściowy protokół odbioru (podpisany przez inspektora nadzoru, kierownika budowy) obejmujący roboty ziemne oraz ławy pod ściany żelbetowe (części wykopów, zgodnie z treścią protokołu, nie wykonano). Pełną aktualną dokumentację projektową pozwana przekazała powodom w dniu 29 kwietnia 2013 r. Dokumentacja ta została zatwierdzona przez Prezydenta Miasta S. oraz była podstawą udzielenia pozwolenia na budowę (ostatnia zmiana decyzji dotycząca aktualizacji dokumentacji pochodziła z 16 lipca 2012 r.). Pismem z dnia 3 czerwca 2013 r. powodowie zgłosili brak części dokumentacji projektowej, informując, że ich brak skutkuje koniecznością późniejszego wykonania prac (odwiertów na media), co może skutkować podwyższeniem wynagrodzenia. Dnia 11 czerwca 2013 r. sporządzono kolejny protokół odbioru częściowego (podpisany przez inspektora nadzoru, kierownika budowy i powodów), obejmujący wykonanie stropu żelbetowego z podciągami.

Dowody:

-

pismo z 3 czerwca 2013 r. (k. 31);

-

protokół z 26 kwietnia 2013 r. (k. 124-124v);

-

protokół z 11 czerwca 2013 r. (k. 125, 125v);

-

decyzje w przedmiocie pozwolenia na budowę (k. 245-247);

-

pismo z 29 kwietnia 2013 r. (k. 248);

-

zeznania świadka S. S. (k. 379-379v, 384);

-

zeznania świadka R. S. (k. 380-381, 384);

-

zeznania świadka R. W. (1) (k. 382v-383, 384);

-

zeznania świadka D. G. (1) (k. 405-407, 314);

-

zeznania powoda S. M. (k. 410-413, 414);

-

dzienniki budowy ((...), (...)) znajdujące się w segregatorze stanowiącym załącznik do akt sprawy;

-

dokumentacja projektowa znajdująca się w segregatorze stanowiącym załącznik do akt sprawy.

W toku realizacji umowy okazywało się, że strony odmiennie interpretują, jaki jest konkretnie przedmiot robót, które mają wykonać powodowie. Celem usunięcia tych rozbieżności, sprecyzowania przedmiotu umowy oraz aktualizacji niektórych postanowień umownych dnia 11 czerwca 2013 r. strony spisały aneks nr (...) do umowy. Na podstawie aneksu strony zmodyfikowały brzmienie postanowień umowy oraz wprowadziły do niej dodatkowe postanowienia. W szczególności strony dodały § 1 ust. 2 umowy (§ 1 aneksu), zgodnie z którym przedmiot umowy pozostawał ściśle określony w dokumentacji projektowej (projekt architektoniczno-budowlany „Rozbudowa wieży ciśnień z przeznaczeniem na funkcje usługowe – Aneks Nr (...) /projekt zamienny/” z sierpnia 2012 r., projekt konstrukcja z sierpnia 2012 r., projekt wykonawczy konstrukcja z 2012 r., architektura – 2012 r., projekt wewnętrznych instalacji sanitarnych – sierpień 2012 r., projekt zewnętrznych instalacji sanitarnych – sierpień 2012 r., zasilanie obiekt w energię Aneks Nr (...) – projekt zamienny, listopad 2012 r.). Ponadto strony zmieniły brzmienie § 2 umowy (§ 1 aneksu) – za wykonanie przedmiotu umowy powodom należne było wynagrodzenie 560.000 zł powiększone o podatek VAT, a wynagrodzenie to obejmowało koszty związane z zakupem materiałów potrzebnych do wykonania umowy, koszty robocizny oraz wszystkie koszty związane z organizacją budowy (obsługa geodezyjna, oznakowanie terenu budowy, wywód odpadów itp.). Termin wykonania umowy przedłużono do 20 sierpnia 2013 r. Strony zmieniły § 4 umowy (§ 3 aneksu) – przedmiot umowy miał zostać wykonany zgodnie z dostarczoną przez pozwaną dokumentacją projektową stanowiącą integralną część umowy. Strony zmodyfikowały również § 7 umowy (§ 4 aneksu) – przedmiot umowy miał zostać wykonany wyłącznie z materiałów zgodnych w projektem, posiadających aprobaty techniczne (atesty) lub certyfikaty zgodności z odpowiednimi normami.

Dowody:

-

projekt aneksu (k. 28-30);

-

dokumentacja projektowa (k. 32-45, 47-120, 601-629);

-

aneks nr (...) z 11 czerwca 2013 r. (k. 231-234);

-

zeznania świadka A. M. (k. 381-381v, 384);

-

zeznania świadka R. W. (1) (k. 382v-383, 384);

-

zeznania świadka M. S. (1) (k. 408-409, 414);

-

zeznania powoda S. M. (k. 410-413, 414);

-

dokumentacja projektowa znajdująca się w segregatorze stanowiącym załącznik do akt sprawy.

Powodowie kontynuowali wykonywanie robót objętych umową. Pomimo zawarcia aneksu nr (...) do umowy strony nadal prezentowały odmienne stanowisko, co do zakresu robót objętych umową, w szczególności w rozbieżny sposób rozumiały „stan surowy zamknięty” oraz „stan surowy otwarty”. W trakcie wykonywania prac pozwana zwracała uwagę powodom na nieprawidłowe wykonywanie robót, zaś 19 sierpnia 2013 r. wezwała do zapewnienia odpowiedniej ilości osób na terenie robót oraz przedstawienia harmonogramu prac pozostałych do wykonania oraz terminu zakończenia robót (k. 179). W piśmie z 20 sierpnia 2013 r. powodowie m.in. wskazali, że 6 dni zostało zmarnowane na skucie betonu i wylanie nowego, co wynikało z tego, że od dostawcy betonu uzyskali materiał złej jakości (k. 199). W toku wykonywania robót, przy wykopach stwierdzono kolizję murów z korzeniami drzew, co skutkowało dokonaniem zmian projektowych, a powodowie musieli zabezpieczyć drzewa, co uczynili. W dalszym okresie wykonywania robót sporządzono kolejne protokoły częściowego odbioru robót: 25 lipca 2013 r. (wykonanie ścian nośnych, słupów i fundamentów), 19 sierpnia 2013 r. (wykonanie stropu nad parterem), 14 listopada 2013 r. (wykonanie ścian oporowych, zjazdu ze schodami, śmietnika). Strony prowadziły między sobą korespondencję dotyczącą realizacji umowy oraz harmonogramu prac. W piśmie z 14 października 2013 r. pozwana poinformowała, że zgodnie z § 9 ust. 5 umowy zatrzymuje zapłatę kwoty 24.285 zł netto, tj. 32.692,17 zł brutto do czasu zdania całości prac objętych umową zakończonego protokołem odbioru podpisanym przez kierownika budowy i inspektora nadzoru. Dnia 25 listopada 2013 r. inspektor nadzoru oraz powodowie sporządzili protokół z odbioru końcowego, zgodnie z którym powodowie wykonali całość prac umownych oraz szereg robót dodatkowych. W protokole wskazano również roboty wymagające wykonania, ukończenia oraz poprawienia.

Dowody:

-

protokoły odbioru częściowego (k. 126-128v);

-

korespondencja stron (k. 179-185);

-

protokół z 25 listopada 2013 r. (k. 186-187, 599-600);

-

zeznania świadka R. W. (2) (k. 377-377v, 384);

-

zeznania świadka Z. S. (k. 377v-378, 384);

-

zeznania świadka M. M. (k. 378v-379, 384);

-

zeznania świadka S. S. (k. 379-379v, 384);

-

zeznania świadka R. S. (k. 380-381, 384);

-

zeznania świadka S. J. (1) (k/. 381-381v, 384);

-

zeznania świadka A. M. (k. 381-381v, 384);

-

zeznania świadka R. W. (1) (k. 382v-383, 384);

-

zeznania świadka D. G. (1) (k. 405-407, 414);

-

zeznania świadka M. S. (1) (k. 408-409, 414);

-

zeznania powoda S. M. (k. 410-413, 414);

-

dzienniki budowy ((...), (...)) znajdujące się w segregatorze stanowiącym załącznik do akt sprawy;

-

dokumentacja projektowa znajdująca się w segregatorze stanowiącym załącznik do akt sprawy.

Powodowie sporządzili następujące kosztorysy powykonawcze:

-

w sierpniu 2013 r. kosztorys powykonawczy robót dodatkowych, zgodnie z którym wartość tych robót wyniosła 59.663,73 zł netto (73.386,39 zł brutto);

-

w październiku 2013 r. kosztorys powykonawczy murów oporowych, zgodnie z którym wartość tych robót wyniosła 137.747,93 zł netto (169.429,95 zł brutto);

-

w grudniu 2013 r. kosztorys powykonawczy, zgodnie z którym wartość wykonanych przez nich robót wyniosła 717.362,89 zł.

Ponadto 15 października 2013 r. powodowie sporządzili wycenę wykonania robót dotyczących przebudowy wieży ciśnień na mieszkanie (wycena robót kominowych, posadzek betonowych, podjazdu dla niepełnosprawnych, attyki, remont istniejącej części wieży).

Niesporne, a nadto dowód:

-

kosztorysy powykonawcze (k. 121-123, 130-131v, 161-178v);

-

wyceny z 15 października 2013 r. (k. 132-159);

-

zeznania powoda S. M. (k. 410-413, 414).

Dnia 6 grudnia 2013 r. sporządzono protokół końcowy robót wykonania stanu surowego otwartego, parteru i stropodachu, attyk żelbetowych, ścian nośnych w piwnicy, stropu nad parterem, ścian działowych w piwnicy, a także wykonania w piwnicy izolacji 170 m 2 papą termozgrzewalną (2 x 340 m 2). Protokół podpisali inspektor nadzoru i powodowie. Następnie 9 grudnia 2013 r. sporządzono protokół odbioru robót dodatkowych w obrębie istniejącej części wieży o wartości netto 27.747 zł. Protokół podpisali inspektor nadzoru, kierownik budowy i powodowie.

Dowody:

-

protokół końcowy z 6 grudnia 2013 r. (k. 129-129v, 395);

-

protokół odbioru robót dodatkowych z 9 grudnia 2013 r. (k. 160-161v, 630).

Powodowie wystawili pozwanej następujące faktury VAT:

-

dnia 9 grudnia 2013 r. – nr (...) tytułem wykonania stanu surowego otwartego budynku, płyty zjazdowej, śmietnika – 50.679 zł netto (62.335,17 zł brutto) z terminem płatności 14 dni;

-

dnia 9 grudnia 2013 r. – nr (...) tytułem robót remontowych części istniejącej wieży – 27.747 zł netto (34.128,81 zł brutto) z terminem płatności 7 dni;

-

dnia 18 grudnia 2013 r. – nr (...) tytułem wykonania muru oporowego – 137.747 zł netto (169.428,81 zł brutto) z terminem płatności 14 dni.

Niesporne, a nadto dowody:

-

faktura VAT nr (...) z 9 grudnia 2013 r. (k. 188, 235, 394);

-

faktura VAT nr (...) z 9 grudnia 2013 r. (k. 189, 389);

-

faktura VAT nr (...) z 18 grudnia 2013 r. (k. 190, 390);

-

zestawienie faktur (k. 391).

Tytułem wynagrodzenia za wykonane roboty, zgodnie z zawarta umową, pozwana zapłaciła powodom 506.921 zł.

Niesporne, a nadto dowody:

-

pismo pozwanej z 17 grudnia 2013 r. (k. 194-195);

-

pismo powodów z 18 grudnia 2013 r. (k. 196);

-

zeznania świadka R. W. (1) (k. 382v-383, 384);

-

zeznania powoda S. M. (k. 410-413, 414).

Od grudnia 2013 r. do stycznia 2014 r. strony prowadziły korespondencję związaną z rozliczeniem umowy. W piśmie z 17 grudnia 2013 r. pozwana wezwała powodów do zapłaty 36.864 zł, uznając tę kwotę za nienależnie zapłaconą (nadpłatę). Pismami z 18 i 20 grudnia 2013 r. powodowie wezwali natomiast pozwaną do zapłaty kwoty 216.173 zł powiększone o podatek VAT

Niesporne, a nadto dowód:

-

korespondencja stron (k. 191-201).

Faktyczna wartość wszystkich robót wykonanych przez powodów, w oparciu o ceny obowiązujące w dacie wykonywania tych prac, według warunków umownych wynosi 451.023,71 zł netto (554.759,16 zł brutto).

W starej części wieży ciśnień powodowie wykonali następujące prace: rozbiórki podłoży betonowych w trzonie wieży, wykonanie podkładów betonowych ze stopniami schodowymi, osadowienie nadproży i ram z wykonaniem robót towarzyszących, naprawę murów, izolacje przeciwwilgociowe i ocieplenie, wykonanie schodów zewnętrznych na stropodach, wylanie podłoża posadzkowego – ich wartość wyniosła 16.300,45 zł netto (20.049,55 zł brutto). Powodowie wykonali również uszczelnienie nowego stropodachu – 414,45 zł netto (509,77 zł brutto).

W nowej części wieży ciśnień powodowie wykonali następujące prace: roboty ziemne związane z rozbudową wieży, ścianami (murami) oporowymi i zjazdem na poziom posadzki kondygnacyjnej „0” (rampa), roboty betonowe i żelbetowe, izolacje przeciwwilgociowe, posadowienie bezpośrednie części rozbudowywanej wieży oraz podstaw ścian oporowych wraz ze wszystkimi podkładami, roboty murowe i żelbetowe konstrukcyjne kondygnacji „0”, roboty żelbetowe stropu z podciągami nad kondygnacją „0”, roboty murowe i żelbetowe konstrukcyjne kondygnacji „1”, roboty żelbetowe wszystkich ścian oporowych, roboty żelbetowe stropodachu z podciągami nad kondygnacją „1”, izolacje przeciwwodne i przeciwwilgociowe, ocieplenia murów stanu „0” zasypanych gruntem, roboty murowe attyki, roboty związane z podjazdem dla niepełnosprawnych, roboty podłoży podposadzkowych wewnątrz nowej części. Ich łączna wartość wynosi 434.308,81 zł netto (534.199,84 zł brutto).

Wykonane przez powodów roboty podlegają kwalifikacji jako podstawowe roboty budowlane stanu surowego otwartego. Powodowie nie wykonali w całości zakresu robót wynikającego z umowy, ani nie wykonali żadnych prac dodatkowych. Z zakresu istotnych elementów zakresu robót objętych umową powodowie nie wykonali: podbicia fundamentów, pokrycia dachowego z ociepleniem stropodachu, dylatacji muru oporowego na odcinkach SO-4 a SO-5, a także płyty betonowej zbrojnej konstrukcyjne na poziomie „0”.

Dowód:

-

opinia biegłego sądowego J. W. (k. 717-942) z ustną opinią uzupełniającą 968-972, 975).

Ocena dowodów:

Na wstępie przypomnieć należy, że w procesie cywilnym przedmiotem dowodu są wyłącznie takie fakty, które mają dla rozstrzygnięcia sprawy istotne znaczenie (art. 227 k.p.c.). Zadaniem sądu rozpoznającego sprawę jest selekcja przytaczanych przez strony twierdzeń i dowodów przez pryzmat normy prawnej, która ma znaleźć w sprawie zastosowanie. Podstawą orzeczenia są jedynie te fakty, które mają dla sprawy znaczenie prawne (powodują powstanie, zmianę oraz ustanie danego stosunku prawnego), a nie wszelkie przytaczane przez strony okoliczności im towarzyszące. Stąd uzasadnienie, zawierające uzasadnienie faktyczne (art. 328 § 2 k.p.c.) – podstawę faktyczną rozstrzygnięcia (wskazanie faktów uznanych za udowodnione, dowodów, które zostały uwzględnione oraz przyczyn, dla których innym dowodom odmówiono wiarygodności i mocy dowodowej) dotyczy tylko istotnych dla rozstrzygnięcia faktów.

Niektóre z okoliczności faktycznych sprawy pozostawały między stronami bezsporne. Nie było w szczególności między stronami sporu co do faktu, że były związane umową z 19 marca 2013 r., która została 11 czerwca 2013 r. zmodyfikowana aneksem nr (...). Nie było również sporne, że pozwana zapłaciła powodom za wykonanie robót objętych umową 506.921 zł (taką kwotę pozwana wskazała w odpowiedzi na pozew, a powodowie jej nie podważyli; nadto świadek R. W. (3) zeznała, że wynagrodzenie zostało rozliczone, a powód S. M. w zeznaniach wskazał na uregulowanie kwoty 500.000 zł, co uznać należało za zaokrąglenie do pełnej kwoty, wartość przybliżoną; ponadto w korespondencji z 17 i 18 grudnia 2013 r. strony potwierdziły, że pozwana zapłaciła właśnie 506.921 zł).

Sporna pozostawała w gruncie rzeczy interpretacja zawartej umowy, a w konsekwencji kwestia tego, czy powodowie wykonali na rzecz pozwanej roboty dodatkowe, jak również zakres wykonanych przez powodów robót. Celem wyjaśnienia spornych okoliczności sprawy postępowanie dowodowe obejmowało dowody z dokumentów znajdujących się w aktach sprawy, zeznań świadków R. W. (2), Z. S., M. M., S. S., R. S., S. J. (2), A. M., R. W. (1), D. G. (2), M. S. (1) oraz przesłuchania stron ograniczonego do powoda S. M.. Zgromadzone dowody pozwalały na dokonanie ustaleń w faktycznych w sprawie, w szczególności na ustalenie przebiegu realizacji umowy.

Odnośnie do dowodu z dokumentów należy wskazać, że nie przejawiał żadnej mocy dowodowej przedłożony przez powodów projekt aneksu nr (...) (k. 29-30). Strony w umowie zastrzegły, że zmiany umowy wymagają pod rygorem nieważności formy pisemnej, a przedłożony dokument nie nosił znamion jakiegokolwiek podpisu, stąd nie miał żadnego znaczenia dla wykazania treści umowy łączącej strony (por. art. 76 i art. 77 k.c.). Natomiast podpisana treść aneksu nr (...) do umowy została przedłożona do akt sprawy (k. 231-234 i została uwzględniona w kształtowaniu stanu faktycznego. Należało przy tym dać wiarę zeznaniom świadków R. W. (1), że celem tego aneksu było usunięcie wątpliwości stron co do zakresu robót objętych umową stron. Należało mieć na uwadze, że w treści korespondencji stron oraz zeznaniach świadków wyraźnie uwidacznia się, że strony nie były zgodne co do zakresu łączącej je umowy.

Okoliczność, które z wykonywanych przez powodów na rzecz pozwanej robót miały charakter dodatkowy nie była możliwa do ustalenia w oparciu o zeznania świadków. Jakkolwiek przesłuchanym świadkom nie sposób odmówić kategorycznie wiarygodności, o tyle treść ich zeznań nie pozwalała na przypisanie im w tym zakresie mocy dowodowej co do wykazania powyższej okoliczności. Zaakcentować trzeba, że świadkowie R. W. (2), Z. S. oraz M. M. w swoich zeznaniach wyjaśnili, że nie zapoznawali się z treścią łączącej strony umowy. Wiedzę o tym, co jest przedmiotem umowy pozyskiwali czy to od powodów, czy to z zasłyszanych rozmów (a w zasadzie kłótni dotyczących właśnie nieporozumień związanych z umową), co nie zmienia faktu, że strony łączyła umowa pisemna, która zastrzegała formę pisemną pod rygorem nieważności. Dowód z przesłuchania świadków czy stron przeciwko lub ponad osnowę umowy (jako dokumentu) nie był dopuszczalny (art. 247 k.p.c.), bowiem prowadziłby do obejścia przepisów o formie zastrzeżonej, a mianowicie art. 76 i art. 77 k.c. Odnotować przy tym należy, że świadek D. G. (2) zeznał, że nie wie, jakie roboty mieściły się z zakresie prac objętych umową, a jakie miały charakter dodatkowy, ponieważ nie wnikał w tę kwestię. Ponadto w tym kontekście na uwagę zasługują zeznania świadków A. M. oraz M. S. (1), którzy w składanych zeznaniach wskazywali, że strony nie były w stanie porozumieć się co do tego, w jaki sposób rozumieją „stan surowy otwarty”, a jak „stan surowy zamknięty”. Zeznania te korespondują z korespondencją stron – w treści pisma pozwanej z 5 września 2013 r. pozwana zwraca uwagę na zakres robót wynikający z umowy i powołuje się na definicje stanu surowego otwartego, jednocześnie wskazując, że takie interpretacje załącza (k. 181, 181v). Dodatkowo świadek M. S. (1) zwrócił uwagę, że w przypadku muru oporowego każda ze stron pozostawała w odmiennym przekonaniu, czy był on objęty umową, czy nie. Taka okoliczność co do odmiennych stanowisk w zakresie tego, jakie roboty są objęte umową wynikała również z zeznań świadka R. W. (1) oraz powoda S. M..

Samo zawarcie umowy, jak wynika z zeznań świadków R. S., R. W. (1) oraz przesłuchania powoda, było poprzedzone negocjacjami, a jeszcze wcześniej sporządzeniem przez powodów oferty wykonania robót, zaś oferta opierała się na przedstawionej powodom dokumentacji projektowej. Stąd wniosek, że już na tym etapie powodowie dysponowali dokumentacją projektową, którą, jak wynika z materiału dowodowego uzupełniono 29 kwietnia 2013 r., co zostało przez powodów poświadczone (k. 248). Zawarta przez strony umowa, jak wynika z szaty graficznej dokumentu, została zredagowana przed jej podpisaniem przez powodów, o czym świadczy występowanie w niej skrótu nazwy, pod którą powodowie wykonują działalność gospodarczą.

Zasadnicze znaczenie dla wyjaśnienia istotnych dla rozstrzygnięcia sprawy okoliczności faktycznych miała opinia biegłego sądowego J. W.. Biegły w sporządzonej opinii (pisemnej oraz ustnej) stwierdził, że wykonane przez powodów na rzecz pozwanej roboty, które w ich przekonaniu miały charakter robót dodatkowych, mieściły się w zakresie przedmiotu umowy. Biegły przedstawił w tym względzie właściwe pod względem wiedzy specjalnej rozumienie stanu surowego otwartego. Opinia w sposób szczegółowy przedstawiała wnioski co do poszczególnych rodzajów robót i wskazywała przyczyny, dla których nie mogły zostać uznane za roboty dodatkowe. Ponadto należy uwzględnić, że biegły wycenił wartość robót wykonanych rzeczywiście przez powodów na kwotę 434.308,81 zł netto (534.199,84 zł brutto), wskazał niewykonane prace, które były objęte umową, jak również na łamach opinii wskazywał na spostrzeżone uchybienia zarówno co do wykonania robót, jak i sposobu ich rozliczania (wielokrotne uwzględnianie tych samych prac). Sporządzona przez biegłego opinia była spójna, logiczna i należycie uargumentowana. Nie było podstaw do odmówienia jej wiarygodności i mocy dowodowej, przez co należało w pełni uwzględnić wnioski w niej zaprezentowane.

Na marginesie wyjaśnić należy, że całkowicie należało odmówić uwzględnienia sporządzonej w sprawie opinii przez biegłego M. S. (2). Sporządzona przez biegłego opinia była niespójna i strony skutecznie ją podważyły. Należy wskazać, że biegły sporządzał opinię uzupełniającą, która prezentowała odmienne wnioski niż pierwotna opinia, jednakże pytany o nie, nie potrafił wyjaśnić poszczególnych wniosków pierwotnej i uzupełniającej opinii, ani wyjaśnić zachodzących między nimi rozbieżności. Konsekwencją opinii uzupełniającej przedstawionej na rozprawie 9 października 2017 r. było złożenie przez obydwie strony wniosku o przeprowadzenie dowodu z opinii innego biegłego, który to wniosek z uwagi na składane przez biegłego wyjaśnienia i treść opinii należało uwzględnić, co doprowadziło do przeprowadzenia dowodu z opisanej już opinii biegłego sądowego J. W..

Sąd zważył, co następuje:

Powództwo nie zasługiwało na uwzględnienie.

Podstawą prawną roszczenia powodów stanowi zawarta przez strony umowa z 19 marca 2013 r. wraz z aneksem nr (...) z 11 czerwca 2013 r. rozpatrywana przez pryzmat przepisów o umowie o roboty budowlane, tj. art. 647 i n. k.c. Wyjaśnienia w tym miejscu wymaga, że zakres i charakter robót objętych umową stron oraz organizacja procesu jej wykonywania (kwestia uzyskania pozwolenia na budowę, dokumentacja projektowa stanowiąca podstawę wykonywania prac) prowadziły do wniosku, że umowa stron stanowiła umowę o roboty budowlane.

Stosownie do art. 647 k.c. przez umowę o roboty budowlane wykonawca zobowiązuje się do oddania przewidzianego w umowie obiektu, wykonanego zgodnie z projektem i z zasadami wiedzy technicznej, a inwestor zobowiązuje się do dokonania wymaganych przez właściwe przepisy czynności związanych z przygotowaniem robót, w szczególności do przekazania terenu budowy i dostarczenia projektu, oraz do odebrania obiektu i zapłaty umówionego wynagrodzenia.

W pierwszej kolejności rozważyć należało zasadność roszczenia powodów, które powodowie ujmowali jako wynagrodzenie za wykonane na rzecz pozwanej roboty dodatkowe, nieobjęte zakresem umowy. Kwestionując zasadność roszczenia strona pozwana stała na stanowisku, że wszystkie roboty, które powodowie uznają za roboty dodatkowe, mieściły się w zakresie robót podstawowych, objętych umową.

Jak wynika z ustalonego stanu faktycznego w umowie strony przewidziały możliwość wykonania robót dodatkowych i wówczas ich wartość miał określać kosztorys powykonawczy (§ 9 umowy), przy czym strony ustaliły również tryb ustalenia tych robót dodatkowych – wymagały sporządzenia protokołu konieczności albo stosownego wpisu do dziennika budowy (§ 6 ust. 1 umowy). Z ustalonego w sprawie stanu faktycznego nie wynika, aby strony sporządziły protokół konieczności czy też doszło do dokonania właściwego wpisu w dzienniku budowy.

Niemniej konieczne jest ustalenie, czy mimo takich braków powodowie wykonali na rzecz pozwanej roboty, do których wykonania nie byli zobowiązani w świetle łączącej strony umowy. Odpowiedzi na pytanie, jaki był zakres przedmiotowy umowy należy poszukiwać w wykładni łączącej strony umowy.

Na podstawie art. 65 § 2 k.c., regulującego wykładnię umów, w umowach należy raczej badać, jaki był zgodny zamiar storn i cel umowy, aniżeli opierać się na jej dosłownym brzmieniu. Właściwym sposobem wykładni umów jest wykładnia mieszana, językowo-funkcjonalna, czyli uwzględniającą zarówno warstwę językową umowy, jak i zgodny zamiar stron oraz cel umowy. W niniejszej sprawie nie było możliwe ustalenie ani zgodnego zamiaru umowy, ani jej celu, ponieważ strony przez cały czas jej realizacji odmiennie ją interpretowały w zakresie dotyczącym przedmiotu umowy, zwłaszcza rozumienia „stanu surowego otwartego”. Powód w swoich zeznaniach wskazywał, że w jego przekonaniu zwłaszcza wykonanie murów oporowych nie było przedmiotem umowy, ponieważ nie zostało to wymienione w umowie.

Językowa analiza umowy w pierwotnym kształcie prowadzi do wniosku, że przedmiotem umowy było wykonanie robót co do stanu surowego otwartego (§ 1 umowy), zgodnie z dokumentacją projektowo-kosztorysową, stanowiącą integralną część umowy (§ 4 umowy). Świadek S. S., projektant, wskazywał, że roboty budowlane w tym zakresie wynikały z projektu, ponieważ obejmował on mur oporowy. Nie bez znaczenia pozostaje również, że umowę zredagowali powodowie, zaś wątpliwości wynikające z umowy należy tłumaczyć na niekorzyść strony, która zredagowała umowę. Jak przyjmuje się w orzecznictwie, ryzyko wątpliwości wynikających z niejasnych postanowień umowy, nie dających usunąć się w drodze wykładni, powinna bowiem ponieść strona, która zredagowała umowę ( wyrok Sądu Najwyższego z 21 czerwca 2007 r., sygn. akt IV CSK 95/07), a zatem wątpliwości w tym zakresie obciążały powodów. Zaznaczyć również należy, że to powodowie prowadzą działalność gospodarczą w zakresie wykonywania robót budowlanych, a zatem oczekiwać od nich należy należytej staranności w związku z prowadzoną przez nich profesjonalnie działalnością (art. 355 § 2 k.c.).

Celem usunięcia wątpliwości sporządzono aneks nr (...) do umowy, który w sposób wyraźny odsyłał co do zakresu przedmiotu robót objętych umową do dokumentacji projektowej. Opinia biegłego sądowego J. W. nie pozostawiała żadnych wątpliwości, że wszystkie roboty ujmowane przez powodów jako roboty dodatkowe były objęte zakresem umowy – wynikały z dokumentacji projektowej stanowiącej integralną część umowy oraz mieściły się w zakresie pojęcie stanu „surowego otwartego”. W tym kontekście należy również zauważyć, że zgodnie z art. 649 k.c. w razie wątpliwości poczytuje się, iż wykonawca podjął się wszystkich robót objętych projektem stanowiącym część składową umowy.

Na tej podstawie stwierdzić należało, że powodom nie przysługuje dochodzone roszczenie w zakresie, w jakim ujmowali je jako wynagrodzenie za roboty dodatkowe, albowiem roboty te mieściły się w zakresie umowy i nie stanowiły robót dodatkowych. Wynagrodzenie za te roboty było objęte zakresem ustalonego przez strony wynagrodzenia ryczałtowego. W tym miejscu zaakcentować trzeba, że strony w umowie ustaliły wynagrodzenie ryczałtowe, co ma znaczenie o tyle, że powodowie nie mogą domagać się od pozwanej zapłaty wyższego wynagrodzenia niż wynagrodzenie ryczałtowe (art. 632 § 1 k.c. per analogiam).

W odniesieniu do wynagrodzenia dochodzonego jako część niezapłaconego wynagrodzenia umownego (na podstawie faktury VAT nr (...) z 9 grudnia 2013 r. należy uwzględnić, że wynagrodzenie ryczałtowe w wysokości 560.000 zł netto (powiększone o podatek VAT) przysługiwało powodom za wykonanie wszystkim robót objętych umową. Jak wynika z ustaleń faktycznych w sprawie powodowie nie wykonali wszystkich robót, a wartość robót wykonanych wynosi 434.308,81 zł netto (534.199,84 zł brutto). Mając na względzie bezsporny fakt, że pozwana zapłaciła powodom wynagrodzenie co do kwoty 506.921 zł należało stwierdzić, że pomiędzy wartością wykonanych przez powodów robót a zapłaconym dotychczas wynagrodzeniem występuje różnica w wymiarze 27.278,84 zł brutto (22.177,91 zł netto). Co do zasady taka kwota byłaby powodom należna tytułem części wynagrodzenia umownego. Niemniej, jak wynika z zawartej przez strony umowy, powodowie mieli otrzymać 95% wynagrodzenia umownego, zaś 5% (28.000 zł netto wynagrodzenia) pozwana miała zatrzymać jako zabezpieczenie należytego wykonania umowy. Zatrzymana kwota miała zostać wypłacona wraz z rozliczeniem faktury końcowej. (§ 9 ust. 5 umowy). Na taką okoliczność pozwana wskazywała w piśmie z 14 października 2013 r., (k. 185) a ujęta w tym piśmie kwota zatrzymana na podstawie § 9 ust. 5 umowy jest wyższa aniżeli niezapłacona przez pozwaną część wynagrodzenia.

Przyjęta przez strony regulacja jest powszechnie wykorzystywana w obrocie gospodarczym. Podmioty gospodarcze przyjmują, że znakomita część wynagrodzenia jest wypłacana wykonawcy robót budowlanych na podstawie faktur, a niewielka część umownego wynagrodzenia jest wypłacana dopiero po spełnieniu określonych warunków – upływie rękojmi czy gwarancji, bezusterkowego odbioru robót etc. W niniejszej sprawie nie budzi wątpliwości, że wstrzymana przez pozwaną kwota miała zostać zatrzymana do czasu wykonania przez powodów całości robót objętych umową, co zostałoby potwierdzone protokołem końcowego odbioru robót podpisanym przez kierownika budowy. Jak wynika z okoliczności faktycznym sprawy powodowie nie wykonali robót w pełnym zakresie, zaś protokół końcowego odbioru z 6 grudnia 2012 r. nie został podpisany przez kierownika budowy (k. 129v). Przyjąć zatem należy, że brak jest podstaw do uwzględnienia roszczenia powodów również w zakresie dochodzonego przez nich wynagrodzenia umownego, bowiem nie zaszły podstawy przewidziane umową stron do wypłacenia tej części wynagrodzenia.

Pozwana w odpowiedzi na pozew – wyłącznie z ostrożności procesowej – podniosła zarzut potrącenia. Potrącenie, jak wynika z art. 498 § 1 k.c., wymaga, by występowały dwa podmioty, będące względem siebie zarówno wierzycielami, jak i dłużnikami, a ich wierzytelności muszą być wymagalne. Na skutek potrącenia obydwie wierzytelności ulegają umorzeniu do wysokości wierzytelności niższej (art. 498 § 2 k.c.).

Pozwana potrącaną wierzytelność w wysokości 36.864 zł ujmowała jako nadpłatę wynagrodzenia, co należałoby rozpatrywać jako roszczenie o zwrot nienależnego świadczenia (art. 405 w zw. z art. 410 k.c.), którego przesłankami jest spełnienie świadczenia bez podstawy prawnej na rzecz innej osoby i w konsekwencji wzbogacenie tej osoby. Jak wynika natomiast z ustaleń faktycznych pozwana na podstawie umowy zapłaciła powodom 506.921 zł, tymczasem wartość wykonanych przez powodów prac, ustalona przez biegłego sądowego, jest wyższa. Stąd nie sposób stwierdzić, aby pozwana spełniła na rzecz powodów świadczenie bez podstawy prawnej, bowiem podstawą spełnienia świadczenia była umowa łącząca strony. Brak jest również zubożenia pozwanej ani wzbogacenia powodów, gdyż z ustaleń faktycznych w sprawie wynika, że pozwana dotychczas zapłaciła powodom mniej, niż wynosi wartość robót, a część wynagrodzenia należnego powodom została przez pozwaną wstrzymana, w oparciu o postanowienia umowy. Stąd zarzut potrącenia nie mógł wywołać zamierzonego przez pozwaną skutku.

W tych okolicznościach powództwo należało oddalić (punkt I sentencji).

Rozstrzygnięcie o kosztach procesu (punkt II sentencji) ma swą podstawę w art. 108 § 1 zd. drugie k.p.c. oraz art. 107 zd. trzecie k.p.c. Wobec oddalenia powództwa w całości stronę powodową należało – w świetle art. 98 § 1 k.p.c. – uznać za stronę przegrywającą w całości, zobowiązaną do zwrotu stronie przeciwnej kosztów procesu. Szczegółowe rozliczenie kosztów, zgodnie z art. 108 § 1 zd. drugie k.p.c., pozostawiono referendarzowi sądowemu.

SSO Natalia Pawłowska-Grzelczak

(...)

ZARZĄDZENIE

1.  (...)

2.  (...)

3.  (...)

(...)

KARTA KWALIFIKACYJNA ORZECZENIA

(...)

(...)

(...)

(...)

(...)

(...)

………………………………………………………………………………

Dodano:  ,  Opublikował(a):  Paulina Woszczak
Podmiot udostępniający informację: Sąd Okręgowy w Szczecinie
Data wytworzenia informacji: