Portal Orzeczeń Sądów Powszechnych

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 6 września 2013r.

Sąd Okręgowy we Wrocławiu II Wydział Cywilny Odwoławczy w składzie następującym:

Przewodniczący - Sędzia SO Marek Kurkowski

Sędzia SO Anna Kuczyńska

Sędzia SO Jolanta Burdukiewicz-Krawczyk (spr.)

Protokolant: Elżbieta Biała

po rozpoznaniu w dniu 6 września 2013r. we Wrocławiu

na rozprawie

sprawy z powództwa M. B. i T. M.

przeciwko F. P. i M. P.

o zachowek

na skutek apelacji pozwanych

od wyroku Sądu Rejonowego w Oleśnicy

z dnia 9 kwietnia 2013r.

sygn. akt I C 449/11

I.  zmienia zaskarżony wyrok w punkcie IV w ten sposób, że nie obciąża powodów kosztami procesu;

II.  w pozostałym zakresie apelację oddala;

III.  zasądza od pozwanych na rzecz każdego z powodów po 300 zł kosztów procesu w postępowaniu apelacyjnym.

Sygn. akt II Ca 686/13

UZASADNIENIE

Zaskarżonym wyrokiem Sąd Rejonowy po rozpoznaniu sprawy z powództwa M. B. i T. M. przeciwko M. P. i F. P. o zapłatę zachowku:

w pkt I zasądził solidarnie od pozwanych na rzecz powoda M. B. ustawowe odsetki liczone od kwot: - 5.976,48zł od dnia 17.03.2011r. do dnia 04.07.2012r; 73,43zł od dnia 17.03.2011r. do dnia 28.12.2012r.;

w pkt II zasądził solidarnie od pozwanych na rzecz powoda T. M. ustawowe odsetki liczone od kwot: 5.976,48zł od dnia 17.03.2011r. do dnia 04.07.2012r; 73,43zł od dnia 17.03.2011r. do dnia 28.12.2012r.;

w pkt III oddalił powództwo w pozostałym zakresie i w pkt IV wzajemnie zniósł koszty postępowania między stronami.

Rozstrzygnięcie to Sąd Rejonowy oparł na następujących ustaleniach.

K. B. zmarł w dniu 21.03.2009 r. jako wdowiec.
Zmarły miał troje dzieci, K. Z., B. M. oraz syna A. B., (zmarłego przed K. B.). A. B. posiadał dwoje dzieci syna J. B. i córkę B. K..

Postanowieniem z dnia 27.08.2010 r. tut. Sąd w sprawie o sygn. I Ns 239/09 stwierdził, że spadek po zmarłym K. B. na podstawie testamentu nabyli pozwani M. P. i F. P. każdy po 1/2 części i wprost. Zmarły w/w testamentem skutecznie wydziedziczył córki B. M. i K. Z. oraz wnuki J. B. i B. K..

W chwili śmierci K. B. był współwłaścicielem nieruchomości zabudowanej położonej w O. przy ul (...), dla której Sąd Rejonowy w Oleśnicy prowadził księgę wieczystą KW nr (...). Udział spadkodawcy w tej nieruchomości (na dzień otwarcia spadku) wynosił 20/32 części. Według wyceny dokonanej na zlecenie spadkobierców ustawowych przez rzeczoznawcę majątkowego wedle stanu na dzień jej sporządzenia tj. 20.12.2010 r. wartość rynkowa nieruchomości wynosiła 250.000,00 zł.

Powodowie M. B. i T. M. wraz z innymi spadkobiercami ustawowymi wezwali pozwanych pismem z dnia 10.03.2011 r. do uiszczenia na ich rzecz kwot po 26.041,66 zł na rzecz każdego z nich. To wezwanie do zapłaty odebrane zostało przez pozwanych w dniu 16.03.2011 r.

Pozwani ponieśli udokumentowane wydatki w postaci kosztu płyty do grobowca spadkodawcy ze środków własnych w kwocie 250,00 złotych. Pozwani uiścili także podatek od spadku w wysokości po 5.526,00 zł każdy.

W toku postępowania strony wspólnie sprzedały w dniu 07.03.2012 r. przedmiotową nieruchomość na łączna kwotę 250.000,00 zł, z czego pozwani otrzymali po 78.125,00 zł każdy.

Pozwani M. P. i F. P. zapłacili na rzecz powodów w dniu 04.07.2012 r. kwoty po 5.976,49 zł. W dniu 28.12.2012 r. zapłacone zostały na rzecz powodów pozostałe kwoty po 73,43 zł.

Przed tut. Sądem toczyła się przeciwko pozwanym analogiczna sprawa o zachowek z powództwa H. K. i A. K. pod sygn.
I C 255/11.

Na podstawie tych ustaleń i w wyniku ich oceny Sąd Rejonowy uznał powództwo za uzasadnione jedynie w części.

Sąd Rejonowy wskazał, że w sprawie pozwani nie kwestionowali prawa powodów do zachowku, sporna między stronami pozostawała jedynie jego wysokość. Bezspornym również było między stronami, że w skład masy spadkowej po zmarłym K. B. wchodził udział w wysokości 20/32 nieruchomości położonej w O. przy ul. (...). Jak wynika również ze zgodnego oświadczenia stron, nieruchomość ta została w toku postępowania sprzedana i spadkobiercy testamentowi K. B. otrzymali za nią kwoty po 78.125,00 zł. Sąd Rejonowy obliczając wysokość udziału spadkowego kierował się wskazaniami art. 992 kc, a więc przy ustalaniu udziału spadkowego nie uwzględnił skutecznie wydziedziczonych B. M., K. Z., J. B. i B. K.. Uwzględnił zstępnych wydziedziczonych B. M. i K. Z., albowiem osoby te nie zostały wydziedziczone przez spadkodawcę. W tym stanie rzeczy udział spadkowy stanowiący podstawę do obliczenia zachowku dla powódek wynosi po 1/4. Zgodnie z treścią art. 991§1 kc powodom należy się połowa wartości udziału spadkowego, który by im przypadł przy dziedziczeniu ustawowym. Pozwani de facto z tytułu dziedziczenia testamentowego uzyskali kwoty po 78.125,00 zł (po sprzedaży odziedziczonej nieruchomości), od tej kwoty Sąd – na podstawie art. 922 § 3 kc - odliczył koszty pochówku spadkodawcy w kwocie 250,00 złotych, które ponieśli pozwani, a które zostały udokumentowane, a także uiszczony podatek z tytułu dziedziczenia. Sąd nie znalazł podstaw do zaliczenia w krąg długów spadkowych kosztów zastępstwa adwokackiego poniesionych przez pozwanych w toku postępowania spadkowego jako nie należących do zobowiązań spadkodawcy, lecz samych spadkobierców. Brak również było podstaw do odliczenia kwoty 600,00 zł tytułem napisów na nagrobku, albowiem powyższe wydatki nie zostały udokumentowane zgodnie z art. 6 kc. Skoro więc czysta wartość spadku została ustalona na kwotę 144.948,00 zł, zaś wartość udziału powodów w spadku po K. B. wynosiła po połowie z 1/4 części dla każdego z powodów, a więc każdy z powodów z tytułu zachowku otrzymać mógł kwotę 9.059,25 złotych od każdego ze spadkobierców ustawowych. Sąd jednak związany był treścią żądania powodów, którzy po sprecyzowaniu pismem z dnia 17.03.2012 r. zażądali kwot po 6.049,91 zł. Takie też kwoty zostały zapłacone przez pozwanych na rzecz powodów w toku nin. postępowania. Płatności nastąpiły w dwóch terminach, tj. 04.07.2012 r. i 28.12.2012 r.. skutkowało to oddaleniem powództwa co do należności głównej. Na podstawie art. 481 § 1 kc, Sąd Rejonowy za uzasadnione uznał nadto żądanie ustawowych odsetek, przy przyjęciu jako daty wymagalności – następnego dnia po doręczeniu wezwania do zapłaty z dnia 17.03.2011 r. Orzeczenie o kosztach oparto na treści art. 102 kpc. W ocenie Sądu Rejonowego wzajemne zniesienie kosztów między stronami uzasadnione było zachowaniem obu stron w toku całego postępowania o zachowek, tj. pierwotnego żądania powodów zdecydowanie zawyżonych, jak też nie kwestionowania przez pozwanych dużej części wartości kwot dochodzonego zachowku, a jednak opóźnienia się z zapłatą. Mając na względzie powyższe argumenty Sąd uznał, że całokształt okoliczności rozpoznawanej sprawy pozwalał na zastosowanie zasady słuszności przy rozstrzygnięciu w przedmiocie kosztów procesu.

Apelację od tego wyroku wnieśli pozwani, zaskarżając go w części dotyczącej pkt. I, II i IV i zarzucając mu :

I. naruszenie przepisów prawa materialnego, a to przepisu art. 455 k.c. w zw.z art. 481 § 1 k.c. przez ich niewłaściwe zastosowanie polegające na ustaleniu, że roszczenie powodów z tytułu zachowku stało się wymagalne w dniu 17.03.2010 r., tj. następnego dnia po dniu doręczenia pozwanym wezwania do zapłaty z dnia 10.03.2011r., pomimo że ustalenie wartości spadku w celu określenia zachowku oraz obliczenie zachowku następuje według cen z chwili orzekania o roszczeniu z tytułu zachowku, a w konsekwencji odsetki za opóźnienie w spełnieniu świadczenia należą się od dnia ustalenia przez Sąd jego wysokości z uwzględnieniem cen z daty orzekania;

II. naruszenie przepisów postępowania, a to przepisu art. 100 k.p.c. przez jego niewłaściwe zastosowanie, polegające na wzajemnym zniesieniu kosztów postępowania między stronami, pomimo że pozwani ulegli tylko w nieznacznej części swego żądania

Wskazując na powyższe zarzuty, skarżący wnieśli o :

- zmianę zaskarżonego orzeczenia przez oddalenie powództwa w całości;

- zmianę zaskarżonego orzeczenia przez zasądzenie od każdego z powodów na rzecz pozwanych ad 1 i ad 2 kosztów procesu za postępowanie w I instancji, w tym kosztów zastępstwa procesowego wraz z opłatą od pełnomocnictwa.

Nadto wnieśli o zasądzenie od powodów na rzecz pozwanych ad 1 i ad 2 kosztów procesu za postępowanie w II instancji, w tym kosztów zastępstwa procesowego.

W odpowiedzi na apelację powodowie wnieśli o jej oddalenie i zasądzenie od pozwanych na ich rzecz kosztów postępowania apelacyjnego, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

Sąd Okręgowy zważył.

Apelacja pozwanych okazała się zasadna jedynie w części w jakiej zaskarżone zostało orzeczenie w przedmiocie kosztów procesu.

Na wstępie wskazać należy, że Sąd Okręgowy rozpoznając sprawę w granicach zaskarżenia na podstawie zebranego materiału dowodowego dokonał własnej samodzielnej i swobodnej jego oceny i doszedł do przekonania, że Sąd I Instancji dokonał prawidłowych ustaleń faktycznych, które Sąd Okręgowy przyjmuje za własne. Również zaskarżone orzeczenie w pkt I i II jest w przeważającej mierze trafne i poparte właściwą argumentacją prawną, którą podziela Sąd Odwoławczy, z wyjątkiem orzeczenia o solidarnym obowiązku zapłaty zasądzonych odsetek przez pozwanych, co zostanie szerzej omówione w dalszej części uzasadnienia.

Przechodząc do rozważania poszczególnych zarzutów apelacyjnych, podkreślenia wymaga fakt, że w okolicznościach sprawy uprawnienie powodów do domagania się zachowku nie budziło wątpliwości, podobnie jak bezsporny był skład, a w dalszym toku procesu również wartość majątku spadkowego pozostawionego po zmarłym K. B..

Za chybione uznać należy zarzuty apelacji skierowane przeciwko rozstrzygnięciu Sądu Rejonowego w zakresie zasądzenia odsetek ustawowych od następnego dnia po doręczeniu wezwania do zapłaty zachowku. W kwestii wymagalności roszczenia o zachowek i należnych od niego odsetek ustawowych, stanowisko doktryny jak i judykatury nie jest ani jednolite, ani też ugruntowane. Ogólnie jedynie można wskazać, iż w powyższym zakresie rysują się dwa różne stanowiska. Jedno, iż odsetki ustawowe należą się uprawnionemu do zachowku od dnia wyrokowania przez Sąd I instancji, drugie zaś, iż stosuje się w tym zakresie regulacje ogólne, a więc art. 455 k.c. i 476 k.c. Skoro więc roszczenie o zachowek ma charakter bezterminowy, to odsetki za czas opóźnienia w spełnieniu świadczenia pieniężnego, jakim jest zachowek biegną od daty wezwania dłużnika do zapłaty tego świadczenia (tak np. P. Księżak, P. Księżak, Zachowek w polskim prawie spadkowym, W-wa 2010 r., str. 426). Sąd Okręgowy stoi na stanowisku, iż najwłaściwszym podejściem do kwestii daty, od której należy liczyć odsetki za opóźnienie w sprawie o zachowek, jest przyjęcie założenia, że rozstrzygniecie w tym przedmiocie powinno uwzględniać przede wszystkim okoliczności faktyczne zaistniałe w konkretnej sprawie (tak też SA w Białymstoku w wyroku z dnia 10 stycznia 2013 r. w sprawie I ACa 688/12). Istotne jest m.in. treść i uzasadnienie skierowanego do dłużnika wezwania do zapłaty. Co do zasady bowiem, w sytuacjach, gdy powód jedynie ogólnie formułuje swoje żądanie w zakresie zachowku, nie wskazując podstawy jego wyliczenia, zaś wartość masy spadkowej od początku musi zostać kategorycznie ustalona przez Sąd, odsetki ustawowe uprawnionemu do zachowku należą się od dnia wyrokowania w sprawie przez Sąd I instancji. Nietrafne są jednak twierdzenia, że określenie tej wartości może nastąpić dopiero w wyroku zasądzającym kwotę zachowku. Jeżeli bowiem wcześniej doręczono zobowiązanemu skonkretyzowane żądanie odnośnie zapłacenia określonej kwoty pieniężnej tytułem zachowku, to brak jest podstaw do odmowy zasądzenia uprawnionemu do zachowku odsetek od należności głównej, mieszczącej się co do wysokości w kwocie, o którą był wcześniej wezwany, już od daty wskazanej w wezwaniu do zapłaty. Niewątpliwie bowiem orzeczenie o należnym zachowku ma charakter deklaratoryjny. Zobowiązanie o charakterze bezterminowym przekształca się w zobowiązanie terminowe w wyniku wezwania wierzyciela do spełnienia świadczenia skierowanego do dłużnika (art. 455 k.c.), a wyrok sądowy potwierdza tylko zasadność tego wezwania wskutek istniejącego wcześniej zobowiązania do świadczenia zachowku (por. wyrok Sądu Apelacyjnego we Wrocławiu I ACa 1294/12, wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z 23 października 2012 r., I ACa 460/12).

Odnosząc powyższe rozważania do realiów niniejszej sprawy wskazać należy, iż skierowane przez powodów do pozwanych wezwanie do zapłaty należnego im zachowku z dnia 10.03.2011 r. (k. 12-13), zostało sformułowane konkretnie i jednoznacznie, ze szczegółowym podaniem sposobu obliczenia tego zachowku, nadto w oparciu o wartość składników masy spadkowej. W tej zaś sytuacji uznać należy, iż od dnia następnego, po doręczeniu wezwania do zapłaty, pozwani pozostawali w zwłoce wobec powodów ze spełnieniem świadczenia i od tego terminu powodowie mogli zatem żądać odsetek ustawowych. Bez znaczenia pozostaje przy tym podnoszona przez skarżących okoliczność, że oznaczona przez powodów w wezwaniu kwota jest znacznie wyższa, niż kwota wskazana w pozwie, skoro ostatecznie suma dochodzona pozwem mieści się kwocie wymienionej w wezwaniu do zapłaty. Co do zasady bowiem pozwani nie kwestionowali swego obowiązku zapłaty zachowku i nic nie stało na przeszkodzie, aby co najmniej kwotę którą uważali za niesporną i którą ostatecznie zapłacili w toku procesu, uiścili na rzecz powodów niezwłocznie po wezwaniu ich do zapłaty.

Mimo prawidłowej oceny przedstawionej przez Sąd I instancji w powyższym zakresie, Sąd Okręgowy uznał jednak, iż modyfikacji wymagało orzeczenie w przedmiocie kosztów procesu, w którym Sąd Rejonowy orzekł o wzajemnym zniesieniu kosztów procesu. Słusznie zarzucili skarżący, iż zasada wzajemnego zniesienia kosztów procesu ma zastosowanie wyłącznie gdy zostały spełnione przesłanki z art. 100 k.p.c. Sąd Rejonowy, co wynika z treści uzasadnienia, uznał zaś, że w sprawie zachodzą szczególne okoliczności w rozumieniu art. 102 k.p.c. uzasadniające odstąpienie od obciążania powodów, kosztami postępowania, swej ocenie dał jednak błędny wyraz w sentencji orzeczenia. Co do zasady za stronę przegrywającą należy uznać powodów, których powództwo zostało oddalone. Pomimo, że pozwani w toku procesu spełnili dochodzoną od nich należność główną, powodowie nie cofnęli pozwu, w dalszym ciągu popierając bezprzedmiotowe powództwo. Sąd Okręgowy podzielił jednak ocenę Sądu Rejonowego, iż zachowanie stron w toku postępowania stanowi szczególnie wyjątkową sytuację uprawniającą Sąd do skorzystania z odstępstwa od zasady odpowiedzialności za wynik procesu. Tym bardziej, że do nadania powodom statusu strony przegrywającej przyczyniło się wyłącznie ich zaniechanie procesowe, polegające na kontynuowaniu postępowania pomimo braku podstaw faktycznych do dalszego merytorycznego popierania powództwa. Co do zasady i co do wysokości jednak ich roszczenie w chwili składania pozwu było niemal w całości uzasadnione.

Na marginesie wypada zauważyć, że Sąd Rejonowy nieprawidłowo uznał, że ustawowe odsetki od kwot zachowku uiszczonych powodom z opóźnieniem pozwani winni zapłacić solidarnie. W rozstrzyganej sprawie powodowie M. B. i T. M. domagali się ostatecznie zasądzenia na rzecz każdego z nich od każdego z obojga pozwanych kwoty po 6049,91 zł (pismo na k. 39) wraz z ustawowymi odsetkami, co wyklucza przyjęcie w tym zakresie solidarnej odpowiedzialności za uregulowanie należności ubocznych. Zobowiązanie jest solidarne jeżeli to wynika z ustawy lub z czynności prawnej (art. 369 k.c.). Solidarności nadto nie można domniemywać, musi ona bowiem zostać ustanowiona w ustawie lub w umowie. W okolicznościach niniejszej sprawy nie było jednak żadnych podstaw, aby pozwanych obarczać solidarną odpowiedzialnością, przeciwnie każdy z pozwanych powinien uiścić na rzecz każdego z powodów odsetki ustawowe za opóźnienie w zapłacie zachowku. Powyższe orzeczenie musiało się jednak ostać, jako że nie zostało zaskarżone przez powodów, a Sąd II instancji nie może zmienić wyroku na niekorzyść strony wnoszącej apelację (art. 384 k.p.c.).

Mając na uwadze powyższe Sąd Okręgowy orzekł jak w sentencji na podstawie art. 386 § 1 k.p.c.