Portal Orzeczeń Sądów Powszechnych

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 11 czerwca 2014 r.

Sąd Okręgowy w Szczecinie VI Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie następującym:

Przewodniczący:	SSO Monika Miller-Młyńska
Protokolant:	st. sekr. sądowy Katarzyna Herman

po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 11 czerwca 2014 r. w S.

sprawy K. K. - Komornika Sądowego przy Sądzie Rejonowym Szczecin - Centrum w Szczecinie

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddziałowi w S.

o zwrot nienależnie pobranego świadczenia

na skutek odwołania K. K. - Komornika Sądowego przy Sądzie Rejonowym Szczecin - Centrum w Szczecinie

od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddziału w S.

z dnia 26 lutego 2014 roku nr I- (...)

zmienia zaskarżoną decyzję w ten sposób, że ustala iż K. K. - Komornik Sądowy przy Sądzie Rejonowym Szczecin - Centrum w Szczecinie nie ma obowiązku zwrotu kwoty 592,44 zł. (pięciuset dziewięćdziesięciu dwóch złotych i czterdziestu czterech groszy) tytułem nienależnie pobranego świadczenia za okres od 1 do 31 sierpnia 2012 roku.

UZASADNIENIE

Decyzją z 26 lutego 2014r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w S.zobowiązał Komornika Sądowego K. K.do zwrotu kwoty 592,44 zł. W uzasadnieniu wskazano, iż komornik ta prowadziła egzekucję ze świadczeń zmarłego E. S. (1), wypłacanych mu przez ZUS. Z kwoty świadczenia należnego E. S.za sierpień 2012r. organ rentowy dokonał potrącenia objętej decyzją kwoty, którą przekazał komornikowi. Wskazano zarazem, że E. S. (1)zmarł w dniu (...)., w związku z czym – jak wskazano w decyzji – „kwota potrącenia dokonanego w miesiącu sierpniu 2012r. jest świadczeniem nienależnym i podlega dochodzeniu”. Zaznaczono przy tym, iż organ rentowy dokonał wstrzymania wypłaty świadczenia od najbliższego możliwego do realizacji terminu płatności, tj. od września 2012r.

Komornik sądowa K. K. odwołała się od powyższej decyzji, kwestionując ją jako całkowicie bezpodstawną i bezzasadną. Zwróciła uwagę, że jako komornik, prowadząca postępowanie egzekucyjne i dokonująca zajęcia świadczenia w trybie przewidzianym przepisami Kodeksu postępowania cywilnego, nie jest podmiotem pobierającym świadczenie, o jakim mowa w przepisie art. 138 ustawy o emeryturach i rentach z FUS. Dodatkowo podkreśliła, iż nawet gdyby uznać ją za taką osobę, to i tak zwrot nienależnie pobranego świadczenia uzależniony jest od uprzedniego pouczenia przez organ rentowy o tym, w jakich okolicznościach świadczenie będzie uznane za nienależnie pobrane. Wskazała, że w jej przypadku organ rentowy nie dokonał takiego pouczenia. Zarzuciła nadto organowi rentowemu opieszałość w działaniu, przejawiającą się w tym, że mimo uzyskania w dniu 2 sierpnia 2012r. informacji o śmierci E. S., dokonał naliczenia świadczenia za sierpień oraz w dniu 13 sierpnia 2012r. przekazał komornikowi kwotę potrącenia, zawiadamiając go o śmierci ubezpieczonego dopiero tydzień później, w dniu 20 sierpnia 2012r. Wskazując na powyższe, podniosła iż nie może ponosić negatywnych skutków opieszałości w pracy pracowników ZUS.

W odpowiedzi na odwołanie pełnomocnik organu rentowego wniosła o jego oddalenie. Opisała szczegółowo zasady funkcjonowania organu rentowego, wykazując że w tym konkretnym przypadku nie można mówić w opieszałości w jego działaniu. Podniosła, iż komornika sądowego należy traktować jako „inną osobę niż wskazaną w decyzji organu rentowego”, w rozumieniu art. 138 ust. 3 ustawy o emeryturach i rentach z FUS, w związku z czym istnieje możliwość dochodzenia od komornika zwrotu świadczenia jako nienależnie pobranego. Zwróciła też uwagę, że z treści odwołania nie wynika, kiedy faktycznie komornik przekazała należność na konto wierzycieli i nie można wykluczyć, że nastąpiło to już w dacie powzięcia informacji o śmierci dłużnika.

Sąd ustalił następujący stan faktyczny:

E. S. (1)pobierał z ZUS O/S.rentę z tytułu całkowitej niezdolności do pracy wraz z dodatkiem pielęgnacyjnym (nr świadczenia: (...)). Termin płatności świadczenia przypadał na piętnasty dzień każdego miesiąca. Wypłacane mu świadczenie podlegało zajęciu komorniczemu – egzekucja była prowadzona na rzecz szeregu wierzycieli przez komornik sądową przy Sądzie Rejonowym Szczecin-Centrum w Szczecinie K. K.. Ostatnie zajęcie zostało dokonane pismem z dnia 6 października 2011r., w sprawie KM 3353/11 i było realizowane poczynając od listopada 2011r. Z tego tytułu, a także z tytułu wcześniejszego zajęcia, dokonanego w sprawie KM 352/09, organ rentowy potrącał E. S.w 2012 roku kwotę 592,44 zł miesięcznie.

Bezsporne, a nadto dowody – dokumenty w aktach ZUS O/S. dot. E. S., pl. I, t. 3:

- decyzja o przyznaniu prawa do dodatku pielęgnacyjnego – k. 493;

- wezwanie do dokonywania potrąceń – k. 494;

- zawiadomienie o wprowadzeniu zajęcia – k. 495.

W dniu 30 lipca 2012 r. E. S. (1)zmarł. Odpis skrócony aktu zgonu wraz z wnioskiem o wypłatę zasiłku pogrzebowego wpłynął do ZUS O/S.w dniu 2 sierpnia 2012r. – został przyjęty przez pracownicę Wydziału (...)Interesantów. W dniu 3 sierpnia 2012r. dokumenty te wpłynęły do Wydziału Świadczeń Emerytalno -Rentowych 2.

Bezsporne, a nadto dowody:

- odpis skrócony aktu zgonu wraz z kopią wniosku o zasiłek pogrzebowy – k. 481-484 akt ZUS O/S. dot. E. S., pl. I, t. 3.

Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w S. dokonał naliczenia świadczenia, które przysługiwałoby E. S. za sierpień 2012r., gdyby nie jego zgon. Dokonał także potrącenia kwoty 592,44 zł, którą przekazano komornik sądowej K. K. w związku z prowadzonymi przez nią egzekucjami. Kwota ta wpłynęła na konto komornika w dniu 13 sierpnia 2012r. i w ciągu ustawowego terminu 4 dni została rozdysponowana przez komornik pomiędzy poszczególnych wierzycieli, w tym także w sprawie KM 3353/11.

Niesporne, a nadto dowód: karta rozliczeniowa w aktach KM 3353/11.

W dniu 20 sierpnia 2012r. do kancelarii komornik sądowej K. K.wpłynęło pismo ZUS O/S.datowane na 10 sierpnia 2012r., informujące o śmierci E. S.i zobowiązujące komornik do zwrotu kwoty 592,44 zł. Pismo to zostało wysłane przez ZUS za pośrednictwem Poczty (...)w dniu 17 sierpnia 2012r.

Niesporne, a nadto dowód: pismo ZUS z 10.08.2012r. – karta nienumerowana w aktach KM 3353/11 oraz k. 486 w aktach ZUS O/S. dot. E. S., pl. I, t. 3 (pismo wraz z potwierdzeniem odbioru).

W dacie wpływu pisma z ZUS komornik sądowa nie dysponowała już kwotą 592,44 zł, gdyż została ona wcześniej przekazana przez nią wierzycielom.

Dowód: oświadczenie komornik zawarte w piśmie z 21.05.2014r. – k. 16v akt sprawy.

Sąd zważył co następuje:

Odwołanie okazało się w pełni uzasadnione.

Ustalenia faktyczne w sprawie sąd poczynił w oparciu o zgromadzony w sprawie materiał w postaci dowodów z dokumentów zgromadzonych w aktach Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddziału w S. oraz dokumentów znajdujących się w aktach dotyczących jednej z egzekucji komorniczych prowadzonych z majątku E. S. (1) przez komornik sądową K. K.. Sąd uznał te dowody za miarodajne; ich treść nie była zresztą kwestionowana przez strony.

Zgodnie z treścią przepisu art. 130 ust. 1 ustawy 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (t.j. Dz.U. z 2009r., nr 153, poz. 1227 z późn. zm., dalej jako: „u.e.r.”), świadczenia wypłaca się za miesiące kalendarzowe w dniu ustalonym w decyzji organu rentowego jako termin płatności świadczeń, chyba że umowy międzynarodowe stanowią inaczej.

Z kolei w myśl przepisu ust. 2 tego artykułu, świadczenia wypłaca się osobom uprawnionym: za pośrednictwem osób prawnych prowadzących działalność w zakresie doręczania świadczeń albo na wniosek osoby uprawnionej: na jej rachunek płatniczy lub jej rachunek w banku lub spółdzielczej kasie oszczędnościowo-kredytowej, inny niż rachunek płatniczy albo na wskazany przez nią jej instrument płatniczy, na którym jest przechowywany pieniądz elektroniczny w rozumieniu ustawy z dnia 19 sierpnia 2011 r. o usługach płatniczych (Dz. U. Nr 199, poz. 1175, z późn. zm.). Przepis ust. 2 stosuje się odpowiednio do osób sprawujących opiekę prawną nad osobami uprawnionymi do emerytury lub renty z tytułu niezdolności do pracy oraz osób sprawujących opiekę nad osobami, o których mowa w art. 131 ust. 1.

Natomiast, zgodnie z przepisem art. 101 pkt 2 u.e.r., prawo do świadczeń ustaje ze śmiercią osoby uprawnionej.

W sprawie bezspornym było, że osobą uprawnioną do pobierania świadczenia z tytułu renty i dodatku pielęgnacyjnego o numerze (...) był wyłącznie E. S. (1), a świadczenie to - płatne do 15-go dnia każdego miesiąca – było objęte egzekucją komorniczą prowadzoną (w zbiegu) przez komornik sądową K. K.. Niesporne też było, że kwota potrącenia w związku z ową egzekucją wynosiła 592,44 zł oraz, iż w związku ze zgonem E. S. (1)w dniu 30 lipca 2012 r., nie przysługiwało mu już prawo do świadczenia rentowego ani dodatku pielęgnacyjnego za sierpień 2012 roku.

W myśl przepisu art. 138 ust. 1 u.e.r., osoba, która nienależnie pobrała świadczenia, jest obowiązana do ich zwrotu.

Zgodnie z treścią ustępu drugiego tego samego artykułu, za nienależnie pobrane świadczenia uważa się: świadczenia wypłacone mimo zaistnienia okoliczności powodujących ustanie lub zawieszenie prawa do świadczeń albo wstrzymanie wypłaty świadczeń w całości lub w części, jeżeli osoba pobierająca świadczenia była pouczona o braku prawa do ich pobierania (pkt 1); świadczenia przyznane lub wypłacone na podstawie fałszywych zeznań lub dokumentów albo w innych przypadkach świadomego wprowadzenia w błąd przez osobę pobierającą świadczenia (pkt 2).

Z kolei w ustępie 3 omawianego artykułu wskazano, iż za nienależnie pobrane świadczenia w rozumieniu ust. 1 uważa się również świadczenia wypłacone z przyczyn niezależnych od organu rentowego osobie innej niż wskazana w decyzji tego organu.

Okoliczność o której mowa w art. 138 ust. 2 pkt 1 u.e.r., powodującą ustanie prawa do świadczeń stanowi śmierć osoby uprawnionej, co stanowi konsekwencję art. 101 ust. 1 pkt 2 u.e.r.

Zdaniem organu rentowego, komornik sądowa K. K. powinna być w okolicznościach niniejszej sprawy traktowana jako inna osoba niż wskazana w decyzji organu rentowego, której wypłacono należne E. S. świadczenie z tytułu renty w związku z całkowitą niezdolnością do pracy oraz dodatku pielęgnacyjnego, a co za tym idzie, możliwe było uruchomienie wobec niej procedury zwrotu nienależnie pobranego świadczenia. Stanowisko to należało jednak uznać za całkowicie błędne.

Po pierwsze, trzeba podkreślić, że brak jest jakichkolwiek podstaw, by uznać, że do komornika sądowego ma zastosowanie przepis art. 138 ust. 3 u.e.r. Komornik sądowy nie jest bowiem w żadnym przypadku osobą, której ZUS wypłaca świadczenie. W ocenie sądu przepis art. 138 ust. 3 znajduje zastosowanie wyłącznie do osób, które otrzymują z ZUS określone kwoty niejako w zastępstwie osoby uprawnionej, przy czym kwoty te są im wypłacane jako emerytura lub renta. Przykładami takich osób mogą być np. osoba trzecia, wskazana przez osobę pozbawioną wolności, której wypłacane jest świadczenie emerytalne lub rentowe należne osobie pozbawionej wolności (art. 130 ust. 3 lit. c u.e.r.), albo osoba sprawująca opiekę nad osobą małoletnią, której wypłacane są kwoty należnej małoletniemu renty rodzinnej (art. 131 ust. 1 u.e.r.), czy też osoba trzecia, wskazana przez emeryta lub rencistę zamieszkałego zagranicą (art. 132 ust. 1 u.e.r.). Tymczasem kwoty przekazywane komornikowi sądowemu w związku z prowadzoną przez niego egzekucją (jak w niniejszej sprawie) nie są kwotami przekazywanymi z tytułu „świadczenia” – ich wypłata odbywa się bowiem w trybie art. 139 i nast. u.e.r., co oznacza, że organ rentowy przekazuje komornikowi nie emeryturę czy rentę należną osobie trzeciej, ale „sumę egzekwowaną na podstawie tytułu wykonawczego”.

Co więcej, należy zwrócić uwagę, że gdyby pojęcie „innej osoby”, o której mowa w art. 138 ust. 3 u.e.r. interpretować tak, jak czyni to organ rentowy, za całkowicie zbędny należałoby uznać przepis art. 138 a u.e.r. Jeśli jednak ustawodawca zdecydował się na wprowadzenie do ustawy osobnego przepisu, stanowiącego podstawę zwrotu – w określonych sytuacjach – kwot przekazanych na rachunki płatnicze lub inne niż płatnicze, prowadzone przez wskazane w tym przepisie podmioty, oznacza to, że wcześniejsze regulacje (w tym art. 138 ust. 3 u.e.r.) nie mają do nich zastosowania. Skoro zaś tak, tym bardziej nie można przyjąć, aby odnosiły się one do komornika sądowego, prowadzącego egzekucję w trybie przepisów kodeksu postępowania cywilnego.

W ocenie sądu w takiej sytuacji jedyną możliwością dochodzenia przez organ rentowy od komornika sądowego zwrotu przekazanych mu kwot potrąconych ze świadczenia emerytalnego czy rentowego należnego osobie wobec której jest prowadzona egzekucja, jest skorzystanie przez organ rentowy z drogi procesu cywilnego. Na konieczność skorzystania z tej drogi wskazywało już zresztą wielokrotnie orzecznictwo, chociażby w uchwale z 21 maja 1984r., sygn. akt III UZP 20/84.

Mając na uwadze powyższe, sąd orzekł jak w sentencji wyroku.

Niezależnie od wyżej przedstawionych argumentów, należy – już tylko na marginesie wskazać, że sąd podziela w zasadzie w całości stanowisko zajęte przez odwołującą się komornik w obu złożonych w sprawie pismach procesowych, tj. w odwołaniu z 3.04.2014r. (k. 2-3) oraz piśmie z 21.05.2014r. (k. 16-16v). Nie widząc potrzeby ponownego przywoływania zamieszczonej tam argumentacji, można więc tylko podkreślić, że:

a)  nawet gdyby hipotetycznie uznać, że w sprawie zastosowanie znajduje przepis art. 138 ust. 3 u.e.r., dla skutecznego domagania się zwrotu przez komornik objętej decyzją kwoty, organ rentowy musiałby wykazać, że komornik sądowa była pouczona o braku prawa do „pobrania świadczenia” (art. 138 ust. 1 u.e.r.). Tymczasem taka sytuacja nie zaistniała; komornik sądowa, prowadząca w pełni legalną egzekucję cywilną, uzyskała bowiem informację o śmierci E. S. dopiero w dniu 20 sierpnia 2012r., kiedy to doręczono jej stosowne pismo ZUS. W tym dniu zaś – według jej oświadczenia, które sąd – w świetle całokształtu okoliczności sprawy oraz faktu, że komornik sądowy jest funkcjonariuszem publicznym – uznaje za w pełni wiarygodne i miarodajne (organ rentowy nie naprowadził zresztą jakichkolwiek dowodów przeciwnych) – komornik nie dysponowała już przekazaną wcześniej przez ZUS kwotą, bowiem wcześniej wypłaciła ją wierzycielom E. S.;

b)  po stronie komornika nie sposób doszukać się nieprawidłowości postępowania, natomiast takie nieprawidłowości wystąpiły w działaniu organu rentowego. Słusznie komornik zarzuca bowiem, że organ rentowy działał w tym przypadku opieszale, skoro – mając już od 2 sierpnia 2012r. informację o śmierci E. S. – dokonał wypłaty świadczenia za sierpień 2012r., mimo iż termin jego płatności przypadał dopiero na dzień 15 sierpnia. Dodatkowo słusznie komornik zwraca uwagę na swoistą niefrasobliwość pracowników ZUS O/S., którzy aż do 17 sierpnia 2012r. zwlekali z wysłaniem do komornika pisma informującego o śmierci E. S., wiedząc że pismo to dojdzie dopiero po kilku dniach oraz nie podjęli jakiejkolwiek próby powiadomienia komornika o zaistniałej sytuacji z wykorzystaniem innych środków komunikacji (chociażby telefonicznie).

Ostatnią kwestią, na którą w tej sprawie należy zwrócić uwagę jest fakt, iż wydanie przez Sąd Okręgowy w Warszawie w sprawie o sygn. akt XIII U 4095/12 wyroku oddalającego odwołanie Komornika Sądowego przy Sądzie Rejonowym dla Warszawy M.– D. D.od analogicznej jak w niniejszej sprawie decyzji ZUS III Oddziału w W.(na który to fakt powoływała się pełnomocnik organu rentowego), nie nakłada na sąd orzekający w tej sprawie powinności wydania orzeczenia o identycznej treści. Po pierwsze bowiem, nie jest jasne, czy stan faktyczny sprawy XIII U 4095/12 jest identyczny ze stanem niniejszej sprawy. Po drugie, nawet gdyby ten stan był identyczny, to z uwagi na to, że w polskim prawie nie występuje zasada związania sądów orzeczeniami wydanymi przez sądy w innych sprawach, toczących się z udziałem innych stron postępowania, wydanie przez (...)sąd wyroku oddalającego odwołanie komornika nie mogło mieć wpływu na treść orzeczenia w niniejszej sprawie.